လုံးခေတ်
လုံးခေတ် (အိန်းကလေက်: Stone Age) ကရိုꩻနဝ်ꩻ ခလားကဒင်ႏမုဲင်သမဲင်ꩻ(သမိုင်းမတင်မှီခေတ်)ရဲဉ်ႏဆွာꩻ တတွိုႏလွဉ်တဝ်းဒွိုန်းခိန်ႏ လိုꩻဖုံႏ ကအီႏခွုမ်မာꩻထူႏသုင်ꩻဒါႏ စူခွုမ်ကိရိယာႏ အစွိုးစွိုးဖုံႏတာႏ အဓိက ထူႏသုင်ꩻအီဗာႏ လုံးတူႏလုံးခဝ်ဖုံႏကျာꩻနဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻလွေꩻလုံးခေတ် လုံးစိုး လိုꩻမီꩻလိုꩻတခြာစိုး အခိန်ႏကာႏလဒျာႏသွူ။ လုံးခေတ်(စိုး)ယို အရမ်ꩻအနေႏ တနယ်ꩻနဝ်ꩻ ကထွူထိုꩻလဲဉ်းဒါႏ စိုးကရီးခါ ညလꩻလဲဉ်း အနေင်ႏပေါင်ꩻ (၃.၄)သန်းနေင်ႏရပ် အခိန်ႏကာႏလဒျာႏသွူ။ ခိန်ႏနဝ်ꩻခါနဝ်ꩻ လိုꩻဖုံႏ ထူႏသုင်ꩻသွူ လုံးတူႏလုံးခဝ် အစွိုးစွိုးတဲင် မာꩻသုင်ꩻလွေꩻရောင် စူခွုမ်ကိရိယာႏ အစွိုးစွိုးဖုံႏသွူ။ ဥပမာႏအနေႏ နꩻ၊ ဗင် စူခွုမ်ကိရိယာႏဖုံႏသွူ။ သေင်ႏ၊ ထာꩻဆွတ်ꩻ၊ ငွီႏခြုံ၊ နုံꩻ တောမ်ႏ တခြိုꩻအလင်ဖုံႏလဲ့ အဝ်ႏသုင်ꩻတွယ်ꩻပါအာဒျာႏ နေနေသွူ။ တွိုႏဆုဲင်ꩻအခိန်ႏထွိုင်ႏညလွဉ်ယင်းမꩻ ကွဲးသုင်ꩻလွေꩻပါယင်း အနျအစျꩻဖုံႏ ကပါဒါႏ နုဲင်းဟံႏဗွော့ꩻဖုံႏယို ထူႏသုင်ꩻအီသွူတဲင် မာꩻလွေꩻသမ်း ဖွိုင်ꩻဟံႏ ဝန်ႏဟံႏ တခြိုꩻဖုံႏသွူ။ ဆုဲင်ꩻနဝ်ꩻ ခေတ်ထင်ႏထိုလွဉ် ထာꩻသေအာလွဉ်တဲင် သုင်ꩻလွေꩻပါသမ်း ဖန်ဆင်ꩻတဲႏထွင်ႏ ပသီႏသတ္တု အနယ်ꩻပညာႏဖုံႏတဲင် နဝ်ꩻနဝ်ꩻ ထွာဒျာႏ တောင်ꩻ၊ ဒန်၊ ပသီႏခေတ် အပွိုင်လက္ခဏာႏအစဒျာႏသွူ။
ခိန်ႏနဝ်ꩻခါနဝ်ꩻ ထွာဒျာႏ လိုꩻဖုံႏ ထွာလွဉ်ထင်ႏထိုမုꩻကို အရီးသွတ်ꩻအနယ်ꩻပညာႏယို အဝ်ႏဒျာႏ အာဖရိကအခဝ်ကွဉ်ႏ သာဗားနားဒေႏသ သုင်ꩻစွစ်ꩻလီလွေꩻတေား တခမ္ဘာႏလွုမ်းသွူ။ လုံးခေတ်နဝ်ꩻ လိုဖုံႏ တဲမ်းမုဲင်သေခါꩻ ဒင်ႏမုဲင်သမဲင်ꩻဖုံႏ အထုင်ꩻစံႏသမ်းတအဝ်ႏတဝ်းတဲင် နဝ်ꩻမꩻ အဝ်ႏဟဲ့ꩻဖန်သမ်း ခလားကဒင်ႏသမဲင်ꩻခေတ်(သမိုင်းမတင်မှီခေတ်) နုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ "လုံးခေတ်"ကရိုꩻဒါႏ ငဝ်းငွါအသုင်ꩻယိုနဝ်ꩻ သုတေသနစခါပညာႏသျင်ႏသီး ဟဲ့ꩻဖန်ယီးနယ် ရေႏလွေꩻဒျာႏ ခလားကထူႏသုင်ꩻ သတ္တုခိန်ႏ အခိန်ႏရဲဉ်ႏဆွာꩻကာႏလကို နဝ်ꩻခါ ကအဝ်ႏထူႏသုင်ꩻဒါႏ တခြိုꩻစူခွုမ်ကိရိယာႏ ကမာꩻအီဒါႏတောမ်ႏ လုံးဖုံႏကာႏလဒျာႏသွူ။ ကာႏလနဝ်ꩻနဝ်ꩻ ကဖြယ်ခါꩻဒါႏ ခေတ်သိုမ်ခေတ် လုံး၊ တောင်ꩻ၊ ပသီႏစိုးအကို ထွာပထမအရီးသွတ်ꩻ ခေတ်ကာႏလဒျာႏသွူ။
လုံးခေတ်ယိုလဲ့ ဂျန်ဂျက်ကော့ဘ်ဝေါဆာ (Jens Jacob Worsaae)နဝ်ꩻ ခရိစ်နေင်ႏ ၁၈၅၁ ဗာႏကို ခွဲꩻဖေႏ(၃)ကာႏလလဲ့ ပညာႏသျင်ႏယဟန်ႏနဝ်ꩻ အဝ်ႏဖြယ်ခွဲꩻလွေꩻသမ်း လုံးခေတ်လီꩻ(Palaeolithic)၊ လုံးခေတ်လီꩻ အစ၊ လုံးခေတ်လီꩻ ထာႏဝ၊ လုံးခေတ်လီꩻ အထျꩻ၊ လုံးခေတ်ထာႏဝ(Mesolithic)၊ လုံးခေတ်တသာ(Neolithic) စတဲင် ခင်ႏလမ်းဒေႏသတောမ်ႏ တဖြာꩻတောမ်ႏတဖြာꩻ အဝ်ႏဖြယ်ရောင်ခါꩻ အစွိုးစွိုးလဲ့ ကဲဉ်းအာသားနဝ်ꩻ မိဉ်ႏထူႏသုင်ꩻငါ အခိန်ႏကာႏလတဗာႏချင်ႏငါနဝ်ꩻ ရယံထဲင်းနုဲင်းနဝ်ꩻလဲ့ အဝ်ႏနေနေသွူ။ [၁]
အာႏကွိုꩻ မွဉ်းဖျင်
- ↑ အသစ်မြင်မြန်မာသမိုင်း ဒေါက်တာသန်းထွန်း