ကဖျင်ထဲမ်ဗာႏ

ကဖျင်ထဲမ်ဗာႏ လိတ်မွူးအက္ခရာႏ

နေင်ႏ ၁၃၀၉-ဗာႏ၊ လာဒဲဉ်ရုတ်ꩻဆန်ꩻ(၁၅)နီꩻ ဗွေႏဗွန်သုနန္ဒ ကျောင်ꩻထီသိမ်ႏ ကတဲမ်းထွူဒါႏ လိတ်မွူးပအိုဝ်ႏ ထီသိမ်ႏမူနဝ်ꩻ နေးတွမ်ႏ"ပအိုဝ်ႏအက္ခရာႏ လိတ်မွူးတသာ"အမဉ်ꩻတဲင် နေင်ႏ ၁၃၁၉-ဗာႏနဝ်ꩻ ဗွေႏဗွန်ဉာဏ၊ ကျောင်ꩻထမ်းဘုရာꩻ ထူႏတာႏဝွန်ႏ တွဲႏနျꩻထန်ႏလွေꩻဖေႏသွူ။ လိတ်မွူးထီသိမ်ႏစဲစ်စဲစ်နဝ်ꩻ လိတ်စောင်ႏအလောင်ႏအလင်နဝ်ꩻ တထီႏဗာႏတဝ်းတဲင် "ပအိုဝ်ႏအက္ခရာႏလိတ်မွူးတသာ"နဝ်ꩻ "ထွာလိတ်မွူးထီသိမ်ႏစဲစ်စဲစ်"ရိုꩻဗာႏနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။

ပအိုဝ်ႏအက္ခရာႏ လိတ်မွူးတသာစောင်ႏကိုနဝ်ꩻ သရအဝ်ႏ(၁၂)ဖြုံႏ၊ ဗီးအဝ်ႏ(၃၆)ဖြုံႏ၊ စုစုခြွဉ်း ပအိုဝ်ႏအက္ခရာႏ အဝ်ႏ(၄၈)ဖြုံႏသွူ၊ ငဝ်းရန်းနဝ်ꩻ ရဿငဝ်းရန်း(၂)ဖြုံႏ၊ ဒီဃငဝ်းရန်း (၄)ဖြုံႏတဲင် စုစုခြွဉ်း ငဝ်းရန်းအဝ်ႏ(၆)ဖြုံႏသွူ။ ငဝ်းရန်း(၆)ဖြုံႏယို မီႏထေနယ် လိတ်မွူးတွယ်ꩻ ပုံႏစံႏအစောင်ႏကိုအတွိုင်ꩻနဝ်ꩻ-

• - က ကဲ ကာ ကာဲ ကား ကဲး။ ကိ ကိဲ ကီ ကီဲ ကီး ကီဲႏ။
• - ကု ကုဲ ကူ ကူဲ ကူး ကူဲႏ။ အဝ်ႏလွေꩻနုဲင်းယိုတဲင် ကမာꩻထူꩻအီဒါႏ ပအိုဝ်ႏငဝ်းနဝ်ꩻ အဝ်ႏလာတခဝ်ဖဲ့ꩻကီနဝ်ꩻသွူ။ ပွိုင်းဝွို့တွမ်ႏ လာတခဝ်သင်္ကေတအကျောင်ꩻနဝ်ꩻ ပအိုဝ်ႏလိတ်မွူးတသာ လိတ်မဲ့ငါ(၂-၃)ကိုနဝ်ꩻ အဝ်ႏပါသော့ꩻလွေꩻ မန်းဘာႏသာႏ၊ ပအိုဝ်ႏဘာႏသာႏနုဲင်းယိုအတွိုင်ꩻသွူ။
• - (ပ)သည် လဆန်းသုံးရက်နေ့ညမှာ ထွက်ပေါ်လာသော လခြမ်းပမာ အက္ခရာႏသင်္ကေတခေါ်၍ ပအိုးလူမျိုးတို့၏ ထွန်းကားလာမည့် ရှေ့ပြေးပုဗ္ဗနိမိတ်စွဲ၍ ဖြစ်ပေါ်လာသော သင်္ကေတတည်း။
• - (ပ)သည် တပါးသော အက္ခရာနှင့် ယှဉ်သောအခါ ပအိုးအသံထွက်ကို အထူးသဖြင့် ဖြစ်စေတတ်သောကြောင့် ဝိသေသန သင်္ကေတအက္ခရာလည်းမည်၏။
• = (ပ)လာဆန်ꩻသွံဟာဥပမာႏ အက္ခရာႏသင်္ကေတ ပုဗ္ဗနိမိတ် အတိတ်ထွာလွဉ် အွဉ်ႏသေꩻသင်္ကေတသွူ။
• = (ပ)သင်္ကေတယို မဉ်ႏလွေꩻတဲက်လွဉ်ꩻ အက္ခရာႏလင် တမျိုꩻမျိုꩻနဝ်ꩻ ပအိုဝ်ႏငဝ်းထန်ႏလွဉ်အထူꩻ၊ ပွိုးနဝ်ꩻမꩻ ဟဲ့ꩻဗာႏ ဝိသေသန သင်္ကေတအက္ခရာႏ မဉ်ꩻဗာႏနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။

သရ(၁၂)ဖြုံႏကရိုꩻနဝ်ꩻ နုဲင်းငါယိုအတွိုင်ꩻသွူ။

• = အာ အာ ဣ ဤ ဥ ဦ ဧ အဲ အုဲင် ဩ ဩာ် အို့ အို တဖြုံႏတွော့ꩻ "ဧ အဲ အုဲင် ဩ အို"ဒီဃသရကီယို (၅)ဖြုံႏအကို "ဧ"နဝ်ꩻ တဲမ်းလုဲင်ႏ"အေ"၊ "ဩ"နဝ်ꩻ တဲမ်းလုဲင်ႏ"အော"နုဲင်းနဝ်ꩻတဲက် မဉ်ႏသော့ꩻထဲင်း ရဿတဖြုံႏစီႏ "အေ့ အဲ့ အုဲင့် အော့ အို့"နုဲင်းနဝ်ꩻနဝ်ꩻ ထွာစွဉ်ႏပအိုဝ်ႏသရ(၁၆)ဖြုံႏယိုခါနဝ်ꩻသွူ။ ကွဲႏတွော့ꩻ ပအိုဝ်ႏသရယိုခါနဝ်ꩻ "ဣ ဤ ဥ ဦ"ယို(၄)ဖြုံႏနဝ်ꩻ တတဲမ်းတဝ်း ပါဠိသရအတွိုင်ꩻနုဲင်းယို၊ တဲမ်းဒျာႏ "အိ အီ အု အူ"နုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။

ဗီး(၃၆)ဖြုံႏကရိုꩻနဝ်ꩻ ပါဠိဗီး(၃၃)ဖြုံႏအကို သော့ꩻထဲင်း"-့၊ -း၊ ပ"ယို(၃)ဖြုံႏတဲင် ဟဲ့ꩻငီꩻတဝင်ꩻ ဗီး(၃၆)ဖြုံႏသွူ။ ယိုခါ ကဟဲ့ꩻဒါႏ "-့"မုဲင်လ၊ (-း)မုဲင်နီဖြုံႏတွမ်ႏ ကမာꩻထူꩻချာꩻအီဒါႏ ပအိုဝ်ႏငဝ်း လာတခဝ်(ပ)ယိုဖုံႏနဝ်ꩻ ဗွေႏဗွန်ထီသိမ်ႏ သွင်ꩻငီꩻသော့ꩻဒျာႏ ဗီးစာႏရင်ꩻကိုသွူ။ ယိုခါ ကအဝ်ႏသုံꩻဒါႏ ဗီးခြွိုင်းခြိုꩻ"အငေါ်ꩻလ၊ ဒင်ႏဝွိုန်ꩻ၊ ထွို့ꩻခင်ႏတလီး၊ ထွို့ꩻခင်ႏနီလီး၊ အေလျာ၊ ထေင်းခွဉ်း၊ မုဲင်ကီ၊ မုဲင်လ၊ မုဲင်ငါ၊ မုဲင်ပက်ငါ"စတဲင်နုဲင်းယိုဖုံႏနဝ်ꩻလဲ့ ဗွေႏဗွန်ထီသိမ်ႏ တတဲမ်းဖန်ပါတဝ်းတဲင် ပအိုဝ်ႏလိတ်လုဲင်ꩻစွစ်ꩻလီတာႏ ဗဟိုႏသံႏဃာႏစွိုꩻနမ်းတင် ဗွေႏဗွန်ကောဝိဒ သီႏသဲင်ႏ ဖန်ဖေႏဒျာႏသွူ၊ က-ရီး၊ ခ-ရီး၊ ဂ-ဆုဲင်ꩻ၊ ဃ-ဆုဲင်ꩻစတဲင် ဗီးမဉ်ꩻဖုံႏယိုလဲ့ ဗွေႏဗွန်သီႏသဲင်ႏ ဖန်ဖေႏဒျာႏသွူ။

