တယင် လိုꩻမျိုꩻ

တယင် လိုꩻမျိုꩻ ( မန်း: ဇယိန်လူမျိုး) ယို ထွာ လိုꩻခွိုꩻကအောဝ်ႏအုံဒါႏ ဖြောဝ်ꩻခမ်း အခေါဝ်နောဝ် ဝေင်ꩻပင်ꩻလောင်ꩻနယ်ႏတွမ်ႏ ဝေင်ꩻဖုဲင်ခွန်ႏနယ်ႏ၊ ဝေင်ꩻပျဉ်းမနားနယ်ႏ အခေါဝ်ကွောန်ႏဖဲ့ꩻ ကောင်ခြာကိုဖုံႏ ယင်း စောက်ꩻတနျာႏခမ်းကို လိုꩻခွိုꩻတခွိုꩻသွူ။ အရပ်ဖဲ့ꩻနောဝ်ꩻဖုံႏကို ကအောဝ်ႏဒါႏ ဒုံအဖြုံႏ ၆၀ လွိုကိုနောဝ်ꩻ ထွာ တယင်ဒုံ၊ တယင်ဖုံႏ အောဝ်ႏအုံ။ ၂၀၁၃ လိတ်တဲမ်းတောင်ꩻခါꩻ (မန်း - စာရင်း) ကိုနောဝ်ꩻ တယင်ဖုံႏ အောဝ်ႏ အဖြာꩻခြွောန်း ၁၅၂၄၅ ဖြာꩻ နုဲင်းနောဝ်ꩻ။ အခေါဝ်နောဝ်သားနောဝ်ꩻ အောဝ်ႏဗော့ꩻ ပတောင်ႏဖုံႏတွော့ꩻ ယိုခါလဲင်ႏနောဝ်ꩻ ပတောင်ႏဖုံႏ အောဝ်ႏထွို့ꩻဗူႏသော့ꩻခါꩻပါ ကယန်းလိုꩻမျိုꩻကို၊ အဟဲ့ꩻ ကယန်း လထာ သွူ။

ဆောင်းတုမ်းခွိုꩻ

တယင်
တယင်ခိုမူႏ
လိုꩻဖြာꩻခြွဉ်း
c. 15245 (အရမ်ꩻ)
အဝ်ႏအုံအာဒါႏခင်ႏလမ်း
မျန်မာ
ဘာႏသာႏငဝ်းငွါ
တယင်၊ လထာ
ကိုꩻကွဲႏ
ခရစ်ဆျာန်၊ ဗုဒ္ဓဘာႏသာႏ၊ လူꩻတနံ
ဆွိုက်စပ် ခမ်းရင်ꩻသား အစွိုꩻဖုံႏ
စောက်ꩻတနျာႏ၊ ပအိုဝ်ႏ၊ စောက်ꩻ

အွိုးကရီး ခါးလား ဝေင်ꩻပင်လောင်ꩻနယ်ႏ ကအွောန်ႏထွာခါ တယင်ဖုံႏယို အရဲပ်အွောန်ဗာႏဖို လိုꩻပင်လောင်ꩻခမ်းတုင်း။ ပင်လောင်ꩻဝေင်ꩻယိုကယ်ႏ ထွာဒျာႏ တယင်လိုꩻတန်ကို အွောန်တယ်ႏမာꩻသွူ။

