ပအိုႏလိက်မွူး
အကျောင်ꩻခရာႏခြုဲးနယ်ဗာႏ မွဉ်းဖျင်
- လိက်မွူးပအိုႏယိုခါနဝ်ꩻ စွုမ်ႏလဲ့တစွုမ်ႏတဝ်း၊ မဲန်ႏလဲ့တမဲန်ႏလို့တဝ်း၊ အစဲန်ႏလဲ့ တမဲန်ႏလို့တဝ်းတဲင် သောန်ဗာႏတယိုꩻတဝ်းသွူ။ နဝ်ꩻတွော့ꩻ စွုမ်ႏလဲ့ဖေႏကစွုမ်ႏ၊ မဲန်ႏလဲ့ဖေႏကမဲန်ႏ၊ သောန်လဲ့ ဖေႏကယိုꩻနဝ်ꩻ တဲမ်းနယ်လွေꩻဗာႏ လိက်မွူးပအိုႏ ထောင်လွူꩻနယ်ꩻယိုသွူ။
- လိက်မွူးယိုနဝ်ꩻ အတွယ်ꩻ အဝ်ႏ(၁၀)၊ သောန်ခန်ꩻ အဝ်ႏ(၃၀)သွူ။
- လိက်မွူးယိုနဝ်ꩻ တဲႏအထျꩻ ဗႏအနာ သရငဝ်း၊ အသိုတ်ႏငဝ်း မဲန်ႏလို့ဒျာႏသွူ။
- အသိုတ်ႏဗီးနဝ်ꩻ ထူႏလွေꩻ (က-င၊ တ-န၊ ပ-မ၊ ယ-ဝ) ယို (၈)ဖြိုင်ႏလွုမ်ꩻသွူ။ လွိုအသိုတ်ႏလင်ဖိုင်ႏနဝ်ꩻ လိက်ဖြိုင်ႏအလႏ ခွိုင်းကလိုႏထူႏသုံꩻနွောင်ꩻဒျာႏသွူ။
- လိက်မွူးယိုနဝ်ꩻ စဲန်ႏလွေꩻသရစဲန်ႏအတွိုင်ꩻ၊ အသိုတ်ႏစဲန်ႏအတွိုင်ꩻတဲင် သောန်ယိုꩻ မတ်းယိုꩻသွူ။
- လိက်မွူးပအိုႏယိုခါနဝ်ꩻ ထူႏသုံꩻပါ (စ-ဉ)သိုတ်ႏယင်ဟန်ႏလဲ့ (စ-ဉ်)သိုတ်ႏတောမ်ႏ (တ-န)သိုတ်ႏနဝ်ꩻ အငဝ်းထန်ႏဗွိုန်လဲန်းလွဝင်ꩻတဲင် လိက်မွူးယိုနဝ်ꩻ ထူႏသုံꩻ (တ-န)သိုတ်ႏလွုမ်ꩻ၊ (စ-ဉ)သိုတ်ႏနဝ်ꩻ သုံꩻတဝ်းသွူ။
- လိက်မွူးယိုနဝ်ꩻ တဲမ်းလွေꩻပအိုႏကဒေါ့ႏဒါႏငဝ်းအတွိုင်ꩻ ငဝ်းရန်းအဝ်ႏ(၈)ရန်းသွူ။
- အတွယ်ꩻ(၉) လိတ်ရဲန်ႏ (၁-၂-၃)တောမ်ႏ အတွယ်ꩻ(၁၀)နဝ်ꩻ အငဝ်းဗွိုန်လိက်ဖြိဒင်ႏလင်လဲ့ အဝ်ႏတဲင် ကျွိုက်ရာꩻအဖြိုင်ႏမုဲꩻလဲ့ တဲမ်းသုံꩻနွောင်ꩻအီဒျာႏသွူ။
- ပုံႏစံႏခင်ႏလံးကို ပုံႏစံႏနမ်းကတအဲန်ထဝ်း ကအဝ်ႏခြေင်ဒါႏလိက်ရဲန်ႏနဝ်ꩻ ပအိုႏငဝ်းအဲန်ထဝ်းသွူ။
- အတွယ်ꩻ တဲႏ(၁) ဗႏ (၈)နဝ်ꩻ သရဗွိုန်လဲ့ အသိုတ်ႏဗွိုန်တဝ်း၊ အသိုတ်ႏဗွိုန်လဲ့ သရဗွိုန်တဝ်းတဲင် တဖြိုင်ႏတောမ်ႏတဖြိုင်ႏနဝ်ꩻ အငဝ်းဗွိုန်တဝ်းတဝင်ꩻသွူ။
- မီႏသုံꩻလွောန်ꩻ ခွေသောန်းကအောန်ႏထန်ႏဒါႏအငဝ်းယိုအတွိုင်ꩻနဝ်ꩻ ပအိုႏငဝ်းယို တဲမ်းအီလႏလို့ စွုမ်ႏဖြိုင်ႏစွုမ်ႏငွါသွူ။
- လိက်မွူးတွယ်ꩻယဟန်ႏနဝ်ꩻ "အုဲ"သရယို အငဝ်းတအွောန်ႏထန်ႏနွောင်ꩻတဝ်းတဲင် "အုဲ"သရယို တဲမ်းသုံꩻအီပါတဝ်းသွူ။
- ခွေသောန်းကစဲန်ႏဒါႏ လိက်မွူးတွယ်ꩻယိုနဝ်ꩻ လိက်ပအိုႏယိုခါ ကတထူႏသုံꩻတဝ်း "ကွောတ် ကွောတ်ꩻ ကွောတ်း ကွောတ်ႏ ကွောန် ကွောန်ꩻ ကွောန်း ကွောန်ႏ"စတဲင် လိက်ရဲန်ႏဖုံႏယိုလဲ့ အဝ်ႏပါသော့ꩻသွူ။
- လိက်မွူးယိုနဝ်ꩻ သရငဝ်းမဲန်ႏ၊ အသိုတ်ႏငဝ်းမဲန်ႏတဲင် တောမ်ႏလိက်မွူးပအိုႏယိုခါ တဗွိုန်လို့တဝ်းတဝင်ꩻသွူ။
- ခွေသောန်းကစဲန်ႏဒါႏလိက်မွူးယို အွောန်ႏထန်ႏအငဝ်း မီႏဒါႏလို့တဝ်းဒွိုန်း၊ မီႏသေနာႏတဝ်းဒွိုန်း အသိုတ်ႏငဝ်းဖိုင်ႏနဝ်ꩻ ယွယွကသဲ့ꩻ၊ ယွယွကကဲ့ႏရဲ့ꩻ၊ ယွယွကအိုပ်ႏ၊ ယွယွကအံႏဖြာႏနေား။
- ခွေသောန်းကစဲန်ႏဒါႏ လိက်မွူးယိုနဝ်ꩻ မွေးမဲန်ႏလဲ့ မွေးမဲန်ႏအကျောင်ꩻ၊ မွေးမဲန်ႏတဝ်းလဲ့ မွေးမဲန်ႏတဝ်းအကျောင်ꩻ မီႏဒေါ့ꩻနယ်၊ ယီးနယ်နဝ်ꩻ သႏရေꩻဟွုန်ဟဝ် ကေꩻဇူꩻတင်ႏငါႏသွူ။
- ပွိုင်းဝွို့တောမ်ႏလိက်မွူးယို မီႏသေနာႏတဝ်း၊ အွောန်ႏထန်ႏအငဝ်း မီႏဒါႏတဝ်းနဝ်ꩻ လွောန်ရီနွောင်ꩻဒျာႏ အာႏနာႏဗာႏတဝ်းသွူ။
- သေနာႏလို့တဝ်းဒွီုန်း၊ အွောန်ႏထန်ႏအငဝ်း ဒါႏလို့တဝ်းဒွိုန်းတွော့ꩻ မီႏဝွေႏဖန်ႏရံꩻထာꩻ၊ လက်ခံႏတဝ်းနဝ်ꩻ ပအိုႏအတာႏ သႏပေႏခရာႏသွူ။