ပအိုဝ်ႏအက္ခရာႏ လိတ်မွူးတသာစောင်ႏကိုနဝ်ꩻ လိတ်မွူးဖုံႏယို တအွဉ်ႏတဝ်းပဉ်တွဲꩻတွဲꩻ၊ တခွဲꩻတဝ်းပဉ်ခန်ꩻခန်ꩻ၊ လိတ်မွူးတွမ်ႏ ဖတ်လွူꩻခန်ꩻနဝ်ꩻ တဲမ်းခူႏခါႏခူႏခါႏလွေꩻဗော့ꩻတဝင်ꩻသွူ။ ဖတ်လွူꩻခန်ꩻကရိုꩻယိုလဲ့ တဟဲ့ꩻတဝ်း"ဖတ်လွူꩻခန်ꩻ"၊ ဟဲ့ꩻဒျာႏ "ဥဒါႏဟရုဏ်ႏဖတ်ခန်ꩻ"နုဲင်းနဝ်ꩻတဲင် ဖတ်လွူꩻခန်ꩻနဝ်ꩻ ဟော်ꩻဖေႏကဟဝ်၊ လိုꩻပေႏဖေႏကစွယ်ꩻတဲ့ တတဲမ်းတဝ်း၊ တဲမ်းလွေꩻဒျာႏ "ပအိုဝ်ႏငဝ်း+မန်းငဝ်း"တွဲꩻလွဝင်ꩻ နုဲင်းဆꩻငါယိုအတွိုင်ꩻသွူ။

• ပအိုဝ်ႏငေါဝ်း မန်းငေါဝ်း
• ကꩻလတဆင်ႏ - ခဏဝတ်သည်
• ကာꩻပေႏ - ကားငယ်
• အရေꩻကီꩻ - အရေးကြီးသည်
• ကလူꩻတကေꩻ - ဆံပင်ကောက်
• အေႏကေ့ꩻ - ကနုတံ
• ကဲ့ꩻထဲ့လုဲင်း - ဖြတ်လိုက်ပါ

ပအိုဝ်ႏအက္ခရာႏ လိတ်မွူးတသာစောင်ႏကိုနဝ်ꩻ သွဉ်ပုံႏသွဉ်နယ်ꩻ၊ ပေါင်ꩻလိတ်ဖြုံႏနယ်ꩻဖုံႏလဲ့ တတဲမ်းပါတဝ်း၊ ဗီးမဉ်ꩻ၊ ဗီးခြွိုင်းခြိုꩻမဉ်ꩻဖုံႏ တပါတဝ်းတဲင် ကအီႏသွဉ်ဗာႏယို သွဉ်လွေꩻဗာႏပုံႏမုဲင်ꩻကရိုꩻယို တွိုႏယိုခါ ပါꩻမုဲင်ꩻလဲ့ တသေတဝ်း၊ တဒါႏတဝ်းသွူ၊ ယိုခါ ကအဝ်ႏပေါင်ꩻလွေꩻဒါႏ လိတ်ဖြုံႏအငဝ်းဖုံႏနဝ်ꩻ ဗွေႏဗွန်သီႏသဲင်ႏ ပေါင်ꩻနယ်ဒျာႏ၊ ဗွေႏဗွန်သီႏသဲင်ႏ သွဉ်ဖေႏဒျာႏလွဉ်းလွဉ်းသွူ။

ဗွေႏဗွန်သီႏသဲင်ႏ ဘဒ္ဒန္တကောဝိဒနဝ်ꩻ ခါးလားကထွာဗွေႏဗွန်သီႏသဲင်ႏ ကအဝ်ႏထွာနေ စင်ꩻတန်သီႏသဲင်ႏတွင်ꩻ နေင်ႏ ၁၃၃၉-ဗာႏ၊ ပွယ်ꩻတန်မွူးနီꩻခွိုꩻပအိုဝ်ႏ ဝေင်ꩻနယ်ႏတောင်ႏကီꩻ နောင်ယာသုဲင်ꩻကိုနဝ်ꩻကာႏ ပွိုင်းဝွို့တွမ်ႏ လိတ်ပအိုဝ်ႏဖေႏကတိုꩻတက် စွစ်ꩻလီအတာႏနဝ်ꩻ အီႏကျိုꩻစာꩻ ခွုမ်မာꩻလွေꩻဖေႏဒျာႏအကျောင်ꩻ အာႏမခံႏလွေꩻဒျာႏ ပအိုဝ်ႏသံႏဃာႏတွမ်ႏ တကာႏဆꩻငါသွူ။ တွိုႏလွေꩻ နေင်ႏ ၁၃၄၀-ဗွေ၊ ဝါႏဆိုႏလာ၊ ကျောင်ꩻတန်တောင်ႏကီꩻ သံႏဃာႏဆေးရုံကို ကမာꩻလွေꩻဒါႏ ပအိုဝ်ႏသံႏဃာႏအစီꩻအဝွေꩻနဝ်ꩻ မွဉ်းဖျင်လွေꩻခန်း လိတ်မွူးယဟန်ႏတဲင် သွဉ်လွေꩻဖေႏပါခန်းဒျာႏ လိတ်ပအိုဝ်ႏနဝ်ꩻသွူ။ တဲႏနဝ်ꩻမာꩻငါ လိတ်ပအိုဝ်ႏ ရုဲင်ꩻတသွိုးမုꩻနဝ်ꩻ တနေင်ႏတစိꩻစိꩻ အာႏအဝ်ႏတလာလွေꩻခန်းဒျာႏနဝ်ꩻသွူ၊ ရုဲင်ꩻတသွိုးမုꩻ အာႏတလာလွေꩻစွဉ်ႏလဲ့ ပေါႏလွိုလိတ်မွူးနဝ်ꩻ သွဉ်ခရာႏ၊ ဟော်ꩻခရာႏ လိတ်စောင်ႏထာꩻမုဲင်ꩻမုဲင်ꩻ အဲဉ်ထဝ်းတဲင် ဗွေႏဉာဏောဘာသ၊ သက်စေ့ရန်အောင်ကျောင်ꩻ ဝေင်ꩻတောင်ႏကီꩻ စုရွမ်တဲမ်းထန်ႏလွေꩻဖေႏဗာႏ "ထွားဗာႏတဲင်သေ"လိတ်စောင်ႏနဝ်ꩻသွူ၊ နဝ်ꩻထွူနဝ်ꩻ ဗွေႏဗွန်အာလောက၊ ကျောင်ꩻတုံခမ်ꩻ၊ ဝေင်ꩻဟိုပုံꩻ တဲမ်းသွုပ်လွေꩻဖေႏ မင်္ဂလာႏဗိုတုဲင်တွမ်ႏ လောကဗုဒ္ဓ(၂)စောင်ႏသွူ။

လောကဗုဒ္ဓထွူ ဒုစရဲက်ဆီပါꩻမာꩻငါနဝ်ꩻ ဗွေႏဗွန်ကောဝိဒ တဲမ်းဒျာႏကဲဉ်းအာအာ၊ လိုꩻလင်နဝ်ꩻ ဗွေႏဗွန်အေးစေတီနဝ်ꩻ တဲမ်းဗာႏ ဓမ္မပဒ(၁)ဓမ္မပဒ(၂)၊ ဗွေႏဗွန်အာလောက တုံခမ်ꩻနဝ်ꩻ တဲမ်းဗာႏထဲင်း ပါႏရမီႏပါꩻဆီ၊ ဗွေႏဗွန်ကုဝေရ ကျောင်ꩻလဲင်းခါႏ၊ ဟိုပုံꩻနဝ်ꩻ တဲမ်းဗာႏဓမ္မပဒ အမုဲင်(၃)လွုမ်ꩻသွူ။ လိတ်မွူးနဝ်ꩻလဲ့ ကထွိုင်ႏသွဉ်မွေး၊ ကထွိုင်ႏသွဉ်အာမွေးနဝ်ꩻ တမဲဉ်ႏသꩻတဝ်း၊ တခြွော့သꩻတဝ်းတဲင် ဖျင်ထဲင်းဗာႏ အလဲင်ႏလဲင်ႏအခြွိုက်ခြွိုက်သွူ၊ ယိုခါ ကအဝ်ႏသွဉ်လွေꩻ လိတ်မွူးပအိုဝ်ႏစောင်ႏနဝ်ꩻ မွဉ်းဖျင်မုꩻ(၄)လဲင်ႏဗွေသွူ။ မွဉ်းဖျင်ထဲမ်ထွူ(၄)လဲင်ႏလဲ့ မဲဉ်ႏသꩻတွိုႏခြောင်ꩻမုꩻ တအဝ်ႏငါႏတဝ်းဒွိုန်း၊ အဝ်ႏလိုႏနေဒွိုန်းအကျောင်ꩻယို ခွေထီႏနာꩻသေ၊ ခွေခြုဲင်းနယ် နာꩻဒင်ႏပျꩻ ဖြာꩻစွိုးဖြာꩻမျိုꩻ၊ ဒေါ့ꩻဖြောင်းနေးအဝ်ႏ၊ တဲမ်းနေးလိတ်အဝ်ႏ အဝ်ႏအာတန်ရိုꩻနဝ်ꩻသွူ။

