ပအိုဝ်ႏသဒ္ဒါႏ
၁။ နာမ်ႏ
မွဉ်းဖျင်အမဉ်ꩻအမျိုꩻမျိုꩻဖုံႏယို ကဟော်ꩻနယ်ဖေႏဒါႏ ပွုဒ်ဖုံႏယိုလဲ့ ဟဲ့ꩻဗာႏ " နာမ်ႏပွုဒ် " နဝ်ꩻသွူ ။ ပွုံႏစံႏ
- လိုꩻ ၊ လူꩻ ၊ လိုꩻခို ၊ လိုꩻမူႏ ၊ ခွန်ထွန်း ၊ နင်ꩻနု ( ပုဂ္ဂိုလ်ႏ )
- ဒဲဉ် ၊ ဟန်ႏအို ၊ ခဲဉ်ႏ ၊ တသာႏ ၊ ကံ(ကံသေင်ႏ) (ခဲတံ) ၊ ကံထီ (မွိုက်) (ဘောပဲဉ် )၊ ( ဝတ္ထု)
- သꩻ ၊ စေႏတနာႏ ၊ သဒ္ဓါႏ ၊ ပညာႏ ၊ သတိꩻ ၊ လောဘ ၊ ဒေါသ ၊ မောဟ ( ဓမ္မ )။
၂။ ကြိယာႏ
မွဉ်းဖျင်ပုဂ္ဂိုလ်ႏတဖြာꩻဖြာꩻ ဝတ္ထုတမျိုꩻမျိုꩻ ကထွာကမာꩻ ကခံႏစာꩻဗာႏ ကပေါႏလွဉ်ဒါႏ အပွုံႏအငုဲင်ꩻ အလွိုး အမူအယာဖုံႏ အစွိုးစွိုးယို ဟဲ့ꩻဗာႏ "ကြိယာႏ" နဝ်ꩻသွူ ။
ပွုံႏစံႏ-
- မာꩻ ၊ အံႏ ၊ ထင်ႏ ၊ ဖေႏ ၊ လူႏ ၊ ထူႏ ၊ ကွီ ၊ ခံႏစာꩻ (ကြိယာႏလိုႏကံႏ)။
- ထွာ ၊ ဗေင်ႏ ၊ အုံ ၊ ဖညာꩻ ၊ လွစ်ထန်ႏ ( ကြိယာႏလိုႏကံႏ )။
ဥပမာႏ- ပွုံႏစံႏ ( ကတ္တားဝါကျ/ ကံႏဝါကျ ) ( က ) ခွေ အံႏ ဒဲဉ် သွူ။
( ကတ္တားဝါကျ / ကံႏဝါကျ )
( ခ ) ခွန်ထွန်း ဝုဲင်ႏ ဖရာꩻ သွူ ။
( ကတ္တားဝါကျ/ သမ္ပဒါန်ႏဝါကျ/ ကံႏဝါကျ )
( ဂ ) နင်ꩻနု လူႏ ဖရာꩻ ကဝ်ႏ သွူ ။
( ကတ္တားဝါကျ/ အပါဒါန်ႏဝါကျ )
(ဃ) ခွေ အဝ်ႏဝေင်ꩻမန်ႏတလေꩻ သဲင်ꩻလွဉ် သွူ ။
( ကတ္တားဝါကျ / ဩကာသဝါကျ )
( င ) ခွေ အုံ ဝေင်ꩻတောင်ႏကီꩻကို သွူ ။
သမ္ဗန္ဓဝါကျ - ဝါကျသွုပ် ( အပဓာနဝါကျ (လက္ခဏဝါကျသွုပ်) / ( ပဓာနဝါကျ )
( ၁ ) ခွေမဉ်ႏအောင်ႏလိတ်တန်ꩻတဆီနဝ်ꩻ ခွေအီႏထင်ႏသွုပ်ယင်း တက္ကသိုလ်ႏသွူ ။
( အပဓာနဝါကျ (ဟေတုဝါကျသွုပ်) / ( ပဓာနဝါကျ )
( ၂ ) ကွပ်စွဉ်ႏခွေအောင်ႏလိတ်တန်ꩻတဆီနဝ်ꩻမꩻ ခွေထင်ႏသွုပ်ဗာႏယင်း တက္ကသိုလ်ႏသွူ ။
( အပဓာနဝါကျ (တုမတ္ထဝါကျသွုပ်) / ( ပဓာနဝါကျ )
( ၃ ) ယံဖေႏခွေသွဉ်း ကလꩻဗာႏ မဂ်ဖိုလ်ႏနိဗ္ဗာန်ႏအတာႏ ခွေသွဉ်းလူႏဗာႏ ဗွေႏသံႏဃာႏသီး သင်္ကန်ꩻဖုံႏသွူ ။
= ခွေသွဉ်း မဉ်ႏအောင်ႏ လိတ်တန်ꩻတဆီနဝ်ꩻ၊
= ကွပ်စွဉ်ႏ ခွေ အောင်ႏ လိတ်တန်ꩻတဆီနဝ်ꩻမꩻ၊
= ယံဖေႏ ခွေသွဉ်း ကလꩻဗာႏ မဂ်ဖိုလ်ႏနိဗ္ဗာန်ႏအတာႏ
ယိုဖုံႏနဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻ"အပဓာနဝါကျ" နဝ်ꩻသွူ ။
ပဓာနဝါကျနဝ်ꩻ လယိုဖုံႏ = ခွေ အီႏထင်ႏသွုပ်ယင်း တက္ကသိုလ်ႏ သွူ ။ = ခွေ ထင်ႏသွုပ်ဗာႏယင်း တက္ကသိုလ်ႏ သွူ ။ = ခွေသွဉ်း လူႏဗာႏ ဗွေႏသံႏဃာႏသီး သင်္ကန်ꩻဖုံႏသွူ ။ "ပစ္စုပ္ပန်ႏကာႏလ"အဓိပ္ပါယ်ႏ အဝ်ႏထွာတွင်ꩻ၊ အဝ်ႏမာꩻတွင်ꩻ အခိန်ႏကာႏလ(ယိုခါခဲ့ꩻခဲ့ꩻ)ယို ဟဲ့ꩻဗာႏ"ပစ္စုပ္ပန်ႏကာႏလ"(Present Tense)သွူ။
(က) အဝ်ႏ----- (ခ) ----- တွင်ꩻ (ဂ) အဝ်ႏ------တွင်ꩻ (ဃ) သင်္ကေတပါတဝ်းတမျိုꩻမျိုꩻ။ (က)"အဝ်ႏ---"နဝ်ꩻ အုံကတ္တားဆꩻချာ/ ကြိယာႏဆꩻငါ (ကတ္တားတွမ်ႏကြိယာႏအခါႏကို)သွူ။ (ခ) "------တွင်ꩻ"နဝ်ꩻ အုံဝါကျအဆုဲင်ꩻသွတ်ꩻကိုသွူ။
"ပုံႏ" (က) ခွန်ထွန်း အဝ်ႏ ထွာ ဒုံလိုꩻတန်သွူ။ = ခွေ အဝ်ႏ အံႏ ဒဲဉ်သွူ။ = ဗွေႏစင်ꩻ အဝ်ႏ ဟောꩻ တရာꩻ သွူ။ = ဗွေႏသျင်ႏ အဝ်ႏ ဒေါ့ꩻ လိတ် သွူ။ "တောင်ꩻသေꩻ""အဝ်ႏ"ယို မဟာနီꩻ/မစာႏနီꩻ စတဲင်အတိတ်မဉ်ႏပါနဝ်ꩻ ပစ္စုပ္ပန်ႏသင်္ကေတတမွေးတဝ်းဒွုမ်သွူ။ = မဟာနီꩻ ခွေ အဝ်ႏအုံဒျာႏ ခွေသွꩻပေႏ-ခွန်ထွန်းလမ်းကို တနီꩻလွုမ်းလွုမ်းသွူ။ = မစာႏနီꩻ သွꩻပေႏ-ခွန်ထွန်း အဝ်ႏအုံဒျာႏ ခွေလမ်းကို တနီꩻလွုမ်းလွုမ်းသွူ။ (ခ) ခွန်ထွန်း ထွာ ဒုံလိုꩻတန် တွင်ꩻ သွူ။