- အဝ်ႏသေသေသွူ အဝ်ႏလိုႏဖျင်ထဲမ်လဲ့ မီႏတခံႏတဝ်းအဖျင်ထဲမ်နဝ်ꩻ ပအိုႏအတာႏ သႏယိင်းပေႏပေႏသွူ။
ပအိုႏလိက်မွူး အကျောင်ꩻခရာႏဖိုင်ႏ မွဉ်းဖျင်
"လိက်အဓိပ္ပါယ်ႏ" ပအိုႏကဟဲ့ꩻဒါႏလိက်နဝ်ꩻ အဝ်ႏပါဠိငဝ်း "လေခ"ကို ပေါႏလင်ꩻလွောန်ဒျာႏသွူ၊ "လေခ"ကရိုꩻဒါႏ ပါဠိငဝ်းယို မီႏပြန်ႏပအိုႏငဝ်းနဝ်ꩻ "တဲမ်းကဲတ်ႏ"အဓိပ္ပါယ်ႏလꩻနုဲးနဝ်ꩻသွူ။ အဝ်ႏ"လေခ"ယို ခ-ထွိုင်ႏသိုတ်ႏထိုꩻနဝ်ꩻ ထွာလွောန် "လေခ်"၊ အဝ်ႏလေခ် ထွာလွောန်လိက်နုဲးနဝ်ꩻသွူ။ လိက်ယို မန်းကဟဲ့ႏဒါႏ "စာ"နဝ်ꩻ တွိုႏယိုခါ ခွန်ကုဝေ တသေတဝ်းအဓိပ္ပါယ်ႏသွူ။ "ပအိုႏလိက်မွူးဆရာႏ" လိက်မွူးပအိုႏယိုခါနဝ်ꩻ ဗွေႏဗွန်သုနန္ဒ ကျောင်ꩻထီသိမ်ႏ တဲမ်းထွင်ႏဖေႏသွူ။ "တဲမ်းထွင်ႏနေင်ႏလာ" ဗွေႏဗိုန်သုနန္ဒ ကတဲမ်းထွင်ႏဒါႏလိက်မွူးနဝ်ꩻ နေင်ႏ ၁၃၀၉-ဗာႏ၊ လာဒဲန်ရိုက်ႏဆန်ꩻ(၁၅)နီꩻသွူ။ (ပအိုႏအက္ခရာႏ လိက်မွူးတသာကို) "မောန်းဖျင်လဲင်ႏပေါင်ꩻ" ကအဝ်ႏသောန်ဒါႏ လိက်ပအိုႏယိုခါနဝ်ꩻ ဗွေႏဗိုန်ထီသိမ်ႏ ကတဲမ်းအတွိုင်ꩻ တမွေးတဝ်း၊ မောန်းဖျင်လွေꩻလဲန်း ၄-လဲင်ႏသွူ။ (လိက်မွူးပအိုႏစောင်ႏကို) "တအောန်သောန်တဝ်းအကျောင်ꩻ" ၅-လဲင်ႏဗွေ မောန်းဖျင်ထွူ လိက်ပအိုႏယို ကတအောန်သောန်လွေꩻတဝ်းနဝ်ꩻ အကျောင်ꩻလောင်ႏလင် တမွေးတဝ်း၊ ငမ်းပအိုႏသံႏဃာႏ ပႏလီလွဝင်ꩻတွော့ꩻ အောန်သောန်လွေꩻတဝ်းဒျာႏသွူ။ "ယ-ပယ်သောန်ခန်ꩻ" လိက်မွူးအတွယ်ꩻမုဲꩻတယဝ်း သောန်ခန်ꩻ(၂)နဝ်ꩻ ယ-ပယ်တွယ်ꩻလွောန်းလွောန်း (တနယ်ꩻ) ယ-ပယ်ကပါဒါႏ သောန်ခန်ꩻနဝ်ꩻ သောန်ခန်ꩻ (၂)လွောန်းန်းသွူ။ "ရ-ဗဲန်၊ လ-ဗဲန်သောန်ခန်ꩻ" လိက်မွူးအတွယ်ꩻမုဲꩻတယဝ်း သောန်ခန်ꩻ(၃)နဝ်ꩻ ရ-ဗဲန်၊ လ-ဗဲန်တွယ်ꩻလွောန်းလွောန်း၊ တနယ်ꩻ- ရ-ဗဲန်၊ လ-ဗဲန်တွယ်ꩻ သောန်ခန်ꩻနဝ်ꩻ သောန်ခန်ꩻ (၃)လွောန်းလွောန်းသွူ။ "လိက်မွူးအတွယ်ꩻ(၁)ခရာႏ" (က) လိက်မွူးအတွယ်ꩻ (၁)နဝ်ꩻ သရ(၁၆)ဖြိုင်ႏရိုꩻရိုꩻတွယ်ꩻသွူ။ (ခ) လိက်မွူးအတွယ်ꩻ (၂)နဝ်ꩻ "အုဲ့-အုဲ"သရပါတဝ်း သရ(၁၄)ဖြိုင်ႏ တွယ်ꩻတောမ်ႏ ဝ-ဟွဲးတွယ်ꩻသွူ။ (ဂ) လိက်မွူးအတွယ်ꩻ (၃)နဝ်ꩻ သရ(၇)ဖြိုင်ႏတောမ်ႏ "က်-င်"သိုတ်ႏတွယ်ꩻဝင်ꩻသွူ။ (ဃ) လိက်မွူးအတွယ်ꩻ (၄)နဝ်ꩻ သရ(၇)ဖြိုင်ႏတောမ်ႏ ဝဟွဲး "က်-င်"သိုတ်ႏတွယ်ꩻဝင်ꩻသွူ။ (င) လိက်မွူးအတွယ်ꩻ(၅)နဝ်ꩻ သရ(၇)ဖြိုင်ႏတောမ်ႏ "တ်-န်"သိုတ်ႏတွယ်ꩻဝင်ꩻသွူ။ (စ) လိက်မွူးအတွယ်ꩻ(၆)နဝ်ꩻ သရ(၇)ဖြိုင်ႏတောမ်ႏ ဝဟွဲး "တ်-န်"သိုတ်ႏတွယ်ꩻဝင်ꩻသွူ။ (ဆ) လိက်မွူးအတွယ်ꩻ (၇)နဝ်ꩻ သရ(၇)ဖြိုင်ႏတောမ်ႏ "ပ်-မ်"သိုတ်ႏတွယ်ꩻဝင်ꩻသွူ။ (ဇ) လိက်မွူးအတွယ်ꩻ (၈)နဝ်ꩻ သရ(၇)ဖြိုင်ႏတောမ်ႏ ဝဟွဲး "ပ်-မ်"သိုတ်ႏတွယ်ꩻဝင်ꩻသွူ။ (ဈ) လိက်မွူးအတွယ်ꩻ(၉)နဝ်ꩻ အ-အုသရ(၂)ဖြိုင်ႏတောမ်ႏ "မုဲကီ"၊ "ယ်-ဝ်"သိုတ်ႏတွယ်ꩻဝင်ꩻသွူ။ (ဉ) လိက်မွူးအတွယ်ꩻ(၁၀)နဝ်ꩻ "အ-အု"သရ(၂)ဖြိုင်ႏတောမ်ႏ ဝဟွဲး "မုဲကီ"၊ "ယ်"သိုတ်ႏတွယ်ꩻဝင်ꩻသွူ။ "ပအိုႏငဝ်းရန်းခရာႏဖိုင်ႏ" သရတဖြိုင်ႏ ငဝ်း(၄)ရန်း လိက်ပအိုႏယို သရတဖြိုင်ႏဖြိုင်ႏနဝ်ꩻ - (၁) သရရိုꩻရိုꩻ (၂) တွယ်ꩻတောမ်ႏပက်ငါ၊ (၃) တွယ်ꩻတောမ်ႏမုဲနီဖြိုင်ႏ၊ (၄) တွယ်ꩻတောမ်ႏမုဲပက်ငါ အဝ်ႏ (၄)၇န်းသွူ။ ပုံႏစံႏ ။ အ အꩻ အး အႏ ၊ အာ အာꩻ အား အာႏ ။ "သရနီဖြိုင်ႏ ငဝ်း(၈)ရန်း" ပအိုႏသရတဖြိုင်ႏဖြိုင်ႏနဝ်ꩻ ငဝ်းရန်းအဝ်ႏ(၄)ရန်းတဲင် ရဿတဖြိုင်ႏ၊ ဒီဃတဖြိုင်ႏ ရဿ၊ ဒီဃ နီဖြိုင်ႏတတွယ်ꩻနဝ်ꩻ ငဝ်းရန်းထွာညီꩻတဝင်ꩻ (၈)ရန်းသွူ။ "လိက်ပအိုႏငဝ်း(၆)ရန်းခရာႏ" လိက်ပအိုႏယိုခါနဝ်ꩻ ရဿသရငဝ်း အဝ်ႏ(၂)ရန်းမႏ၊ ဒီဃသရငဝ်း အဝ်ႏ(၄)ရန်းတဲင် ငဝ်းရန်း အဝ်ႏ(၆)ရန်းလွုမ်ꩻသွူ။ ပုံႏစံႏ ။ က ကꩻ၊ ကာ ကာꩻ ကား ကာႏ ။ နဝ်ꩻတွော့ꩻ ရဿသရနဝ်ꩻ ငဝ်းရန်းအဝ်ႏ(၂)ရန်းလွုမ်ꩻတဲင် လိက်တဖြိုင်ႏဖြိုင်ႏယိုနဝ်ꩻ အငဝ်းထန်ႏဗာႏ(၂)မျိုꩻမႏ တဲမ်းအီပအိုႏငဝ်းလႏလို့သွူ၊ လိက်တဖြိုင်ႏ ငဝ်းတငွါတမွေးတဝ်း၊ လိက်တဖြိုင်ႏ ငဝ်းနီငွါ ထွာထိုꩻနုဲးနဝ်ꩻသွူ။ "အငဝ်းတောမ်ႏလိက်ဖြိုင်ႏမဲန်ႏတဝ်း" လိက်ပအိုႏယိုခါနဝ်ꩻ ရဿသရယို ထူႏငဝ်းရန်းနီရန်းလဲ့ ကထူႏဒါႏလိက်ဖြိုင်ႏတောမ်ႏ ကအွောန်ႏထန်ႏဒါႏအငဝ်းနဝ်ꩻ တမဲန်ႏတဝ်းတဝင်ꩻသွူ။ လိက်ဖြိုင်ႏနဝ်ꩻ ထူႏ "က၊ ကꩻ"လဲ့ ထွိုင်ႏအွောန်ႏထန်ႏအငဝ်းနဝ်ꩻ အွောန်ႏထန်ႏတေား "ကး၊ ကႏ"တွော့ႏ တရွို့ႏစွောန်ႏနီချက်သွူ။
သရအကျောင်ꩻခရာႏဖိုင်ႏ မွဉ်းဖျင်
သရ(၃)မျိုꩻ မွဉ်းဖျင်
သရနဝ်ꩻ ပါဠိသရ၊ မန်းသရ၊ ပအိုႏသရ အဝ်ႏ(၃)မျိုꩻတဲင် တမျိုꩻတောမ်ႏတမျိုꩻနဝ်ꩻ အဖြိုင်ႏဆေ့ꩻအာ၊ အလွိုးအငုဲꩻတဗွိုန်လို့တဝ်းတဝင်ꩻသွူ၊ သရ(၃)မျိုꩻယို အဖြိုင်ႏဆေ့ꩻအာ၊ အလွိုးအငုဲꩻဖိုင်ႏနဝ်ꩻ တဲမ်းနယ်လဲန်း လိက်မဲ့ငါ(၈)ကိုသွူ။
သရအဓိပ္ပါယ်ႏ မွဉ်းဖျင်
အုံနောင်အာႏကွိုꩻတဝ်းဝင်ꩻ၊ နမ်းတောမ်ႏနမ်း အငဝ်းထန်ႏနွောင်ꩻဒျာႏနဝ်ꩻမႏ ဟဲ့ꩻဗာႏ"သရ"သွူ။
ရဿသရ (၈)ဖြိုင်ႏ မွဉ်းဖျင်
ပအိုႏသရ (၁၆)ဖြိုင်ႏအကို "အ၊ အိ၊ အု၊ အေ့၊ အဲ့၊ အုဲ့၊ အော့၊ အို့" ယို(၈)ဖြိုင်ႏနဝ်ꩻ ဟဲ့ႏ"ရဿ"သရသွူ။
ရဿသရ အဓိပ္ပါယ်ႏ မွဉ်းဖျင်
အငဝ်းညမွိုင် အဝ်ႏစူတပဲတ်ꩻ၊ မဲ့တထဲင်း၊ ပျောႏတအွော့ႏလွုမ်ꩻ၊ အငဝ်းဒွေါင်ႏနဝ်ꩻမႏ ဟဲ့ႏဗာႏ"ရဿ"သရသွူ။
ဒီဃသရ (၈)ဖြိုင်ႏ မွဉ်းဖျင်
ပအိုႏသရ (၁၆)ဖြိုင်ႏအကို "အာ၊ အီ၊ အူ၊ အေ၊ အဲ၊ အုဲ၊ အော၊ အို" ယို(၈)ဖြိုင်ႏနဝ်ꩻ ဟဲ့ႏ "ဒီဃ"သရသွူ။
ဒီဃသရအဓိပ္ပါယ်ႏ မွဉ်းဖျင်
အငဝ်းညမွိုင် အဝ်ႏစူနီပတဲတ်ꩻ၊ မဲ့နီထဲင်း၊ ပျောႏနီအွော့ႏတဲင် အငဝ်းဆွာꩻနဝ်ꩻမႏ ဟဲ့ႏဗာႏ"ဒီဃ"သရသွူ။
တွယ်ꩻတောမ်ႏဗီးသိုတ်ႏ သရ(၈)ဖြိုင်ႏ မွဉ်းဖျင်
ပအိုႏသရ (၁၆)ဖြိုင်ႏအကို ကတွယ်ႏဒါႏတောမ်ႏဗီးသိုတ်ႏနဝ်ꩻ သရအဝ်ႏ (အ၊ အိ၊ အု၊ အေ၊ အဲ၊ အော၊ အို) ယို(၈)ဖြိုင်ႏလွုမ်ꩻသွူ။ ဥပမာႏ။ "ဒွိုန်း"ကရိုꩻယို ထာꩻမုဲꩻသရငဝ်း မီႏမဲန်သေနဝ်ꩻ အွောန်ႏကုဲဒွိုန်း "န်"သိုတ်ႏတွော့ႏ ရောတ်လွေꩻသရခြေင်ခြေင်နဝ်ꩻ အဝ်ႏကဲ"ဒွိုး"တဲင် "အို"သရ သေဗာႏနုဲးနဝ်ꩻသွူ။
ဗီးအကျောင်ꩻခရာႏဖိုင်ႏ မွဉ်းဖျင်