နဝ်ꩻတွော့ꩻ ကထွာဒါႏ တာႏဝွန်ႏအဝ်ႏ ပအိုဝ်ႏလိတ်လုဲင်ꩻစွစ်ꩻလီတာႏ ဗဟိုႏသံႏဃာႏဥက္ကဋ္ဌ ဗွေႏဗွန်ကောဝိဒ ဝေင်ꩻသီႏသဲင်ႏနဝ်ꩻ အမျာꩻရောင်အာႏ သံႏဃာႏဆန္ဒယို တလွိုဆန်တဝ်းတဲင် ခံႏယပ်ꩻခံႏပင်ႏပန်ꩻ ခံႏလို့အခိန်ႏတွော့ꩻ မွဉ်းဖျင်လွေꩻဖေႏယင်း (၅)လဲင်ႏဗွေသွူ။ ၅-လဲင်ႏဗွေ မွဉ်းဖျင်မုꩻ လိတ်မွူးစောင်ႏယိုနဝ်ꩻ နေင်ႏ ၁၃၇၂-ဗာႏ၊ လာဒဲဉ်စေင်ဆန်ꩻ(၇)ဟာ၊ ဝေင်ꩻတောင်ႏကီꩻ ကျောင်ꩻမျို့ဦးကို ကမာꩻလွေꩻဒါႏ ဗဟိုႏသံႏဃာႏ(၆)လာခွပ် ပွယ်ꩻမော့ꩻခွဲးကိုနဝ်ꩻ တရာꩻဝင်ႏ အွဉ်ႏလွေꩻအတီႏလဲ့ ဆုဲင်ꩻနဝ်ꩻနဝ်ꩻ သဘော်ꩻတတူႏတဝ်း ပအိုဝ်ႏသံႏဃာႏယဟန်ႏ တဲမ်းလိတ်ဗဉ်ႏဗꩻတဲင် ဒင်ႏပျꩻကန်ႏကွက်လွေꩻဝင်ꩻဖုံႏတဲင် ဥက္ကဋ္ဌ ဗွေႏဆရာႏတောႏနဝ်ꩻ ငမ်းငါႏသံႏဃာႏ လွောင်ႏဗူႏရေꩻကုဲင်တွော့ꩻ အုံတေ့ꩻခွုန်ꩻချာဒျာႏထာꩻ တွိုႏဟန်ႏနီꩻသွူ။ ယိုဖုံႏနဝ်ꩻ ဗွေႏဗွန်သုနန္ဒ ကျောင်ꩻထီသိမ်ႏ ကတဲမ်းဒါႏ လိတ်မွူးပအိုဝ်ႏ "ပအိုဝ်ႏအက္ခရာႏလိတ်မွူးတသာ"အကျောင်ꩻတွမ်ႏ ကမွဉ်းဖျင်လွေꩻဗာႏ အလဲင်ႏလဲင်ႏအခြွိုက်ခြွိုက်အကျောင်ꩻခရာႏသွူ။

နဝ်ꩻတွော့ꩻ လိတ်မွူးပအိုဝ်ႏယိုခါနဝ်ꩻ စွုမ်ႏလဲ့စွုမ်ႏ၊ မဲဉ်ႏလဲ့မဲဉ်ႏ၊ သွဉ်တဲ့ယိုꩻ "စွုမ်ႏ မဲဉ်ႏ ယိုꩻ"တမွေးတဝ်းဒွိုန်းလဲ့ ကွပ်စွဉ်ႏ နီပအိုဝ်ႏလိုꩻမျိုꩻ လိတ်လုဲင်ꩻအကျိုꩻဖေႏ အခေႏနေႏ အဝ်ႏတခွုင်းယိုတဲင် ကေႏနပ်ဗာႏဒွိုန်း တခွုင်းယိုသွူ။ ၅-လဲင်ႏဗွေ မွဉ်းဖျင်မုꩻ အကျောင်ꩻခရာႏ ထူꩻချာꩻချက်ဖုံႏယိုလဲ့ မဲ့ꩻတဲမ်းခေါ်ခေါ် ရွမ်ဖြုဲင်ꩻတပုဒ်တဲင် မဉ်ႏဝါႏသနာႏဒါႏလဲ့ အုံပွေါးထွားဆွုမ်ႏသွော့ဝင်ꩻအကျောင်ꩻ အွဉ်ႏသေခါꩻပါဗာႏသွူ။ ဟော်ꩻထွားသွတ်ꩻ ခွေသွဉ်းရွမ်ဖြုဲင်ꩻယိုတဲင် ဟွုန်ဟဝ်သꩻရေꩻ ကေꩻဇူꩻတင်ႏငါႏသွူ။