၃။ ကာႏလသွံမျိုꩻ
မွဉ်းဖျင်၁။ အတိတ်ကာႏလ၊ ၂။ ပစ္စုပ္ပန်ႏကာႏလ၊ ၃။ အနာႏဂတ်ကာႏလ။
အတိတ်ကာႏလ-
ထွာထွူလဲဉ်း၊ မာꩻထွူလဲဉ်း အခိန်ႏကာႏလ (နဝ်ꩻဟွဉ်ႏ၊ မဟာ၊ မစာႏ၊ ကလဲဉ်းခိုႏချာ) ယို ဟဲ့ꩻ " အတိတ် " နဝ်ꩻသွူ ။
သင်္ကေတပွုံႏစံႏ
(က) -------- ဖို ( ခ ) ------------- လဲဉ်း
( ဂ ) ---------- ဖိုလဲဉ်း (ဃ) ----------- ထွူလဲဉ်း။
ခင်ႏလမ်း
(က/ခ/ဂ) " ----ဖို/ ----- လဲဉ်း / ----- ဖိုလဲဉ်း " ဖုံႏနဝ်ꩻ အုံကြိယာႏဆꩻချာ။
(ဃ) ----- ထွူလဲဉ်း "
ပွုံႏစံႏ
(က) = ခွန်ထွန်း ထွာ ( ဖို ) ဒုံလိုꩻတန် သွူ ။
= ခွေ အံႏ ( ဖို ) ဒဲဉ် သွူ ။
= ဗွေႏစင်ꩻ ဟော်ꩻ ( ဖို ) တရာꩻ သွူ ။
= ဗွေႏသျင်ႏ ဝုဲင်ႏ ဖို ဖရာꩻကက္ကူႏ သွူ ။
( ခ ) = ခွန်ထွန်း ထွာ လဲဉ်း ဒုံလိုꩻတန် သွူ ။
= ခွေ အံႏ လဲဉ်း ဒဲဉ် သွူ ။
= ဗွေႏစင်ꩻ ဟောꩻ လဲဉ်း တရာꩻ သွူ ။
= ဗွေႏသျင်ႏ ဝုဲင်ႏ လဲဉ်း ဖရာꩻကက္ကူႏ သွူ ။
( ဂ ) = ခွန်ထွန်း ထွာ ဖိုလဲဉ်း ဒုံလိုꩻတန် သွူ ။
= ခွေ အံႏ ဖိုလဲဉ်း ဒဲဉ် သွူ ။
= ဗွေႏစင်ꩻ ဟောꩻ ဖိုလဲဉ်း တရာꩻ သွူ ။
= ဗွေႏသျင်ႏ ဝုဲင်ႏ ဖိုလဲဉ်း ဖရာꩻကက္ကူႏ သွူ ။
(ဃ/၁) = ခွန်ထွန်း ထွာ ထွူလဲဉ်း ဒုံလိုꩻတန် သွူ ။
= ခွေ အံႏ ထွူလဲဉ်း ဒဲဉ် သွူ ။
= ဗွေႏစင်ꩻ ဟောꩻ ထွူလဲဉ်း တရာꩻ သွူ ။
= ဗွေႏသျင်ႏ ဝုဲင်ႏ ထွူလဲဉ်း ဖရာꩻကက္ကူႏ သွူ ။
(ဃ/၂) = ခွန်ထွန်း ထွာ ဒုံလိုꩻတန် ထွူလဲဉ်း သွူ ။
= ခွေ အံႏ ဒဲဉ် ထွူလဲဉ်း သွူ ။
= ဗွေႏစင်ꩻ ဟောꩻ တရာꩻ ထွူလဲဉ်း သွူ ။
= ဗွေႏသျင်ႏ ဝုဲင်ႏ ဖရာꩻကက္ကူႏ ထွူလဲဉ်း သွူ ။
ပအိုဝ်ႏငဝ်းခြွိုင်း
မွဉ်းဖျင်ခွေသွဉ်းကတဲမ်းနယ်ဒါႏ "ပအိုဝ်ႏငဝ်းခြွိုင်း"ကရိုꩻယိုနဝ်ꩻ နာမ်ႏပုဒ်လဲ့ တမွေးတဝ်း၊ ကြိယာႏပုဒ်လဲ့ တမွေးတဝ်း၊ ကရကငဝ်း၊ နိပါတ်ငဝ်းဖုံႏဒျာႏတဲင် ခွေသွဉ်းဖန်ဖေႏအမဉ်ꩻ " ပအိုဝ်ႏငဝ်းခြွိုင်း " နုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ မီႏတဲမ်းလိတ်ဒေါ့ꩻငဝ်းနဝ်ꩻ ငဝ်းခြွိုင်းဖုံႏယို အခင်ႏလမ်းတွမ်ႏအခင်ႏလမ်း သုံꩻမဲဉ်ႏမဲဉ်ႏမꩻ နီကမဲဉ်အွဉ်ႏသေဒါႏ အခရာႏဖုံႏယို ဝင်ꩻသေနာႏယိုꩻသွူ။ ခွေသွဉ်းနဝ်ꩻ ဒဲဉ်သီႏလက်ဆောင်ႏလိတ်စောင်ႏတာႏ စဲစ်ဆေꩻလွိုက်ရွေꩻဖေႏဗာႏ ဝင်ꩻလိတ်မူတဲင် ကဲဉ်းအာအာနဝ်ꩻ သုံꩻငဝ်းခြွိုင်း တမဲဉ်ႏလို့တဝ်းတွော့ꩻ၊ တသေနာႏတဝ်း သဒ္ဒါႏစီꩻကန်ꩻတွော့ꩻ စဉ်ꩻစာꩻဗာႏယပ်ꩻငါႏ အဓိပ္ပါယ်ႏ၊ ဖျင်ဗာႏအာငါႏ ငဝ်းလွေꩻသဲင်ꩻဖုံႏသွူ။ကွပ်နဝ်ꩻမꩻ ဝါႏသနာႏတဲမ်းလိတ်သားအတွက် အကျိုꩻရအဝ်ႏ၊ ထွာနွောင်ꩻအစွဲးအပမ်း တခူးတခဝ်- ယူႏနုဲင်းနဝ်ꩻတဲင် တဲမ်းနယ်ဗာႏ ရွမ်ဖြုဲင်ꩻယိုသွူ။ ခွေသွဉ်းကတဲမ်းနယ်ဒါႏ ယိုဖုံႏနဝ်ꩻ ခွေသွဉ်းထာꩻသေထာꩻဒါႏ၊ ထာꩻယူႏထာꩻစိတ်ကူꩻ၊ ထာꩻထီႏဒျာႏတဲင် မွေးမဲဉ်ႏငါႏထာꩻ နုဲင်းစွဉ်ႏ ပရမတ္ထတရာꩻအနေႏနုဲင်းနဝ်ꩻလဲ့ တွမ်ႏယူႏမွော့၊ တွမ်ႏမတ်မွော့၊ လွိုခွေသွဉ်းထာꩻယူႏ၊ ထာꩻစိတ်ကူꩻယို အလောင်ႏအလင်ဖုံႏလဲ့ ထွာနွောင်ꩻ၊ အဝ်ႏနွောင်ꩻဒါႏဒျာႏသွူ။ ခွေသွဉ်းကအီႏတဲမ်းဒါႏ ပအိုဝ်ႏငဝ်းခြွိုင်း မာတိကာႏနဝ်ꩻ လယိုအတွိုင်ꩻသွူ -
- ( က ) တဲင် - တွော့ꩻ
- ( ခ ) နဝ်ꩻ
- ( ဂ ) ယို
- (ဃ) လဲ့
- ( စ ) ပွိုး - ကွပ်ပွိုး
- (ဆ) လွုမ်ꩻ
- ( ဇ ) အီႏ
(က) တဲင် - တွော့ꩻ
မွဉ်းဖျင်"တဲင် တွော့ꩻ" ကရိုꩻဒါႏ ငဝ်းယိုနဝ်ꩻ နာမ်ႏပုဒ်လဲ့ တမွေးတဝ်း၊ အကျောင်ꩻပျꩻ ဟိတ်ငဝ်းဒျာႏသွူ၊ မီႏလိုႏပျꩻအကျောင်ꩻနဝ်ꩻ သုံꩻဗာႏ (တဲင်)၊ မွေးတဝ်းလဲ့ (တွော့ꩻ) ယိုနီငွါ တငွါငွါသွူ ။
ပုံႏစံႏ ။ ။ နင်ႏဗွာနဝ်ꩻ သꩻဟဝ်အဝ်ႏတဲင် (သꩻဟဝ်အဝ်ႏတွော့ꩻ) ကေားကျွိုက်သား လွိုင်ႏအာငါႏသွူ ။
နင်ႏဗွာယို ကေားကျွိုက်သား ကလွိုင်ႏအာငါႏနဝ်ꩻ ကွပ်ပွိုးသꩻဟဝ်အဝ်ႏသွူ၊ ကွပ်နဝ်ꩻမꩻ သꩻဟဝ်နဝ်ꩻ ထွာအကျောင်ꩻတဲင် သုံꩻဗာႏ (တဲင်)၊ မွေးတဝ်းလဲ့ (တွော့ꩻ) သွူ ။ယဟန်ႏသားနဝ်ꩻ (တဲင် တွော့ꩻ) နီဖြုံႏယို သုံꩻတွယ်ꩻလွဝင်ꩻလဲ့ အဝ်ႏသွူ၊ မီႏသုံꩻတွယ်ꩻလွဝင်ꩻန၀်ꩻ အဓိပ္ပါယ်ႏ တကုဲင်တဝ်းလဲ့ တဲမ်းဟော်ꩻဗာႏပိုႏ တဖြုံႏတာႏတဲင် အခိန်ႏလို့ပိုႏ တဖြုံႏတာႏသွူ၊ မီႏသုံꩻတဖြုံႏချင်ႏ (တဲင်) ခြေင်ခြေင်၊ မွေးတဝ်းလဲ့ (တွော့ꩻ) ခြေင်ခြေင်နဝ်ꩻ ထပ်တဝင်ꩻတဲင် ဟော်ꩻဟဝ်တဝ်းသွူ ။
ပုံႏစံႏ ။ ။ နင်ꩻဖြေင်းနဝ်ꩻ ကျင်ꩻဟဝ်တဝ်း (တဲင်) ကေားကျွိုက်သားအဲဉ်ထဝ်း (တွော့ꩻ) အုံမူႏနမ်ꩻတန်ဗာႏထာꩻသွူ ။
ကေားကျွိုက်သား ကတအဲဉ်ထဝ်းနဝ်ꩻ ကွပ်အကျင်ꩻဟဝ်တဝ်း၊ ကွပ်နဝ်ꩻမꩻ အကျင်ꩻဟဝ်တဝ်းနဝ်ꩻ ထွာပထမအကျောင်ꩻပျꩻတဲင် သုံꩻဗာႏတွမ်ႏ (တဲင်)သွူ၊ ကအုံမူႏနံꩻတန်ဗာႏထာꩻနဝ်ꩻ ကွပ်ကျွိုက်သားအဲဉ်ထဝ်း၊ ကွပ်နဝ်ꩻမꩻ ကေားကျွိုက်သားအဲဉ်ထဝ်းနဝ်ꩻ ထွာဒုတိယအကျောင်ꩻပျꩻတဲင် သုံꩻဗာႏတွမ်ႏ (တွော့ꩻ)သွူ ။(တွော့ꩻ) သုံꩻအွဉ် ( တဲင် )သုံꩻဆုဲင်ꩻနဝ်ꩻ အဝ်ႏလꩻဒျာႏလဲ့ နုဲင်းစွဉ်ႏတဟဝ်တဝ်းသွူ။
သုံꩻတငွါချင်ႏပုံႏစံႏ−နင်ႏဖြေင်းနဝ်ꩻ ကွပ်အကျင်ꩻဟဝ်တဝ်း (တဲင်) ကေားကျွိုက်သားအဲဉ်ထဝ်း (တဲင်) အုံမူႏနံꩻတန်ဗာႏထာꩻသွူ။
( ခ ) နဝ်ꩻ
မွဉ်းဖျင်" နဝ်ꩻ " ကရိုꩻဒါႏငဝ်းယိုနဝ်ꩻ သဒ္ဒါႏဝေါဟာရနဝ်ꩻ ကဲဉ်းအာအာ ဟဲ့ꩻဗာႏ ကတ္တား (ကေားမာꩻသား)သွူ၊ မာꩻသား၊ ဒေါ့ꩻသား၊ အံႏသား၊ လွေꩻသား၊ သဲင်ꩻသား၊ ဗေင်ႏသား၊ ထွိုင်ႏသား-စတဲင်နုဲင်းနဝ်ꩻဖုံႏနဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻကတ္တားသွူ၊ ကာရကသူပါꩻအကိုနဝ်ꩻ ထွာကတ္တုကာရကသွူ ။
ပုံႏစံႏ ။ ။ ခွန်ပေါရင်းနဝ်ꩻ ဒုံႏဒါႏတိန်ႏ
ကဒုံႏဒါႏတိန်ႏနဝ်ꩻ ပါꩻမုဲင်ꩻ? ခွန်ပေါရင်း၊ ကွပ်နဝ်ꩻမ ခွန်ပေါရင်းနဝ်ꩻ ထွာ ကတ္တားတဲင် တဲမ်းတွယ်ꩻဗာႏ တွမ်ႏ(နဝ်ꩻ)သွူ၊ ခွန်ပေါရင်းယို ဒုံႏဒါႏတိန်ႏ မီႏတဲမ်းနုဲင်းနဝ်ꩻနဝ်ꩻ မဲဉ်ႏတဝ်းနဝ်ꩻသွူ၊ ယို ကရိုꩻနဝ်ꩻ ထွာဒျာႏကံပုဒ် ၊ ခံႏဝင်ꩻမာꩻသွူ၊ တိန်ႏယို ဖြေꩻလို့နီရေင် မီႏတဲမ်းနုဲင်းနဝ်ꩻနဝ်ꩻ မဲဉ်ႏသွူ ၊ ပွိုးနုဲင်းမုဲင်ꩻနဲးတဲင် တိန်ႏနဝ်ꩻ ထွာကံပုဒ်၊ ခံႏဝင်ꩻဖြေꩻတဲင် သုံꩻ (ယို)၊ တဲမ်းတွယ်ꩻဗာႏတွမ်ႏ (ယို)သွူ။
( ဂ ) ယို
မွဉ်းဖျင်ယို နဝ်ꩻ သဒ္ဒါႏဝေါဟာရနဝ်ꩻ ကဲဉ်းအာအာ ဟဲ့ꩻဗာႏ ကံပုဒ် (ခံႏဗာႏမာꩻ)သွူ၊ ကံပုဒ်ကရိုꩻနဝ်ꩻ မီႏထွာထာꩻမာꩻလဲ့ ခံႏဝင်ꩻမာꩻ၊ မီႏထွာဒဲဉ်လဲ့ ခံႏဝင်ꩻအံႏ၊ မီႏထွာတဖူꩻလဲ့ ခံႏဝင်ꩻထောင်၊ မီႏထွာတဒေါင်လဲ့ ခံႏဝင်ꩻ ထင်ႏလင်ꩻ၊ မီႏထွာရဟန်ꩻလဲ့ ခံႏဝင်ꩻဝုဲင်ႏသွူ ။
ပုံႏစံႏ ။ ။ နင်ႏရောင်ႏယို ခိုဗင်ႏကျွိုက်ရောင်ငါႏ ။
နင်ႏရောင်ႏနဝ်ꩻ ခံႏဗာႏခိုဗင်ႏကျွိုက်ရောင်တဲင် ထွာကံပုဒ် ၊ ကွပ်နဝ်ꩻမꩻ သုံꩻဗာႏတွမ်ႏ (ယို)သွူ ၊ " နင်ႏရောင်ႏနဝ်ꩻ ခိုဗင်ႏကျွိုက်ရောင်ငါႏ " မီႏတဲမ်းနုဲင်းယို မဲဉ်ႏတဝ်းသွူ၊ ပွိုးနုဲင်းမုဲင်ꩻနဲးတဲင် နင်ႏရောင်ႏနဝ်ꩻ ကျွိုက်ဝင်ꩻမွေးတဝ်း ၊ ဝင်ꩻကျွိုက်ဒျာႏဝွေꩻတဲင် ဝွေꩻနဝ်ꩻ သုံꩻတွမ်ႏကတ္တားငဝ်း (နဝ်ꩻ) လꩻတဝ်း ၊ သုံꩻဗာႏဒျာႏ ကံငဝ်း(ယို)မꩻလꩻသွူ ။(ယို)တွမ်ႏ(နဝ်ꩻ)နဝ်ꩻ ယဟန်ႏလဲ့ သုံꩻအီ ဗော့ꩻအညာꩻ လဲ့ အဝ်ႏသွူ၊
ဥပမာႏ - အွိုး(ယို) (အဗော့ꩻ)၊ အွိုး (နဝ်ꩻ) (အညာꩻ) ။
(ယို)တွမ်ႏ (နဝ်ꩻ) နီဖြုံႏယို သုံꩻတွယ်ꩻလွဝင်ꩻလဲ့ အဝ်ႏ
ဥပမာႏ - နီယိုနဝ်ꩻ ပအိုဝ်ႏလိုꩻမျိုꩻဒျာႏ ။
ကွဲႏတွော့ꩻ အသုံꩻတွယ်ꩻလွဝင်ꩻနုဲင်းယိုနဝ်ꩻ ရွစ်ဖတ်ဟော်ꩻထွား ဖေႏကပြေတွော့ꩻ သုံꩻတွယ်ꩻဒျာႏ၊ ဝိဘတ်ငဝ်းနဝ်ꩻ ထူႏဗာႏဒျာႏ အဖြုံႏငါ (နဝ်ꩻ)သွူ၊ ထွာဒျာႏကတ္တားပုဒ်စွူစွူဒျာႏ။ ပအိုဝ်ႏယိုခါနဝ်ꩻ(ယို)တွမ်ႏ(နဝ်ꩻ) ကတ္တား၊ ကံ တကွယ်ꩻပျာꩻငါႏတဝ်း၊ အဝ်ႏသုံꩻကြွို့ꩻသုံꩻကြꩻ၊ သုံꩻရော်ꩻရယ်ꩻနေးဒျာႏသွူ၊ ကထွာဗာႏနုဲင်းယိုနဝ်ꩻ ပအိုဝ်ႏယိုဝိဘတ်ငဝ်း အတိအကျ စဲင်းစဲင်းစဲ့စဲ့ ထွူထွူလဲ့ တအဝ်ႏတဝ်း၊ တအွဉ်ႏထွော့တဝ်းဒွိုန်းတွော့ꩻ ထွာဗာႏဒျာႏ ရိုꩻဗာႏနုဲင်းန၀်ꩻသွူ။ [၁]
နီငဝ်းထွုံꩻစဲဉ်ႏ သွုံꩻမဲဉ်ႏမဲဉ်ႏ
မွဉ်းဖျင်ယိုခါ နီပအိုဝ်ႏပေႏဖုံႏ တဲမ်းလိတ်သား မနဲအာလွဉ်သွူ၊ ပုဂ္ဂိုလ်ႏကျောင်ꩻနဝ်ꩻ ယိင်းအာအာသွူ ။ ပေါႏလိတ်စောင်ႏထန်ႏတဲ့ သေနန်းပါနီ ကဲဉ်းအာအာတဲင် ကပ်ပသာလွဉ်တွော့ꩻ သꩻရောင်းသꩻရေꩻ ဟော်ꩻထွားဆွုမ်ႏဗာႏနဝ်ꩻသွူ ။ ယပါꩻပါꩻ/ ယဖြာꩻဖြာꩻနဝ်ꩻ တဲမ်းလိတ် ပအိုဝ်ႏထွုံꩻစဲဉ်ႏ ငဝ်းသွုံꩻမဲဉ်ႏဒါႏ၊ (တဲမ်းပအိုဝ်ႏငဝ်း အလွေꩻအသဲင်ꩻအတွိုင်ꩻဒါႏ၊ ယင်ဟန်ႏသားနဝ်ꩻ ဒါႏတဝ်း (တဲမ်းလောင်းဝင်ꩻငဝ်း)တဲ့ ပါနေနေသွူ ။ ကွပ်နဝ်ꩻမꩻ မဲဉ်တဲမ်းနယ်ငါႏ ကဗျာခရာႏ၊ တဲမ်းလိတ်ပအိုဝ်ႏခရာႏ၊ ပအိုဝ်ႏငဝ်းလွေꩻသဲင်ꩻခရာႏ-စတဲင်နုဲင်းနဝ်ꩻ အဝ်ႏအာတန်၊ ယိုတလဲင်ႏနဝ်ꩻ ခွုင်းအခိင်ႏကလꩻ တဲမ်းပျꩻနယ်ဗာႏ " ဝင်ꩻငဝ်း နီငဝ်း-ဗိုန်ပီတဝ်း" ပွုံႏစံႏလယိုအတွိုင်ꩻသွူ ။
ပွုံႏစံႏ ( ၃ )
မန်းနဝ်ꩻ တဲမ်းနုဲင်းယို - " ဤခေတ်၌ တပည့်တို့ကို ဆုံးမကြသော ဆရာတို့သည် တုတ်ဖြင့်မရိုက်ကြဘဲ နားလည်အောင် ရှင်းပြကြပါသည်" ။ ပအိုဝ်ႏနဝ်ꩻ တဲမ်းဗာႏနုဲင်းယို - " ခေတ်ယိုခါ ဆရာႏသီး ကဆွုံꩻမꩻလွဒါႏ တပဲ့ꩻဖုံႏနဝ်ꩻ တွဲႏတဝ်းဒွုမ်တွမ်ႏခွဉ်းတဲင် ဖေႏနေးကသေနာႏ ခြုဲင်းနယ်နေးဒျာႏနဝ်ꩻသွူ " ။ ( တဲမ်းလောင်းတဝ်းမန်းငဝ်း )။ ယင်ဟန်ႏသားနဝ်ꩻ တဲမ်းနုဲင်းယို - " ခေတ်ယိုခါ တပဲ့ꩻဖုံႏယို ကဆွုံꩻမꩻဒါႏ ဆရာႏသီးနဝ်ꩻ တွမ်ႏခွဉ်းတွဲႏလွတဝ်း၊ ယံကေသနာႏ သျင်ꩻပျꩻလွဒျာႏနဝ်ꩻသွူ " ။ ( တဲမ်းလောင်းမန်းငဝ်း )။ ယူႏသွော့နုဲင်းယို - (က) " ဆွုံꩻမꩻတပဲ့ꩻ" နဲ့ ? - " တပဲ့ꩻဆွုံꩻမꩻ " နဲ့ ?
