ဖြဝ်ꩻခမ်းလွတ်လပ်ရေꩻအစွိုꩻ
"ခွိုꩻပအိုဝ်ႏအာႏရဲင်ꩻတွမ်ႏ သမဲင်ꩻတဖူꩻကျမ်ꩻ"
ဖြဝ်ꩻခမ်းလွတ်လပ်ရေꩻအစွိုꩻ မွဉ်းဖျင်
နေင်ႏ ၁၃၄၅-ဗာႏ၊ မေလာ(၅)နီꩻနောဝ်ꩻ မဟာႏမိတ်တပ်ဖုံႏ သိမ်ꩻလꩻချာ ဝေင်ꩻရန်ႏကွုန်ႏထွူတဲင် ဖြောဝ်ꩻခမ်းကောင် တောင်ႏကီꩻဝေင်ꩻကို ဗြိတိသျှ အင်္ဂလိပ်သီး ဒင်ႏခန်ꩻခန်း ကော်မရှင် ကာနယ်အီႏချ်(ပိုႏတန်အီႏချ်)တဲင် အုံအောဝ်ႏ ဝေင်ꩻတောင်ႏကီꩻကိုနောဝ်ꩻသွူ။ "နုဲင်းကရိုꩻဒါႏ ဒေႏသထိန်ꩻထွား အုပ်ပွိုင်ႏရေꩻ ဥပဒေႏ"ဗြိတိသျှ သဲစ်ကသိမ်ꩻလꩻချာ မန်းခမ်း တဖြုံႏလွုမ်းထွူတဲင် တဲမ်းထွို့ꩻဖေႏဥပဒေႏ ထိန်ꩻထွားအုပ်ပွိုင်ႏရေꩻ ဒေႏသ (Sche dule Area Aminiaration Regulation)သွူ။ ရခဲင်ႏခမ်း တခီႏတခေါဝ်၊ ချင်ꩻကောင်ရွေꩻ၊ ဖြောဝ်ꩻကောင်ရွေꩻတွမ်ႏ စောက်ꩻတနျာႏကောင်ရွေꩻဖုံႏနောဝ်ꩻ အင်္ဂလိပ်ထိန်ꩻထွားအုပ်ပွိုင်ႏဒျာႏ၊ မန်းခမ်းနောဝ်ꩻ အီႏဖေႏလွေꩻလွ လွပ်လပ်ရေꩻ၊ ထိန်ꩻထွားအုပ်ပွိုင်ႏတောဝ်းဒွုမ်အကျောင်ꩻ ရေႏလွေꩻနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။ မန်းခမ်းမဉ်ႏလꩻ လွတ်လပ်ရေꩻနဝ်ꩻ ဖြောဝ်ꩻခမ်းလဲ့ မဲန်လꩻညီꩻညီꩻသွိုသွိုဒျာႏတဲင် လွောင်ႏဗူႏဖွဲ့ယင်း ဖြောဝ်ꩻခမ်းလွတ်လပ်ရေꩻအစွိုꩻ (ရ လ ပ)နောဝ်ꩻသွူ။ (၁) ဥက္ကဋ္ဌ - ခွန်စော (၂) အကိုရေꩻ - ထွန်းမြင့်(ပေႏ) (၃) အမုဆောင်ႏ - (စွိုးခွိုꩻပအိုဝ်ႏအာႏရဲင်ꩻဖုံႏနဝ်ꩻ) (က) ဟိန္တိထွဉ်ꩻ (စငေါဝ်ꩻ-တောင်ႏကီꩻ) (ခ) ထွက်နန္တာႏဟေင် (စငေါဝ်ꩻ) (ဂ) ထွက်အောင်ႏ (စငေါဝ်ꩻ) (ဃ) ဟိန်သျင်ႏငွေ (ကျောက်တန်ꩻ) (င) ထွက်အောင်ႏသာႏ (နောင်ကာꩻ) (စ) ဖြားမော်ဟုဲင်း (ဆောင်ႏဖိုး)၊ (ဆ) ဦးရွှေ (တောင်ႏကီꩻ)၊ (ဇ) ထွန်းရင်လော (တောင်ႏကီꩻ) (ဈ) ဆရာႏမဲင်း (တောင်ႏကီꩻ)ဖုံႏသွူ။ ရ-လ-ပ အစွိုꩻနောဝ်ꩻ လွောင်ႏဗူႏလွေꩻ နုဲင်းဆꩻကီနောဝ်ꩻတဲင်- = ဖြောဝ်ꩻခမ်းကောင်ရွေꩻတွမ်ႏ မန်းခမ်း ဖေႏကလꩻညီꩻဝင်ꩻလွတ်လပ်ရေꩻ၊ = စောက်ꩻဖါး ပဒေႏသရာဇ်စနစ် တွိုက်ကုဲင်လွဝင်ꩻရေꩻ၊ = လွိုဆန်လွဝင်ꩻ ခြဲ့ꩻခမ်း ခြဲ့ꩻနယ်ႏသားအရေꩻ-ကရိုꩻဒါႏ ငေါဝ်းခြီသန် ခြောဝ်သင်ႏဖုံႏ နွို့လွေꩻတွိုက်ꩻပွယ်ꩻနောဝ်ꩻသွူ။ ကွပ်စွဉ်ႏခြဲ့ꩻခမ်း ခြဲ့ꩻနယ်ႏသား အင်္ဂလိပ်သီး ဒေႏသအုပ်ပွိုင်ႏ ထိန်ꩻထွားရေꩻ ဥပဒေႏတဲင် စောက်ꩻဖါးချင်ꩻချင်ꩻ ငေါဝ်းအာဝင်ꩻ၊ ရ-လ-ပ ချင်ꩻချင်ꩻ ထိန်ညင်ꩻလို့ဝင်ꩻတွော့ꩻ ပထမ ပင်ႏလုံညီႏလာႏခံႏနောဝ်ꩻ မာꩻလွဉ်ထွာလွဉ်ဗာႏနောဝ်ꩻသွူ။
ပထမပင်ႏလုံညီႏလာႏခံႏပွယ်ꩻ မွဉ်းဖျင်
ချင်ꩻ ခင် ကိုႏစလယ်ႏလဲ့ပါ၊ တွမ်ႏခမ်းကူဒေႏသဝွန်ႏတန် အကိုဖဲ့ꩻသား စတီဗဲန်ဆဲန်၊ ပိုလ်ႏချုပ်အောင်ဆန်း၊ ဦးဖေ ရက်ခွိုꩻပါတီ၊ ဂဠုန်ဦးစော၊ ပအိုဝ်ႏဦးလှဖေ၊ တွမ်ႏယင်းသတင်ꩻထောက်ဖုံႏတဲင် လွဉ်မော့ꩻခွဲးဝင်ꩻ ညီႏလာႏခံႏ ရေႏရွယ်ႏအင်းမိုးထာꩻနောဝ်ꩻ- ခြဲ့ꩻခမ်းခြဲ့ꩻနယ်ႏဖုံႏယို လွိုဆန်ရေꩻ၊ မန်းခမ်း မဉ်ႏလꩻလွတ်လပ်ရေꩻနောဝ်ꩻ ဖြောဝ်ꩻခမ်းလဲ့ ဖေႏကလꩻသွိုနုဲင်းနုဲင်းဝင်ꩻအရေꩻဖုံႏနောဝ်ꩻသွူ။ လွဉ်မော့ꩻခွဲးလို့ဝင်ꩻ ညီႏလာႏခံႏ မွူးနီꩻနောဝ်ꩻ ၁၉၄၆-ဗာႏနေင်ႏ၊ တယ်ႏစ မတ်လာ(၂၀)နီꩻ ဗꩻလွေꩻ (၂၈)နီꩻတဲင် မန်းခမ်းတွမ်ႏဖြောဝ်ꩻခမ်း ဖေႏကလꩻညီꩻဝင်ꩻ လွတ်လပ်ရေꩻနောဝ်ꩻ စောက်ꩻဖါးမွိုင်ꩻပွဉ်တွမ်ႏ စောက်ꩻဖါးသီႏသဲင်ႏ ခွန်ကြည်(ပအိုဝ်ႏ)သီး ဆန္ဒအောဝ်ႏစွဉ်ႏလဲ့ စောက်ꩻဖါးအအာစွိုꩻနောဝ်ꩻ စူꩻတောဝ်းနောဝ်ꩻမꩻ မူလကတယ်ႏစ ရေႏမိုးချက်ဖုံႏနဝ်ꩻ ကုဲင်ထိုꩻထွူတွော့ꩻ မတ်လာ(၂၈)အဆုဲင်ꩻသွတ်ꩻတနီꩻကိုနောဝ်ꩻ သဘော်ꩻနောဝ်ꩻ ဗွိုန်ပီဒျာႏ ပဒေႏသရာဇ်ကောင်စီ အစီꩻအဝွေꩻနောဝ်ꩻသွူ။ ခြဲ့ꩻခမ်းခြဲ့ꩻနယ်ႏသား အင်္ဂလိပ်သီး ကိုယ်ႏစာႏလယ်ႏ မစ္စတာ (စလေဒဉ်)ကဒင်ႏနယ်ဒါႏ နယ်ႏပရိုꩻဒေႏသ ခမ်းနယ်ႏဖုံႏ၊ သမဂ္ဂ (United Fram tion State)နောဝ်ꩻ ရခဲင်ႏ၊ ချင်ꩻ၊ ခင်၊ စောက်ꩻတနျာႏတွမ်ႏ ဖြောဝ်ꩻခမ်းဖုံႏ ဖေႏကပါသော့ꩻနောဝ်ꩻသွူ။ နုဲင်းကရိုꩻဒါႏ ဒေႏသခမ်းနယ်ႏ သမဂ္ဂနောဝ်ꩻ စောက်ꩻဖါးမွိုင်ꩻပွဉ် စောဝ်းစံထွန်း၊ စောက်ꩻဖါးခွန်စီ သီႏသဲင်ႏ(ပအိုဝ်ႏ)၊ ဦးတင်အေးသီး လွိုဆန်တွိုက်ꩻကုဲင်လွဝင်ꩻတဲင် အစီႏစဲန်ႏကုဲင်ထိုꩻဗာႏသွူ။
ဒုတိယအလဲင်ႏ ပင်ႏလုံညီႏလာႏခံႏပွယ်ꩻ မွဉ်းဖျင်
ညီႏလာႏခံႏကို ကထင်ႏလွဉ်လွဝင်ꩻဖုံႏနောဝ်ꩻ စောက်ꩻဖါးဖြောဝ်ꩻဖုံႏ၊ ခင်ဒူးဝါးဖုံႏ၊ ချင်ꩻကိုႏစလယ်ႏဖုံႏ (ဖ-ဆ-ပ-လ)ကိုယ်ႏစလယ်ႏ ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်း ကွန်မျူနစ်ကိုယ်ႏစာႏလယ်ႏဖုံႏ၊ မန်းမဟာႏခွိုꩻ ကိုယ်ႏစာႏလယ်ႏဖုံႏ၊ တွမ်ႏဖြားဗွာလှဖေ (Bsc.BL)ပအိုဝ်ႏသထွုံႏ၊ စောဘဦးတန် (စောက်ꩻကိုယ်ႏစာႏလယ်ႏ)တွမ်ႏ (ရ-ပ-လ)ဖုံႏ ဖျော်ထင်ႏလွဉ်မော့ꩻခွဲးဝင်ꩻ ညီႏလာႏခံႏကိုနောဝ်ꩻသွူ။