သမဲင်ꩻခြောင်ꩻ

တယင်ဖုံႏယို အွိုးစခါ အောဝ်ႏအုံ မဲင်ꩻခမ်း၊ စုဲက္ခမီတုင်းကို၊ အဒုံမဉ်ꩻ ဆောင်းတုမ်း။ ကောပ်စွောန်ႏ ကျိုက်သꩻတောဝ်း ရာႏသီႏဥတုနောဝ်ꩻဖဲ့ꩻမကောင်ꩻ၊ ပါႏဒျာႏ မန်းခွန် အနုရုဒ္ဓါ အနော်ရထာစောဝ်း စောမ်ꩻသဲင်ꩻထိုꩻ ခွန်မနုဟာႏမကောင်ꩻ သေထွꩻတောဝ်း၊ ကုဲင်းအုံဒုမ်တွော့ꩻ လမ်းငင်း ၃၀ ရပ်ကို ကအောဝ်ႏဒါႏ လိုꩻအဖြာꩻ တရျာꩻရပ် သဲင်ꩻထင်ꩻလွောန် ဖြောဝ်ꩻကောင်ရွေꩻဖဲ့ꩻ။ ထွိုင်ႏတွိုႏ ကောင်ရွောန်တွမ်ႏ နောင်ပလဲꩻ ကအောဝ်ႏဒါႏယိုခါခင်ႏလမ်း တွို့ꩻနောဝ်ဖဲ့ꩻနောဝ်ꩻ ဖဲ့စင်ခင်ႏလမ်းတွော့ꩻ တယ်ႏဆို့ꩻတသာဒုံ နောဝ်ꩻကို။ ဒုံမဉ်ꩻနောဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻဖန်ဖေႏချာလီꩻလီꩻဒျာႏ လုံးတုမ်း တောဝ်းလဲ့ ဆောင်းတုမ်းဒုံသွူ။ ယိုခါ လောင်းလွိုး အထွာထိုꩻလဲန်း ဒုံထီထွန်ꩻ ကအောဝ်ႏဒါႏ အွိုင်ႏမင်းပူႏကို။ အုံနောဝ်ꩻကို ကထွိုန်ႏလꩻ အနေင်ႏတဆီရပ် ဆို့ꩻအမ်ႏအီထာꩻတာႏ ဟမ်ႏဗဲ့ꩻ ဟမ်ႏဩဇာႏ ဟောဝ်ငါႏဒုမ်တွော့ꩻ ကဉ်းအာအာနောဝ်ꩻ ကြုဲင်းလင်ꩻနောဝ်ꩻထိုꩻ လွယ်လဉ်းအေလာ ကအောဝ်ႏဒါႏ မောင်ꩻပြုဲင်ꩻနယ်ႏဖဲ့ꩻ။ ထွိုင်ႏည ၁၂ နေင်ႏရပ်တွော့ꩻ ကဉ်းအာအာနောဝ်ꩻ ကြုဲင်းတွို့ꩻထင်ꩻသဲင်ꩻ ဟမ်ဘဉ်(ဟမ်ႏတသီး)လောင်း၊ ယိုခါနောဝ်ꩻ ထွာ လွယ်လုံ။ ယဟန်ႏသားတဲ့ အုံစွူစွူဒျာႏ အေလာဖဲ့ꩻကို။ လွယ်လုံယို အောဝ်ႏလွယ်လုံခမ်း (ယိုခါနောဝ်ꩻ ထွာ ပင်လောင်ꩻ) မော့နောဝ်သွူ။ နေင်ႏပေါင်ꩻ ကထွိုင်ႏအာ၊ လာခြွောန်း ကထွိုင်ႏညနောဝ်ꩻလဲင်ႏ တယင်ခွိုꩻတဲ့ ကွဲးအာအာသဲင်ꩻ တယင်ဒုံတဲ့ ကွဲးလွိုင်ႏလွိုင်ႏသဲင်ꩻလွောန်။

အွိုးခတလဲင်ႏ တယင်လုံးစဲꩻ လိုꩻတန်နောဝ်ꩻ ကြုမ်ဖူႏဖုံႏ ကအောဝ်ႏဒါႏ သေင်ႏမွူးတန်ရဲန်ႏဖုံႏယို ဝွေꩻအွောန်ႏထော့အီခါꩻ ဝွေꩻဟမ်ႏ အကူအနားတာႏ။ တွိုႏတနီꩻ တယင်ပေႏ ဘန့်ဖြာဖဲ့ꩻတဖြာꩻ လော်ထာꩻ ကြုမ်ဖူႏရဲန်ႏ ကအောဝ်ႏဖဲ့ꩻ၊ ကြုမ်သမ်းအဲင်ႏသီ တွော့ꩻ ဘန့်ဖြာသား လဲ့ꩻကုဲင်ထိုꩻ ယားကုဲင်ထိုလို့ ကြုမ်ဖူႏရဲန်ႏ။ ဖြားဒုံလုံးစဲꩻထွိုင်ႏသေ နောဝ်ꩻ အသꩻပွောတ်ꩻမွေးထာꩻတဲင် အင်းမာꩻသီလို့ တယင်ဘန့်ဖြာရိုꩻလဲ့ အောဝ်ႏသေရီး အရနွောင်ꩻတောဝ်းယိုꩻယိုꩻတွော့ꩻ အထုမ်ႏခါꩻရီး မဟာမိတ်သွူ။ အွောန်ႏ လုံးစဲꩻဖြားဒုံပိုခိုတွမ်ႏ ဆောင်ႏခဲꩻသား ဖြားဒုံပိုမူႏ တောႏလမ်းတောႏပါႏဖေႏဝင်ꩻတဲင် လꩻလွေꩻမဟာမိတ်။ အောဝ်ႏနောဝ်ꩻထွူ ဟဲ့ꩻဗူႏအလိုꩻ လင်ꩻမာꩻသီရုမ် ဘန့်ဖြာသားဖုံႏ။ ပဋိပက္ခ နောဝ်ꩻဗာႏကို တယင်ဘန့်ဖြာ လိုꩻခို သီထိုꩻဗာႏအာမွေး အရိုꩻနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။ သီတောဝ်းသားတဲ့ အုံထဲင်းဒုမ်ဒုံကို ထိုꩻလဲ့ကွောန်ႏထင်ꩻသဲင်ꩻထွူ သဲင်ꩻအုံငီꩻ မန်းနောင် အရိုꩻနုဲင်းနောဝ်ꩻသားတဲ့ အောဝ်ႏနေနေ၊ ကွဲးတွော့ꩻ အလွေꩻကွောန်ႏထင်ꩻပွန်းငါ ဗꩻနမ့်စန်တွော့ꩻ အသဲင်ꩻထွာဒျာႏ မန်းကဟဲ့ꩻ ယင်းနက် ခမ်းရင်ꩻသားဒျာႏမဉ်ႏ တသေထွꩻတောဝ်း။

ထွိုင်ႏနွောင်ꩻအမ်ႏလꩻ ဘန့်ဖြာသားထွူတွော့ꩻ တယင်လုံးစဲꩻ ဖြားဒုံတဲ့ နွို့အုံသော့ꩻစူꩻတငါစွောန်ႏ ဘန့်ဖြာဒုံကို။ ဆောင်းတုမ်းခွိုꩻ တယင်ဖုံႏ ကထွိုင်ႏနွောင်ꩻဖိုစွော့ꩻဝင်ꩻ နုဲင်းယိုထွူ ယုမ်းနမ်းလွောန်ဝင်ꩻ ပငါပရင်ꩻတွော့ꩻ ထုမ်ႏတွိုက်ꩻခꩻသဲင်ꩻ တဒုံထွူ တဒုံကို ဖြောဝ်ꩻရပ် နောက်ꩻဝိုႏတုင်းတဲ့ လဲန်းလွေꩻ ဝွေꩻသီးစူကို၊ ပအိုဝ်ႏရပ်ကအောဝ်ႏ ပင်လောင်ꩻဖဲ့ꩻထင်ꩻ ပင်မွောန်ꩻသားဖုံႏတဲ့ လဲန်းလွေꩻ တယင်ကအုံဆုဲင်ꩻ ဘန့်ဖြာကိုသားစူလောင်း။ အခါႏကိုကဲႏ တယင် ဟမ်ဘဉ်သား သမ်းနွောင်ꩻထူႏလꩻပါ ကသဲး ရွှေပြည်အေး ယိုခါကအောဝ်ႏဒါႏ ဝေင်ꩻဖုဲင်ခွန်ႏနယ်ႏ မော့ထင်ꩻတွော့ꩻ ဩဇာႏအာႏဏာႏ အောဝ်ႏစ။

ရဲပ်လꩻချာ တယင်ဒုံဖုံႏထွူမကာႏ နွောင်ꩻလꩻပါ ဖြောဝ်ꩻတွမ်ႏပအိုဝ်ႏ ရပ်ရာႏဖုံႏ ကထွိုင်ႏထွူဖြွောန်နောဝ်ꩻလဲင်ႏ ရဲန်ႏလွေꩻ ကောင်တဆီနီဖြုံႏမဉ်ꩻတွော့ꩻ ရဲပ်အွောန် (အုပ်ချုပ်)စစွောန်ႏ လွယ်လုံခမ်း။ ဆုဲင်ꩻနောဝ်ꩻ အလုဲင်ႏတသာဖေႏထဲင်းယင်း ကောင်ယဟန်ႏ တလဲင်ႏ။ ဌာႏနတန်နောဝ်ꩻ အွောန်ႏ ဘန့်ဖြာကို။ ပင်လောင်ꩻဝေင်ꩻယို စောဝ်းဖားဘန့်ဖြာ အွောန်ႏအလိုꩻ ကမဉ်ꩻဒါႏ လလွီ ထင်ႏတယ်ႏဖေႏ။ နုဲင်း ဘုရာꩻတန် မွေႏတောႏ ကအောဝ်ႏပင်လောင်ꩻ လိတ်သမဲင်ꩻကိုနောဝ်ꩻ ပင်လောင်ဝေင်ꩻယို လလွီ တယ်ႏဖေႏ မန်းသက္ကရာဇ် ၁၁၅၆ နေင်ႏ၊ ခရစ်နေင်ႏ ၁၇၉၄ ကို အတဲမ်းတောင်ꩻခါꩻနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။ အထျꩻအသောင်ရပ်ကို ကအောဝ်ႏဒါႏ ဖြောဝ်ꩻဖုံႏ၊ ပအိုဝ်ႏဖုံႏတဲ့ အွောန်ႏဗူႏသော့ꩻပါဖေႏ ဝေင်ꩻကို။

အဉ်းဂလစ်စိုးခါ တွမ်ႏယင်း မန်းခမ်း ထွာချာစ အုံတောဝ်း ဝင်ꩻစူဆလ (independent လွတ်လပ်ရေး) စိုးအစောဝ်းခါကို လွယ်လုံခမ်းကို စောဝ်းဖားခွန် အောဝ်ႏ ၃ တွောင်း။ အောဝ်ႏအုံဖို ဘန့်ဖြာ၊ ပင်လောင်ꩻ တွမ်ႏယင်း လုံးပဲဉ်ဒုံကိုဖုံႏ။ ယိုခါလဲင်ႏတဲ့ ဘန့်ဖြာနောဝ်ꩻ ထွာ အွိုင်ႏဘန့်ဖြာကို ဒုံပေႏတဒုံ၊ ထင်ႏငီꩻကျောင်ꩻနန်းထာတွော့ꩻ ထွာ ကျောင်ꩻနန်းထာတကာႏ။ လုံးပဲဉ်နောဝ်ꩻ ပအိုဝ်ႏဖုံႏ သဲင်ꩻအုံငီꩻသော့ꩻအာတွော့ꩻ ယိုခါ ထွာပအိုဝ်ႏဒုံ ရိုꩻဗာႏနုဲင်းနောဝ်ꩻ၊ ထွာ အွိုင်ႏလုံးပဲဉ် ဒုံလုံးပဲဉ်။ ဆောင်ႏပြောင်း ပင်ကီသူꩻတဲ့ ကရီးခါꩻ ခါးလားပအိုဝ်ႏကဖျော်သဲင်ꩻနောဝ်ꩻ ထွာဒျာႏ တယင်ဒုံစင်စင်၊ ယိုခါကယ်ႏ တယင်ခွိုꩻဖုံႏ အောဝ်ႏအုံနေနေက။ ပအိုဝ်ႏဖုံႏ ထွိုင်ႏသဲင်ꩻအုံအာ ဆောင်ႏပြောင်းကိုတွော့ꩻ ပင်ကီနောဝ်ꩻကယ်ႏ လဲန်းထိုꩻ ဆောင်ႏပြောင်းရပ်ကိုသွူ။ ရပ်ဒုံကပါ အွိုင်ႏလဲင်းတနျာႏကို နုဲင်း ထီဗိꩻရပ်ယိုတဲ့ ကရီးခါ ထွာ တယင်ဖုံႏ ဟမ်ႏ။ ပအိုဝ်ႏထွိုင်ႏအုံအာ တယင်ကျိုက်တောဝ်းတွော့ꩻ အပေ့ꩻထိုꩻထီအို ကအောဝ်ႏဒါႏ ရပ်နောဝ်ꩻ ဝင်ꩻဟဲ့ꩻ ထီပေ့ꩻရပ်၊ ထီဗိꩻယို ထွာနေး အောဝ်ႏ ထီပေ့ꩻ ငေါဝ်းငွါကိုလွောန်သွူ။

လိတ်မွောန်

တယင် လိုꩻမျိုꩻခရာႏ လိတ်ယိုနောဝ်ꩻ အောဝ်ႏ ခရစ်နေင်ႏ ၁၉၀၁ ဗာႏနေင်ႏကိုခါ J. George Scott ကတဲမ်းထွတ်ထေခါꩻဖေႏဒါႏ Gazetteer of Upper Burma and the Shan States လိတ်စောင်ႏ part ii, volume ii ကို ထွားတဲမ်းပအိုဝ်ႏဖေႏခါꩻသွူ။ အောဝ်ႏပါသော့ꩻ တယ်ႏလိတ်မဲ့ငါ ၅၉ ဗꩻလွေꩻ လိတ်မဲ့ငါ ၆၅ ။ မဉ်ႏမဉ်ဖတ် အတဲမ်းပအိုဝ်ႏခါꩻနေးနောဝ်ꩻ တဝီးမွူးရပ်သား ကထေတဲမ်းခါꩻဒါႏ ဒဲဉ်သီႏလာဗွေ နေင်ႏခွဲး မဲဂ္ဂသဉ်း အရီးရီးဖွူꩻကိုတဲ့အောဝ်ႏ၊ တဝီးမွူးကျောင်ꩻကွောန်ႏ ကျောင်ꩻတန်ကိုတဲ့အောဝ်ႏ အရိုꩻနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။ Facebook လိုꩻခရာႏ မီဒီယာကိုကယ်ႏ အတဲမ်းမန်းဖေႏခါꩻသား အောဝ်ႏနေနေ။