အကျောင်ꩻအဝ်ႏလွဉ်
"အကျောင်ꩻအဝ်ႏလွဉ် ငဝ်းတဲႏအွဉ်" ပအိုႏလိတ်းလုဲꩻစွစ်ႏလီတာႏ ဗဟိုႏသံဃာႏစွိုꩻစီႏစဲဉ်ႏ ကတဲမ်းထေဖေႏ"ပအိုႏလိတ်းမွူး"နဝ်ꩻ (၅)လဲင်ႏသွူတွမ်ႏအလဲင်ႏယိုသွူ။ ကစီႏစဲဉ်ႏ ကတဲမ်းထန်ႏဖေႏဗာႏ အလဲင်ႏယိုနဝ်ꩻတဲ့ အကျောင်ꩻအခရာႏ အဝ်ႏနုဲးယို- ကမွဉ်းဖျင်ဒါႏ "ပအိုႏ+မန်း အဘိဓာန်ႏ"သားစွိုꩻ ဗွေႏသံဃာႏ ပုဂ္ဂိုလ်ႏဒါႏသီး (၁၇)ပါꩻ တဲမ်းလိတ်းတောင်ꩻပြန်ႏလဝ်းထေ့ ပအိုႏလိတ်းလုဲꩻစွစ်ꩻလီတာႏ ဗဟိုႏသံဃာႏစွိုꩻ ဥက္ကဋ္ဌထျꩻတဲ့တရဝ်း၊ သႏရက်းခွိုꩻ ကသန်တလာငါႏ လိတ်းမွူးဆရာႏသီးဖုံႏ' ဒါႏခေတ်ပညာႏသားဖုံႏ' ကမဉ်လႏလိတ်ဖြုံႏမဲဉ်ႏ-အငဝ်းထန်ႏမဲဉ်ႏသားဖုံႏနဝ်ꩻ တဲမ်းလိတ်းဒင်ႏပျႏနယ် ပအိုႏလိတ်လုဲꩻစွစ်ႏလီတာႏ ဗဟိုႏသံဃာႏစွိုꩻတဲ့တရဝ်း တဲမ်းလိတ်းဝွေႏဖန်ႏ ဖေႏအကျံႏဉာဏ်ႏ တောင်ꩻပြန်ႏလဝ်းလွဉ်တဲ့တရဝ်း၊ ကွပ်းပွိုးစတဲင် အကျောင်ꩻနုဲးနဝ်ꩻဖုံႏတဲင် ပအိုႏလိတ်းလုဲꩻစွစ်ႏလီတာႏ ဗဟိုႏသံဃာႏစွိုꩻစီႏစဲဉ်ႏ တဲမ်းထန်ႏနယ်ဖေႏယင်း နုဲင်းယိုသွူ။ ကစီႏစဲဉ်ႏ ကတဲမ်းထန်ႏဖေႏယင်း (ပဉ္စမ)အလဲင်ႏယို ထူꩻချာꩻချက်းဖုံႏနဝ်ꩻ- ၁။ ဖေႏနေးကယိန်းသျင်ꩻတဲင် မာꩻဖေႏနေးအခန်ꩻ (ပဉ်ခန်ꩻခန်ꩻ)၊ ၂။ အွဉ်ႏခြပ်းမဲဉ်ႏမဲဉ်ႏလွေꩻ သရစဲဉ်ႏ တွမ်ႏ ဗီးစဲဉ်ႏအတွိုင်ꩻ ၊ ၃။ သရစဲဉ်ႏ၊ ဗီးစဲဉ်ႏအတွိုင်ꩻ "ပယ်၊ ဗဲဉ်၊ ဟွဲး၊ သွတ်ႏ"လွေꩻပဉ်ခန်ꩻခန်ꩻ ၊ ၄။ လ-ဗဲဉ် အွဉ်ႏခေါခေါတခန်ꩻ၊ ရ-ဗဲဉ် အွဉ်ႏခေါခေါတခန်ꩻ ၊ ၅။ အသွုံꩻတအဲဉ်ထဝ်း လတ်းဖြုံႏတွဲꩻဖုံႏနဝ်ꩻ အွဉ်ႏကုဲ၊ အသွုံꩻအဝ်ႏ ကလိုႏအပ်းဒါႏ လိတ်းတွယ်ꩻဖုံႏနဝ်ꩻ ထဲမ်သော့ႏထဲင်း ၊ ၆။ လိတ်ဖြုံႏတွမ်ႏ အငဝ်းထန်ႏ၊ တမဲန်ႏတဝ်းကိုနဝ်ꩻ အွဉ်ႏထန်ႏမဲန်ႏမဲန်ႏဖေႏယင်းအငဝ်း ၊ ၇။ အငဝ်းထန်ႏနဝ်ꩻ တမဲန်ႏတဝ်းစွဉ်ႏတဲ့ အမျာꩻသမ်းသွုံꩻ တဲမ်းထွုံꩻကရီးခါဖုံႏနဝ်ꩻတဲ့ သော့ႏပါစွူစွူဒျာႏ ၊ ၈။ ငဝ်းရန်း အဝ်ႏ(၆)ရန်းနဝ်ꩻ လိုꩻအာစွိုꩻဆန္ဒအလႏ မာꩻဖေႏတေား (၈)ရန်း၊ ၉။ ဖတ်းလွူꩻခန်ꩻရိုꩻရိုꩻအမုဲ(၁)+အမုဲ(၂)ဖုံႏနဝ်ꩻ ဟောꩻဖတ်းဖေႏနေးကယိန်းစွယ်ꩻတဲင် တဲမ်းလို့လို့ဖေႏနေးယင်းလင်္ကာႏ၊ ၁၀။ ဖတ်းလွူꩻခန်ꩻရိုꩻရိုꩻကိုဖုံႏနဝ်ꩻ ခွိုင်းကားကလႏနွောင်ꩻ ထိုမ်ႏထွား ထူႏတဲမ်းဖေႏဒျာႏ ငဝ်းအကျိုꩻထွာထွာ၊ ငွါအကျိုꩻအဝ်ႏအဝ်ႏ ကဲဉ်းအာအာ။ ၁၁။ ဖတ်းလွူꩻခန်ꩻရိုꩻရိုꩻ အမုဲ (၁)+ အမုဲ(၂)ဖုံႏနဝ်ꩻ တဲမ်းထေလွဉ်ꩻဖေႏ လိတ်းမွူးတွဲꩻကီလ (အမုဲ ၁+၂-စတဲင်) နဝ်ꩻကလွဉ်အတွိုင်ꩻ၊ ၁၂၊ သႏရက်းခွိုꩻ လိုꩻသေလိုꩻဒါႏ လိတ်းမွူးဆရာႏ ယိုခါသီးဖုံႏ' ဒါႏခေတ်းပညာႏသားဖုံႏ' ကမဉ်လႏ ကကော့ႏမောင်ꩻဒါႏ လိတ်းဖြုံႏမဲန်ႏ-အငဝ်းထန်ႏမဲန်ႏသားဖုံႏ ထာꩻလိုႏဆန္ဒအလႏ တဲမ်းသွုံꩻလွေꩻ "လိတ်းဖြုံႏမဲန်ႏ အငဝ်းထန်ႏမဲန်ႏ"ဖုံႏတဲ့ပါ ၊ ၁၃။ ကေꩻဇူꩻတန်အာ ဗွေႏဆရာႏကရီးခါသီး ထာꩻလိုႏဆန္ဒအလႏ အမျာꩻသွုံꩻ တဲမ်းထွုံꩻကရီးခါ (ဖတ်ပအိုႏ၊ မန်း၊ ပါႏဠိလႏ)ဖုံႏနဝ်ꩻတဲ့ ပါလို့ဒျာႏစွူစွူ ၊ ၁၄။ (ယ်)သွတ်ႏခန်ꩻ အွဉ်ႏခေါခေါ၊ (ဝ်)သွတ်ꩻခန်ꩻအွဉ်ႏခေါခေါ၊ မုဲကီ(နိဂ္ဂဟိတ်း)ခန်ꩻ အွဉ်ႏခေါခေါ ပဉ်ခန်ꩻခန်ꩻစတဲင် ထူꩻချာꩻချက်း အဝ်ႏနုဲးနဝ်ꩻဖုံႏသွူ။ ကေꩻဇူꩻတန်အာ ဆရာႏစခါသီးဖုံႏနဝ်ꩻ "ဖတ်းပအိုႏဖေႏကလႏ' ဖတ်းမန်းဖေႏကလႏ' ဖတ်းပါဠိဖေႏကလႏ"နဝ်ꩻ အွဉ်ႏအထျႏ (ပထမ)၊ အငဝ်းထန်ႏမဲန်ႏ-တမဲန်ႏတဝ်းနဝ်ꩻ အွဉ်ႏ(ဒုတိယ)၊ သႏရက်းခွိုꩻ လိုꩻသေလိုꩻဒါႏ လိတ်းမွူးဆရာႏယိုခါဖုံႏ' ဒါႏခေတ်းပညာႏသားဖုံႏ' ကမဉ်လႏဒါႏ အငဝ်းထန်ႏမဲန်ႏသားဖုံႏနဝ်ꩻ "လိတ်ဖြုံႏမဲန်ႏ-အငတ်းထန်ႏမဲန်ႏနဝ်ꩻ အွဉ်ႏအထျꩻ (ပထမ)၊ ဖတ်းပအိုႏဖေႏကလႏ' ဖတ်းမန်းဖေႏကလႏ' ဖတ်းပါႏဠိဖေႏကလႏ"နဝ်ꩻ အွဉ်ႏ(ဒုတိယ)။ "ရေႏမိုးချက်း-တဗန်ႏလတ်ႏ' ထန်ႏခတ်ႏလို့ဝင်ꩻ"နုဲးနဝ်ꩻတဲင် နွို့ဖေႏအခါႏ'ချႏသႏကထင်ႏခွုမ်စံႏဖေႏဗာႏ လိတ်းမွူးကိစ္စယိုနဝ်ꩻ နုဲးစွဉ်ႏပါꩻအဝ်ႏခံထာꩻဆူႏခါႏ ရုဲꩻငါတဲ့ခွေါင်း' ရုဲꩻချာတဲ့ခွေါင်း အုံတနွောင်းနွောင်ဗာႏအခါႏကို။ မဉ်ႏစူꩻဆရာႏစခါသီး တဲမ်းနယ်ꩻခြေင်ခြေင်တဲ့ လိတ်းမွူးဆရာႏယိုခါသား' ဒါႏခေတ်ပညာႏသား ကမဉ်လႏအငဝ်းထန်မဲန်ႏသားဖုံႏ သမ်းတစူꩻတဝ်း၊ အငဝ်းထန်ႏနုဲးယိုဒျာႏ-နုဲးနဝ်ꩻဒျာႏ "ခွေဒါႏ-ခွေထေ၊ နာꩻသေ-နာꩻတဲမ်း"တဲင် "လိတ်းမွူးပျဿနာႏ"နဝ်ꩻ မဲ့ႏအာႏတလာထဲင်းဒါႏ ။ မဉ်ႏစူꩻ လိတ်းမွူးဆရာႏယိုခါ တဲမ်းနယ်ꩻခြေင်ခြေင်တဲ့ ယင်ဟန်ႏသားနဝ်ꩻ သမ်းရိုꩻ- "နီနဝ်ꩻ ဝင်ꩻရိုꩻခန်း လိုꩻဖြားစခါ လိုꩻဖြားတခြာ ခေတ်းမီတဝ်းနုဲးနဝ်ꩻတဲ့ယဝ်း နီတဲးတဲ့ ကျွိုက်းဒျာႏ ဆရာႏစခါတဲမ်းနယ်ꩻ၊ ဆရာႏစခါတဲမ်းနယ်ꩻနဝ်ꩻ တဲမ်းတဲ့ကယိုꩻ၊ ဖတ်းပအိုႏလႏ' ဖတ်းမန်းလႏ'ဖတ်းပါႏဠိလႏ ယံတကားမုဲꩻ၊ အငဝ်းထန်ႏနုဲးယိုမွေးတဝ်း၊ အငဝ်းထန်ႏနုဲးနဝ်ꩻမဲန်ႏတဝ်း နုဲးနဝ်ꩻနဝ်ꩻ တလိုႏဝွေႏဖန်ႏတဝ်း၊ ပွိုးထမုဲꩻနဲးတဲင် လိတ်းဖြုံႏကရိုꩻနဝ်ꩻ "သင်္ကေတပညတ်း"တောင်ꩻမတ်အီလဲႏကွို့ႏလုမ်ꩻ။ မန်းဖြားရိုꩻ "အများညီ (ဤ)ကို ကျွဲဖတ်"တဲ့၊ ပေါႏအမျာꩻဖတ်းတဲ့ သမုတ်ပညတ်းအနေႏ မဲန်ႏဒျာႏနေနေ၊ ထွာကဲးထမုဲꩻ၊ တဲမ်းတသာနုဲးယိုခါနဝ်ꩻ နီထွားတသူႏသေတဝ်း၊ နီဟောꩻရိုမ်းတဒါႏတဝ်း"စတဲင်ငဝ်းစားနဝ်ꩻ သမ်းအီႏဟွိုန်ဗာႏဖျင်၊ နဝ်ꩻတဲ့ ထွာဒျာႏ လိတ်းမွူးပျဿနာႏတန်နေနေ။ နေင်ႏ ၁၃၅၅-ဗာႏနဝ်ꩻ စီႏစဲဉ်ႏတဲမ်းထန်ႏဖေႏ စတုတ္ထအလဲင်ႏ၊ တဲႏနဝ်ꩻဗႏလွဉ် နေင်ႏ ၁၃၇၂-ဗာႏယိုနဝ်ꩻ လႏသွူပဉ် (၁၇)နေင်ႏလဲဉ်း၊ တွိုႏလိတ်းမွူးပျဿနာႏနဝ်ꩻ အာႏတလာဒျာႏစွူစွူ၊ တထွူတဖေ့ထိုꩻတဝ်း။ ကကျွိုက်းသႏ ကမဉ်လႏအတွိုင်ꩻ ပေါႏတမာꩻဖေႏခန်းတဝ်းနဝ်ꩻ လိတ်းမွူးပျဿနာႏယို တဖေ့ငိမ်ꩻဒါႏတဝ်းထာꩻ၊ ကွပ်းနဝ်ꩻမႏ ကစီႏစဲဉ်ႏ ကတဲမ်းထန်ႏဖေႏ (ပဉ္စမ)အလဲင်ႏယိုနဝ်ꩻ တဲမ်းနယ်ꩻကရီးခါတဲ့ ပါဒျာႏစွူစွူ၊ "လိတ်းဖြုံႏမဲန်ႏ-အငဝ်းထန်ႏမဲန်ႏ"ကရိုꩻဒါႏ တဲမ်းနယ်ꩻယိုခါနဝ်ꩻတဲ့ တဲမ်းသော့ႏပါစွဉ်ႏ ဖျင်စွို့ႏပါစွဉ်ႏအငဝ်း။ အလီꩻတွမ်ႏအတသာ ပါညီꩻလို့ဝင်ꩻတဲင် ယထွောင်းထွောင်းနဝ်ꩻ အငဝ်းဗိုန်ပီကီတဲ့ လိတ်းဖြုံႏတဗိုန်တဝ်းလို့ဝင်ꩻတဲ့အဝ်ႏ၊ ဥပမာႏ- တဲမ်းနယ်ꩻကရီးခါနဝ်ꩻ "ဒုံ/ဒုန်"တဲမ်းနုဲးနဝ်ꩻ၊ တဲမ်းနုဲးနဝ်ꩻမႏ ဖတ်းပအိုႏလႏ၊ ဖတ်းမန်ႏလႏ၊ ဟောꩻပါႏဠိလႏ-တဲ့။ လိတ်မွူးဆရာႏသီးယိုခါ တဲမ်းနယ်ꩻနဝ်ꩻ "ဒိုင်"တဲမ်းနုဲးနဝ်ꩻ၊ "ဒိုင်"ငဝ်းနဝ်ꩻ အဝ်ႏ"ဒို"ကိုလွဉ်တဲင် တဲမ်း"ဒိုင်"နုဲးနဝ်ꩻမႏ "လိတ်းဖြုံႏတဲ့မဲန်ႏ-အငဝ်းထန်ႏတဲ့မဲန်ႏ"တဲ့။ "မွေးသွူ၊ နဝ်ꩻဟ မာꩻတဲမ်းထွုံꩻ-အီႏသွုံꩻဗာႏ အဖြုံႏမုဲꩻအီ"ရီခရာႏနုဲးနဝ်ꩻအဝ်ႏ၊ အဝ်ႏစွဉ်ႏတဲ့ ယိုခါခဲ့ႏခဲ့ႏနဝ်ꩻ နေးတွမ်ႏအမိန်းအာႏဏာႏတဲင် "မာꩻထွုံꩻအဖြုံႏယို၊ သွုံꩻအဖြုံႏယိုလုဲး၊ သွုံꩻမွုန်းအဖြုံႏနဝ်ꩻဟုဲး'နီဗဟိုႏသံႏဃာႏအနေႏ တဆွုံꩻဖတ်ဖေႏတဝ်းနုဲးနဝ်ꩻ၊ ကွပ်းထမုဲꩻနဲတဲင် မဉ်ႏဆွုံꩻဖျတ်ဖေႏစွဉ်ႏတဲ့ တဖဲ့ႏစူꩻ-တဖဲ့ꩻစူꩻတဝ်း၊ တထူꩻတဝ်း၊ ပွိုးနဝ်ꩻမႏ ယိုတလဲင်ႏနဝ်ꩻ ကားဒျာႏအမျာꩻကသွုံꩻ၊ စူꩻဒျာႏအမျꩻဆန္ဒ၊ "တဲမ်းအာရာꩻ-ထွာအထွုံꩻ၊ သွုံꩻအာရာꩻ-ထွာအထီႏ"။ ကွဲႏတွော့ꩻ မဉ်ဖေႏသတိႏနုဲးယို- မန်းခမ်းကိုယိုခါ သွေႏသျင်ႏ (ရွှေကျင်)ဆရာႏတောႏတန်သီးနဝ်ꩻ တဲမ်းဒျာႏ "ဥုးဝိမလ"၊ သုဓမ္မာႏဆရာႏတောႏတန်သီးနဝ်ꩻ တဲမ်းဒျာႏ "ဦးဝိမလ"နုဲးနဝ်ꩻ၊ ပေါႏထီႏ(ဥုး)တဲ့ သွေႏကျင်ႏသား (ဥုး)ဟယို၊ ပေါႏထီႏ(ဦး)တဲ့ အမျာꩻသွုံꩻ တဲမ်းထွုံꩻစခါ (ဦး)ဟယို သႏကိုယူႏဗော့ႏနုဲးနဝ်ꩻလုမ်ꩻ၊ ခွေမဲန်ႏ-နာꩻမာႏ မာꩻတဝ်းပျဿနာႏနုဲးနဝ်ꩻ။ ယိုတဲ့ ပေါႏထီႏ(ဒိုင်)တဲ့ လိုꩻပေႏခေတ်းယိုခါ (ဒိုင်)ဟယို၊ ပေါႏထီႏ (ဒုံ/ဒုန်)တဲ့ တဲမ်းထွုံꩻစခါ(ဒုံ/ဒုန်)ဟယို သႏကိုအွဉ်ႏတေ့ႏတေ့ႏဒွိုန်းကသွော့နုဲးနဝ်ꩻ၊ "ယိုမႏ-နဝ်ꩻမႏ၊ ယိုဒျာႏ-နဝ်ꩻဒျာႏ'မာꩻမွုန်းဒုမ် ပျဿနာႏနုဲးနဝ်ꩻ။ ပေါႏထာꩻမာꩻထွာအီတဲ့ မွေးလဲဉ်း၊ ပေါႏထာႏမာꩻထွာအီတဲ့ အကျိုꩻအဝ်ႏအာလဲဉ်းဒျာႏ၊ အရေꩻတန်ဒျာႏ ထာꩻမာꩻထွာအီ၊ အရေꩻတန်ဒျာႏ အကျိုꩻအဝ်ႏအာအီနုဲးနဝ်ꩻ။ "နီထာꩻလိုႏဆန္ဒအတွိုင်ꩻ ဖေႏကထွာလို့လို့မႏ'အွဉ်ႏသႏ(မာႏန)နုဲးနဝ်ꩻ တလႏတဝ်း၊ နီဆန္ဒ ဝင်ꩻဆန္ဒ ခေတ်းကာႏလဆန္ဒ ခေတ်အခေႏအနေႏဆန္ဒအလႏ ခြေႏနွောင်ꩻသမျခြေႏမႏ-အဆင်ႏအီႏပြေႏလႏ။ "နီစူမႏ-နီမူမႏ"ပေါႏအွဉ်ႏသႏနုဲးနဝ်ꩻနဝ်ꩻ လိတ်းမွူးဆရာႏနဝ်ꩻ ဖြားထိုꩻသွူတဲ့ အလိတ်းမွူးပျဿနာႏနဝ်ꩻ တဖြားထိုꩻတဝ်း၊ အဝ်ႏဗွို့ႏလလ အဝ်ႏရတေားတေားဒျာႏ၊ လိတ်းမွူးဆရာႏနဝ်ꩻ ထီထိုꩻသွူတဲ့ အလိတ်းမွူးပျဿနာႏနဝ်ꩻ တသီထိုꩻတဝ်း၊ အဝ်ႏဗွို့ႏလလ အဝ်ႏရတေားတေားဒျာႏ၊ လိတ်းမွူးပျဿနာႏနဝ်ꩻ ငိမ်ꩻဖေႏဒါႏတဝ်းထာꩻ။ ယူႏမွိုင်၊ ဘွုံꩻတံꩻခိုꩻ' ဩႏဖာႏအာႏဏာႏအတန်သွတ်ႏသွတ်ႏ ကထွာဒါႏ နီဗွေႏဘုရာꩻတန်သွူမဉ်ႏတဲ့ နီဗွေႏဘုရာꩻဆန္ဒတောႏအတွိုင်ꩻ ကဲႏချွစ်းလို့လို့ လူꩻလိုꩻဗျဟ္မာႏ သတ္တဝါႏသီးကားကအဝ်ႏ တလႏနွောင်ꩻတဝ်း၊ မွေးတဝ်းနဲ့။ ယိုနဝ်ꩻ ပုထုဇဉ်ႏအနေႏထဲင်းလုမ်ꩻဟ "လေားကးတခိုႏ ပအိုႏကားကအဝ်ႏဖုံႏနဝ်ꩻ ဖေႏကစူꩻဗာႏလို့လို့ခွေမူ၊ ဖေႏကထူဗာႏလို့လို့ခွေလိတ်း"ကရိုꩻနဝ်ꩻ အမျိုꩻထွာနွောင်ꩻနဲ့၊ "ထွာနွောင်ꩻလဲႏကွို့ꩻထာꩻယူႏ-ထူႏနွောင်ꩻလဲႏကွို့ႏ ထာꩻဗေင်ႏမင်းကိုလုမ်ꩻ"။ ကွပ်းပွိုးနဝ်ꩻမႏ သေဖြောင်ဖြောင်ခန်းသွော့ ဗွေႏသံႏဃာႏသီးစွိုꩻ သႏရက်းခွိုꩻ အစဲစ်းအမန်ႏနဝ်ꩻတဲင်- "ကားကအဝ်ႏ စူလွဉ်ꩻကသွော့ တကားယို"အခေတ်းတွမ်ႏအခေတ်း၊ အချိန်ႏတွမ်ႏအခိန်ႏ မဲ့ႏ"အစုမ်ႏလွေꩻထဲင်းထဲင်း-အစဲင်းလွေꩻယွယွဒျာႏ"ကရိုꩻနဝ်ꩻ သႏဘောꩻဗွောင်သေꩻ သႏရေꩻလွသွော့ ပငါပရာꩻနေား။ "သမဂ္ဂါနံ တပေါ သုခေါ - လွောင်ႏဗူႏထွာအာႏ - ချမ်ꩻသာႏငါႏ" ပအိုႏလိတ်းလုဲꩻစွစ်ႏလီတာႏ ဗဟိုႏသံဃာႏစွိုꩻ နေင်ႏ ၁၃၇၂-ဗာႏ၊ ဒဲဉ်သီႏလာဗွေ၊ မွူးနီꩻခွိုꩻပအိုႏ (၁၉-၃-၂၀၁၀) [၁][၂]