ငဝ်းဝေါဟာရ
နေင်ႏ ၁၃၇၃-ဗာႏ၊ ဒဲဉ်သံလောင်း(၁၀)နီꩻ (၁၇-၂-၂၀၁၂) တတိယလဲင်ႏ ဖလုဲင်ႏဝင်ꩻဝေါဟာရ ပွယ်ꩻအုံကွံ(ပထမခိန်ႏ) ဥက္ကဋ္ဌဗွေႏဆရာႏတောႏ ဘဒ္ဒန္တကောဝိဒ-ငဝ်းငွါဩဝါဒ ကရိုႏသေႏထွိုက်၊ ကအံႏဖြာႏထွိုက်၊ ကကေႏညိုႏထွိုက်ငါႏ ဗွေႏသံဃာႏသီးဖုံႏဗွေႏဩ၊ နေင်ႏ၁၃၇၃-ဗာႏ၊ ဒဲဉ်သံ လောင်း(၁၀)နီꩻ ဟန်ႏသရဝ်ꩻ မွူးရဝ်ꩻခိုႏ ပထမခိန်ႏယို ခွေသွဉ်းအီႏလဝ်းနယ် ဝေါဟာရအကျောင်ꩻခရာႏဖုံႏ ဗွေႏဩ။ နဝ်ꩻမꩻ နီသွဉ်းသီး ကပြန်ႏပိဋကတ်ယိုနဝ်ꩻ ဝေါဟာရအယပ်ꩻအခုဲင်ႏဖုံႏ မော့ꩻဗာႏအာငါႏ၊ တလူႏဗာႏအာငါႏ၊ ကွပ်ပွိုးနဝ်ꩻ မꩻတဲင် ဝေါဟာရဖုံႏနဝ်ꩻ တမုဲင်ꩻ၊ ပိဋကတ်-ကရိုꩻနဝ်ꩻ တမုဲင်ꩻ၊ ဘာႏသာႏ-ကရိုꩻနဝ်ꩻ တမုဲင်ꩻ၊ ဘာႏသာႏပြန်ႏ-ကရိုꩻနဝ်ꩻ တမုဲင်ꩻ နီဗွေႏသီး ခဉ်ႏထွားဖေႏကလꩻတဲင် ဟန်ႏရဝ်ꩻယို ဆေ့ꩻဆေ့ꩻဖြွောင်ႏဖြွောင်ႏ၊ ဒွေါင်ႏဒွေါင်ႏယိုꩻယိုꩻ ခွေသွဉ်းအီႏလဝ်းနယ် ဗွေႏဩ။ ဝေါဟာရ-ကရိုꩻဒါႏငဝ်းယိုနဝ်ꩻ အဝ်ႏပါဠိကိုလွဉ်၊ ပါဠိအဘိဓာန်ႏ ဂါႏထာႏအမုဲင် ၁၀၅၊ ၁၁၇၊ ၈၄၉-ကိုအလꩻ ဝေါဟာရ-ကရိုꩻနဝ်ꩻ ငဝ်း၊ ထင်ညင်ꩻ၊ သဒ္ဒါႏ၊ ပညတ်၊ ကိုးကား၊ စေတနာႏ-အွဉ်ႏနယ်ခါꩻ(၆)ငွါနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ ဗွေႏဩ။ မန်းအဘိဓာန်ႏ မြန်မာအဘိဓာန်ကိုနဝ်ꩻ ဝေါဟာရ-အခေါ်အဝေါ်၊ အနက်တစ်စုံတစ်ရာကိုမှီ၍ လူတို့သုံးနှုန်းပြောဆို သော စကားလုံး-အွဉ်ႏနယ်ခါꩻ (၂)ငွါနုဲင်းနဝ်ꩻ ဗွေႏဩ။ ပိဋက-ကရိုꩻငဝ်းယိုလဲ့ အဝ်ႏပါဠိကိုလွဉ်နေနေ၊ ပါဠိအဘိဓာန်ႏဂါႏထာႏ ၉၉၁-ကိုနဝ်ꩻ ပိဋက၊ ဘာဇန-ခြောင်း၊ တကောက်ꩻ၊ ပိဋကတွမ်ႏ ပရိနိယ-ပိဋကတ်သွံဘွုံႏ အွဉ်ႏနယ်ခါꩻ (၂)ငွါနုဲင်းနဝ်ꩻ ဗွေႏဩ။ မြန်မာအဘိဓာန်ကိုနဝ်ꩻ ပိဋကတ်-ဗုဒ္ဓ၏ အဆုံးအမဒေသနာ၊ ဗုဒ္ဓ၏ အဆုံးအမဖြစ်သော သုတ် ဝိနည်း အဘိဓမ္မာ-ဟူ သော ပိဋကတ်သုံးပုံ-ဗွောင်နယ် အဓိပ္ပါယ်ႏနုဲင်းနဝ်ꩻ ဗွေႏဩ၊ ဘာႏသာႏ-ကရိုꩻဒါႏငဝ်းနဝ်ꩻလဲ့ အဝ်ႏပါဠိကိုလွဉ်နေနေ၊ ပါဠိအဘိ ဓာန်ႏ ၁၀၅-ကို ဘာသိတံ၊ လာသိတံ၊ ဘာသ-ပြောဆိုအပ်သောစကား၊ စကား-ငဝ်းနုဲင်းနဝ်ꩻ ဗွေႏဩ။ မန်းအဘိဓာန်ႏကိုနဝ်ꩻ ဘာသာ-စကား၊ ကိုးကွယ်ရာ အယူဝါဒ၊ ဓလေ့ထုံးစံ၊ အကြောင်းအရာ၊ ပထဝီဘာသာ၊ သင်္ချာဘာသာစသည်ဖြင့် သုံးစွဲသည့် ဘာသာရပ်ဟူ၍ ခွဲခြားအသုံးများသည်၊ အစဉ်အလာ၊ ဟောမည့်ဘာသာ၊ မတီးမခတ်ပဲ အလိုဘာသာမည်၏-သျင်ꩻပျꩻခါꩻ ဘာႏသာႏ အဓိပ္ပါယ်ႏနုဲင်းနဝ်ꩻ ဗွေႏဩ။ မြန်မာအဘိဓာန်ႏကိုနဝ်ꩻ ဗွောင်နယ် “ဘာသာပြန်”အဓိပ္ပါယ်ႏနုဲင်းယို ဗွေႏဩ၊ ဘာသာပြန်-ကရိုꩻနဝ်ꩻ ဘာသာတစ်ခုနဲ့ ရေးသားခဲ့၊ ပြောဆိုခဲ့သည်တို့ကို အခြားဘာသာတစ်ခုနဲ့ ပြောင်းလဲရေးသားပြောပြသည်၊ အဓိပ္ပါယ်ရှင်းအောင် ပြန်လည်ပြော ပြသည်၊ ဘာသာတစ်ခုနဲ့ ရေးသားပြောဆိုထားသည်ကို အခြားဘာသာတစ်ခုနဲ့ ဖလှယ်ထားခဲ့၊ ဘာသာတစ်ခုနဲ့ ရေးသားပြော ဆိုချက်ကို အခြားဘာသာတစ်ခုနှင့် ပြန်ဆိုရေးသားပြောဆိုခြင်း-ဗွောင်နယ်အဓိပ္ပါယ်ႏနုဲင်းနဝ်ꩻ ဗွေႏဩ။ မဉ်ႏဗွောင်နုဲင်းယို အခင်ႏလမ်းတွမ်ႏအခင်ႏလမ်း၊ အထွာတွမ်ႏအထွာ၊ အငွါတွမ်ႏအငွါ၊ အဖြုံႏစဲဉ်ႏ-အဖြုံႏမဲဉ်ႏ၊ ဥပမာႏ-မန်းငဝ်းနဝ်ꩻ ပယ်ချ၊ ပယ်ထုတ်၊ ပယ်နုတ်၊ ပယ်ဖျက်-ယိုဖုံႏနဝ်ꩻ မဉ်ႏယူႏတဖွေါင်းတဖင်းနဝ်ꩻ အဓိပ္ပါယ်ႏဗွန်ဝင်ꩻ၊ ယဟန်ႏနဝ်ꩻ ယူႏ နုဲင်းနဝ်ꩻ၊ ကွဲႏတွော့ꩻ- အခွုမ်စံႏပုံႏနဝ်ꩻ ဗွန်စွဉ်ႏဝင်ꩻကရိုꩻနဝ်ꩻတဲ့ အထွိုင်ႏသုံꩻအခင်ႏလမ်းနဝ်ꩻ အဝ်ႏ ၄-ထွောင်းနုဲင်းယို ဗွေႏဩ။ အထွိုင်ႏသုံꩻ အခင်ႏလမ်းတွမ်ႏအခင်ႏလမ်း၊ အထွာစွဉ်ႏအထွာ၊ အငွါတွမ်ႏအငွါနဝ်ꩻ အဝ်ႏနုဲင်းမုဲင်ꩻနဲးတဲင်- ဥပမာႏ- “ပယ်ချ”နဝ်ꩻတငွါနဝ်ꩻ “အသနားခံလွှာကို ပယ်ချ”လိုက်သည်၊ “ပယ်ထုတ်”နဝ်ꩻ “မမှန်မကန်ပြုလုပ်သောသူကို