"ဗျဉ္ဇန၊ ဗျဉ်ဇန်၊ ဗျည်း၊ ဗီးခရာႏ" ပါဠိ "ဗျဉ္ဇန"ယို ထွိုင်ႏအွောန်ႏသိုတ်ႏထိုꩻ "ဉ၊ န်"ဗီးနီဖြိုင်ႏနဝ်ꩻ "ဗျဉ်ဇန်"ထွာနုဲးနဝ်ꩻသွူ၊ ဗျဉ်ဇန်ပါဠိငဝ်းကြုဲꩻယို မန်းတဟဲ့ႏလွောန်ꩻမဲန်ႏတဝ်း၊ မန်းဟဲ့ႏတေား "ဗျည်း"နုဲးနဝ်ꩻသွူ၊ မန်းငဝ်း၊ မန်းလိက်ဖြိုင်ႏ "ဗျည်း"ယို ဟဲ့ႏပအိုႏဖြွောင်ႏဖြွောင်ႏနေး "ဗီး"နုဲးနဝ်ꩻသွူ။ "ဗီး(၃၃)ဖြိုင်ႏယိုနဝ်ꩻ" ဗီး(၃၃)ဖြိုင်ႏယိုနဝ်ꩻ ပါဠိ၊ မန်း၊ ပအိုႏ ဗွိုန်ဗွိုန်လွဝင်ꩻသွူ။ "ဗီး-အဓိပ္ပါယ်ႏ" အွောန်ႏနယ်ဒါႏ အနက်အဓိပ္ပါယ်ႏနဝ်ꩻမႏ ဟဲ့ႏဗာႏ"ဗီး"သွူ။ "သရ၊ ဗီး ဥပမာႏ" သရနဝ်ꩻ ဗွိုန်နုဲင်းထီကြောင်း၊ ဗီးနဝ်ꩻ ဗွိုန်နုဲင်းတသီႏရောင်ႏနဝ်ꩻသွူ။ "ဗွိုန်ပုံႏ ဗွိုန်နယ်ꩻ" ထီကြောင်းကိုနဝ်ꩻ သော့ꩻတသီႏရောင်ႏထာꩻမုဲꩻလဲ့ တသီႏထာꩻမုဲꩻရောင်ႏပေါႏလွောန်အတွိုင်ꩻ သရနဝ်ꩻ တွယ်ꩻတောမ်ႏဗီးထာꩻမုဲꩻလဲ့ ဗီးထာꩻမုဲꩻငဝ်းထန်ႏလွောန်သွူ။ "ဗီးတောမ်ႏသရတွယ်ꩻဗာႏဝင်ꩻ" ဗီးခြေင်ခြေင် "က် ခ် ဂ် ဃ် င်"စတဲင်နုဲးယိုဖိုင်ႏနဝ်ꩻ အငဝ်းအဝ်ႏစူတပတဲတ်ꩻ၊ မဲ့တထဲင်း၊ ပျောႏတအွော့ႏထဝလွုမ်ꩻတဲင် အငဝ်းထန်ႏနွောင်ꩻတဝ်း၊ ဗီးနဝ်ꩻ မီႏတွယ်ꩻတောမ်ႏရဿသရမႏ အငဝ်းထန်ႏနွောင်ꩻ စူတပတဲတ်ꩻ၊ မဲ့တထဲင်း၊ ပျောႏတအွော့ႏသွူ၊ ဗီးနဝ်ꩻ မီႏတွယ်ꩻတောမ်ႏ ဒီဃသရမႏ အငဝ်းထန်ႏနွောင်ꩻ စူနီပတဲတ်ꩻ၊ မဲ့နီထဲင်း၊ ပျောႏနီအွော့ႏသွူ။ "ဝဂ်ဗီးဖိုင်ႏ" (က) က ခ ဂ ဃ င - ယို(၅)ဖြိုင်ႏနဝ်ꩻ ဟဲ့ႏ"ကဝဂ်"သွူ။ (ခ) စ ဆ ဇ ဈ ည - ယို(၅)ဖြိုင်ႏနဝ်ꩻ ဟဲ့ႏ"စဝဂ်"သွူ။ (ဂ) ဋ ဌ ဍ ဎ ဏ - ယို(၅)ဖြိုင်ႏနဝ်ꩻ ဟဲ့ႏ"ဋဝဂ်"သွူ။ (ဃ) တ ထ ဒ ဓ န - ယို(၅)ဖြိုင်ႏနဝ်ꩻ ဟဲ့ႏ"တဝဂ်"သွူ။ (င) ပ ဖ ဗ ဘ မ - ယို(၅)ဖြိုင်ႏနဝ်ꩻ ဟဲ့ႏ"ပဝဂ်"သွူ။ "ဝဂ်အဓိပ္ပါယ်ႏ" ကောပ်ပွိုးအဝ်ႏ ပိန်စုပိန်ဗူႏနဝ်ꩻမႏ ဟဲ့ႏဗာႏ"ဝဂ်"သွူ။ "အဝဂ်ဗီးဖိုင်ႏ" ယ ရ လ ဝ သ ဟ ဠ အံ-ဗီးယို(၈)ဖြိုင်ႏနဝ်ꩻ ဟဲ့ႏ"အဝဂ်ဗီး"သွူ။ "အဝဂ်အဓိပ္ပါယ်ႏ" ကောပ်ပွိုး အဝ်ႏတဝ်းပိန်စုပိန်ဗူႏနဝ်ꩻမႏ ဟဲ့ႏဗာႏ"အဝဂ်"သွူ။
ပထမအက္ခရာႏ စတဲင်ဗီးဖိုင်ႏ မွဉ်းဖျင်
"ဝဂ်ဗီး (၂၅)ဖြိုင်ႏအကို"- (က) က၊ စ၊ ဋ၊ တ၊ ပ - ယို (၅)ဖြိုင်ႏနဝ်ꩻ ဟဲ့ႏ"ပထမအက္ခရာႏ"သွူ။ (ခ) ခ၊ ဆ၊ ဌ၊ ထ၊ ဖ - ယို (၅)ဖြိုင်ႏနဝ်ꩻ ဟဲ့ႏ"ဒုတိယအက္ခရာႏ"သွူ။ (ဂ) ဂ၊ ဇ၊ ဍ၊ ဒ၊ ဗ - ယို (၅)ဖြိုင်ႏနဝ်ꩻ ဟဲ့ႏ "တတိယအက္ခရာႏ"သွူ။ (ဃ) ဃ၊ ဈ၊ ဎ၊ ဓ၊ ဘ- ယို(၅)ဖြိုင်ႏနဝ်ꩻ ဟဲ့ႏ"စတုတ္ထအက္ခရာႏ"သွူ။ (င) င၊ ည၊ ဏ၊ န၊ မ - ယို (၅)ဖြိုင်ႏနဝ်ꩻ ဟဲ့ႏ"ပဉ္စမအက္ခရာႏ"သွူ။ "ဝဂ္ဂန္တဗီး (၅)ဖြိုင်ႏ" င ဉ ဏ န မ -ယို(၅)ဖြိုင်ႏနဝ်ꩻ ဝဂ်(၅)ဝဂ် အသိုတ်ႏဗီးဖိုင်ႏတဲင် ဟဲ့ႏ"ဝဂ္ဂန္တ(ဝဂ်အသိုတ်ႏ)ဗီး"သွူ။ "ဗီးငဝ်းထန်ႏခရာႏ" ဗီး(၃၃)ဖြိုင်ႏယို ဝင်ꩻကထွင်ႏစစနဝ်ꩻ တဖြိုင်ႏတောမ်ႏတဖြိုင်ႏ အငဝ်းအောန်ႏထန်ႏဗွိုန်တဝ်းလွဝင်ꩻတဲင် အမိန်ꩻရီးဆုဲင်ꩻ တအဲန်ထဝ်းသွူ။ "မန်းဗီးငဝ်းထန်ႏခရာႏ" မန်းလိုꩻမျိုꩻနဝ်ꩻ ဗီး(၃၃)ဖြိုင်ႏယို အွောန်ႏထန်ႏအငဝ်း တဒါႏလို့တဝ်းဒွုမ်နေနေတဲင် ဟဲ့ႏဗာႏ "က-ကြီး၊ ဂ-ငယ်၊ ဆ-လိမ်၊ ဈ-မျဉ်းဆွဲ၊ ဋ-သံလျင်းချိတ်၊ တ-ဝမ်းပူ"စတဲင်နုဲးနဝ်ꩻသွူ။ "ပအိုႏဗီးမိန်ꩻခရာႏ" ပအိုႏဗီးမိန်ꩻနဝ်ꩻ ဗွေႏဗွန်ထီသိမ်ႏ တဖန်ဖေႏပါတဝ်းတဲင် တွိုႏနေင်ႏ ၁၃၄၀-ဗာႏကိုမႏ ဗွေႏဗွန်ကောဝိဒ ကျောင်ꩻဇဝနာရာမ ဝေင်ꩻသီႏသဲင်ႏ ဖန်ဖေႏဒျာႏသွူ။ "ထ(၄)ဖြိုင်ႏခရာႏ" လိက်ပအိုႏယိုခါနဝ်ꩻ "ဌ၊ ဎ၊ ထ၊ ဓ"ယို(၄)ဖြိုင်ႏနဝ်ꩻ အငဝ်းထန်ႏဗွိုန်ဝင်ꩻ၊ အငဝ်းထန်ႏ "ထ"နုဲးနုဲးရိုꩻနဝ်ꩻသွူ။ အမိန်ꩻနဝ်ꩻ "ဌ-ရီး၊ ဎ-ထဝ၊ ထ-ဆုဲꩻ၊ ဓ-ဆုဲꩻသိုတ်ႏ"ဖန်ဖေႏနုဲးနဝ်ꩻသွူ။ မိန်ႏဖန်ဒျာႏ "ဌ-ရီး၊ ဎ-ထဝရီး၊ ထ-ထဝဆုဲꩻ၊ ဓ-ဆုဲꩻ"နုဲးနဝ်ꩻနဝ်ꩻ အလွိုးသေန်ႏလျောႏမုꩻ ပေါင်းအဝ်ႏသွူ။ သဖောꩻနဝ်ꩻ အထဝနီဖြိုင်ႏယို ဖန်ဖေႏယင်း "ထဝရီး၊ ထဝဆုဲꩻ"နုဲးနဝ်ꩻသွူ။ တနယ်ꩻနဝ်ꩻ ထယိုထူႏငါ "ဌ၊ ထ၊ ဓ"သိုမ်ဖြိုင်ႏငါတွော့ႏ "ဌ-ရီး၊ ထ-ထဝ၊ ဓ-ဆုဲꩻ"မိန်ႏဖန်ဖေႏ အမိန်ꩻနုဲးနဝ်ꩻနဝ်ꩻ အလွိုးယိင်းသေန်ႏလျောႏသွူ။ "အံ"ဗီးခရာႏ" ဗီး(၃၃)ဖြိုင်ႏအကို အဆုဲꩻသိုတ်ႏတဖြိုင်ႏ "အံ"ဗီးနဝ်ꩻ "အ"သရတောမ်ႏ မုဲကီ(၂)မျိုꩻပေါင်ꩻလွဝင်ꩻသွူ၊ "အံ"ယို ကဟဲ့ႏဗာႏဗီးနဝ်ꩻ "အ"သရမွေးတဝ်း၊ မုဲကီ(--ံ)ဒျာႏသွူ၊ မုဲကီယိုနဝ်ꩻ အငဝ်းထန်ႏဗွိုန်မသိုတ်ႏတဲင် မိန်ႏရိုꩻ "မ"နမ်းတင်လဲ့ အဝ်ႏလႏဒျာႏသွူ။ မုဲကီယိုနဝ်ꩻ ပါဠိသဒ္ဒါႏကျမ်ꩻနဝ်ꩻ ဟဲ့ႏနိဂ္ဂဟိတ်တဲင် အိုင်နောင်အိုင်ဗွို့ꩻနွောင်ꩻ (အ-ဣ-ဥ)သရယို(၃)ဖြိုင်ႏသွူ။ မုဲကီကပါဒါႏ "အံ"ဗီးယို ပအိုႏအနေႏနဝ်ꩻ တလိုႏတဝ်းလဲ့ ထွားနုဲးပါဠိဗီးတွော့ꩻ သော့ႏပါဒျာႏသွူ။
အသိုတ်ႏဗီးခရာႏဖိုင်ႏ မွဉ်းဖျင်
"ပအိုႏအသိုတ်ႏဗီး(၈)ဖြိုင်ႏ" က-င၊ တ-န၊ ပ-မ၊ ယ-ဝ ယို(၈)ဖြိုင်ႏနဝ်ꩻ ပအိုႏငဝ်းအနေႏ ကလိုႏအပ်ဒါႏ အသိုတ်ႏဗီးဖုံႏသွူ။ "ပါဠိအသိုတ်ႏဗီး (၁၉)ဖြိုင်ႏ" က-ဂ-င၊ စ-ဇ-ဉ၊ ဋ-ဌ-ဍ၊ဏ၊ တ-ဒ-န၊ ပ-ဗ-မ၊ လ-သ-ဟ ယို(၁၉)ဖြိုင်ႏနဝ်ꩻ ပါဠိငဝ်းအနေႏ ကလိုႏအပ်ဒါႏ အသိုတ်ႏဗီးဖိုင်ႏသွူ။ "ပအိုဝ်ႏအသိုတ်ႏဗီးတွယ်ꩻဖိုင်ႏ" ပအိုႏအသိုတ်ႏဗိး(၈)ဖြိုင်ႏနဝ်ꩻ "က-င"တတွယ်ꩻ၊ "တ-န"တတွယ်ꩻ၊ "ပ-မ"တတွယ်ꩻ၊ "ယ"တတွယ်ꩻ၊ "ဝ"တတွယ်ꩻ မတ်ဗာႏနုဲးနဝ်ꩻသွူ။ "အသိုတ်ႏငဝ်းဗွိုန်တဝ်းတဝင်ꩻ" ပအိုႏအသိုတ်ႏဗီး(၅)တွယ်ꩻနဝ်ꩻ အငဝ်းထန်ႏခင်ႏလံး(ဌာန်)တဗွိုန်တဝ်းတဝင်ꩻတဲင် ဝွေꩻသီးကထွိုင်ႏသိုတ်ႏနဝ်ꩻလဲ့ တတွယ်ꩻတောမ်ႏတတွယ်ꩻ အငဝ်းထန်ႏတဗွိုန်တဝ်းသွူ။ "ရဿ-ဒီဃအသိုတ်ႏ" အသိုတ်ႏ(၈)ဖြိုင်ႏယိုအကို "က၊ တ၊ ပ"ယို(၃)ဖြိုင်ႏနဝ်ꩻ အငဝ်းဒွေါင်ႏရဿသိုတ်ႏ၊ "င၊ န၊ မ"ယို(၃)ဖြိုင်ႏနဝ်ꩻ အငဝ်းဆွာꩻ ဒီဃသိုတ်ႏ၊ "ယ၊ ဝ"ယို(၂)ဖြိုင်ႏနဝ်ꩻ အငဝ်းဒွေါင်ႏဒွေါင်ႏဆွာꩻဆွာꩻ ရဿ-ဒီဃငဝ်းသိုတ်ႏသွူ။ "ယသိုတ်ႏ၊ ဝသိုတ်ႏ တွယ်ꩻနွောင်ꩻသရ" ယသိုတ်ႏ၊ ဝသိုတ်ႏနဝ်ꩻ သရ(၁၆)ဖြိုင်ႏအကို တွယ်ꩻနွောင်ꩻ "အ"သရတဖြိုင်ႏလွုမ်ꩻသွူ။ ပုံႏစံႏ - ကယ့် ကယ့်ꩻ ကယ့်း ကယ့်ႏ၊ ကယ် ကယ်ꩻ ကယ်း ကယ်ႏ။ ကဝ့် ကဝ့်ꩻ ကဝ့်း ကဝ့်ႏ၊ ကဝ် ကဝ်ꩻ ကဝ်း ကဝ်ႏ။ "လိက်ဖြိုင်ႏဆင်းခရာႏ" ပါဠိလိက်ဖြိုင်ႏဆင်းမန်ႏသမျနဝ်ꩻ အဖြိုင်ႏဖဲ့ႏကီနဝ်ꩻ ထွာအသိုတ်ႏ၊ သိုတ်ႏချာအဖြိုင်ႏဝွေႏဆချာနဝ်ꩻသွူ။ ပုံႏစံႏ - အဂ္ဂ (အဂ်ဂ)၊ ခန္ဓ (ခန်ဓ)၊ အမ္ဗ (အမ်ဗ)။ "ဗီးဗွိုန်အိုင်ဆင်းနွောင်ꩻတဝင်ꩻခရာႏ" ဗီး(၃၃)ဖြိုင်ႏအကို ဗီးဗွိုန်(၂)ဖြိုင်ႏ ကအိုင်ဆင်းနွောင်ꩻလွဝင်ꩻနဝ်ꩻ- (က) ပထမအက္ခရာႏ (၅)ဖြိုင်ႏနဝ်ꩻ - က၊ စ ၊ ဋ၊ တ၊ ပ ပုံႏစံႏ - သက္က၊ သစ္စ၊ ဝဋ္ဋ၊ ဝတ္တ၊ ကပ္ပ ။ (ခ) တတိယအက္ခရာႏ (၅)ဖြိုင်ႏနဝ်ꩻ - ဂ၊ ဇ၊ ဍ၊ ဒ ၊ ဗ ပုံႏစံႏ - အဂ္ဂ၊ မဇ္ဇ၊ ကုဍ္ဍ၊ သဒ္ဒ၊ သဗ္ဗ။ (ဂ) ပဉ္စမအက္ခရာႏ (၄)ဖြိုင်ႏနဝ်ꩻ - ဉ ၊ ဏ ၊ န ၊ မ ပုံႏစံႏ - ပညာ၊ ဝဏ္ဏ၊ အန္န၊ ကမ္မ။ "င-ဗီး အိုင်ဆင်းခရာႏ" င-ဗီးနဝ်ꩻ နီဖြိုင်ႏချင်ꩻချင်ꩻ အိုင်ဆင်းနွောင်ꩻတဝ်းလို့ဝင်ꩻတဲင် အိုင်ဆင်းနွောင်ꩻဝွေꩻဝဂ်ဗီးဖဲ့ႏချာ (၄)ဖြိုင်ႏလွုမ်ꩻသွူ။ င-ဗီးအိုင်ဆင်းနွောင်ꩻဗီးဖိုင်ႏ - က ၊ ခ ၊ ဂ ၊ ဃ ပုံႏစံႏ- ဝင်္က၊ အာကင်္ခ၊ မဂ္ဂင်္ဂ၊ သင်္ဃာ ။ ဉ-ဗီးအိုင်ဆင်းချာနွောင်ꩻဗီးဖိုင်ႏ - စ၊ ဆ၊ ဇ ၊ ဈ ပုံႏစံႏ - ပဉ္စ၊ ဝဉ္ဆာ၊ မဉ္ဇ၊ လဉ္ဈ ။ ဏ-ဗီးအိုင်ဆင်းချာနွောင်ꩻဗီးဖိုင်ႏ - တ၊ ထ၊ ဒ ၊ ဓ ပုံႏစံႏ - ပန္တိ၊ ဂန္ထ၊ ဆန္ဒ၊ အန္ဓ ။ မ-ဗီးအိုင်ဆင်းချာနွောင်ꩻဗီးဖိုင်ႏ - ပ၊ ဖ၊ ဗ၊ ဘ ပုံႏစံႏ - နကမ္ပတိ၊ သမ္ဖပ္ပလာပ၊ ဗိမ္ဗိသာရ၊ ကမ္ဘာ ။ "အဝဂ်အိုင်ဆင်းလိက်ဖြိုင်ႏခရာႏ" အဝဂ်ဗီးကို "လ"၊ "သ"နဝ်ꩻ အချင်ꩻချင်ꩻနီဖြိုင်ႏ အိုင်ဆင်းနွောင်ꩻလွဝင်ꩻသွူ။ ပုံႏစံႏ - ဝေပုလ္လ၊ ကဿပ ။ "ဟ-ဗီးအိုင်ဆင်းခရာႏ" အဝဂ်ဗိး "ဟ"ဗီးနဝ်ꩻ အိုင်ဆင်းနွောင်ꩻဝဂ် "မ"ဗီးသွူ။ ပုံႏစံႏ - အဗြဟ္မစရိယာ ။
အက္ခရာႏခရာႏဖိုင်ႏ မွဉ်းဖျင်
"ပအိုႏအက္ခရာႏ(၄၉)ဖြိုင်ႏ" သရ(၁၆)ဖြိုင်ႏ၊ ဗီး (၃၃)ဖြိုင်ႏ ပေါင်ꩻဝင်ꩻ(၄၉)ဖြိုင်ႏယိုနဝ်ꩻ ဟဲ့ႏညီꩻဝင်ꩻအမိန်ꩻ "အက္ခရာႏ"သွူ။ "အက္ခရာႏအဓိပ္ပါယ်ႏ" တွိုႏခန်း ပိဋကတ်သိုမ်ဖုံႏကိုလဲ့ တလို့နွောင်ꩻတဝ်း၊ အကုဲပဲတ်ꩻနွောင်ꩻတဝ်းနဝ်ꩻမႏ ဟဲ့ႏဗာႏ"အက္ခရာႏ"သွူ။ "လိတ်ဖြိုင်ႏမာႏလဲ့ အဓိပ္ပါယ်ႏမာႏ" သꩻအဝ်ႏ သꩻအဲန်ထဝ်း ပညတ်၊ ပရမတ်အမိန်ꩻမန်ႏသမျယို နီလိုꩻသီး သုံꩻဟဲ့ႏဖေႏကလႏ၊ ဖေႏကယိုꩻနဝ်ꩻ တဲမ်းမုဲဗာႏတောမ်ႏ လိက်(အက္ခရာႏ)ဖိုင်ႏသွူ။ တနယ်ꩻ- နေးတောမ်ႏလိက် (အက္ခရာႏ)ဖိုင်ႏတဲင် မတ်တောင်ꩻတဲမ်းမုဲဗာႏ သꩻအဝ်ႏ သꩻအဲန်ထဝ်းပညတ် ပရမတ်အမိန်ꩻဖိုင်ႏသွူ၊ ပေါႏလိက်ဖြိုင်ႏ(အက္ခရာႏ)မာႏလဲ့ အဓိပ္ပါယ်ႏမာႏစွောန်ႏသွူ။ ကောပ်းနဝ်ꩻမꩻ လိက်(အက္ခရာႏ)ယို အဝ်ႏလိုႏငါႏ အသေႏချာႏ၊ အဝ်ႏလိုႏငါႏ အစွုမ်ႏမဲန်ႏသွူ။
ငဝ်းအွောန်ႏသေဖိုင်ႏ မွဉ်းဖျင်
"ငဝ်းတငွါ လိက်တဖြိုင်ႏ" ပအိုဝ်ႏကဒေါ့ꩻဒါႏငဝ်းနဝ်ꩻ ရဿ(၄)ရန်း၊ ဒီဃ(၄)ရန်း စုစုခြောန်း အဝ်ႏ(၈)ရန်းတွော့ꩻ လိက်ပအိုႏလဲ့ မီႏအဝ်ႏနုဲးနုဲး (၈)ရန်းမႏ ထွာငဝ်းတငွါ လိက်တဖြိုင်ႏ၊ လိက်တဖြိုင်ႏ ငဝ်းတငွါသွူ၊ မီႏသုံꩻစွူစွူဗော့ꩻ ငဝ်းရန်း(၆)ရန်းနုဲးယိုခါနဝ်ꩻ လိက်တဖြိုင်ႏ ငဝ်းတငွါ တထွာတဝ်း၊ လိက်တဖြိုင်ႏ ငဝ်း(၂)ငွါလဲ့ ထွာသွူ။ "ငဝ်းတငွါ လိက်နီဖြိုင်ႏခရာႏ" လိက်မွူးအတွယ်ꩻ (၁၀)၊ အသရ၊ အုသရ မုဲကီတောမ်ႏ အသရ ယ်သိုတ်ႏတွယ်ꩻနဝ်ꩻ ထွာလိက်ရဲန်ႏပိုႏ ရိုꩻနဝ်ꩻလဲ့ ပါဠိကိုဖိုင်ႏ၊ ပါဠိကုဲဖိုင်ႏ၊ လိက်မန်းဖိုင်ႏနဝ်ꩻ အဝ်ႏသုံꩻဒျာႏနေနေတဲင် စွော်စွော်သော့ႏပါဒျာႏသွူ။ "အွောန်ႏကုဲထိုꩻ ထွို့ꩻစွဲႏအကျောင်ꩻ" လိက်ပအိုႏယိုခါ "အော့ အော"သရတွယ်ꩻလိက်ရဲန်ႏ(၆)ဖြိုင်ႏနဝ်ꩻ "အော့ အော့ꩻ အော် အော်ꩻ အေား အောႏ"အဝ်ႏနုဲးနဝ်ꩻတဲင် "အော်-အော်ꩻ"ယိုနီဖြိုင်ႏအကို ကပါဒါႏ ထွို့ꩻစွဲႏ "--်"နဝ်ꩻ ထွာဒျာႏအပိုႏသွူ၊ ထွို့ꩻစွဲႏတပါတဝ်းလဲ့ အငဝ်းထန်ႏလဲန်းဒျာႏ "အော-အောꩻ"ရင်ꩻသွူ၊ ကောပ်နဝ်ꩻမႏ အွောန်ႏကုဲထိုꩻဗာႏ ထွို့ꩻစွဲႏသွူ၊ ထွိုင်ႏအွောန်ႏကုဲထိုꩻ ထွို့ꩻစွဲႏ ငဝ်း(၈)ရန်း လိက်ရဲန်ႏနဝ်ꩻ အဝ်ႏလွေꩻနုဲးယိုသွူ။ "အော့-အော့ꩻ-အော့း-အော့ႏ၊ အော-အောꩻ-အေား-အောႏ"။ "မုဲငါမာႏ" လိက်ပအိုႏယိုခါနဝ်ꩻ (--ံ)နုဲးယိုနဝ်ꩻ ဟဲ့ႏမုဲကီ (--့)နုဲးယိုနဝ်ꩻ ဟဲ့ႏမုဲလ၊ (--း)နုဲးယိုနဝ်ꩻ ဟဲ့ႏမုဲနီဖြိုင်ႏ၊ (--ႏ)နုဲးယိုနဝ်ꩻ ဟဲ့ႏမုဲပက်ငါတဲင် မီႏအဝ်ႏ (--.)