ဒုတိယအလဲင်ႏ ပင်ႏလုံညီႏလာႏခံႏကို ရေႏရွယ်ႏအင်းမိုးထာꩻဖုံႏနောဝ်ꩻ မွဉ်းဖျင်
= ဖြောဝ်ꩻခမ်းကောင်ရွေꩻတွမ်ႏ တခမ်းလွုမ်း တထီလွုမ်း ယံကလꩻလို့လို့ လွတ်လပ်ရေꩻ၊ = ခမ်းရင်ꩻသားချင်ꩻချင်ꩻ သွီႏထီꩻလွောင်ႏဗူႏရေꩻ၊ = စနစ်ခြဲ့ꩻဟံႏခြဲ့ꩻနယ်ႏယို တွိုက်ꩻကုဲင်ထန်ႏရေꩻ၊ = စောက်ꩻဖါးသီး ပဒေႏသရာဇ်စနစ်ယို တွိုက်ꩻကုဲင်ရေꩻ-ဖုံႏနောဝ်ꩻသွူ။ မော့ꩻခွဲးဝင်ꩻ ညီႏလာႏခံႏ ထာꩻရေႏရွယ်ႏအင်းမိုးတာႏ ယံကအောင်ႏလꩻနောဝ်ꩻ ဖြောဝ်ꩻကောင်ရွေꩻအလောင်း ကအောဝ်ႏဒါႏ ဟိုပုံꩻ၊ တောင်ႏကီꩻ၊ ရွီႏ၊ အောင်ဗန်း၊ ရောက်ꩻစောက်ꩻ၊ သီႏသဲင်ႏ၊ နမ်းခုတ်၊ နောင်ဗွဉ်၊ မွိုင်ꩻပွဉ်၊ ပင်ႏလုံဒေႏသကို ကအောဝ်ႏဒါႏ ခမ်းသားထီသားဖုံႏ လွဉ်ပျꩻဆန္ဒနောဝ်ꩻ အဓိကအထျꩻ အောဝ်ႏဒျာႏပအိုဝ်ႏလွုမ်ꩻသွူ။ ကွပ်နောဝ်ꩻမꩻ လွတ်လပ်ရေꩻ တွိုက်ꩻပွယ်ꩻအတွက် ပအိုဝ်ႏစွိုးခွိုꩻအစွိုꩻနောဝ်ꩻလဲ့ တယ်ႏထောင်ႏခမ်းထီထာꩻမာꩻ အရေꩻကို ထွာနုဲင်းလက်သမာꩻတန် ဗိသုကာႏပညာႏတစွိုးအနေႏကရိုꩻနဝ်ꩻ ထူႏဂွုဏ်ႏဗာႏမွေးစွဉ်ႏ မရေႏမရာႏသွူ။
ခမ်းပေါင်ꩻစွုမ်ႏမွူးနီꩻ မွဉ်းဖျင်
ဖြောဝ်ꩻခမ်းကောင်ရွေꩻတွမ်ႏ မန်းခမ်းထူႏညီꩻဝင်ꩻ လွတ်လပ်ရေꩻအတွက် ထာꩻရေႏရွယ်ႏ အင်းမိုးချက်ဖုံႏ ဆုဲင်ꩻသွတ်ꩻသဘော်ꩻဗွိုန် သꩻပီဝင်ꩻတဲင် နေင်ႏ ၁၉၄၇-ဗာႏ၊ လာဖေဖော်ဝါရီ(၁၂)နီꩻအကို တဲမ်းမုဲင်ဒင်ႏစူꩻ လိတ်ချုပ်လောင်းသွူ။ အနီꩻနောဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻဖန်တငါ "ခမ်းပေါင်ꩻစွုမ်ႏမွူးနီꩻ"သွူ၊ ကတဲမ်းမုဲင်ဒင်ႏစူꩻ လိတ်ချုပ်လောင်းသူꩻ ဖြောဝ်ꩻခမ်းကိုယ်ႏစာႏလယ်ႏနမ်းခြောင်ꩻတင်ကို ခွိုꩻပအိုဝ်ႏ အောဝ်ႏပါညီꩻသော့ꩻ လိုꩻဖြာꩻနုဲင်းဆꩻလယိုသွူ။ "ဖြောဝ်ꩻခမ်းလိုꩻစွိုꩻ" ၁။ ခွန်ပန်းစိန် (စောက်ꩻဖါးခေါဝ်နောဝ်) ၂။ စောဝ်းရွှေသိုက် (စောက်ꩻဖါးရွီႏ) ၃။ စောဝ်းရွှေဖ (စောက်ꩻဖါးရုဲင်ꩻခါႏ) ၄။ စောဝ်းနွမ် (စောက်ꩻဖါးမွိုင်ꩻပွဉ်) ၅။ စောဝ်းစံထွန်း (စောက်ꩻဖါးမွိုင်ꩻပွဉ်) ၆။ စောဝ်းထွန်းအေး (စောက်ꩻဖါးသဝ်မွိုင်ꩻခမ်း) ၇။ ဦးဖြူ (ပအိုဝ်ႏစောက်ꩻဖါး သထွုံႏပေႏနမ်းခြောင်ꩻတင်) ဖုံႏနောဝ်ꩻသွူ။ မော့ꩻခွဲးဝင်ꩻ ညီႏလာႏခံႏထွူဟာ ပွယ်ꩻအံႏမွန်းသွိုꩻဝင်ꩻအကို ပအိုဝ်ႏစွိုးခွိုꩻအစွိုꩻ အွဉ်ငါကတူႏသား ဖြားဗွာလှဖေတွမ်ႏပိုလ်ႏချုပ်အောင်ဆန်းသီး ဒေါ့ꩻဖေႏလို့ဝင်ꩻငေါဝ်းငွါသွူ။
ပအိုဝ်ႏအာႏရဲင်ꩻ မွဉ်းဖျင်
ခွိုꩻပအိုဝ်ႏ သꩻငမ်းဝင်ꩻ၊ သꩻနွမ်ꩻဝင်ꩻ၊ ဒေါ့ꩻဗွိုန်ႏတောဝ်း၊ ရုဲင်ꩻတသွိုးဗွိုန်ႏတောဝ်းနောဝ်ꩻ တယ်ႏစ ၁၉-ရျာꩻဗူႏ ဗꩻတွိုႏလွေꩻ ၂၀-ရျာꩻဗူႏကိုနောဝ်ꩻ အွဉ်ႏလင်ꩻလဲဉ်းဖုဲင်ကင်းတဲင် စွိုးခွိုꩻဘဝအုံတဲင်တဉ်ႏခြွော့နွောင်ꩻရေꩻအတွက် ရုဲင်ꩻတသွိုးလွဉ်လဲန်းဒျာႏနောဝ်ꩻသွူ။ ပွယ်ꩻဆန္ဒ သထွုံႏတန်နယ်ႏ၊ တောႏလန်ႏ ပဒေႏသရာဇ်တွမ်ႏ တောႏလန်ႏရေꩻ အကျိုꩻသွုပ်ဆုဲင်ꩻ နေင်ႏ ၁၉၅၈-ဗာႏ၊ ဗꩻတွိုႏနေင်ႏ ၁၉၆၆-ဗာႏကို လွိုင်ႏကွိုန်ꩻရေꩻထာꩻမာꩻ၊ ၁၉၆၃-၆၄ ပအိုဝ်ႏစွိုးခွိုꩻအွဉ်ငါကတူႏ ခမ်းသားကောႏမတီႏစွိုꩻ တွမ်ႏလိုꩻမျိုꩻစုကောႏမတီႏစွိုꩻစတဲင် သမဲင်ꩻခြောင်ꩻစွို့ꩻ ရုဲင်ꩻတသွိုးမုꩻဖုံႏယို ခွိုꩻပအိုဝ်ႏအာႏရဲင်ꩻ ထင်ႏတသွောင်း၊ ထွိုင်ႏတနွောင်းလွဉ်လဲန်းအကျောင်ꩻ ယီးနယ်သေꩻခါꩻလဲန်းဒျာႏသွူ။ ပွယ်ꩻတန်အွဉ်ႏနယ်ဆန္ဒ သထွုံႏတန် နေင်ႏ ၁၃၄၈-ဗာႏ၊ ဝေင်ꩻသထွုံႏတန် ပအိုဝ်ႏစွိုးခွိုꩻ ဖြားဗွာလှဖေ၊ ဖြားတန် စံရွှေသီး အွဉ်ငါကတူႏတဲင် ကမာꩻဒါႏပွယ်ꩻအွဉ်ႏနယ်ဆန္ဒကိုနောဝ်ꩻ ခွိုꩻပအိုဝ်ႏထင်ႏလွဉ် လိုꩻအဖြာꩻပေါင်ꩻ (၂၀၀၀၀)လွို ထေနယ်ဆန္ဒပျꩻနယ်ဆန္ဒ အာႏရဲင်ꩻနောဝ်ꩻသွူ။ ခြောဝ်သန်ခြီသင်ႏရောင်ဝင်ꩻငေါဝ်းနုဲင်းယို- (၁) နီနောဝ်ꩻ ဖေႏကဟဲ့ꩻဗာႏပအိုဝ်ႏ၊ တောင်သူနောဝ်ꩻ ယံဟဲ့ꩻဗာႏမွိုန်း။ (၂) ယံကလွောင်ႏဗူႏဖေႏဗာႏ ခွိုꩻပအိုဝ်ႏစဲ့ꩻတပ်နီဖြုံႏ။ (၃) ပအိုဝ်ႏငေါဝ်းနောဝ်ꩻ နီငေါဝ်း။ (၄) ပအိုဝ်ႏလိတ်နောဝ်ꩻ နီလိတ်။ (၅) ပအိုဝ်ႏခွမ်ꩻလာꩻနောဝ်ꩻ နီခွမ်ꩻလာꩻ-နုဲင်းနောဝ်ꩻဖုံႏသွူ။ ကွပ်အွဉ်ႏနယ်ဝင်ꩻ ပအိုဝ်ႏစွိုးခွိုꩻ ဆန္ဒသထွုံႏတန်ဝေင်ꩻကိုတဲင် သထွုံႏခရဲင်ႏကို ကအောဝ်ႏဒါႏ ပအိုဝ်ႏဖုံႏလဲ့ သꩻရက်ခွိုꩻ ပေါႏလွဉ်ချာထွူတကာႏတောဝ်း သꩻပေႏသꩻနွဲး၊ သꩻငမ်းဝင်ꩻ သꩻရွူႏဖုံႏလဲ့ ထိုꩻမားလွဉ်ဆေ့ꩻလွဉ်၊ သꩻဓာတ်ဆွော့ꩻတနွောင်းချာယင်းဝင်ꩻ ပငါပရာꩻ၊ ဗꩻချာဟန်ႏသနီꩻတဲင် တယ်ႏခွိုင်းယိုမာꩻငါ ယံကထွာဒျာႏ လိုꩻမျိုꩻအစွူႏတတန် လွူးတရုဲင်ရုဲင်လွသွော့ သꩻဓာတ်ပငါပရာꩻ စွုမ်ႏဖြာꩻဖြာꩻနောဝ်ꩻ အွောင်နယ်ချာဗာႏ သမဲင်ꩻလိတ်လာႏနုဲင်းယိုသွူ။ [၁][၂]