လိတ်မန်း
"လေက်းစုမ်ႏ-မဲန်ႏ-ထွူ"အကျောင်ꩻ "လေက်းမဲန်ႏ"ကရိုꩻနဝ်ꩻ- အးသရယို ပရိဘာႏသာႏခန်ꩻခါ နီကဒေါ့ꩻသေꩻခါꩻအတွိုင်ꩻ တွိုႏသရသဝ်ꩻခန်ꩻကိုတဲ့ ထန်ႏစွူစွူဒျာႏ(အး)သရငဝ်း၊ တွိုႏခန်းဗျဉ္ဇန်သဝ်ꩻခန်ꩻကိုတဲ့ ထန်ႏစွူစွူဒျာႏ အးသရငဝ်းနဝ်ꩻ နီရိုꩻအမဲန်ႏသွူ။ "စုမ်ႏ"ကရိုꩻနဝ်ꩻ- ကားတဲင်သရဗျဉ္ဇန်ဖုံႏ မာꩻလို့ထာꩻမာꩻ၊ အုံခြေင်ထာꩻသားအဲန်ထဝ်း၊ သုင်ꩻပျုလို့စွုမ်ႏဖြိုင်ႏနဝ်ꩻ နီရိုꩻ"အစုမ်ႏ"သွူ။ "ထွူ"ကရိုꩻနဝ်ꩻ- ကးကရိုꩻနဝ်ꩻ ကးဗျဉ္ဇန်တောမ်ႏ အးသရတွဲꩻဝင်ꩻ၊ ကိးကရိုꩻနဝ်ꩻ ကဗျဉ္ဇန်တောမ်ႏ အိးသရတွဲꩻဝင်ꩻ၊ ကိတ်းကရိုꩻနဝ်ꩻ ကးပါ အိးသရပါ တးသဝ်ꩻပါတွဲꩻဝင်ꩻ၊ လေက်းဖြိုင်ႏနဝ်ꩻ အဓိကမွေးတဝ်း၊ နီထူႏဒျာႏ အငဝ်းဓာတ်နဝ်ꩻလုမ်ꩻ၊ လေက်ဖြိုင်ႏ(ငဝ်းရုက်း)နဝ်ꩻ မဲန်တဲမ်းနုဲးမုဲꩻတဲမ်း၊ ပေါႏအငဝ်းထန်ႏငါ အးအိးတးကးဖိုင်ႏငါ၊ တဲမ်းဖြဝ်ꩻနေးတဲ့လꩻဒျာႏ၊ တဲမ်းကလာꩻတေးတဲ့လꩻဒျာႏ၊ ကွဲႏတွော့ꩻ တောမ်ႏအောန်ႏထန်ႏတေားမွုန်း ငဝ်းလင်ငါ၊ တဲမ်းလောလောလဲလဲထွူ သမုတ်းဗာႏနေး၊ ဖန်ဗာႏနေးနဝ်ꩻ တထွူနွောင်ꩻတဝ်း၊ မီႏသမုတ်နေးဗာႏတဝ်း၊ ပွိုးသမုတ်နေးဗာႏနဝ်ꩻမꩻ နီရိုꩻဗာႏ"အထွူ"၊ ပျင်ထဲင်းဗာႏဒုမ်၊ မဲန်ႏ-စုမ်ႏ-ထွူနုဲးနဝ်ꩻသွူ။ ပွိုးသရးဗဉ္ဇန်ဖိုင်ႏ စုမ်ႏဖြိုင်ႏမာꩻလို့နမ်းထာꩻမာꩻပငါပရာꩻနဝ်ꩻမꩻ ရိုꩻဗာႏအမဲန်ႏ၊ သရကစုမ်ႏဒါႏအတွိုင်ꩻ အငဝ်းထန်ႏတဲ့စုမ်ႏနဝ်ꩻမꩻ ရိုꩻဗာႏအစုမ်ႏ၊ ပွိုးအစုမ်ႏငါႏ၊ လိုႏသော့ꩻထဲင်းပျင်ထဲင်း နက်ထဲင်းခရာႏ အဲန်ထဝ်းဒုမ်နဝ်ꩻမꩻ ရိုꩻဗာႏအထွူသွူ။ "လေက်မဲန်ႏတဝ်း"ကရိုꩻနဝ်ꩻ- အးသရတန်ဒျာႏနဝ်ꩻ လွေꩻမော့ꩻ(စ်+ဉ်) ထန်ႏတေား(အိး)ငဝ်း (လစ်ꩻဗာႏ၊ သျဉ်ဖဲင်း)၊ လွေꩻမော့ꩻ ဝဆွဲ လွေꩻတွဲး တးသတ် ထန်ႏတေားအုငဝ်း(ကွတ်ꩻဗာႏ၊ ငေါဝ်းထွန်ႏ)၊ လွေꩻမော့ꩻယပဲင်ꩻ လွေꩻပြဲင်ႏ စးသတ် ထန်ႏတေားအဲးငဝ်း(ဒျဉ်ပျစ်ꩻ)စတဲင် ပွိုးအစခါ ဒေါ့ꩻခါꩻတမျိုꩻ စိုးခါထွာတေားတမျိုꩻခေါ်နဝ်ꩻမꩻ နီဒေါ့ꩻဗာႏ "အမဲန်ႏတဝ်း"။ "စုမ်ႏတဝ်း"ကရိုꩻနဝ်ꩻ- အိး(လိတ်ꩻဗာႏ၊ သိန်ဖဲင်း)၊ အုး(ကုတ်ꩻဗာႏ၊ ငဝ်းထုန်ႏ)၊ အဲးသရဖုံႏ(ဒဲန်ပဲတ်ꩻ)လေက်ဖြိုင်ႏလဲ့ အဲန်ထဝ်း၊ လေက်ဖြိုင်ႏဖိုင်ႏ မာꩻလို့တဝ်းထာꩻမာꩻစုမ်ႏဖြိုင်ႏ၊ သရးဗျဉ္ဇန် လေက်ဖြိုင်ႏဖိုင်ႏ စုမ်ႏဖြိုင်ႏမီႏမာꩻလို့ထာꩻမာꩻနဝ်ꩻ တဲမ်းအီနီငဝ်းတဲ့ လꩻစုမ်ႏဒျာႏ၊ တဲမ်းအီပါꩻငဝ်းတဲ့ လꩻစုမ်ႏဒျာႏ။ "ထွူတဝ်း"ကရိုꩻနဝ်ꩻ- ပွိုးသရးဗျဉ္ဇန်ဖိုင်ႏ အဖြိုင်ႏကအိုင်ခြေင်တဲ့ အိုင်ခြေင်လောန်ꩻငါႏ၊ အဖြိုင်ႏကသုင်ꩻအာ၊ ကမာꩻအာဗာႏထာꩻမာꩻတဲ့ မာꩻဗာႏအာငါႏ၊ နဝ်ꩻမꩻ မီႏနုဲင်းလိုꩻနဝ်ꩻ ဝင်ꩻဟဲ့ꩻ"အောန်ႏဗာႏဥပဒေႏ"၊ မီႏနုဲးလေက်တဲ့ အောန်ႏဗာႏသတ်ပိုင်ကျမ်ꩻ(စီꩻကန်ꩻဥပဒေႏစောင်ႏ)ဖိုင်ႏနဝ်ꩻသွူ။ (၁) "စက္က"ယို ပွိုးဒေါ့ꩻ "စဲက္က"နဝ်ꩻမꩻ "အဲ"သရအုံခြေင်ထာꩻ၊ ပွိုး"အဲ"သရအုံခြေင်ထာꩻနဝ်ꩻမꩻ (အဲက်င်၊ အဲတ်န်၊ အဲပ်မ်) "အဲ"ဗျဉ္ဇန်သဝ်ꩻရဲန်ႏအဲန်ထဝ်း၊ နဝ်ꩻမꩻ အစုမ်ႏတဝ်း၊ (သင်္ခါရ၊ ပလ္လင်္က၊ မဂ္ဂင်္ဂ)ဖုံႏလဲ့ပီ ပွိုးဒေါ့ꩻထိုꩻ (သဲင်္ခါရ၊ ပလ္လဲင်္ဂ၊ မဲဂ္ဂဲင်္ဂ)နဝ်ꩻမꩻ လေက်ပအိုႏတန်ဒျာႏသွူနဝ်ꩻ တဲမ်းအီချာကွီု့ꩻနီပအိုႏငဝ်း (ယာကင်ႏသင်ႏ၊ မျပလ္လင်ႏ၊ မဂ္ဂင်ႏဖေါင်ႏ)ဖုံႏငါတဲ့ မော့ꩻလဲန်း အယပ်ꩻအခုဲင်ႏ။ (၂) ယံ ကိဉ္စိ ဝိတ္တံ-ကို "ကိဉ္စိ ဝိတ္တံ"ယို ပွိုးဒေါ့ꩻ (ကေင်သိဝေက်တမ်)နဝ်ꩻမꩻ (အေ)သရအုံခြေင်ထာꩻ၊ ပွိုး(အေ)သရအုံခြေင်ထာꩻနဝ်ꩻမꩻ (အေက်င်၊ အေတ်န်၊ အေပ်မ်)"အေ"ဗျဉ္ဇန်သဝ်ရဲန်ႏ အဲန်ထဝ်း၊ နဝ်ꩻမꩻ အစုမ်ႏတဝ်း၊ နဝ်ꩻမꩻ "သျစ် သျဉ်"လေက်ဇာတိတမဲန်ႏတဝ်း၊ လေက်တွိုက်နမ်း၊ လေက်ကျမ်ႏဖန်ႏဖုံႏ ပေါႏလွောန်ဗာႏ၊ ဗိုန်ပီနုဲင်း (အေက်င်၊ တ်န်၊ ပ်မ်)ရဲန်ႏ ကအဲန်ထဝ်းအတွိုင်ꩻ (အိက်င်၊ အိတ်န်၊ အိပ်မ်)"အိ"ဗျဉ္ဇန်သဝ်ꩻရဲန်ႏတဲ့ တအဲန်ထဝ်း။ (၃) "ကုက္ကုစ္စ"ယို ပွိုးဒေါ့ꩻ "ကိုက်ကိုက်သ"နဝ်ꩻမꩻ "အို"သရအုံခြေင်ထာꩻ၊ ပွိုး"အို"သရဗျဉ္ဇန်သဝ်ꩻရဲန်ႏ (အိုက်င်၊ အိုတ်န်၊ အိုပ်မ်)အဲန်ထဝ်းနဝ်ꩻမꩻ (ပင်စုန်၊ သထွုန်ႏ)ကားစ လေက်မဲ့ကွင်ဖုံႏ၊ လေက်ပအိုႏ တဲမ်းအီပအိုဝ်ႏငဝ်း တလꩻတဝ်းစားဖုံႏ ပေါႏလွောန်ဗာႏ၊ ဗိုန်ပီနုဲင်း"အို"ဗျဉ္ဇန်သဝ်ꩻရဲန်ႏ တအဲန်ထဝ်းအတွိုင်ꩻ "အု"ဗျဉ္ဇန်သဝ်ꩻ"ရဲန်ႏတဲ့ တအဝ်ႏတဝ်း။ (အုက်င်၊ အုတ်န်၊ အုပ်မ်)ပွိုးအဲန်ထဝ်းနဝ်ꩻမꩻ "အွတ်-အွန်"ကားစကွိုꩻစွောန်ႏ (ယပဲင်ꩻဝဆွဲ)စားဖုံႏ ပေါႏလွောန်ဗာႏ။ (၄) ဥပေက္ခာ-မေတ္တာ ယို ပွိုးဒေါ့ꩻထိုꩻ "ဥပဲက္ခော၊ မဲတ္တာ"နဝ်ꩻမꩻ (အဲ-ရဲန်ႏ၊ အေ-ရဲန်ႏ)ဖုံႏ အဗွေႏယူႏလꩻဒုမ်၊ ပအိုဝ်ႏငဝ်း (ခေတ်ခါယို၊ သေန်ႏလျောႏဒျာႏ၊ လေပ်ကျောင်ꩻ၊ လေမ်းလုဲင်ꩻ)ဖုံႏဒျာႏ တဲမ်းအီချာငါတဲ့ အဝ်ႏယပ်ꩻ၊ (ကျက်င်၊ ကျတ်န်၊ ကျပ်မ်)ရဲန်ႏ အဲန်ထဝ်း၊ ကွိုꩻစွောန်ႏကျမ်ꩻတေားစွောန်ႏ (စ်ဉ်)တောမ်ႏ (ယပဲင်ꩻ)ဖုံႏ ချာႏလုဲင်ႏအမျိုꩻမျိုꩻ၊ "အေ"ဗျဉ္ဇန်သဝ်ꩻရဲန်ႏ (အေက်င်၊ အေတ်န်၊ အေပ်မ်)တဲ့ထိုꩻမား၊ လေက်အတ္တနောမတိစား (လေိက်-လိက်၊ တံဉ်း-တဲမ်း၊ ပစ်-ပဲတ်၊ ပေစ်-ပိတ်)စားဖုံႏ ပေါႏလွောန်ဗာႏ။ (၅) "ပါမောက္ခ-ပေါတ္ထက-ယောဗ္ဗ"ယို ပွိုးဒေါ့ꩻ "ပါမောက္ခ-ပုတ္တက-ယွဗ်ဗန"နဝ်ꩻမꩻ အီႏတွိုႏသွူလေႏလေႏ လဲန်းညာꩻထိုꩻဗာႏယင်း၊ နဝ်ꩻမꩻ နီပအိုဝ်ႏယို မွိုးဖါအမွီႏနဝ်ꩻ ဖေႏထိုꩻပါꩻ၊ အနမ်းတာႏနဝ်ꩻ ခမ်းထွလိုꩻကေန်ꩻ အံႏစင်းနမ်း၊ ကွီအံႏနေး၊ မာꩻဒျာႏအနမ်း အမျိုꩻမျိုꩻ ထီႏဗာႏ လဲင်ꩻသညင်ꩻနေးစွောန်ႏ၊ ပေါႏအဝ်ႏခံႏထွာလိုꩻကေန်ꩻ အံႏစင်းနမ်းဘဝနဝ်ꩻ တမဲန်ႏတဝ်း၊ တစုမ်ႏတဝ်း၊ တထွူတဝ်း-ကရိုꩻနဝ်ꩻ စုမ်ႏဖြာꩻပအိုဝ်ႏ မီႏသေနာႏလွောန် အနမ်းနဝ်ꩻ နီသွောန်းသꩻရေꩻငါႏလဲန်း။ (၆) လေက်မဲန်ႏစုမ်ႏထွူယို ကပေါႏလွောန်ဗာႏနဝ်ꩻ ပညာႏသျိမန်း၊ ဖြဝ်ꩻ၊ မဲင်ꩻ၊ ကလာꩻသီး ဖေါႏထန်ႏလွောန်နဲဖေႏဒျာႏ၊ ဗွေႏဆရာႏတောႏပအိုဝ်ႏစခါဖုံႏ ဖေါႏထန်ႏနယ်ဖေႏဒျာႏ၊ ပွိုးနီပအိုဝ်ႏဖုံႏ ကံႏဟဝ်ဇာႏတိမဲန်ႏငါႏနဝ်ꩻမꩻ အလျော်ဒျာႏတောမ်ႏ နီပအိုဝ်ႏလိုꩻမျိုꩻလေက် အလျော်တဝ်း၊ ထွိုက်ထွာတဝ်း ဝင်ꩻလိုꩻမျိုꩻလေက်အကျောင်ꩻ ဗွေႏဆရာႏသီး လဲင်ꩻကွိုင်ႏတန်ႏ ရိက္ခေႏသေနာႏထွꩻလဲန်းဒျာႏဝင်ꩻ၊ နဝ်ꩻမꩻ တပဲ့ꩻနီသွောန်း တဲမ်းထေထန်ႏဗာႏ လေက်မွူး(မဲန်ႏစုမ်ႏထွူ)စောင်ႏယို၊ တောမ်ႏရိုꩻမွုန်းတဝ်းဒုမ် နီသွောန်း လိုꩻအွောန်ႏဒါႏနမ်း၊ လိုꩻကတူႏဆွော့ꩻ လိုꩻမာꩻတရေင်ထာꩻ။[၁][၂]