ပဒေႏသရာဇ်စနစ် ပအိုဝ်ႏတောႏလန်ႏရေꩻ
"ပဒေႏသရာဇ်စနစ် တောႏလန်ႏရေꩻသမဲင်ꩻအဲဉ်ႏ" ပွိုင်းလဲင်ႏစခါ မန်းခမ်းယိုနဝ်ꩻ ဧကရာဇ်ကရိုꩻဒါႏ ခွန်ဟော်ခံꩻ အုပ်ချုက်လွေꩻခမ်းထီသွူ၊ ဖြောဝ်ꩻခမ်း၊ စောက်ꩻခမ်း၊ ခင်ခမ်း၊ စိမ်စွဉ်ႏခမ်းကူခမ်းနားဖုံႏနဝ်ꩻ ပဒေႏသရာဇ်ကရိုꩻဒါႏ စောက်ꩻဖါးဖုံႏ၊ စောဝ်းဖျာဖုံႏ၊ ဒူးဝါးဖုံႏနဝ်ꩻ အုပ်ချုက်လွေꩻသွူ။ ထွိုင်ႏတွိုႏ ၁၈၈၉-ဗာႏနေင်ႏတွင်ꩻ အေန်းကလေတ်လိုꩻမျိုꩻဖုံႏနဝ်ꩻ ဆွမ်ꩻလွေꩻခန်း မန်းခမ်းခွန်ဟော်ခမ်ꩻ သီပေါတဲင် မန်းခမ်းတွမ်ႏစောက်ꩻဖါး၊ ဒူးဝါးစောဖျာဖုံႏ ကအုပ်ချုက်ဒါႏ ခမ်းကူခမ်းနားဖုံႏတဲ့ ထွာလွေꩻအေန်းကလေတ် ကိုလိုနီ ခံႏထူႏလွေꩻဗာႏ အေန်းကလေတ်လိုꩻမျိုꩻသီး အုပ်ချုက်လွေꩻစူဆꩻလနဝ်ꩻသွူ။ ထွိုင်ႏတွိုႏလွဉ်ခန်း ၁၉၂၂-ဗာႏနေင်ႏ အချိန်ႏတွင်ꩻ ဖြောဝ်ꩻခမ်း၊ စောက်ꩻခမ်း၊ ခင်ခမ်း စိမ်စွဉ်ႏခမ်းကူခမ်းနားဖုံႏနဝ်ꩻ အုပ်ချုတ်ခွုမ်မာꩻလွေꩻဗာႏယင်း နုဲင်းမန်းဧကရာဇ်စိုးနဝ်ꩻအတွိုင်ꩻအကျောင်ꩻ အေန်းကလေတ်သီး ထွတ်ထေကေႏညာႏ ဖေႏအပ်ယင်းအာႏဏာႏတဲင် စောက်ꩻဖါးဖုံႏ၊ ဒူးဝါးဖုံႏ၊ စောဖျာဖုံႏနဝ်ꩻ မွန်ဗန်သီႏသွိုႏအာႏဏာႏအဝ်ႏလွဉ်ယင်းသွူ။ ပဒေႏသရာဇ်(စနစ်)ကရိုꩻနဝ်ꩻ- ပဒေႏသရာဇ်စနစ်ကရိုꩻနဝ်ꩻ လိုꩻအမျာꩻ ခွုမ်မာꩻလွေꩻ၊ လွုပ်ꩻမာꩻလွေꩻဒါႏ ထာꩻဆို့ꩻထာꩻရုဲင်ကိုဖုံႏ အဝ်ႏလꩻလꩻလွဉ်ဒါႏ ရွဉ်တောင်ꩻ ဥစ္စာႏပစ္စေꩻဖုံႏအလောင်း ကွီထူႏထူႏကေပ်ꩻခွယ်ꩻအာ၊ သဿမေဓကရိုꩻဒါႏ မူႏနံꩻခိုဗင်ႏအခွဉ်ႏဖုံႏလဲ့တကာႏတဝ်း ဖါဖြားမွိုးဖြားဖုံႏလဲ့ ဖေႏဗာႏမွေႏတောႏခွဉ်ႏတောႏသွူ၊ စောက်ꩻဖါးဖုံႏ ကပဲင်ႏဆဲင်ႏဒါႏ ထာꩻလုပ်ꩻထာꩻမာꩻ လုဲင်းယာႏသွို့ꩻခြံဖုံႏယိုလဲ့ လိုꩻအမျာꩻနဝ်ꩻ မာꩻခြေင်ဖေႏဗာႏ၊ ပွယ်ꩻဘုရာꩻလဲ့နဝ်ꩻ၊ ပွယ်ꩻအစဲဉ်ႏဖုံႏလဲ့နဝ်ꩻ၊ မသာႏမယာႏအဝ်ႏလဲ့နဝ်ꩻ၊ အဲဉ်ထောဝ်းလဲ့နဝ်ꩻ စွုမ်ႏနီꩻစွုမ်ႏဟာ ပဉ်လာလာ ပဉ်နေင်ႏနေင်ႏ တောႏဖုဲင်းလောင်ꩻကွုတ်ကိတ်အမျိုꩻမျိုꩻ၊ လေးကောစဉ်ကရိုꩻဒါႏ ထာသားလစ်ꩻဗာႏ ထာꩻတောႏထာꩻလောင်ꩻဖုံႏ၊ (၃၆)ဗာႏ ထာꩻသားရုတ်ဖုံႏ၊ ထီဖုံႏ၊ စိမ်စွဉ်ႏစားနဝ်ꩻဖုံႏ ဗွောင်မာꩻလွေꩻထွူတဲင် ယားကုဲင်ဒျာႏ လိုꩻထုနမ်းကျင်ꩻသွူ၊ နဝ်ꩻထွူတကာႏတဝ်း