( ဆွုံꩻမꩻတပဲ့ꩻ - နုဲင်းနဝ်ꩻဒျာႏ ) ။
( ခ ) " တွဲႏတဝ်းတွမ်ႏခွဉ်း " နဲ့ ? - " တွမ်ႏခွဉ်းတွဲႏတဝ်း" နဲ့ ?
( တွဲႏတဝ်းတွမ်ႏခွဉ်း - နုဲင်းနဝ်ꩻဒျာႏ ) ။
ကွပ်နဝ်ꩻမꩻ တဲမ်းနယ်ꩻ (၂) နယ်ꩻလယို တဲက်ထွားဟော်ꩻယူႏ ထူႏသွော့အနယ်ꩻနေား - (က) ခေတ်ယိုခါ ဆရာႏသီး ကဆုံꩻမꩻလွဒါႏ တပဲ့ꩻဖုံႏနဝ်ꩻ တွဲႏတဝ်းဒွုမ်တွမ်ႏခွဉ်းတဲင် ဖေႏနေးကသေနာႏ ခြုဲင်းနယ်နေးဒျာႏနဝ်ꩻသွူ ။ ( ခ ) ခေတ်ယိုခါ တပဲ့ꩻဖုံႏယို ကဆုံꩻမꩻဒါႏ ဆရာႏသီးနဝ်ꩻ တွမ်ႏခွဉ်းတွဲႏလွတဝ်း၊ ယံကသေနာႏ သျင်ꩻပျꩻဒျာႏနဝ်ꩻသွူ ။
မန်းနဝ်ꩻ - တပည့်တို့ကို ( ကံ )၊ ဆရာတို့သည် ( ကတ္တား )၊ တုတ်ဖြင့်(ကရိုဏ်း)၊ မရိုက် ( ကြိယာ )။
မန်း (ကံ၊ ကတ္တား၊ ကရိုဏ်း၊ ကြိယာ) ။
ပအိုဝ်ႏနဝ်ꩻ - ဆရာႏသီး ( ကတ္တား )၊ တပဲ့ꩻဖုံႏ (ကံႏ)၊ တွဲႏတဝ်း ( ကြိယာႏ )၊ တွမ်ႏခွဉ်း (ကရိုဏ်း)။
ပအိုဝ်ႏ (ကတ္တား၊ ကံႏ၊ ကြိယာႏ၊ ကရိုဏ်း)။
ကွပ်နဝ်ꩻမꩻ " နီငဝ်းဝင်ꩻငဝ်း - ဗိုန်ပီတဝ်း " နဝ်ꩻသွူ ။
ပွုံႏစံႏ ( ၄ )
မန်းနဝ်ꩻ တဲမ်းနုဲင်းယို - " သင်္ကန်းရောင်းသော ဒါယကာ တစ်ဦးသည် ရဟန်းအား သင်္ကန်းကို လှူ၏" ။ ပအိုဝ်ႏနဝ်ꩻ တဲမ်းဗာႏနုဲင်းယို - " ကစာဒါႏသင်္ကန်ꩻ ဒါယကာႏ တဖြာꩻနဝ်ꩻ လူႏရဟန်ꩻ (အတာႏ) သင်္ကန်ꩻယိုသွူ " ။ ( တဲမ်းလောင်းတဝ်းမန်းငဝ်း ) ယင်ဟန်ႏသားနဝ်ꩻ တဲမ်းနုဲင်းယို - " သင်္ကန်ꩻကစာဒါႏ ဒါယကာႏ တဖြာꩻနဝ်ꩻ ရဟန်ꩻတာႏ သင်္ကန်ꩻယို လူႏသွူ " ။ ( တဲမ်းလောင်းမန်းငဝ်း ) ယူႏသွော့နုဲင်းယို - (က) " စာဒါႏသင်္ကန်ꩻ" နဲ့ ? - " သင်္ကန်ꩻစာဒါႏ " နဲ့ ?
( စာဒါႏသင်္ကန်ꩻယို - နုဲင်းနဝ်ꩻဒျာႏ ) ။
( ခ ) " လူႏသင်္ကန်ꩻယို " နဲ့ ? - " သင်္ကန်ꩻယို လူႏ" နဲ့ ?
( လူႏသင်္ကန်ꩻယို - နုဲင်းနဝ်ꩻဒျာႏ ) ။
ကွပ်နဝ်ꩻမꩻ တဲမ်းနယ်ꩻ (၂) နယ်ꩻလယို တဲက်ထွားဟော်ꩻယူႏ ထူႏသွော့အနယ်ꩻနေား - (က) ကစာဒါႏသင်္ကန်ꩻ တကာႏ တဖြာꩻနဝ်ꩻ လူႏရဟန်ꩻ (အတာႏ) သင်္ကန်ꩻယိုသွူ ။ ( ခ ) သင်္ကန်ꩻကစာဒါႏ တကာႏ တဖြာꩻနဝ်ꩻ ရဟန်ꩻတာႏ သင်္ကန်ꩻယို လူႏသွူ။
မန်းနဝ်ꩻ - ဒါယကာ ( ကတ္တား )၊ ရဟန်းအား ( သမ္ပဒါန် )၊ သင်္ကန်းကို ( ကံ )၊ လှူ၏ ( ကြိယာ)၊
မန်း (ကတ္တား + သမ္ပဒါန် + ကံ +ကြိယာ ။)
ပအိုဝ်ႏနဝ်ꩻ - တကာႏ ( ကတ္တား )၊ လူႏ (ကြိယာႏ)၊ ရဟန်ꩻ (အတာႏ)(သမ္ပဒါန်)၊ သင်္ကန်ꩻယို ( ကံႏ )၊
ပအိုဝ်ႏ ( ကတ္တား + ကြိယာႏ + သမ္ပဒါန် + ကံႏ )။
ကွပ်နဝ်ꩻမꩻ " နီငဝ်းဝင်ꩻငဝ်း - ဗိုန်ပီတဝ်း " နဝ်ꩻသွူ ။
ပွုံႏစံႏ ( ၅ )
မန်းနဝ်ꩻ တဲမ်းနုဲင်းယို - " နွားကျောင်းသားသည် နွားတို့ကို ရွာမှ တောထဲသို့ မောင်းသွား၏" ။ ပအိုဝ်ႏနဝ်ꩻ တဲမ်းဗာႏနုဲင်းယို - " တီဖိုးသားနဝ်ꩻ ဖိုးဖုံႏယို အဝ်ႏဒုံဝါးလွေꩻ တခြာကိုသူꩻသွူ " ။ ( တဲမ်းလောင်းတဝ်းမန်းငဝ်း ) ယင်ဟန်ႏသားနဝ်ꩻ တဲမ်းနုဲင်းယို - " ဖိုးတီသားနဝ်ꩻ ဖိုးဖုံႏယို အဝ်ႏဒုံကို တခြာကိုသူꩻ ဝါးလွေꩻသွူ " ။ ( တဲမ်းလောင်းမန်းငဝ်း ) ယူႏသွော့နုဲင်းယို - (က) " တီဖိုးသား " နဲ့ ? - " ဖိုးတီသားနဲ့ " နဲ့ ?
( တီဖိုးသား - နုဲင်းနဝ်ꩻဒျာႏ ) ။
( ခ ) " ဝါးလွေꩻတခြာကိုသူꩻ " နဲ့ ? - " တခြာကိုသူꩻဝါးလွေꩻ" နဲ့ ?
( ဝါးလွေꩻတခြာကိုသူꩻ - နုဲင်းနဝ်ꩻဒျာႏ ) ။
ကွပ်နဝ်ꩻမꩻ တဲမ်းနယ်ꩻ (၂) နယ်ꩻလယို တဲက်ထွားဟော်ꩻယူႏ ထူႏသွော့အနယ်ꩻနေား - (က) တီဖိုးသားနဝ်ꩻ ဖိုးဖုံႏယို အဝ်ႏဒုံ ဝါးလွေꩻတခြာကိုသူꩻသွူ ။ ( ခ ) ဖိုးတီသားနဝ်ꩻ ဖိုးဖုံႏယို အဝ်ႏဒုံကို တခြာကိုသူꩻ ဝါးလွေꩻသွူ ။
မန်းနဝ်ꩻ - နွားကျောင်းသား ( ကတ္တား )၊ နွားတို့ကို ( ကံ )၊ ရွာမှ ( အပါဒါန် )၊ တောထဲသို့ ( ကံ )၊ မောင်းသွား (ကြိယာ)။
မန်း (ကတ္တား၊ ကံ၊ အပါဒါန်၊ ကံ၊ ကြိယာ)
ပအိုဝ်ႏနဝ်ꩻ - တီဖိုးသား ( ကတ္တား )၊ ဖိုးဖုံႏယို (ကံႏ)၊ အဝ်ႏဒုံ (အပါဒါန်ႏ)၊ ဝါးလွေꩻကြိယာႏ)၊ တခြာကိုသူꩻ (ကံႏ)။
ပအိုဝ်ႏ ( ကတ္တား၊ ကံႏ ၊ အပါဒါန်ႏ၊ ကြိယာႏ၊ ကံႏ)
ကွပ်နဝ်ꩻမꩻ " နီငဝ်းဝင်ꩻငဝ်း - ဗိုန်ပီတဝ်း " နဝ်ꩻသွူ ။
ပွုံႏစံႏ ( ၆ )
မန်းနဝ်ꩻ တဲမ်းနုဲင်းယို - " စာရေးဆရာသည် သူ၏စာရေးအတတ်ပညာဖြင့် တိုင်းပြည်အတွက် ဆောင်ရွက်ပေးပါသည်" ။ ပအိုဝ်ႏနဝ်ꩻ တဲမ်းဗာႏနုဲင်းယို - " ဆရာႏတဲမ်းလိတ်သားနဝ်ꩻ နေးတွမ်ႏဝွေꩻတဲမ်းလိတ်ဒါႏ အပညာႏတဲင် မာꩻဖေႏ ခမ်းထီအတာႏနဝ်ꩻသွူ " ။ ( တဲမ်းလောင်းတဝ်းမန်းငဝ်း )။ ယင်ဟန်ႏသားနဝ်ꩻ တဲမ်းနုဲင်းယို - " လိတ်တဲမ်းဆရာႏနဝ်ꩻ တွမ်ႏဝွေꩻတဲမ်းဒါႏလိတ် ပညာႏတဲင် ခမ်းထီအတွက် ဆောင်ႏရွက်ဖေႏနဝ်ꩻသွူ " ။( တဲမ်းလောင်းမန်းငဝ်း )။ ယူႏသွော့နုဲင်းယို - (က) "ဆရာႏတဲမ်းလိတ် " နဲ့ ? - " လိတ်တဲမ်းဆရာႏ" နဲ့ ?
( ဆရာႏတဲမ်းလိတ် - နုဲင်းနဝ်ꩻဒျာႏ ) ။
( ခ ) " ဝွေꩻတဲမ်းလိတ်ဒါႏ " နဲ့ ? - " ဝွေꩻတဲမ်းဒါႏလိတ်" နဲ့ ?
( ဝွေꩻတဲမ်းလိတ်ဒါႏ - နုဲင်းနဝ်ꩻဒျာႏ ) ။
ကွပ်နဝ်ꩻမꩻ တဲမ်းနယ်ꩻ (၂) နယ်ꩻလယို တဲက်ထွားဟော်ꩻယူႏ ထူႏသွော့အနယ်ꩻနေား - (က) ဆရာႏတဲမ်းလိတ်သားနဝ်ꩻ နေးတွမ်ႏ၀ွေꩻတဲမ်းလိတ်ဒါႏ အပညာႏတဲင် မာꩻဖေႏ ခမ်းထီအတာႏနဝ်ꩻသွူ ။ ( ခ ) လိတ်တဲမ်းဆရာႏနဝ်ꩻ တွမ်ႏဝွေꩻတဲမ်းဒါႏလိတ် ပညာႏတဲင် ခမ်းထီတာႏ ဆောင်ႏရွက်ဖေႏနဝ်ꩻသွူ ။
မန်းနဝ်ꩻ - စာရေးဆရာ ( ကတ္တား )၊ သူ၏ပညာဖြင့် ( သာမီကရဏ )၊ တိုင်းပြည်အတွက် ( သမ္ပဒါန် )၊ ဆောင်ရွက် (ကြိယာ)။
(ကတ္တား၊ သာမီကရဏ၊ သမ္ပဒါန်၊ ကြိယာ)
ပအိုဝ်ႏနဝ်ꩻ - ဆရာႏတဲမ်းလိတ် ( ကတ္တား )၊ နေးတွမ်ႏဝွေꩻပညာႏတဲင် (သာမီကရဏ)၊ မာꩻဖေႏ (ကြိယာႏ)၊ ခမ်းထီအတာႏ (သမ္ပဒါန်ႏ)။
(ကတ္တား၊ သာမီကရဏ၊ ကြိယာႏ၊ သမ္ပဒါန်ႏ)
ကွပ်နဝ်ꩻမꩻ " နီငဝ်းဝင်ꩻငဝ်း - ဗိုန်ပီတဝ်း " နဝ်ꩻသွူ ။
ပွုံႏစံႏ ( ၇ )
မန်းနဝ်ꩻ တဲမ်းနုဲင်းယို - " စည်းကမ်းကောင်းသော ရွာသူကြီးသည် ရွာထဲ၌ အရက်ရောင်းခွင့်မပြု " ။ ပအိုဝ်ႏနဝ်ꩻ တဲမ်းဗာႏနုဲင်းယို - " ဖြားဒုံစီꩻကန်ꩻကဟဝ်နဝ်ꩻ ဖေႏစာသော့ꩻတဝ်းဒဝ် ဒုံကိုနဝ်ꩻသွူ " ။ ( တဲမ်းလောင်းတဝ်းမန်းငဝ်း )။ ယင်ဟန်ႏသားနဝ်ꩻ တဲမ်းနုဲင်းယို - " စီꩻကန်ꩻကဟဝ်ဒါႏ ဖြားဒုံနဝ်ꩻ ဒုံကိုဒဝ်စာ ခွင်ꩻပျုတဝ်းနဝ်ꩻသွူ " ။ ( တဲမ်းလောင်းမန်းငဝ်း )။ ယူႏသွော့နုဲင်းယို - (က) " ဖြားဒုံ စီꩻကန်ꩻကဟဝ် " နဲ့ ? - " စီꩻကန်ꩻကဟဝ်ဖြားဒုံ" နဲ့ ?
