လေက်တန်
"လေက္တန်" ကဟဲ့ꩻဗာႏလေက္တန်နဝ်ꩻ အက္ခရာႏကားကအဝ်ႏ မာꩻလို့ထာꩻမာꩻ၊ ဗီးသွတ်ꩻအကိုနဝ်ꩻလဲ့ ကးငး-သွတ်ꩻစတဲင်လွုမ်ꩻကာႏတဝ်းတဝ်းတွော့ꩻ (ခ်ဂ်ဃ်ရ်လ်သ်ဟ်)စတဲင်ဖုံႏလဲ့ သွတ်ꩻဒျာႏ၊ သံယောဂအကိုနဝ်ꩻလဲ့ ကျကြက္လ-စတဲင်လွုမ်ꩻတကာတဝ်းတွော့ꩻ က္ကက္ခက္ဂက္ဃ-စတဲင်လဲ့ အွဉ်ႏတွဲꩻဒျာႏ၊ ကွပ်ပွိုးအလုဲင်းပြꩻဟဝ်မွေးငါႏနဝ်ꩻမꩻ ဟဲ့ꩻဗာႏ"လေက္တန်"နဝ်ꩻသွူ။ ကမာꩻဗာႏနုဲင်းယိုနဝ်ꩻ ပအိုႏငဝ်းတာႏ ဗီးသွတ်ꩻခန်ꩻအကို ကသုံꩻဒါႏသရဖုံႏယို သုံꩻလို့တဝ်းတလꩻတဝ်း၊ မန်းအကိုနဝ်ꩻ ကွပ်သုံꩻဒျာႏကွို့ꩻ "အအိအုအော"လွုမ်ꩻ၊ ကွပ်တသုံꩻတဝ်း "အေအဲ"သရနဝ်ꩻမꩻ- (၁) "အေက်-အေင်"အဲန်ထဝ်း၊ "အေတ်-အေန်"နီဖြုံႏအကိုနဝ်ꩻ "အေန်"အဲန်ထဝ်း၊ "အေပ်-အေမ်"နဝ်ꩻ အဲန်ထဝ်းတဲင် တဲမ်းပအိုႏငဝ်းတလꩻနွောင်ꩻတဝ်း၊ သုံꩻလုဲႏနေးအနမ်းခြောင်ꩻနဝ်ꩻ အာမွေးစွဉ်ႏသွူ၊ ဥပမာႏ- "အေက်"နဝ်ꩻ (အိတ်)၊ "အေင်"နဝ်ꩻ "အိန်"၊ သုံꩻလုဲင်ႏအနမ်းခြောင်ꩻလဲ့ မန်းငဝ်းအတာႏနဝ်ꩻ တဗာႏခုဲင်ႏတဝ်း၊ ပအိုႏငဝ်းအတာႏနဝ်ꩻ ဆာထိုꩻအာတန်၊ "အေန်"အတာႏ (အျဉ်)အဝ်ႏဒျာႏရိုꩻကီလဲ့ "အိန်"နဲ့၊ "အေန်"နဲ့၊ "အဲန်"နဲ့ တဆန်ꩻခေါ်တဝ်း၊ ပအိုႏငဝ်းတာႏနဝ်ꩻ မာꩻနုဲင်းနဝ်ꩻ တလꩻတဝ်း၊ "အေပ်"အတာႏ သုံꩻလုဲင်ႏ"အိပ်"နဝ်ꩻ လꩻနွောင်ꩻဒျာႏလဲ့ "အိပ်"နဲ့ "အေပ်"နဲ့ သမ်းတကွဲꩻချင်တဝ်း၊ ပအိုႏနဝ်ꩻ အလွိုးတစဉ်ꩻစာꩻတဝ်း အချက်နဝ်ꩻတဗာႏ။ (၂) "အိုက်-အိုင်"အတာႏ သုံꩻ"အုတ်-အုန်"၊ နဝ်ꩻမꩻ "အုတ်-အုန်"နဝ်ꩻ တဲမ်းဗာႏနုဲင်းမုဲင်ꩻအီ ထွိုင်ႏရီနဝ်ꩻ တဲမ်း"အွတ်-အွန်"တဲ့၊ ပေါႏနဝ်ꩻတဲ့ "အွတ်-အွန်"နဝ်ꩻ တဲမ်းဗာႏလုဲင်ႏနုဲင်းမုဲင်ꩻအီ ကထွိုင်ႏရီသမ်းနဝ်ꩻ ဖြေႏတေားဒျာႏ ပအိုႏငဝ်းကိုနဝ်ꩻ "အွတ်-အွန်"အဲန်ထဝ်းတဲ့။ "တံမျက်လှည်း-ဖွတ်ꩻထာꩻ၊ ပိုက်ဆံတွက်-တွက်ရွန်-စင်းသင်းငဝ်းအဝ်ႏ"ထွိုင်ႏဒေါ့ꩻနုဲင်းနဝ်ꩻတွော့ꩻ "ငဝ်းအဝ်ႏတွိုင်ꩻ လေက်မဉ်ႏအဝ်ႏဗာႏနုဲင်းနဝ်ꩻနဝ်ꩻ အခိန်ႏလို့အီဗော့ꩻ တွမ်ႏကသွဉ်လိတ်နဝ်ꩻလွုမ်ꩻသနဲ့"သမ်းဒေါ့ꩻချာနုဲင်းနဝ်ꩻ၊ ကေားကဒေါ့ꩻတောက်ꩻဒါႏ ငဝ်းနဝ်ꩻစားသားနဝ်ꩻ အခင်ႏမွဉ်အွဉ်ႏဒျာႏမန်းလိတ်သားနဝ်ꩻက၊ ဝွေꩻသီးနဝ်ꩻ ထာꩻမာꩻကအီႏမာꩻပိုန်းဗာႏမန်းယို တမဲဉ်မာꩻတဝ်းတစိꩻစိꩻရင်ꩻသွူ၊ "အိုက်-အိုင်"မဉ်ႏအဝ်ႏမꩻ "အိုတ်-အိုန်၊ အိုပ်-အိုမ်"အဝ်ႏနွောင်ꩻသနဲ့၊ ယိုတဲ့ အီႏဒေါ့ꩻနေကဒွိုန်း "တထွာနွောင်ꩻတဝ်းသနယ်"၊ "အိုက်-အိုင်"ယို ဝွေꩻသီးနဝ်ꩻ အဝ်ႏမဉ်မာꩻနေကဒွိုန်း "အဲက်-အဲင်"နဝ်ꩻက၊ ပအိုႏကရိုꩻနဝ်ꩻ မန်းခွိုꩻဖြယ်အနေႏ အမဉ်ႏအွဉ်ႏနယ်လွ အကွက်ꩻနုဲင်းနဝ်ꩻတန်ကနေား။ (၃) အဲသရဗီးသွတ်ꩻနဝ်ꩻ "အဲက်-အဲင်၊ အဲတ်-အဲန်၊ အဲပ်-အဲမ်"။ (၄) အောသရဗီးသွတ်ꩻနဝ်ꩻ "အောက်-အောင်၊ အောတ်-အောန်၊ အောပ်-အောမ်"၊ မုဲင်ꩻကိုကိုတဲ့ သုံꩻဗော့ꩻဒျာႏ ယပယ်ဝဟွဲးကွေႏကွေႏနဝ်ꩻ တလꩻနွောင်ꩻတဝ်းသွူ၊ မဉ်ႏထွာ မန်းလိတ်ကအီႏတဲမ်းမန်းငဝ်းတာႏနဝ်ꩻတဲးတဲ့ လꩻနွောင်ꩻဒျာႏ၊ ကွပ်ပွိုးတမုဲင်ꩻလꩻနွောင်ꩻဟောင်းကရိုꩻနဝ်ꩻ မန်းငဝ်းနဝ်ꩻ လိတ်ဖြုံႏနဝ်ꩻအာကီလဲ့ တွိုႏငဝ်းနဝ်ꩻ အဝ်ႏတစိꩻလွုမ်ꩻနဝ်ꩻသွူ။ (၅) နဝ်ꩻမꩻ ယပယ်ဝဟွဲးပေႏငါလဲ့ ကိစ္စထွူနွောင်ꩻအီဒျာႏ၊ "ဒျန်-ဒဲန်-ဒျဲန်၊ ဒွန်ဒေါန်ဒွေါန်"စတဲင် ယပယ်ထွူလဲဉ်းတဲ့ ကအဝ်ႏလိုႏပယ်ထဲင်းယင်းဖုံႏ၊ ဝဟွဲးထွူလဲဉ်းသွူတဲ့ ကအဝ်ႏလိုႏဟွဲးထဲင်းယင်းဒါႏငဝ်းနုဲင်းနဝ်ꩻ ပအိုႏအကိုအဝ်ႏ၊ တွမ်ႏမန်းတဗိုန်တဝ်းလို့ဝင်ꩻ အဝ်ႏအာတန်နဝ်ꩻသွူ။ (၆) ကွပ်နဝ်ꩻမꩻ တွမ်ႏမန်းလဲ့ဖေႏကဖဗာႏမွုန်းလို့ဝင်ꩻတဲင် ပအိုႏလိက်အကို အွဉ်ႏခါꩻပါဖေႏဗာႏ ဟထိုးဖုံႏ၊ စ-ရီး၊ ဆ-ရီးဖုံႏ၊ ဇ-ဆုဲင်ꩻ၊ ဈ-ဆုဲင်ꩻဖုံႏသွူ၊ ဘာႏသန္တရအတာႏနဝ်ꩻက၊ ပအိုႏယိုခါကအဝ်ႏထွာနဝ်ꩻ အဝ်ႏထိုမ်ႏပအိုႏအတာႏဒျာႏရင်ꩻတဲင် ပအိုႏအတာႏ မဉ်ႏအဝ်ႏဒျာႏ (၉၅)မတ်နဝ်ꩻမꩻ ဗွေစွုမ်ႏနွောင်ꩻ၊ (၁၀၀)အီႏဗွေနဝ်ꩻ အဝ်ႏလိုႏထဲင်းယင်း (၅)မတ်လွုမ်ꩻတဲင် ဖေႏတရျာꩻကဗွေတွော့ꩻ ထူႏလွိုလဲႏကွို့ꩻငတ်ꩻမတ် နုဲင်းနဝ်ꩻလွုမ်ꩻဒျာႏသွူ။ ထိုမ်ႏထွားစမ်ꩻမန်းဗီးကိုနဝ်ꩻဟုဲင်း အဝ်ႏလဲႏကွို့ꩻ "အိတ်-အုတ်-အိုက်-အောက်"လစ်ꩻဖြုံႏလွုမ်ꩻ၊ ပအိုႏငဝ်းတာႏနဝ်ꩻ သမ်းအဝ်ႏလိုႏသေႏသေႏစွဉ်ႏ "အိ-အု-အေ-အဲ-အို-အော"တဲင် အခင်ႏမွဉ်လွေꩻမာꩻတေားဒျာႏ မန်းလိတ်နဝ်ꩻ ဟဝ်မာꩻတဝ်းသွူ၊ အဝ်ႏလိုႏအွဉ်ႏနေး မဉ်ႏအဲဉ်ထဝ်းမꩻသုံꩻနုဲင်းနဝ်ꩻငါ၊ ပအိုႏတာႏနဝ်ꩻ "လွေꩻဒျာႏနုဲင်းကလာꩻ၊ ကျူႏဒျာႏနုဲင်းဖြဝ်ꩻ၊ မာꩻဒျာႏနုဲင်းယိုꩻတရာꩻ"၊ အွိုးအိန္ဒိယတွမ်ႏအိင်္ဂလိသ်နဝ်ꩻတဲး ကျမ်ႏမွုန်းတဝ်းဒွုမ် တလꩻနွောင်ꩻတဝ်း။ ကွပ်နဝ်ꩻ ကမဉ်ဒေါ့ꩻမွေးမွေးငါႏ ပအိုႏတာႏငဝ်းနဝ်ꩻ "တွမ်ႏထိုမ်ႏလွိုက်မွုန်းဒွုမ်တခြိုꩻ မန်းချင်ႏအဝ်ႏဆေꩻသဲင်ꩻကို၊ နာꩻကမဉ်လꩻမျိုꩻနဝ်ꩻ တလꩻနွောင်ꩻတဝ်း၊ ပွိုးတမုဲင်ꩻနဲးတဲင် ပေါႏရိုꩻမန်းဖြေꩻတခြိုꩻတဲ့ ဒါႏတဲ့အဝ်ႏ ဝင်ꩻဖြေꩻဒျာႏမန်းတာႏလွုမ်ꩻသနဲ့၊ မဉ်ႏမဉ်လꩻဒျာႏ တခြိုꩻကတနꩻတွမ်ႏနီစားတဲ့ နမ်းလွေꩻချာဒျာႏဆေꩻဟုဲင်း၊ နမ်းကလိုႏဒါႏတခြိုꩻနဝ်ꩻ လွိုက်ဖြေꩻချာဒျာႏဟုဲင်း"ငဝ်းနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ ဒေါ့ꩻနုဲင်းယိုနဝ်ꩻ အလွိုးမျိုꩻအီႏထင်းအဟဝ်နဲ့၊ ဗꩻစွဉ်ႏကသီထံ လိုꩻအစားမဉ်အုံလင်ꩻအံႏဗော့ꩻ အမွိုးဖါကထိုမ်ႏကျမ်ႏထွူစားဖုံႏက ငဝ်းနုဲင်းယို အမျိုꩻမဉ်ဟွုန်တမွေးတဝ်းဒျာႏရင်ꩻသွူ။ မဉ်စဲစ်ဆေꩻတွမ်ႏသဒ္ဒါႏနယ်ꩻတဲ့ယဝ်း၊ စဲစ်တွမ်ႏသဘာဝနယ်ꩻတဲ့ယဝ်း ခံႏနွောင်ꩻဒျာႏအစဲစ်၊ ဖပုဒ်ထွူတွော့ꩻ ထေနယ်နေးတဗာႏစီႏလꩻဒျာႏ၊ စဲစ်တွမ်ႏဝီထိနယ်ꩻတဲ့ အဝ်ႏလꩻနေဒွိုန်းက။ တဲမ်းဘာႏသာႏမုဲင်ꩻမုဲင်ꩻငဝ်းတဲ့ယဝ်း တဲမ်းလꩻနွောင်ꩻလို့ဒျာႏ၊ ပေါႏအငဝ်း ကအဝ်ႏဖြောင်းကိုထန်ႏနဝ်ꩻ တဲမ်းလꩻစွုမ်ႏလို့ဒျာႏ၊ ပညာႏသျင်ႏတဖြာꩻဖြာꩻ စဲစ်စမ်ꩻအမျိုꩻမျိုꩻတဲင် အီႏဖျင်ဗာႏကဒွိုန်း၊ တထွူတဝ်းဒွိုန်း၊ အွဉ်ႏတီႏတလꩻတဝ်းဒွိုန်း ကရိုꩻနဝ်ꩻ လို့လို့တရိုꩻတဝ်း၊ တကွို့ꩻတခဝ်တရိုꩻတဝ်း၊ တဖြုံႏဖြုံႏပေႏငါတရိုꩻတဝ်း အဲန်ထဝ်းဒွုမ်၊ ဖျင်ခရာႏတလိုႏတဝ်းဒွုမ်နဝ်ꩻမꩻ ဟဲ့ꩻဗာႏ"အထွူ"နုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ "ပအိုႏအက္ခရာႏ ဌာန်-၈ပါꩻ" ၁။ + စကျာႏအက္ခရာႏ၊ ဥရဌာန်၊ သꩻအင်ရပ်။ ၂။ အအာဟ၊ ကဏ္ဌဌာန်၊ ကထောင်ꩻရပ်။ ၃။ ကခဂဃင-အွုအွူအွိုအွောအုဝ်၊ ဇိဝှါမူလိယဌာန်၊ ဖြေꩻထျꩻရပ်။ ၄။ စဆဇဈဉ-အိအီအေအဲအုဲ(ပအိုႏသ)၊ (မန်းစလုံးဆလိန်ဇကွဲဈမဉ်းဆွဲဉ)၊ တာလုဌာန်၊ ကဒက်ꩻရပ်။ ၅။ ဋဌဍဎဏ ရဠ၊ မုဒ္ဓဌာန်၊ ဖြေꩻခေါက်ကီရပ်။ ၆။ တထဒဓနလ(မန်းသ)၊ ဒန္တဌာန်၊ တငါရပ်။ ၇။ ပဖဗဘမဝ-အုအူအိုအောအဝ်၊ ဩဋ္ဌဌာန်၊ ဖြောင်းဗီႏရပ်။ ၈။ ငှဉှဏှနှမှ-င်ဉ်ဏ်န်မ်၊ နာသိကဌာန်၊ နေ့ꩻဖူရပ်။ ပေါင်ꩻဖေႏကမဲဉ်ႏသွော့ တွမ်ႏဌာန်ယို(၈)မျိုꩻငါ အငဝ်းမဲန်ႏစွုမ်ႏထွက်ဗာႏ၊ တမဲဉ်ႏတဝ်း တစွုမ်ႏတဝ်းနဝ်ꩻ ကွပ်တပေါင်ꩻမဲဉ်ႏတဝ်းဒျာႏနဝ်ꩻသွူ။[၁][၂]