ဒွိုႏဒေါဝ်ဖေင်ꩻဖင်ꩻ ယာလံဖုံႏ၊ ဖေႏစာဆို့ꩻရုဲင်ဖေႏ စစွဉ်ႏဒုစရဲက်မျိုꩻခွုမ်မာꩻလွေꩻသွူ။ တေက်ꩻနျꩻတွယ်ႏတံႏ နေက်စက်အံႏနွောင်ꩻ မာꩻသီစားနဝ်ꩻဖုံႏလဲ့ မာꩻလွေꩻဒျာႏသွူ၊ လိုꩻအမျာꩻဖုံႏနဝ်ꩻ ဥပဒေႏတဖွောင်ꩻလဲ့နဝ်ꩻ၊ အဝ်ႏတဝ်းလဲ့နဝ်ꩻ ခံႏထူႏလွေꩻဗာႏသွူ၊ ကွပ်ပွိုးပဒေႏသရာဇ်နစ်တဲင် လိုꩻထုဖုံႏယို ထာꩻဒုက္ခ ထာꩻဆင်ꩻရယ်ꩻအမျိုꩻမျိုꩻ ခံႏစာꩻလွေꩻဗာႏသွူ။ ဒုတိယကမ္ဘာႏစဲ့ꩻပွယ်ꩻထွူချိန်ႏ- ၁၉၄၅-၄၆ ဗာႏနေင်ႏ၊ ဂျပန်၊ ဂျာမန်တွမ်ႏ အီတလီ(ဝင်ရိုးတန်းနိုင်ငံ)ခမ်းသားဖုံႏနဝ်ꩻ တဖဲ့ꩻ၊ အေန်းကလေတ်၊ ပျင်ႏသစ် (ပြင်သစ်)တွမ်ႏရုရှား၊ အမေႏရိကန်ႏ (မဟာမိတ်နိုင်ငံ)ခမ်းသားဖုံႏနဝ်ꩻ တဖဲ့ꩻ ထွာလွေꩻ ဒုတိယကမ္ဘာႏစဲ့ꩻပွယ်ꩻနဝ်ꩻလဲ့ တထွူလွေꩻလဲဉ်းသွူ။ မန်းခမ်းအကို ကတွိုက်ꩻထန်ႏထိုꩻဒါႏ ဖဲစ်သစ်ဂျပန်ဖုံႏလဲ့ ဖင်းသဲင်ꩻချာလဲဉ်းအခမ်း၊ ကမ္ဘာႏလောင်းတဲ့နဝ်ꩻ၊ မန်းခမ်းကိုလဲ့နဝ်ꩻ ခမ်းထီအခေႏအနေႏ အီႏဟဝ်လွေꩻ၊ ငိမ်ꩻချံꩻခွꩻရျူႏလွေꩻသွူ။ စောက်ꩻဖါးတွမ်ႏဖြောဝ်ꩻခမ်း ကမ္ဘာႏစဲ့ꩻပွယ်ꩻလဲ့ထွူ၊ ဂျပန်လဲ့ထိုꩻသဲင်ꩻ၊ ပွိုးနဝ်ꩻမꩻ ဖြောဝ်ꩻခမ်းယို အီႏခွꩻငိမ်ꩻသွူရိုꩻနုဲင်းနဝ်ꩻတဲင် လိုꩻထုဖုံႏနဝ်ꩻ ဟွိုန်ဟဝ်သꩻရေꩻ အဝ်ႏပျောႏလွတွင်ꩻ စောက်ꩻဖါးဖုံႏနဝ်ꩻ ခွုမ်သဲဉ်ꩻလွယင်း ပဒေႏသရာဇ်စနစ်တဲင်တွော့ꩻ တေက်ꩻနျꩻနေက်စက်လွဉ်ယင်း လိုꩻထုဖုံႏသွူ။ ထာꩻတောႏထာꩻလောင်ꩻဖုံႏတဲ့နဝ်ꩻ၊ ဖေင်ꩻ၊ ယာလံ၊ ဖုဲင်းကွုတ်ကိတ်ဖုံႏလဲ့နဝ်ꩻ၊ တခွန်ꩻစွန်ဖုံႏလဲ့နဝ်ꩻ ခွိုင်းကားဒုစရဲက်အမျိုꩻမျိုꩻဖုံႏ ပေါႏပေါက်လွိုင်ႏကွိုန်ꩻလွဉ်ယင်းသွူ။ အမွေးအမဲဉ်ႏနဝ်ꩻ ခမ်းထီအုပ်ချုက် ထိန်ꩻသိမ်ꩻသား စောက်ꩻဖါးဖုံႏယို ခမ်းသားနီနာꩻ လိုꩻထုတွက်တာႏ ရဲးဆီꩻကာႏကွယ်ႏ ထိန်ꩻတီဖေႏဗာႏ တာႏဝွန်ႏအဝ်ႏသွူ၊ ယိုနဝ်ꩻ နုဲင်းနဝ်ꩻမွေးတဝ်း တာႏဝွန်ႏအဝ်ႏသား စောက်ꩻဖါးဖုံႏနဝ်ꩻ တွမ်ႏအလိုꩻယယ်ꩻပလိပ်ဖုံႏ၊ စဲ့ꩻလဲဗီးဖုံႏတဲင် ထွံႏတခွန်ꩻထွံႏစွန်လွေꩻထာꩻဖုံႏသွူ။ ဒုစရဲက်ထိုꩻမားရေꩻအစွိုꩻ ထီႏတောႏလွေꩻ လိုꩻထုဖုံႏ ခံႏစာꩻဗာႏအယပ်ꩻအခုဲင်ႏနုဲင်းနဝ်ꩻဖုံႏတဲင် ဗွေႏဆရာႏတောႏ ကျောင်ꩻနောင်ဟဲင်း(ဆရာႏတောႏ-ဦးနေမိ)နဝ်ꩻ ဖွဲ့လွောင်ႏဗူႏလွေꩻ (ဒုစရဲက်ထိုꩻမားရေꩻအစွိုꩻ)တဲင် ကာႏကွယ်ႏရဲးဆီꩻလွေꩻဖေႏ လိုꩻထုတွက်တာႏနဝ်ꩻသွူ၊ ဗွေႏဆရာႏတောႏ ဖွဲ့လွောင်ႏဗူႏလွေꩻစ အစွိုꩻနေင်ႏနဝ်ꩻ ၁၉၄၆-ဗာႏသွူ။ ဗွေႏဆရာႏတောႏ အွဉ်ကတူႏတဲင် ဗွေႏဗွန်ထီခေါင်ꩻ၊ ဗွေႏဗွန်ပင်လဲမ်ꩻ၊ ဗွေႏစင်ꩻတန်လုံးဖိုး စိမ်စွဉ်ႏရဟန်ꩻသင်္ဃာႏ ပုဂ္ဂိုလ်ႏဖုံႏ၊ ဖြားပွာꩻဒွီး၊ ဖြားမော်အဲ(ဆောင်ႏဖိုး)၊ ဖြားကျောင်ꩻသန်း(နောင်ဖွီး)၊ မော်ဖါဒွီး(နောင်ဟဲင်း)၊ ဆရာႏယော်ꩻ၊ ဆရာႏသော်ꩻ(ထီပြွန်)၊ တကွံꩻဒွီး(ပင်တွန်ႏ)၊ ဆရာႏဖြောဝ်ꩻ စိမ်စွဉ်ႏလိုꩻလမ်းပုဂ္ဂိုလ်ႏဖုံႏလဲ့ အစွိုꩻနွို့ပါဝင်ႏလွေꩻသွူ။ ခမ်းတွို့ꩻပင်လောင်ꩻနယ်ႏဖဲ့ꩻနဝ်ꩻလဲ့ ဗွေႏဗွန်ကေဖြေင်ꩻ၊ ဗွေႏဗွန်ကွေးတောင်ႏ၊ စင်ꩻဖါချုံ၊ စင်ꩻဖါအုံ(နောင်ပီႏ)၊ ဆရာႏလဲင်း(နောင်လဲင်)၊ စင်ꩻဖါကွံꩻ(တဲင်းထဲက်ꩻ)၊ စင်ꩻဖါဆူ စိမ်စွဉ်ႏလိုꩻလမ်းပုဂ္ဂိုလ်ႏဖုံႏတဲ့နဝ်ꩻ၊ မုဲင်းကောင်ခြောင်ႏနဝ်ꩻလဲ့ ဗွေႏဗွန်နမ်းဟုတ်၊ ဗွေႏဗွန်စငေါဝ်ꩻ၊ ဖြားဆိုး၊ ဖြားဆရာႏပေႏ(နောင်စုံ)၊ ဟိန်နန္တာႏ၊ ဖြားအောင်ႏသာႏ(စငေါဝ်ꩻ)ပုဂ္ဂိုလ်ႏစားနဝ်ꩻဖုံႏလဲ့ ပါရောင်သွူ။ သီႏသဲင်ႏဖဲ့ꩻရိုꩻလဲ့ ဖြားတန်နမ်းဩ၊ ဖြားတန်နာစေတ်သောက်၊ ဖြားပအိန်ႏ(နာꩻခုဲင်း)၊ မော်ပညာႏ(လွယ်ပွတ်ꩻ)၊ ဗိုလ်မှူးလှမောင်(သီႏသဲင်ႏ)ပုဂ္ဂိုလ်ႏစားနဝ်ꩻဖုံႏလဲ့ အဝ်ႏပါသွူ။ ပင်ႏလုံစင်းသင်းကောင်ခယ်ႏဖဲ့ꩻရိုꩻလဲ့ ဖြားတန်ကျောင်ꩻကုံႏရ၊ ဖြားတန်ကောင်ပြုဲင်၊ ဟိုပုံꩻလုဲင်းခါႏ ရောက်ꩻစောက်ꩻဖဲ့ꩻရိုꩻလဲ့ ဖြားတန်လွယ်ဝိုႏလမ်၊ ဟေင်သျင်ႏငွေ(ကျောက်တန်ꩻ)စိမ်စွဉ်ႏပုဂ္ဂိုလ်ႏဖုံႏလဲ့နဝ်ꩻ အွဉ်ကတူႏအွဉ်ဟိုတဲင် ကာႏကွယ်ႏရဲးဆီꩻလွေꩻ ဒုစရဲက်ထာꩻမာꩻဖုံႏနဝ်ꩻသွူ။ ဖြားတန်ကောင်ခယ်ႏ(ကျောင်ꩻကုံႏရ)နဝ်ꩻ စောက်ꩻဖါးရုဲင်ꩻခါႏ၊ စောက်ꩻဖါးမွိုင်ꩻပွဉ်ဖုံႏ လွꩻထီႏမွေးငါႏတဲင် မဉ်ႏလꩻဖြားတန်ကောင်ခယ်ႏကတူႏနဝ်ꩻ အီႏဖေႏဆုꩻငတ်ꩻစွဲး ကေႏညာႏလွေꩻနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ၊ မညမမွိုင် ကေႏညာႏလွေꩻယင်း ဖေႏဆုꩻ(ငတ်ꩻရေင်)ရိုꩻနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ၊ ခေတ်အချိန်ႏအခါႏနဝ်ꩻယံတွင်ꩻ ရွဉ်ငတ်ꩻရေင်ကရိုꩻနဝ်ꩻ အဖိုꩻတန်ႏငါႏ မရေႏမရာႏသွူ။ ဖြားဗွာဦးလှဖေ ၁၉၄၇-ဗာႏနေင်ႏ၊ ပင်ႏလုံကို ပြယ်ႏထောင်ႏစု(ခမ်းပေါင်ꩻစွုမ်ႏ)ဖွဲ့လွောင်ႏဗူႏလွေꩻကိစ္စ မာꩻလွေꩻစီꩻဝွေꩻပွယ်ꩻတန်ညီႏလာႏခံႏသွူ၊ ခမ်းပေါင်ꩻစွုမ်ႏ၊ ခွန်ပေါင်ꩻစွုမ်ႏဖုံႏလဲ့နဝ်ꩻ၊ ဖါဖြားဗွာဦးလှဖေတဲ့နဝ်ꩻ ထင်ႏစီꩻဝွေꩻပွယ်ꩻတန်ညီႏလာႏခံႏကိုသွူ။ အဝ်ႏညီႏလာႏခံႏသဲင်ꩻ ဖြားဗွာဦးလှဖေနဝ်ꩻ တွမ်ႏပအိုဝ်ႏအမျိုꩻသာꩻခေါင်းဆောင်တန် စောက်ꩻဖါးသီႏသဲင်ႏ ခွန်ကြည်လဲ့နဝ်ꩻ၊ ဒုစရဲက်ယံထိုꩻမားအစွိုꩻ ကအွဉ်ဒါႏ ပုဂ္ဂိုလ်ႏတန်ဖုံႏလဲ့နဝ်ꩻ မော့ꩻခွဲးအုံကွံလွေꩻဝင်ꩻသွူ၊ ဖြားဗွာလှဖေ အကျံႏဉာဏ်ႏအလꩻ ခွေတစုနာꩻတဗူႏ ခွုမ်မာꩻလွေꩻဒါႏ ဒုစရဲက်ယံထိုꩻမားအစွိုꩻသားဖုံႏနဝ်ꩻ တစုတဗူႏချင်ႏ ဖွဲ့ဗူႏဝင်ꩻထွူတဲင် ပဒေႏသရာဇ်စနစ်လွိုဆန် တောႏလန်ႏလွေꩻအစွိုꩻ ဖွဲ့ဗူႏခွုမ်မာꩻလွေꩻနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ ပဒေႏသရာဇ်စနစ်တောႏလန်ႏရေꩻ ၁၉၄၉-ဗာႏနေင်ႏ၊ ဒီဇင်ဘာ(၁၁)နီꩻ၊ သီႏသဲင်ႏဝေင်ꩻနယ်ႏ လွယ်ပွတ်ꩻဒုံဆꩻကွဉ်ႏ ဒုံထီတကောင်ကို ဖွဲ့ဗူႏလွေꩻ ပအိုဝ်ႏအမျိုꩻသာꩻလွစ်ထန်ႏရေꩻအစွိုꩻ (ပအိုဝ်းအမျိုးသားလွတ်မြောက်ရေးအဖွဲ့)တဲင် တောႏလန်ႏလွေꩻ ပဒေႏသရာဇ်စနစ်နဝ်ꩻသွူ။ ပဒေႏသရာဇ်စနစ် တောႏလန်ႏရေꩻအဖွဲ့အဗူႏကို ဖြားဗွာဦးလှဖေနဝ်ꩻ ထူႏတာႏဝွန်ႏခွုမ်သဲဉ်ꩻလွေꩻ နုဲင်ႏငံႏရေꩻတွမ်ႏ အုပ်ချုတ်ရေꩻ (ခွုမ်မာꩻလွေꩻ)တဲင် ပိုႏတုံ(ဗိုလ်ချန်ဇုံ)နဝ်ꩻ ထူႏတာႏဝွန်ႏ စဲ့ꩻရေꩻတွမ်ႏလုမ်းဗဉ်ႏရေꩻ တာႏဝွန်ႏသွူ။ တောႏလန်ႏရေꩻအချိန်ႏယံတွင်ꩻ ပအိုဝ်ႏလိုꩻတန်ဖုံႏနဝ်ꩻ ခꩻတဖဲ့ꩻနဝ်ꩻ တွိုက်ꩻခꩻရန်ႏသူႏ၊ ခꩻတဖဲ့ꩻနဝ်ꩻ ပအိုဝ်ႏအမျိုꩻသာꩻ ယံထင်ႏထိုတသွောင်း ဖွဲ့ဗူႏတွမ်ႏ တွိုင်ꩻ၊ ခရဲင်ႏ၊ တွိုက်နယ်ႏ၊ အွိုင်ႏဖုံႏတဲင် ဖန်းဖြယ်တာႏဝွန်ႏ ခွုမ်မာꩻလွေꩻနုဲင်းဆꩻလယိုအတွိုင်ꩻသွူ။ ခမ်း(တိုင်း)နဝ်ꩻ အောဝ်ႏ(၆)ဖြုံႏသွူ။ ၁။ စိန်ဌာန(စိန်တိုင်း)တိုင်းမှူးဗိုလ်ကြီးရွှေဝင်း။ ၂။ ကျောက်ဌာန(လုံးတိုင်း)တိုင်းမှူး ဗိုလ်ကြီးစံသိန်း။ ၃။ မီးဌာန(မေႏတိုင်း)တိုင်းမှူး ဗိုလ်ကြီးစပါယ်ရှယ်။ ၄။ ကြယ်ဌာန(ဆာႏတိုင်း)တိုင်းမှူးဗိုလ်ကြီးဘွန်း။ ၁။ စိန်ႏဌာႏနနဝ်ꩻ-သီႏသဲင်ႏ၊ မောက်ꩻမုဲင်ႏ၊ လင်ꩻခွိုꩻ၊ မွိုင်ꩻနုဲင်ꩻတွမ်ႏ ဟိုပုံꩻဝေင်ꩻနယ်ႏ အခေါဝ်နောဝ်။ ၂။(ကျောက်)လုံးဌာႏနနဝ်ꩻ-သီႏသဲင်ႏ၊ ဟိုပုံꩻဝေင်ꩻနယ်ႏအခေါဝ်တွို့ꩻ၊ တောင်ႏကီꩻ၊ ညောင်ႏရွီႏ၊ စံကာꩻ၊ မွိုင်ꩻပြုဲင်ꩻ(မိုးဗြဲ)တွမ်ႏဖုဲင်ခွန်ႏ(ဖယ်ခုံ)။ ၃။ မေႏ(မီး)ဌာႏနနဝ်ꩻ-နောင်အင်းလေးဆꩻတွို့ꩻပင်လောင်ꩻ၊ ဖုဲင်ခွန်ႏ၊ ကလောꩻဝင်ꩻနယ်ႏအခေါဝ်နောဝ်၊ ရမည်းသင်း၊ ပျဉ်းမနား၊ တပ်ကုန်းဝေင်ꩻနယ်ႏ အခေါဝ်ဆꩻကွဉ်ႏဖဲ့ꩻ။ ၄။ ဆာႏ(ကြယ်)ဌာႏန-ဟိုပုံꩻ၊ မွိုင်ꩻပွဉ်ဝေင်ꩻနယ်ႏ ဆꩻထင်ꩻဖဲ့ꩻအခေါဝ်၊ လုဲင်းခါႏ၊ ရောက်ꩻစောက်ꩻ၊ ပင်ႏတရားဝေင်ꩻနယ်ႏတွမ်ႏ တောင်ႏကီꩻဝေင်ꩻနယ်ႏ အခေါဝ်ဆꩻထင်ꩻဖဲ့ꩻနဝ်ꩻသွူ။ နောင်အင်းလေးတွမ်ႏ ကောင်ခယ်ႏနဝ်ꩻ (အထူꩻဒေႏသ)အွဉ်ႏထွော့သေꩻခါꩻနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ၊ နောင်အင်းလေး အထူꩻဒေႏသနဝ်ꩻ ဗိုလ်မြိုင်၊ ဗိုလ်ထွန်းတင်သီး ခွုမ်သဲဉ်ꩻရုဲင်ꩻတသွိုးလွေꩻတဲင် ကောင်ခယ်ႏနဝ်ꩻ ဖြားကျောင်ꩻကုံႏရတွမ်ႏ ဆန်မတ်သီး ထူႏတာႏဝွန်ႏလွေꩻသွူ။ ခရဲင်ႏလဲ့ အောဝ်ႏ(၁၄)ခရဲင်ႏသွူ။ (၁) မုဲင်းငဲးခရဲင်ႏ (၂) မုဲင်းကောင်ခရဲင်ႏ (၃) ဟိုနမ်းခရဲင်ႏ (၄)နမ့်တဗိုခရဲင်ႏ (၅)လွယ်သံဟိုခရဲင်ႏ (၆)စင်းသင်းကောင်ခရဲင်ႏ (၇)ကျောက်တန်ꩻထီတခုခရဲင်ႏ (၈)မူꩻရာꩻခရဲင်ႏ (၉)နောင်ကာꩻခရဲင်ႏ (၁၀)နောင်ခုဲင်းခရဲင်ႏ (၁၁)ထီဖေါင်းခရဲင်ႏ (၁၂)မင်းသောင်ꩻခရဲင်ႏ (၁၃)ပင်မွဉ်ꩻခရဲင်ႏ (၁၄)ပင်မှီခရဲင်ႏနဝ်ꩻဖုံႏသွူ။ တွိုက်နယ်ႏလဲ့ တွိုက်နယ်ႏအလွောက်ꩻ၊ အွိုင်ႏလဲ့ အွိုင်ႏအလွောက်ꩻ ရပ်ရာႏဒုံဆောင်ႏကိစ္စထူႏတာႏဝွန်ႏ။ အထူꩻရုဲင်ꩻတသွိုးမုꩻတပ်မတောႏ တောႏလန်ႏရေꩻအစွိုꩻအဗူႏကိုနဝ်ꩻ ဗဟိုႏအထူꩻရုဲင်ꩻတသွိုးမုꩻ တပ်မတောႏ(ဗဟိုအထူꩻသီးသွိုးတပ်မတောႏ)ရိုꩻလဲ့ ထွို့ꩻဗူႏသေꩻခါꩻသွူ၊ တောႏလန်ႏရေꩻအစွိုꩻအဗူႏကိုနဝ်ꩻ ဗဟိုႏအထူꩻရုဲင်ꩻတသွိုးမုꩻတပ်မတောႏ (ဗဟိုႏအထူꩻသီးသွိုးတပ်မတောႏ)ခွုမ်မာꩻလွေꩻဒျာႏသွူ၊ ဗဟိုႏအထူꩻရုဲင်ꩻတသွိုးမုꩻတပ်မတောႏကိုနဝ်ꩻ (ဗိုလ်မူး)ပိုႏကယ်ႏလှမောင် သီႏသဲင်ႏနဝ်ꩻ ထွာတပ်မူးတန်သွူ၊ ပိုႏကယ်ႏလှမောင်နဝ်ꩻ တပ်မူးတဲ့ထွာ ဗဟိုႏထွို့ꩻဗူႏရေꩻ(ဗဟိုစည်းရုံးရေး)လဲ့မွေး၊ နွို့ဗဟိုႏကောႏမတီႏပုဂ္ဂိုလ်ႏတဖြာꩻသွူ၊ ဗဟိုႏအထူꩻရုဲင်ꩻသီးသွိုးတပ်မတောႏယိုနဝ်ꩻ တွိုင်ႏ၊ ဌာႏန(တိုင်း)အဖြုံႏမုဲင်ꩻလဲ့တရိုꩻတဝ်း ခွိုင်းကားတောႏလန်ႏရေꩻဟမ်ႏနယ်ႏကိုမန်ႏသမျ ထောင်ထွေလွေꩻ၊ ရုဲင်ꩻသီးသွိုးလွေꩻဗာႏဖေႏသေꩻအခွင်ꩻအာႏဏာႏ တာႏဝွန်ႏနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ တောႏလန်ႏရေꩻရေႏရွယ်ႏချက် ပဒေႏသရာဇ်နစ်တောႏလန်ႏရေꩻယိုနဝ်ꩻ ရေႏမိုးချက်(မူ)ဖုံႏ တဉ်ႏတွော့ꩻသေꩻတဲင် တောႏလန်ႏလွေꩻဒျာႏသွူ၊ ခွုမ်မာꩻတောႏလန်ႏတွမ်ႏ(မူ) ခွုမ်မာꩻတွမ်ႏရေႏမိုးချက်နဝ်ꩻသွူ။ ရေႏမိုးချက်ကရိုꩻနဝ်ꩻ- ၁။ ပဒေႏသရာဇ်စနစ် တွိုက်ꩻကုဲင်ရေꩻ ၂။ ဖေႏကလꩻဗာႏ ပအိုဝ်ႏခမ်းနယ်ႏအမန်ႏ ၃။ ယာလမ်၊ ထာꩻတောႏ၊ ထာꩻလောင်ႏဖုံႏ ကားတဲင်ဒုစရဲက်မျိုꩻ ပꩻပြုဲင်ယားကုဲင်ရေꩻ ၄။ ပညာႏရေꩻ၊ ခြွိုင်ႏသန်ꩻရေꩻ၊ စီꩻပွာꩻရေꩻ-စတဲင် လိုꩻမုꩻထာꩻမာꩻ လွိုင်ႏကွိုန်ꩻထင်ႏတသွောင်းရေꩻ စိမ်စွဉ်ႏနုဲင်းနဝ်ꩻဖုံႏသွူ။ ပဒေႏသရာဇ်စနစ် တောႏလန်ႏရေꩻယိုနဝ်ꩻ ခွုမ်မာꩻလွေꩻတွမ်ႏစီꩻကန်ꩻရေႏမိုးချက်ဖုံႏတဲင် ဖြောဝ်ꩻခမ်းလွုမ်ꩻလဲ့တကာႏတဝ်း မန်းခမ်းအပါအဝင်ႏ ခမ်းလောင်ႏခမ်းလင် နဲင်ႏငံႏခမ်းထန်ႏဖုံႏတဲ့ သေထွꩻဟွိုန်ဟဝ်သꩻရေꩻ ထောက်ခံႏလွေꩻဒျာႏသွူ။ တောႏလန်ႏရေꩻတွမ်ႏ စောက်ꩻဖါးဖဲ့ꩻ စောက်ꩻဖါးဖုံႏနဝ်ꩻ အွဉ်ႏစွꩻလွေꩻ ဝွေꩻသီးလဲဗီး၊ စဲ့ꩻတွမ်ႏယယ်ꩻပလိတ်ဖုံႏတဲင် တွိုက်ꩻခꩻလွေꩻ တောႏလန်ႏရေꩻသားသွူ၊ တောႏလန်ႏရေꩻသားနဝ်ꩻ လိုꩻထုခမ်းသား ထောက်ခံႏမုꩻလဲ့အဝ်ႏ၊ စီꩻကန်ꩻလဲ့ဟောဝ်၊ အမျိုꩻသာꩻ(စွိုးခွိုꩻ)ရက်သꩻလဲ့ဗွေ၊ ပွိုးနဝ်ꩻမꩻ စောက်ꩻဖါးစဲ့ꩻဖုံႏနဝ်ꩻ ကွဲးထဲ့သွုမ်ꩻသွုမ်ꩻလွဉ်၊ သီအာကုဲင်အာ ထွာလွဉ်နုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ ပြည်ထောင်စုစဲ့ꩻတွမ်ႏ တောႏလန်ႏရေꩻသား စောက်ꩻဖါးစဲ့ꩻတွမ်ႏ တောႏလန်ႏရေꩻသား တွိုက်ꩻခꩻလွေꩻဝင်ꩻနဝ်ꩻ တယ်ႏစ ၁၉၄၆-ဗာႏနေင်ႏ ဗꩻတွိုႏလွေꩻ ၁၉၅၄-ဗာႏနေင်ႏသွူ၊ ထွိုင်ႏတွိုႏခန်း ၁၉၅၄-ဗာႏနေင်ႏမာꩻငါနဝ်ꩻ တွိုက်ꩻခꩻလွေꩻဗာႏတွမ်ႏ ပြည်ထောင်စုစဲ့ꩻတပ်သွူ၊ စောက်ꩻဖါးစဲ့ꩻတပ်ထဲ့သွုမ်ꩻအာငါႏတဲင် နွောင်ꩻလꩻတဝ်းဒွုမ် တောႏလန်ႏရေꩻသားစဲ့ꩻတပ်သွူ။ ပွိုးနဝ်ꩻမꩻ စောက်ꩻဖါးဖုံႏ ဟဲ့ꩻထင်ႏလွဉ်ပြည်ထောင်စုစဲ့ꩻတပ်သွူ၊ ပြည်ထောင်စုစဲ့ꩻတပ်လဲ့ ထူႏလွဉ်ပါတွမ်ႏ အုပ်ချုတ်ရေꩻဥပဒေႏတဲင် ဖျော်ထင်ႏလွဉ်စွဉ်ႏဒျာႏ တောႏလန်ႏရေꩻဟံႏနယ်ႏကိုသွူ၊ ပြည်ထောင်စုစဲ့ꩻတပ်တွမ်ႏ တောႏလန်ႏရေꩻသားစဲ့ꩻ မော့ꩻခွဲးတွိုက်ꩻခꩻလွေꩻဝင်ꩻနဝ်ꩻ ပြည်ထောင်စုစဲ့ꩻတပ်တပ်ရင်း(၂၁)အပါအဝင်ႏ တပ်ရင်း(၆)ဖြုံႏထိုꩻကုဲင်သွုမ်ꩻထေ့လွဗꩻ တောႏလန်ႏရေꩻဟမ်ႏနယ်ႏကိုသွူ၊ ပြည်ထောင်စုစဲ့ꩻတပ်တွမ်ႏ တောႏလန်ႏရေꩻသားစဲ့ꩻ တွိုက်ꩻခꩻလွဝင်ꩻနဝ်ꩻ ဗꩻတွိုႏလွေꩻစွဉ်ႏ ၁၉၅၈-ဗာႏနေင်ႏ၊ ထူႏငိမ်ꩻချမ်ꩻရေꩻမꩻ ထွူထွာလွေꩻသွူ။ တောႏလန်ႏရေꩻသား ခွုမ်မာꩻအောင်ႏမျင်ႏလွေꩻ ပဒေႏသရာဇ် တောႏလန်ႏရေꩻသား ခွုမ်မာꩻတောႏလန်ႏ အောင်ႏမျင်ႏလွေꩻနဝ်ꩻ ဆꩻလယိုအတွိုင်ꩻသွူ။ ၁။ ပဒေႏသရာဇ်စနစ်ကုဲင်ထိုꩻမားလွေꩻ ၂။ ၁၉၅၀/၅၃ ဗာႏနေင်ႏတွင်ꩻ တောႏလန်ႏရေꩻဟံႏနယ်ႏ တွမ်ႏဖြောဝ်ꩻခမ်းကို နွို့စောကာꩻလွဉ်ဒါႏစဲ့ꩻခယ်ႏဗွာနဝ်ꩻ တွိုက်ꩻခꩻဝါးထိုꩻဗာႏ ၃။ ၁၉၅၃-ဗာႏနေင်ႏ ဧရာဝတီႏတွိုင်ꩻကို ကေအဲဉ်ယူ ဖူးဝေးစောက်ꩻအစွိုꩻ ခွုမ်မာꩻလွေꩻ စီꩻဝွေꩻပွဲꩻညီႏလာႏခံႏကို အွဉ်ႏစွꩻလွေꩻ တောႏလန်ႏရေꩻသားနမ်းခြောင်ꩻတဲင် ခမ်းရင်ꩻသား ဖူးဝေးချင်ꩻ ရက်ပဲင်ꩻဟွိုန်ဟဝ် မေတ္တာႏထီခွꩻ ခံႏထူႏလွေꩻဗာႏ။ ၄။ ၁၉၅၅-ဗာႏနေင်ႏ တောႏလန်ႏရေꩻသားတွမ်ႏ ဗမာပြည်ကွန်မြူနစ်ပါတီ (ဗကပ)သခင်သန်းထွန်းသီးစွိုꩻ ဖေႏဟွိုန်ဟဝ် ထီꩻသင်ꩻဝင်ꩻတဲင် အုံကွံဒေါ့ꩻရီလွေꩻဗာႏ။ ၅။ ၁၉၅၆-ဗာႏနေင်ႏ ခမ်းရင်ꩻသားနုဲင်းနုဲင်း ရက်ပဲင်ꩻဖြွမ်းဗူႏဝင်ꩻရိုꩻတဲ့ ဒီမိုကရက်တစ် လူမျိုးစုညီညွတ်ရေးတပ်ဦး(မညတ)အစွိုꩻကို နွို့ညီꩻခွုမ်မာꩻလွေꩻဗာႏ။ ၆။ လိတ်သွဉ်ကျောင်ꩻ အဝ်ႏတဝ်းအရပ်ကို ဗွောင်လွေꩻဖေႏ လိတ်သွဉ်ကျောင်ꩻဖုံႏ။ ၇။ ခြွိုင်ႏသန်ꩻရေꩻတွက်တာႏ ဆရာႏ/ဆရာႏမူႏဖုံႏ ခမ်းရင်ꩻသား လိုꩻထုတသီႏဆရာႏဖုံႏ လွူးတဲင်လွေꩻဖေႏ။ ၈။ ရပ်ရာႏဒုံဆောင်ႏ ဖေႏကကွိုန်ꩻဟွိုင်ꩻ တဖူꩻဖုံႏ၊ ထီအုံႏထီနောင်ဖုံႏ၊ လုဲင်းယာႏသွို့ꩻခြံဖုံႏ အွဉ်မာꩻတယ်ႏထောင်ႏလွေꩻဗာႏ စိမ်စွဉ်ႏစားနဝ်ꩻဖုံႏ ခွုမ်မာꩻအောင်ႏမျင်ႏလွေꩻဒျာႏသွူ။ ထူႏငိမ်ꩻချံꩻရေꩻ ၁၉၅၇/၅၈-ဗာႏနေင်ႏ၊ ပြည်ထောင်စုမန်းခမ်းအစိုးရနဝ်ꩻ အွဉ်ႏစွꩻလွဉ် ငိမ်ꩻချံꩻရေꩻနမ်းခြောင်ꩻ ပိုႏတန်စိုင်းဟန်(ဇာႏတိဘန်းယေန်ႏ)တဲင် မော့ꩻခွဲးဒေါ့ꩻရီဝင်ꩻ တွမ်ႏတောႏလန်ႏရေꩻ နမ်းခြောင်ꩻ ပိုႏတုန်(ဗိုလ်ချိန်ဇုံ)နဝ်ꩻသွူ၊ မော့ꩻခွဲးဝင်ꩻ အခင်ႏလံးနဝ်ꩻ မုဲင်းကောင်ခရဲင်ႏတွိုက်နယ်ႏ နောင်ဟွိုꩻ၊ နောင်ဟွိုꩻဒုံကိုသွူ။ တောႏလန်ႏရေꩻသား ယဟန်ႏနဝ်ꩻ တယွုမ်းအံႏတဝ်း အစိုးရတဲင် မဉ်စွဉ်ꩻတဝ်းလက်နက်၊ မဉ်ချꩻတဝ်းစူခွုမ်သွူ၊ အခိန်ႏအခါႏယံတွင်ꩻနောဝ်ꩻ တောႏလန်ႏရေꩻသားအစွိုꩻကို အာႏရဲင်ꩻတဲ့ခွေါင်တဉ်ႏမွေးငါႏ၊ ထွူတကာႏတဝ်း စူခွုမ်လက်နက်ဖုံႏရိုꩻလဲ့ အဝ်ႏပြဲ့ꩻစွုံႏ အဝ်ႏဗွေအဝ်ႏပြုံႏဒျာႏသွူ၊ ဗွုံးဒေါင်ဖုံႏလဲ့ မာꩻဒါႏလွေꩻလဲဉ်းသွူ။ ပွိုးနဝ်ꩻမꩻ တောႏလန်ႏရေꩻသားယဟန်ႏနဝ်ꩻ မဉ်အုံစွူစွူဒျာႏ ထာꩻခြာကိုသွူ၊ ကွဲးတွော့ꩻ လိုꩻတန်ဖုံႏ အွဉ်ကတူႏခွုမ်မာꩻလွေꩻတဲင် ဖြွမ်းဖြွမ်းဗူႏဗူႏ နာႏလွလိုꩻတန်အမိန်း ငဝ်းငွါထွူမꩻ ဒီမိုကရေသီတွမ်ႏ လက်နက် လုဲင်ႏဝင်ꩻကိစ္စ ဖြီꩻစီꩻအောင်ႏမျင်ႏလွေꩻသွူ။ ပွိုးနဝ်ꩻမꩻ ၁၉၅၈-ဗာႏ၊ မေလာ(၅)နီꩻကို ပဒေႏသရာဇ်စနစ်လွိုဆန်တောႏလန်ႏရေꩻသားအစွိုꩻ(ပအလဖ)နဝ်ꩻ ထူႏငိမ်ꩻချံꩻရေꩻ တွမ်ႏနုဲင်ႏငန်ႏတောႏသွူ။ တောႏလန်ႏရေꩻသား ထူႏငိမ်ꩻချံꩻရေꩻတွင်ꩻ ဖူးဝေးနောင်သားစွိုꩻ ဗိုလ်မြိုင်၊ ဗိုလ်ညွန့်သီးလဲ့ ပါဝင်ႏထူႏညီꩻလွဝင်ꩻသွူ၊ ပွယ်ꩻထူႏငိမ်ꩻချံꩻရေꩻနဝ်ꩻ ခွုမ်မာꩻလွေꩻ ဝေင်ꩻတောင်ႏကိꩻကိုတဲင် ဖါဖြားဗွာဦးလှဖေ၊ ပိုႏတုန်(ဗိုလ်ချန်ဇုံ)၊ ဗိုလ်မှူးလှမောင်၊ ဗိုလ်မြိုင်၊ ဗိုလ်ညွန့်သီးဖုံႏနဝ်ꩻ ဒေါ့ꩻဟောꩻလွေꩻတရာꩻငဝ်းငွါဖုံႏသွူ။ အစိုးရအစွိုꩻကိုနဝ်ꩻ နုဲင်ႏငံႏတောႏဝွန်ႏတန်ချုတ် ဦးဗဆွေနမ်းကိုယ်ႏတဲင်ႏ ပွယ်ꩻထူႏငိမ်ꩻချံꩻရေꩻထင်ႏဖေႏအာႏသွူ။ ပွယ်ꩻထူႏငိမ်ꩻချံꩻရေꩻကို ခမ်းသားလိုထုအမျာꩻဖုံႏနဝ်ꩻ ထင်ႏလွဉ်အဖြာꩻပေါင်ꩻ တသိန်ႏလွို သေထွꩻဗာႏနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ နမ်းသꩻနီပါꩻ ယံချံꩻသာႏသွော့ဩ။[၁][၂]