( ဖြားဒုံစီꩻကန်ꩻကဟဝ် - နုဲင်းနဝ်ꩻဒျာႏ ) ။
( ခ ) " စာဒဝ်ဒုံကို " နဲ့ ? - " ဒုံကိုစာဒဝ်" နဲ့ ?
( စာဒဝ်ဒုံကို - နုဲင်းနဝ်ꩻဒျာႏ ) ။
ကွပ်နဝ်ꩻမꩻ တဲမ်းနယ်ꩻ (၂) နယ်ꩻလယို တဲက်ထွားဟော်ꩻယူႏ ထူႏသွော့အနယ်ꩻနေား - (က) ဖြားဒုံစီꩻကန်ꩻကဟဝ်နဝ်ꩻ ဖေႏစာသော့ꩻတဝ်း ဒဝ်ဒုံကိုနဝ်ꩻသွူ ။ ( ခ ) စီꩻကန်ꩻကဟဝ်ဒါႏ ဖြားဒုံနဝ်ꩻ ဒုံကိုဒဝ်စာ ခွင်ꩻပျုတဝ်းနဝ်ꩻသွူ ။
မန်းနဝ်ꩻ - ရွာသူကြီး (ကတ္တား)၊ ရွာထဲ၌ (ဩကာသ)၊ အရက် (ကံ)၊ ရောင်းခွင့်မပြု (ကြိယာ)၊
(ကတ္တား၊ ဩကာသ၊ ကံ၊ ကြိယာ) ။
ပအိုဝ်ႏနဝ်ꩻ - ဖြားဒုံ (ကတ္တား)၊ ဖေႏစာသော့ꩻတဝ်း (ကြိယာႏ)၊ ဒဝ် (ကံႏ)၊ ဒုံကို (ဩကာသ။
(ကတ်တား၊ ကြိယာႏ၊ ကံႏ၊ ဩကာသ) ။
ကွပ်နဝ်ꩻမꩻ " နီငဝ်းဝင်ꩻငဝ်း - ဗိုန်ပီတဝ်း " နဝ်ꩻသွူ ။
(က+ခ) တဲမ်းနယ်ꩻ (၂) နယ်ꩻယို တဲက်ထွားဟော်ꩻယူႏ မဉ်ႏထူႏအဓိပ္ပါယ်ႏနဝ်ꩻ ဗိုန်ပီဒျာႏလို့ဝင်ꩻ၊ ကွဲႏတွော့ꩻ မဉ်ႏထူႏအရသာႏအနေႏတဲ့နဝ်ꩻ၊ ငဝ်းလွေꩻငဝ်းသဲင်ꩻအနေႏတဲ့နဝ်ꩻ၊ ဟော်ꩻပြေချော်ꩻအနေႏတဲ့နဝ်ꩻ၊ အဓိပ္ပါယ်ႏ သေနာႏထွူအနေႏတဲ့နဝ်ꩻ၊ ပအိုဝ်ႏထွုံꩻစဲဉ်ႏအနေႏတဲ့နဝ်ꩻ " တဲမ်းလောင်းတဝ်းမန်းငဝ်း" (က) တဲမ်းနယ်ꩻနဝ်ꩻ ယံ-လဲဉ်းက " တဲမ်းလောင်းမန်းငဝ်း" (ခ) တဲမ်းနယ်ꩻနဝ်ꩻသွူ ။
ကတဲမ်းနယ်ယိုဖုံႏနဝ်ꩻ " ဝိဘတ်နွုတ်ꩻဖြုံႏပွုံႏစံႏ နမူႏနာႏတဗာႏစီႏ အအဲဉ်ႏစား " ဖုံႏလွုမ်ꩻသွူ၊ ထွားနမူႏနာႏဖုံႏယိုတဲင် အဝ်ႏကုဲင်ဝါကျ အလောင်ႏအလင်ဖုံႏတဲ့ " ကတ္တား၊ ကံႏ၊ ကရိုဏ်း၊ သမ္ပဒါန်၊ အပါဒါန်၊ ဩကာသ" ကာရက၊ အကာရက-စတဲင်နဝ်ꩻဖုံႏ အုံပွုံႏအဝ်ႏပွုံႏ ဆꩻငါဆꩻချာ၊ ပအိုဝ်ႏထွုံꩻ ပအိုဝ်ႏသွုံꩻဖုံႏနဝ်ꩻ "သေလို့ - ဒါႏစွစ်ꩻ " တမွေးတဝ်းဒွိုန်းစွဉ်ႏလဲ့ " တဲမ်းနယ်ꩻယိုသွဉ် - သေနာႏလွဉ် " ဗဟုသုတနဝ်ꩻတဲး ဆေ့ꩻဆေ့ꩻအာအာ လꩻဗာႏအမန်ႏ ယွုမ်းအံႏနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ ။
ဝင်ꩻငဝ်း နီငဝ်း ဗွိုန်ပီတဝ်း
မွဉ်းဖျင်ယိုခါ နီပအိုဝ်ႏပေႏဖုံႏ တဲမ်းလိတ်သား မနဲအာလွဉ်သွူ၊ ပုဂ္ဂိုလ်ႏကျောင်ꩻနဝ်ꩻ ယိင်းအာအာသွူ ။ ပေါႏလိတ်စောင်ႏထန်ႏတဲ့ သေနန်းပါနီ ကဲဉ်းအာအာတဲင် ကပ်ပသာလွဉ်တွော့ꩻ သꩻရောင်းသꩻရေꩻ ဟော်ꩻထွားဆွုမ်ႏဗာႏနဝ်ꩻသွူ ။ ယပါꩻပါꩻ/ ယဖြာꩻဖြာꩻနဝ်ꩻ တဲမ်းလိတ် ပအိုဝ်ႏထွုံꩻစဲဉ်ႏ ငဝ်းသွုံꩻမဲဉ်ႏဒါႏ၊ (တဲမ်းပအိုဝ်ႏငဝ်း အလွေꩻအသဲင်ꩻအတွိုင်ꩻဒါႏ၊ ယင်ဟန်ႏသားနဝ်ꩻ ဒါႏတဝ်း (တဲမ်းလောင်းဝင်ꩻငဝ်း)တဲ့ ပါနေနေသွူ ။ ကွပ်နဝ်ꩻမꩻ မဲဉ်တဲမ်းနယ်ငါႏ ကဗျာခရာႏ၊ တဲမ်းလိတ်ပအိုဝ်ႏခရာႏ၊ ပအိုဝ်ႏငဝ်းလွေꩻသဲင်ꩻခရာႏ-စတဲင်နုဲင်းနဝ်ꩻ အဝ်ႏအာတန်၊ ယိုတလဲင်ႏနဝ်ꩻ ခွုင်းအခိင်ႏကလꩻ တဲမ်းပျꩻနယ်ဗာႏ "ဝင်းငဝ်း နီငဝ်း-ဗိုန်ပီတဝ်း" လယိုအတွိုင်ꩻသွူ ။