နုဲးယိုမႏ မုဲငါသွူ၊ မုဲငါ (--.)နုဲးယိုတမွေးတဝ်း၊ ပက်ငါ(--ꩻ)နုဲးယိုဒျာႏတွော့ꩻ ကအဝ်ႏသောန် ကအဝ်ႏဟဲ့ႏမုဲငါနဝ်ꩻ ဟဲ့ႏမာႏဒျာႏထာꩻသွူ၊ ကောပ်နဝ်ꩻမႏ (--ꩻ)နုဲးယိုနဝ်ꩻ အဝ်ႏလိုႏဟဲ့ႏတဝ်းမုဲငါ၊ အဝ်ႏလိုႏဟဲ့ႏဒျာႏ ပက်ငါသွူ၊ မွေးနေ- သီအီႏရိုꩻနုဲးမုဲꩻ?။ "အုဲ့-အုဲ"သရကို "င်"သိုတ်ႏလိုႏတဝ်း ပအိုႏသရ(၁၆)ဖြိုင်ႏအကို "အုဲင့်-အုဲင်"သရတွယ်ꩻနီဖြိုင်ႏနဝ်ꩻ ပါတောမ်ႏ "င်"သိုတ်ႏတဲင် သေန်ႏလျောႏမုꩻမဲန်ထဝ်းသွူ၊ သရယို(၂)ဖြိုင်ႏနဝ်ꩻ "င်"သိုတ်ႏတပါတဝ်းလဲ့ အငဝ်းထန်ႏလဲန်းဒျာႏရင်ꩻ "အုဲ့-အုဲ"သွူ၊ "င်"သိုတ်ႏထွိုင်ႏပါနဝ်ꩻ သေန်ႏလျောႏမုꩻ (သဘာဝယုတ္တိ)အဲန်ထဝ်း၊ သွူတကာႏတဝ်း တဲမ်းဗာႏပိုႏတဲင် အခိန်ႏလို့ပိုႏသွူ၊ သရကိုနဝ်ꩻ အသိုတ်ႏပါထုံꩻစံႏတအဲန်ထဝ်းသွူ၊ ကောပ်းနဝ်ꩻမႏ ခွေသောန်းအွောန်ႏကုဲထိုꩻ "င်"သိုတ်ႏသွူ။ "သရငဝ်းမဲန်ႏ၊ အသိုတ်ႏငဝ်းမဲန်ႏအကျိုꩻ" လိက်ယို အသိုတ်ႏခန်ꩻကို သရငဝ်း၊ အသိုတ်ႏငဝ်း ထွိုင်ႏမဲန်ႏလို့နဝ်ꩻ သရငဝ်း၊ အသိုတ်ႏငဝ်း ပငါပရာꩻဒျာႏတဲင် "ယိုတဖြိုင်ႏ၊ ယိုတရဲန်ႏနဝ်ꩻ အငတ်းအွောန်ႏထန်ႏဗာႏနုဲးယို"ဖန်သမုတ်နေးခရာႏ လိုႏတဝ်းသွူတကာႏတဝ်း လိက်ဖြိုင်ႏတအဲန်ထဝ်းဖိုင်ႏနဝ်ꩻလဲ့ လိက်ဖြိုင်ႏပေါႏလွောန်ယင်းသွူ။ "သရစဲန်ႏတွိုင်ꩻ၊ အသိုတ်ႏစဲန်ႏတွိုင်ꩻ" လိက်မွူးတွယ်ꩻယိုနဝ်ꩻ စဲန်ႏလွေꩻ သရစဲန်ႏတွိုင်ꩻ၊ အသိုတ်ႏစဲန်ႏတွိုင်ꩻတဲင် အတွယ်ꩻမိန်ꩻ၊ သောန်ခန်ꩻမိန်ꩻ၊ လိက်ရဲန်ႏမိန်ꩻဖိုင်ႏနဝ်ꩻ ကျပ်အိုမ်၊ သောန်အိုမ်ခရာႏလိုႏတဝ်း၊ ယူႏလွေꩻမတ်လွေꩻနေးငါလဲ့ သေနာႏ၊ သဖောꩻဗွောင်ဒျာႏတွော့ꩻ သောန်ယိုꩻငါႏသွူ။ "စွုမ်ႏ-မဲန်ႏ-ယိုꩻ"လိက်မွူး လိက်မွူးယိုနဝ်ꩻ စွုမ်ႏလဲ့စွုမ်ႏ၊ သရငဝ်း အသိုတ်ႏငဝ်းဖုံႏလဲ့ မဲန်ႏလို့၊ သောန်လဲ့ယိုꩻတဲင် ဟဲ့ႏဗာႏ "စွုမ်ႏ-မဲန်ႏ-ယိုꩻ"လိက်မွူးတွယ်ꩻသွူ။ "ဖေႏကသေသရငဝ်း" အသိုတ်ႏခန်ꩻတမွေးတဝ်းနဝ်ꩻ သရငဝ်းယို စဲင်းထင်ႏသျာꩻဒျာႏလဲ့ အသိုတ်ႏခန်ꩻကိုနဝ်ꩻ ပေါႏအွောန်ႏတဝ်းသတိလဲ့ သရငဝ်းယို သေနာႏကြွို့ꩻတဝ်းသွူ၊ ဖေႏကသေသရငဝ်းနဝ်ꩻ အသိုတ်ႏငဝ်းယို အွောန်ႏကုဲဒွိုန်းတွော့ႏ အွောန်ႏထန်ႏဒွိုန်း သရငဝ်းခြေင်ခြေင်နဝ်ꩻ ထာꩻမုဲꩻသရငဝ်းကရိုꩻယို သေနာႏဒျာႏသွူ။ "ပါဠိငဝ်း၊ ပါဠိငဝ်းကြုဲꩻ၊ မန်းငဝ်းကြုဲꩻခရာႏ" လိက်ပအိုႏယို သရငဝ်း၊ အသိုတ်ႏငဝ်းအတွိုင်ꩻ မီႏအွောန်ႏထန်ႏလွောန်ꩻမဲန်ႏမဲန်ႏအငဝ်းနဝ်ꩻ တောမ်ႏကအဝ်ႏသုံꩻဒါႏ ပါဠိငဝ်း၊ ပါဠိငဝ်းကြုဲꩻ၊ မန်းငဝ်းကြုဲꩻဖုံႏယိုခါနဝ်ꩻ ဗွိုန်ဒွုမ်လွဝင်ꩻဝင်ꩻ အီႏမာꩻနုဲးမုဲꩻ? ရီခရာႏအဝ်ႏတဲင် ဆုံꩻဖျတ်ဗာႏတစွိုးစွိုးသွူ။ (က) လိက်ဖြိုင်ႏနဝ်ꩻ ပါဠိလိက်ဖြိုင်ႏ၊ ပါဠိငဝ်းကြုဲꩻလိက်ဖြိုင်ႏ၊ မန်းငဝ်းကြုဲꩻလိက်ဖြိုင်ႏတွိုင်ꩻတွိုင်ꩻဒျာႏတဲင် အငဝ်းနဝ်ꩻ အွောန်ႏထန်ႏပအိုႏနေးနဝ်ꩻတမျိုꩻ။ ဥပမာႏ- စေတနာ၊ အဓိပ္ပါယ်ႏ၊ ဝတ္တရာꩻ-စတဲင် ။ (ခ) နီကအွောန်ႏထန်ႏကျင်ꩻလဲန်းသွူ အငဝ်းထန်ႏအတွိုင်ꩻ တဲမ်းလွောန်ꩻမဲန်ႏမဲန်ႏတောမ်ႏနီလိက်ဖြိုင်ႏနဝ်ꩻတမျိုꩻ။ ဥပမာႏ- စေႏတနာႏ၊ အဓိက်ပယ်ႏ၊ ဝိုတ္တရာꩻ ။ "အငဝ်းဗွိုန်လိက်(၂)တွယ်ꩻခရာႏ" - ကဲ့ ကဲ့ꩻ ကဲ့း ကဲ့ႏ၊ ကဲ ကဲꩻ ကဲး ကဲႏ ။ - ကယ့် ကယ့်ꩻ ကယ့်း ကယ့်ႏ၊ ကယ် ကယ်ꩻ ကယ်း ကယ်ႏ။ လိက်ယိုနီရဲန်ႏနဝ်ꩻ "နောက်ပစ်ယသတ် သမာနတော"(ထေင်းခေါန်းတောမ်ႏယသိုတ်ႏနဝ်ꩻ အငဝ်းထန်ႏဗွိုန်ဝင်ꩻ)ကရိုꩻဒါႏငဝ်းအတွိုင်ꩻ အငဝ်းအွောန်ႏထန်ႏဗွိုန်တဝင်ꩻသွူ၊ ကွယ်ႏတွော့ႏ ယသိုတ်ႏလိက်ရဲန်ႏနဝ်ꩻ မီႏအွောန်ႏထန်ႏမဲန်ႏမဲန်ႏ "အသရ၊ ယသိုတ်ႏ"ငဝ်းနဝ်ꩻ အငဝ်းထန်ႏဗွိုန်ဒျာႏ "ကုဲ့ ကုဲ့ꩻ ကုဲ့း ကုဲ့ႏ၊ ကုဲ ကုဲꩻ ကုဲး ကုဲႏ"လိက်ရဲန်ႏယိုငဝ်းသွူ။ ကအွောန်ႏထန်ႏဗွိုန်ဒါႏ "အဲ့ အဲ"သရလိက်ရဲန်ႏနဝ်ꩻ သရငဝ်းမဲန်ႏ၊ အသိုတ်ႏငဝ်းမဲန်ႏ တမွေးတဝ်း၊ သမုတ်နေးဒျာႏသွူ။ (တနယ်ꩻ) အွောန်ႏထန်ႏဗွိုန်နုဲးလေႏကြွို့ႏမန်းသွူ။ "လိက်မူတသာမွေးတဝ်း" ခွေသောန်းကတဲမ်းထန်ႏဒါႏ လိက်မွူးပအိုႏခရာႏယိုနဝ်ꩻ သရ(၁၆)ဖြိုင်ႏလဲ့နဝ်ꩻ၊ ဗီး(၃၃)ဖြိုင်ႏလဲ့နဝ်ꩻ၊ အက္ခရာႏခြွိုင်းခြိုꩻမိန်ꩻဖိုင်ႏလဲ့နဝ်ꩻ (၄)လဲန်ႏဗွေမောန်းဖျင်ထွူ လိက်မွူးပအိုႏအတွိုင်ꩻဒျာႏတဲင် လိက်မူတသာ၊ လိက်မူထူꩻဆန်ꩻမွေးတဝ်းသွူ။ (၄)လဲင်ႏဗွေ မောန်းဖျင်ထွူ လိက်မွူးပအိုႏကိုနဝ်ꩻ သရစဲန်ႏတွိုင်ꩻ၊ အသိုတ်ႏစဲန်ႏတွိုင်ꩻ တမွေးတဝ်းတဲင် စဲန်ႏမဲန်ႏလွေꩻဖေႏ အစဲန်ႏအတွိုင်ꩻဒျာႏ၊ ကလိုႏအပ်ဒါႏ လိက်ရဲန်ႏယဟန်ႏယို ထူႏသုံꩻတဝ်းတဲင် ထူႏသုံꩻစဲန်ႏသော့ႏလွေꩻဖေႏဒျာႏ။ ဥပမာႏ- ကွောတ် ကွောတ်ꩻ ကွောတ်း ကွောတ်ႏ၊ ကွောန် ကွောန်ꩻ ကွောန်း ကွောန်ႏ-စတဲင်နုဲးယိုသွူ။ လိက်ရဲန်ႏယဟန်ႏနဝ်ꩻ အငဝ်းထန်ႏမဲန်ႏတဝ်းတဲင် အွောန်ႏထန်ႏမဲန်ႏလွေꩻဖေႏအငဝ်းတွော့ꩻ လိက်ဖြိုင်ႏ (လိက်ရဲန်ႏ)တအဲန်ထဝ်း ပအိုႏငဝ်းယို လိက်ဖြိုင်ႏ(လိက်ရဲန်ႏ)ပေါႏလွောန်ယင်းသွူ။ ဥပမာႏ- ကုပ် ကုပ်ꩻ ကုပ်း ကုပ်ႏ၊ ကုမ် ကုမ်ꩻ ကုမ်း ကုမ်ႏ-လိက်ရဲန်ႏယိုနဝ်ꩻ အွောန်ႏထန်ႏတဝ်း "အို"သရငဝ်းနုဲင်းကရီးချာ၊ အွောန်ႏထန်ႏမဲန်ႏထိုꩻ "အု"သရငဝ်းတဲင် ကလိုႏအပ်ဒါႏ "ပအိုႏရုမ်ꩻ"၊ "ကုမ်ꩻလံးကုမ်ꩻပါႏ"စတဲင် လိက်ဖြိုင်ႏကတအဲန်ထဝ်း ပအိုႏငဝ်းဖိုင်ႏနဝ်ꩻ လိက်ဖြိုင်ႏအဝ်ႏလွောန်ယင်းသွူ။ ဟန်ႏနီꩻမာꩻချာနဝ်ꩻ တဲမ်းတေားဒျာႏ "ပအိုႏရွုမ်ꩻ"၊ "ကွုမ်ꩻလံးကွုမ်ꩻပါႏ"နုဲးနဝ်ꩻတဲင် လိက်ရဲန်ႏ "ကွုပ် ကွုပ်ꩻ ကွုမ် ကွုမ်ꩻ ကွုမ်း ကွုမ်ႏ"လိက်ရဲန်ႏယိုနဝ်ꩻ အငဝ်းထန်ႏတေား (၂)မျိုꩻသွူ၊ ကောပ်နဝ်ꩻမႏ ဖျင်မဲန်ႏစဲန်ႏစွို့ꩻဖေႏဒျာႏ ရိုꩻဗာႏနုဲးနဝ်ꩻသွူ။ "ဒင်ႏဖေႏပကီႏ တသီႏရောင်ႏဒျာႏ" ကမောန်းဖျင်ဗာႏ လိက်မွူးယို မီႏတဲမ်းနယ်တောမ်ႏဥပမာႏနဝ်ꩻ ဗွေႏဗွန်ဖြားသုနန္ဒ ကျောင်ꩻထီသိမ်ႏ ကတဲမ်းထွို့ႏသေꩻခါꩻဒါႏ "သဘာဝပကီႏ"ကာꩻယိုနဝ်ꩻ တသီႏရောင်ႏစွုမ်ႏတဝ်း၊ တသီႏရောင်ႏဟံးပေါင်းပြာထိုꩻတဲင် ထွားပေါꩻတရေꩻတဝ်းတွော့ꩻ ထွားဖေႏကတရေꩻနဝ်ꩻ သူႏသံးဒင်ႏသံႏဖေႏ တသီႏရောင်ႏ ကလိုႏရာꩻခင်ႏလံး နုဲးနဝ်ꩻဒျာႏသွူ။[၁][၂]