- ပွုံႏစံႏ ( ၁ )
မန်းနဝ်ꩻ တဲမ်းနုဲင်းယို - "ဤစာရေးသူသည် ဤစာကို သေသေချာချာ စဉ်းစားပြီးမှ ရေးပါသည်"။ ပအိုဝ်ႏနဝ်ꩻ တဲမ်းဗာႏနုဲင်းယို - "တဲမ်းလိတ်ယိုသားနဝ်ꩻ ယူႏစဉ်ꩻစာꩻ သေႏသေႏချာႏချာႏထွူမꩻ တဲမ်းလိတ်ယိုနဝ်ꩻသွူ" (တဲမ်းလောင်းတဝ်းမန်းငဝ်း) ယင်ဟန်ႏသားန၀်ꩻ တဲမ်းနုဲင်းယို - "လိတ်ယိုတဲမ်းသားနဝ်ꩻ လိတ်ယို သေႏသေႏချာႏချာႏ စဉ်ꩻစာꩻထွူမꩻ တဲမ်းနဝ်ꩻသွူ" (တဲမ်းလောင်းမန်းငဝ်း) ယူႏသွော့နုဲင်းယို - (က) " တဲမ်းလိတ်ယိုနဲ့ " - " လိတ်ယိုတဲမ်းနဲ့ "
( တဲမ်းလိတ်ယို - နုဲင်းနဝ်ꩻဒျာႏ ) ။
( ခ ) " စဉ်ꩻစာꩻထွူမꩻ တဲမ်းလိတ်ယိုနဲ့ " - " လိတ်ယို စဉ်ꩻစာꩻထွူမꩻ တဲမ်းနဲ့ "
( စဉ်ꩻစာꩻထွူမꩻ တဲမ်းလိတ်ယို - နုဲင်းနဝ်ꩻဒျာႏ ) ။
ကွပ်နဝ်ꩻမꩻ တဲမ်းနယ်ꩻ (၂) နယ်ꩻလယို တဲက်ထွားဟော်ꩻယူႏ ထူႏသွော့အနယ်ꩻနေား ။
(က) တဲမ်းလိတ်ယိုသားန၀်ꩻ ယူႏစဉ်ꩻစာꩻသေႏသေႏချာႏချာႏထွူမꩻ တဲမ်းလိတ်ယို
နဝ်ꩻသွူ ။
( ခ ) လိတ်ယိုတဲမ်းသားနဝ်ꩻ လိတ်ယို သေႏသေႏချာႏချာႏ စဉ်ꩻစာꩻထွူမꩻ တဲမ်း
နဝ်ꩻသွူ ။
မန်းနဝ်ꩻ - စာရေးသူ ( ကတ္တား )၊ စာကို ( ကံ )၊ ရေး ( ကြိယာ )၊ ( ကတ္တား၊ ကံ၊
ကြိယာ )
ပအိုဝ်ႏနဝ်ꩻ - တဲမ်းလိတ်ယိုသား ( ကတ္တား )၊ တဲမ်း ( ကြိယာႏ )၊ လိတ်ယို ( ကံ )၊
( ကတ္တား၊ ကြိယာႏ၊ ကံ ) ။
ကွပ်နဝ်ꩻမꩻ " နီငဝ်းဝင်ꩻငဝ်း - ဗိုန်ပီတဝ်း " န၀်ꩻသွူ ။
- ပွုံႏစံႏ ( ၂ )
မန်းနဝ်ꩻ တဲမ်းနုဲင်းယို - " ဟင်းချက်သမားသည် ဟင်းအမျိုးမျိုးကို ချက်တတ်၏ " ။ ပအိုဝ်ႏနဝ်ꩻ တဲမ်းဗာႏနုဲင်းယို - " ဒွိုႏဟန်ႏအိုသားနဝ်ꩻ ဒွိုႏဒါႏဟန်ႏအို အမျိုꩻမျိုꩻသွူ " ။ ( တဲမ်းလောင်းတဝ်းမန်းငဝ်း ) ယင်ဟန်ႏသားနဝ်ꩻ တဲမ်းနုဲင်းယို - " ဟန်ႏအိုဒွိုႏသားနဝ်ꩻ ဟန်ႏအိုအမျိုꩻမျိုꩻယို ဒွိုႏဒါႏသွူ " ( တဲမ်းလောင်းမန်းငဝ်း ) ယူႏသွော့နုဲင်းယို - (က) " ဒွိုႏဟန်ႏအိုသား " နဲ့ ? - " ဟန်ႏအိုဒွိုႏသားနဲ့ ? "
( ဒွိုႏဟန်ႏအိုသား - နုဲင်းနဝ်ꩻဒျာႏ ) ။
(ခ) ဒွိုႏဟန်ႏအို " နဲ့ ? - " ဟန်ႏအိုဒွိုႏဒါႏ " နဲ့ ?
( ဒွိုႏဒါႏဟန်ႏအို - နုဲင်းနဝ်ꩻဒျာႏ ) ။
ကွပ်န၀်ꩻမꩻ တဲမ်းနယ်ꩻ (၂) နယ်ꩻလယို တဲက်ထွားဟော်ꩻယူႏ ထူႏသွော့အနယ်ꩻနေား - (က) ဒွိုႏဟန်ႏအိုသားနဝ်ꩻ ဒွိုႏဒါႏဟန်ႏအို အမျိုꩻမျိုꩻသွူ ။ ( ခ ) ဟန်ႏအိုဒွိုႏသားနဝ်ꩻ ဟန်ႏအိုအမျိုꩻမျိုꩻယို ဒွိုႏဒါႏသွူ ။ မန်းနဝ်ꩻ - ဟင်းချက်သမား ( ကတ္တား )၊ ဟင်းကို ( ကံ )၊ ချက်တတ် ( ကြိယာ )၊
(ကတ္တား၊ ကံ၊ ကြိယာ) ။
ပအိုဝ်ႏနဝ်ꩻ - ဒွိုႏဟန်ႏအိုသား ( ကတ္တား )၊ ဒွိုႏ ( ကြိယာႏ )၊ ဟန်ႏအို ( ကံႏ )၊
(ကတ္တား၊ ကြိယာႏ၊ ကံႏ)
ကွပ်နဝ်ꩻမꩻ " နီငဝ်းဝင်ꩻငဝ်း - ဗိုန်ပီတဝ်း " နဝ်ꩻသွူ ။ [၅]