အဖွဲ့မှ ပယ် ထုတ်လိုက်သည်”။ ထွိုင်ႏတွိုႏနဝ်ꩻကိုနဝ်ꩻ သုံꩻဒျာႏ “ပယ်ထုတ်”နုဲင်းနဝ်ꩻ။ နဝ်ꩻမꩻ “ပယ်နုတ်”နဝ်ꩻ “မလိုလားအပ်သော အောက်ပါစကားပိုဒ်ကို ပယ်နုတ်လိုက်သည်”။ နဝ်ꩻနဝ်ꩻ သုံꩻဒျာႏ”ပယ်နုတ်” တဲ့ ဗွေႏဩ။ အဝ်ႏကုဲင်”ပယ်ဖျက်”နဝ်ꩻ “(က)အမှတ်ပါ မူလစကားရပ်ကို ပယ်ဖျက်၍ အောက်ဖော်ပြပါ စကားရပ်အသစ်ဖြင့် အစားထိုးရမည်”။ ဝင်ꩻသုံꩻလွေꩻ အခင်ႏလမ်းတွမ်ႏအခင်ႏလမ်း၊ အထွာတွမ်ႏအထွာ၊ အငွါတွမ်ႏအငွါနုဲင်းနဝ်ꩻ ဗွေႏဩ၊ အပုံႏမဲဉ်ႏ အထုံꩻမဲဉ်ႏ အဝ်ႏနုဲင်းနဝ်ꩻ ဗွေႏဩ၊ နီသွဉ်းသီးလဲ့ ဖေႏကသုံꩻနွောင်ꩻနုဲင်းနဝ်ꩻ ကျိုꩻစာꩻလွသွော့ ဗွေႏသီးဩ။ နေင်ႏ ၁၃၇၄-ဗာႏ၊ ဒဲဉ်စေတ်ꩻလောင်း(၁၂)နီꩻ မွူးရောဝ်ꩻခိုႏ ပထမအခိန်ႏ ပွယ်ꩻအုံကွံ ပိဋကတ်ပြန်ႏပအိုဝ်ႏ အစွိုꩻဥက္ကဋ္ဌ ဗွေႏဗွန်ကောဝိဒ (ဇဝနာရာမ၊ သီႏသဲင်ႏ) ငဝ်းဩဝါဒတွမ်ႏ သျင်ꩻနယ်ဝေါဟာရခရာႏ အမုဲင်(၁) ကရိုႏသေႏထွိုက်ငါႏ ဗွေႏသံဃာႏသီးဖုံႏ ဗွေႏဩ- နေင်ႏ ၁၃၇၃-ဗာႏ၊ ဒဲဉ်စေတ်ꩻလောင်း(၁၃)နီꩻ၊ နေင်ႏဟာနဝ်ꩻ လွောင်ႏဗူႏလွေꩻ “ပိဋကတ်ပြန်ႏပအိုဝ်ႏစွိုꩻ”တဲင် နေင်ႏ ၁၃၇၄-ဗာႏ၊ ဒဲဉ်စေတ်ꩻလောင်း(၁၃)နီꩻ၊ မွူးရဝ်ꩻယိုနဝ်ꩻ တနေင်ႏခွပ်သွူတွော့ꩻ ပွယ်ꩻအုံကွံ ယိုတလဲင်ႏနဝ်ꩻ မဉ်ႏရိုꩻ”နေင်ႏခွပ်ပွယ်ꩻ အုံကွံ”တဲ့ မွေးဒျာႏသွူဩ။ ယိုခါနဝ်ꩻ “ဒဲဉ်သီႏလက်ဆောင်ႏ”စတဲင်စားနဝ်ꩻဖုံႏ ခွေထေ၊ နာꩻထေတဲင် ကပ်လူႏလွဉ်ပါ ခွေသွဉ်းယင်တွော့ꩻ ခွေသွဉ်း တဲ့ ဟော်ꩻထွားဆွုမ်ႏဗာႏ “လင်္ကာႏ၊ ကဗျာ၊ ရွမ်ဖြုဲင်ꩻ၊ ဝတ္ထု၊ စော့ꩻလာႏ၊ ဒဿန”စတဲင်ကဏ္ဍပေါင်ꩻစွုမ်ႏ၊ အကျောင်ꩻခရာႏစွုမ်ႏ ဟော်ꩻထွားဆွုမ်ႏနဝ်ꩻမꩻ သꩻရေꩻငါႏ မရေႏမရာႏသွူ။ ကတဲမ်းနဝ်ꩻသားဖုံႏအကို ယပါꩻပါꩻ/ယဖြာꩻဖြာꩻနဝ်ꩻ လင်္ကာႏကဗျာ တဲမ်းပုံႏတဲမ်းနယ်ꩻတဲ့နဝ်ꩻ၊ တဲမ်းလိတ်အပုံႏအနယ်ꩻ တဲ့နဝ်ꩻ၊ ထူႏသုံꩻဝေါဟာရ အပုံႏအနယ်ꩻတဲ့နဝ်ꩻ၊ ငဝ်းအလွေꩻအသဲင်ꩻ၊ ငဝ်းချာငဝ်းငါတဲ့နဝ်ꩻ စတဲင်နုဲင်းနဝ်ꩻဖုံႏနဝ်ꩻ အဝ်ႏလိုႏနေက ဆေ့ꩻဆေ့ꩻပေႏ၊ အဝ်ႏလိုႏဖေႏ အပုံႏအနယ်ꩻ ခတ်ကယ်ꩻဆွုမ်ႏဗာႏပါနုဲင်းနဝ်ꩻယင်သွူ။ ကွပ်နဝ်ꩻမꩻ ပွယ်ꩻအုံကွံဟန်ႏနီꩻယိုနဝ်ꩻ အထျꩻထျꩻ အဝ်ႏဝေါဟာရကိစ္စတဲင် ခွေသွဉ်းကဒင်ႏလဝ်းသေႏသေႏ “ပါဠိတောႏ အယပ်ꩻယပ်ꩻကို ပြန်ႏနယ်နမူႏနာႏ”နဝ်ꩻ အဝ်ႏထွောင်း(၂၄၀)လဲဉ်းသွူ၊ နဝ်ꩻနဝ်ꩻ အွဉ်ႏသဝ်ꩻယို့ꩻတွော့ꩻ ယိုတလဲင်ႏနဝ်ꩻ အီႏသျင်ꩻ နယ်ဖေႏတေား ဝေါဟာရခရာႏသွူ ဗွေႏဩ။ “ဝေါဟာရ-ဝေါဟာရ”ကရိုꩻနဝ်ꩻ ထူႏသုံꩻပါဘာႏသာႏငဝ်း၊ “ဝေါဟာရ”အဓိပ္ပါယ်ႏအချွုတ်နဝ်ꩻ “အွဉ်ႏသေအီ”အဓိပ္ပါယ်ႏ လꩻနုဲင်းနဝ်ꩻ၊ “ယိုနဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻနုဲင်းမုဲင်ꩻ၊ နဝ်ꩻနဝ်ꩻ မဉ်ꩻနုဲင်းမုဲင်ꩻ၊ ဟဲ့ꩻနုဲင်းယို၊ မဉ်ꩻနုဲင်းနဝ်ꩻ”ပေါႏဒေါ့ꩻနယ်တဲ့ သေဗာႏ၊ ကွပ်နဝ်ꩻမꩻ “ငဝ်း၊ ဝေါဟာရ၊ အဘိဓာန်ႏ၊ ဘာႏသာႏ၊ လိတ်”ကရိုꩻဒါႏယိုဖုံႏနဝ်ꩻ အဓိပ္ပါယ်ႏဗွန်ပီ အွဉ်ႏသေအီလွဉ်းလွဉ်းသွူ။ လိုꩻမျိုꩻတွိုင်ꩻ၊ လိုꩻမျိုꩻတွိုင်ꩻနဝ်ꩻ ငဝ်းဝေါဟာရအဝ်ႏလွဉ်းလွဉ်း၊ ကွပ်နဝ်ꩻမꩻ နီပအိုဝ်ႏတဲ့ နီငဝ်း၊ နီဝေါဟာရအဝ်ႏ၊ နီငဝ်း ဝေါဟာရဖုံႏယိုနဝ်ꩻ- ၁။ ပအိုဝ်ႏငဝ်းဝေါဟာရစဲစ်စဲစ်အဝ်ႏ၊ ၂။ ထူႏသုံꩻ ပါဠိငဝ်းဝေါဟာရအဝ်ႏ၊ ၃။ ထူႏသုံꩻ လိုꩻမျိုꩻလင်ငဝ်းဝေါဟာရအဝ်ႏ၊ ထူႏလွူးသွံဖြာꩻ လꩻခါꩻသွံထွောင်းနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ အမုဲင်(၁)အလꩻ- နီပအိုဝ်ႏငဝ်းဝေါဟာရကိုနဝ်ꩻ- (က) ငဝ်းအမွီႏအနေႏ လိုႏထိန်ꩻသေႏသေႏသက်သက်၊ ( ခ ) ငဝ်းတေက်ꩻနျꩻချာစွိုးခွိုꩻတဲင် လိုႏအွဉ်ႏကုဲင်ထိုꩻ၊ ( ဂ ) နီငဝ်း-ဝင်ꩻငဝ်း အသုံꩻအဝ်ႏနီမျိုꩻကိုနဝ်ꩻ လိုႏထူႏသုံꩻအာအာချာဒျာႏ နီငဝ်း၊ (ဃ) ခေတ်တသာအလွိုက် လိုႏထွင်ႏထွိုက်ထွင်ႏသင်ꩻ ငဝ်းဝေါဟာရဖုံႏတဲ့အဝ်ႏ၊ အဝ်ႏ(၄)မျိုꩻနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ အမုဲင်(က)အလꩻ ငဝ်းအွီႏအနေႏနဝ်ꩻ- “မွိုးဗွေႏ၊ ဖါဗွေႏ၊ ဆရာႏဗွေႏ၊ ဘုရာꩻဂုဏ်ႏ၊ တရာꩻဂုဏ်ႏ၊ သံဃာႏဂုဏ်ႏ၊ ကုသိုလ်ႏ ကံႏဟဝ်ငါႏ”စတဲင်နုဲင်းနဝ်ꩻဖုံႏသွူ။ ပွိုးထမုဲင်ꩻနဲးတဲင် ဟဲ့ꩻပဉ်ငွါငွါ၊ ယူႏချာသꩻကိုမွိုင် ထွာနုဲင်းမုဲင်ꩻ၊ ဟဲ့ꩻစံꩻ ထွူႏထွူႏတွုမ်တွုမ်မွိုင် “မွိုးဗွေႏ၊ ဖါဗွေႏ၊ ဆရာႏ ဗွေႏ”တဲ့၊ “ဗွေႏ”ကရိုꩻဒါႏ ငဝ်းဝေါဟာရနဝ်ꩻ ထွာငဝ်းရိုႏသေႏတဲင် “ဗွေႏ”နဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻတွယ်ꩻမွိုးဖါဆရာႏတဲင် သꩻကိုနဝ်ꩻ အဝ်ႏလွိုႏလွိုႏ ကာႏကာႏ သꩻရိုႏသေႏမွိုး၊ သꩻရိုႏသေႏဖါ၊ သꩻရိုႏသေႏဆရာႏနဝ်ꩻ ပေါႏထန်ႏထွူစွဉ်ႏဒျာႏ၊ ထွာငါႏ ဝေါဟာရအငိုꩻတန်ႏနဝ်ꩻသွူ။ “ဂုဏ်ႏ”ကရိုꩻဒါႏ ငဝ်းဝေါဟာရယို ကထင်ႏအွဉ်ႏတွယ်ꩻ “ဘုရာꩻ တရာꩻ သံဃာႏ”တဲင် သꩻကိုနဝ်ꩻ အာႏကွိုꩻဘုရာꩻတရာꩻ သံဃာႏ၊ သꩻအာႏကွိုꩻ ရတနာႏသွံပါꩻ ပေါႏလွဉ်၊ ပေါႏယွုမ်းအံႏ အာႏကွိုꩻသေႏသေႏ ရတနာႏသွံပါꩻတဲ့ ထွာသေႏသေႏဗာႏ ဗုဒ္ဓဘာႏ သာႏနဝ်ꩻသွူ။ “ကံႏဟဝ်မွေးငါႏ”ကရိုꩻနဝ်ꩻ ယွုမ်းအံႏကံႏ၊ ယွုမ်းအံႏကံႏအကျိုꩻတဲင် ထွာအီသမ္မာဒိဋ္ဌိလိုꩻမျိုꩻ-စတဲင် အကျိုꩻအဝ်ႏအာ နဝ်ꩻမꩻ “ငဝ်းအကျိုꩻထွာ-ငွါအကျိုꩻအဝ်ႏ”နုဲင်းနဝ်ꩻဖုံႏနဝ်ꩻ “မတ်မွိုးငွါ-မတ်ဖါငဝ်း”တွော့ꩻ လိုႏအွဉ်ႏထိုꩻမားတဝ်း၊ လိုႏထိန်ꩻသေႏ သေႏသက်သက်နဝ်ꩻသွူ။ အမုဲင်(ခ)အလꩻ “ငဝ်းတေက်ꩻနျꩻချာ စွိုးခွိုꩻ”ကရိုꩻနဝ်ꩻ- ဥပမာႏ-“မူႏယ၊ မူႏသေင်၊ လိုꩻတောင်ႏသူႏ၊ တောင်ႏသာꩻ၊ ထော့ꩻ သားပေႏ-ဒေႏသားပို”စတဲင်နုဲင်းနဝ်ꩻဖုံႏသွူ၊ ငဝ်းဝေါဟာရယိုဖုံႏနဝ်ꩻ တေက်ꩻနျꩻချာစွိုးခွိုꩻလိုꩻမျိုꩻ၊ “မူႏယ၊ မူႏသေင်”ကရိုꩻနဝ်ꩻ တေက်ꩻနျꩻလိုꩻမူႏ၊ လိုꩻမူႏ-ကရိုꩻနဝ်ꩻ တွမ်ႏထာꩻယ၊ ထာꩻသေင်နဝ်ꩻ ဗွိုန်ပီလို့ဝင်ꩻ၊ သုံꩻအမျာꩻခြာတထွာတဝ်း၊ ထင်းဖွီထီႏပေႏ လိုꩻ မူႏဘဝနုဲင်းနဝ်ꩻ၊ လိုꩻမူႏဖုံႏတဲ့ ထင်းဖွီထီႏပေႏ တလꩻတဝ်းကရိုꩻနဝ်ꩻ ယိုခါခဲ့ꩻခဲ့ꩻ လုမ်ꩻလုမ်ꩻလျားလျား ထွားသွော့”မန်းမူႏ အောင်ဆန်းစုကြည်”နဝ်ꩻ။ တကမ္ဘာႏလုမ်းအံႏဖြာႏ၊ ဖေႏဗာႏစွဉ်ႏ ဆုꩻအမျိုꩻမျိုꩻမွေးတဝ်းနဲ့၊ နီတကာႏ နင်ꩻပအိုဝ်ႏမူႏကိုတဲ့ ဖေႏနေးကဖြွဉ်ထန်ႏလွဉ် နုဲင်းနဝ်ꩻနဝ်ꩻ အဝ်ႏလိုႏသွဉ်မွေးမွေးပညာႏ၊ ပေါႏပအိုဝ်ႏမူႏကျ ဖြွဉ်ထန်ႏလွဉ်နဝ်ꩻတဲးတဲ “မူႏယ၊ မူႏသေင်”ကရိုꩻဒါႏငဝ်းယို ထိုꩻမား ခြေင်ထိုꩻဗာႏ။ “နီယို လိုꩻတောင်ႏသူႏ တောင်ႏသာꩻဒျာႏ၊ သေနာႏတဝ်းနုဲင်းဝင်ꩻ၊ တဒါႏတဝ်းရင်ꩻရင်ꩻ”ရိုꩻနုဲင်းနဝ်ꩻတဲင် အနမ်းတွမ်ႏအနမ်း ဟွုန်ငမ်းထဲ့လ ခံႏဖွိုႏထိုꩻဘဝနုဲင်းနဝ်ꩻတဲ့ အဝ်ႏ။ “ထော့ꩻသားပေႏ-ဒေႏသားပို အီကဲးထမုဲင်ꩻယို”ရိုꩻနုဲင်းနဝ်ꩻတဲ့အဝ်ႏ၊ ကွပ်မွိုးဖါလွူးထော့ꩻ လွူးဆျာ၊ ဒွိုႏစာသူႏရာႏတဲင် ပိုတဲ့ ဝင်ꩻထီႏပေႏ၊ သွင်ꩻဖွီအီဒါႏနုဲင်းနဝ်ꩻ။ ကွဲႏတွော့ꩻ- “ထော့ꩻသားပိုတဲ့ ထွာဒါႏပညာႏဗွေႏ” “ဒေႏသားပိုတဲ့ ထွာဒါႏသူႏတောႏကောင်ꩻ” “လိုꩻခြေားပိုတဲ့ ထွာဒါႏလိုꩻခြွေ” “လိုꩻခြွေပိုတဲ့ ထွာဒါႏလိုꩻခြေား” လောကနိယာမတရာꩻအလꩻ- “ကံႏဆꩻ-ကံႏသိုႏ၊ ခိုႏဒွမ်-ကီလ၊ ရငါငါလွေꩻစွဉ်ႏပို၊ ဒိုငါငါလွေꩻစွဉ်ႏလီꩻ-မွေးတဝ်း” “ဖိုး-တဲ့ အဝ်ႏတွမ်ႏအနုံꩻ၊ ခုံꩻ-တဲ့ အဝ်ႏတွမ်ႏအဆူႏ”တဲင် “ယူႏသီ-ထင်းဖွီ”နုဲင်းနဝ်ꩻ တလꩻတဝ်း၊ ကွဲႏတွော့ꩻ- ငဝ်းနဝ်ꩻဖုံႏ နဝ်ꩻ အဝ်ႏလိုႏထုမ်ႏတေားအခြောင်ꩻ၊ အဝ်ႏလိုႏပြောင်ꩻတေား အငွါ။ ဥပမာႏ- မန်းငဝ်း စခါနဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻဒျာႏ “တံငါသည်”၊ ယိုခါနဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻတေား “ရေလုပ်သား” စခါနဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻဒျာႏ “ကူလီ-အလုပ်သား”၊ ယိုခါနဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻတေား “ကာယလုပ်သား” စခါနဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻဒျာႏ “အစေခံ”၊ ယိုခါနဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻတေား “အိမ်ဖော်” စခါနဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻဒျာႏ “ပုလိပ်”၊ ယိုခါနဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻတေား “ပြည်သူ့ရဲ” ဖေႏကလွောက်ꩻတွမ်ႏခေတ်၊ ဖေႏကသစ်မွုန်း တွမ်ႏကာႏလတဲင် ထွိုက်ရာꩻဝင်ꩻလုဲင်ႏ၊ ဖုဲင်ႏရာꩻဝင်ꩻပြောင်ꩻထိုꩻတေား ဝေါဟာရနုဲင်းနဝ်ꩻဖုံႏသွူ။ အမုဲင်(ဂ)အလꩻ “အသုံꩻအဝ်ႏနီမျိုꩻ”ကရိုꩻနဝ်ꩻ ဥပမာႏ- “ကဲ့ꩻရဲ့ꩻ-သဲ့ꩻသွမ်ꩻ”၊ “ပတ်သက်-ပွိုင်းဝွို့”စတဲင် နုဲင်းနဝ်ꩻနီမျိုꩻ နီမျိုꩻ အဝ်ႏလိုႏထူႏသုံꩻအာအာဒျာႏ နီငဝ်း “သဲ့ꩻသွမ်ꩻ၊ ပွိုင်းဝွို့”စတဲင်နုဲင်းနဝ်ꩻဖုံႏသွူ။ အမုဲင်(ဃ)အလꩻ ခေတ်တသာယို ကပေါႏဒါႏ “အဉ်တာနဲစ်”၊ “ကွန်ပျူတာ”စတဲင် ငဝ်းဝေါဟာရတသာဖုံႏနဝ်ꩻသွူ။ မဉ်ႏထွင်ႏဝေါဟာရတသာနဝ်ꩻ အဝ်ႏလိုႏယူႏလꩻလꩻပါဒျာႏ ပါဠိဘာႏသာႏ၊ ဥပမာႏ- မန်းပညာႏသားကထွင်ႏဒါႏ- “နက္ခတ္တဗေဒ-နက္ခတ်ဆဲင်ႏရာꩻ ထာꩻသေထာꩻဒါႏ” “ဘူမိဗေဒ-ဟံႏဆဲင်ႏရာꩻ ထာꩻသေထာꩻဒါႏ” “ဇလဗေဒ-ထီဆဲင်ႏရာꩻ ထာꩻသေထာꩻဒါႏ” “ပါမောက္ခ-အတန်အကဲႏ” “တက္ကသိုလ်ကထိက-သွဉ်ဖေႏတက္ကသိုလ်ႏသား” “ဓမ္မကထိက-ဟော်ꩻတရာꩻသား” စတဲင်ထူႏသုံꩻပါဠိဝေါဟာရနုဲင်းနဝ်ꩻဖုံꩻနဝ်ꩻ ဝွေꩻသီးရိုꩻ-“တည်တံ့ခံ့ညားသော ဝေါဟာရများ”တဲ့။ ဝွေꩻသီးဝေါဟာရဖု့ႏအကို ကထူႏသုံꩻ ပါဠိဝေါဟာရနုဲင်းယိုဖုံႏနဝ်ꩻ “ခံ့ညား”အယံစား၊ အရန်းထို ဝွေꩻသီးသꩻကို ထူႏဂုဏ်ႏ နုဲင်းနဝ်ꩻဖုံႏသွူ။ မွေးဒျာႏရင်ꩻ၊ ဥပမာႏ- “နက္ခတ္တဗေဒ”နဝ်ꩻ သုံꩻတေား “နက္ခတ်ဆိုင်ရာ အတတ်ပညာများ”နုဲင်းနဝ်ꩻနဝ်ꩻ ဝွေꩻသီးရိုꩻ ”ခံ့ညား”တဝ်းဒွုမ်၊ ဝေါဟာရအရန်း ဟွုန်ဖွိုႏထိုꩻတဲ့။ ကွပ်နဝ်ꩻမꩻ နီပအိုဝ်ႏတဲ့ ဗုဒ္ဓဘာႏသာႏဖုံႏဒျာႏတဲင် မဉ်ႏထွင်ႏဝေါဟာရတသာနဝ်ꩻ လိုႏယူႏလꩻလꩻပါဒျာႏ ငဝ်းပါဠိဘာႏသာႏ နဝ်ꩻသွူ။ မန်းလိုꩻမျိုꩻ ဒါႏပညာႏသားဖုံႏ အဝ်ႏပါဠိငဝ်း ကအွဉ်ႏထွာတေား မန်းငဝ်းဝေါဟာရနဝ်ꩻ နေးတွမ်ႏအနယ်ꩻအမျိုꩻမျိုꩻ မာꩻထိုꩻငဝ်းဝေါဟာရအကျောင်ꩻ ခွေသွဉ်းထွားလွူꩻ (လေ့လာ)တဲင် ခွေသွဉ်းကမော့ꩻ အချက်ပေါင်ꩻ(၄၅)ချက်ဖုံႏနဝ်ꩻ လယို အတွိုင်ꩻသွူ။ ၁။ စူꩻပါဠိအတွိုင်ꩻတွိုင်ꩻတဲ့အဝ်ႏ၊ ဥပမာႏ- “ဒါန၊ သီလ၊ ဘာဝနာ”စတဲင်နုဲင်းနဝ်ꩻဖုံႏသွူ။ ၂။ ငဝ်းပါဠိအသွတ်ꩻ တဖြုံႏနဝ်ꩻ သွတ်ꩻထိုꩻ(သတ်ꩻထိုꩻ)တဲ့အဝ်ႏ၊ ဥပမာႏ- “ကထိန-ကထိန်”၊ “အဓိပ္ပါယ-အဓိပ္ပါယ်”စတဲင် နုဲင်းနဝ်ꩻဖုံႏသွူ။ ၃။ ငဝ်းပါဠိနီဖြုံႏ ထူႏတွယ်ꩻတဲ့အဝ်ႏ၊ ဥပမာႏ- “စတုမဓူ”၊ “ခေတ္တခဏ” စတဲင်နုဲင်းနဝ်ꩻဖုံႏသွူ။ ၄။ ဆꩻချာနဝ်ꩻ ပါဠိ၊ ဆꩻငါနဝ်ꩻမန်း၊ အဓိပ္ပါယ်ႏဗွန်ဝင်ꩻ သုံꩻတွယ်ꩻတဲ့အဝ်ႏ၊ ဥပမာႏ- “ကုဋ္ဌ-နူနာ”၊ “ဌာပနာ-သွင်းထား” စတဲင်နုဲင်းနဝ်ꩻဖုံႏသွူ။ ၅။ ဆꩻချာနဝ်ꩻ မန်းငဝ်း၊ ဆꩻငါနဝ်ꩻ ပါဠိငဝ်း အဓိပ္ပါယ်ႏဗွန်ဝင်ꩻ သွုံꩻတွယ်ꩻတဲ့အဝ်ႏ၊ ဥပမာႏ- “အကျင့်-စာရိတ္တ”၊ “ဂိုဏ်း-ဂဏ” စတဲင်နုဲင်းနဝ်ꩻဖုံႏသွူ။ ၆။ ဆꩻချာနဝ်ꩻ ပါဠိငဝ်း၊ ဆꩻငါမန်းငဝ်း အဓိပ္ပါယ်ႏဗွန်တဝ်း သွုံꩻတွယ်ꩻလို့ဝင်ꩻတဲ့အဝ်ႏ၊ ဥပမာႏ-“ဒေါသ-ရှေ့ထား”၊ “မေတ္တာ-တရား” စတဲင်နုဲင်းနဝ်ꩻဖုံႏသွူ။ ၇။ ဆꩻချာနဝ်ꩻ မန်းငဝ်း၊ ဆꩻငါနဝ်ꩻ ပါဠိငဝ်း အဓိပ္ပါယ်ႏဗွန်တဝ်း သွုံꩻတွယ်ꩻလို့ဝင်ꩻတဲ့အဝ်ႏ၊ ဥပမာႏ- “စာရေး-ကိရိယာ”၊ “ဝန်ထမ်း-လောက”စတဲင်နုဲင်းနဝ်ꩻဖုံႏသွူ။ ၈။ ဆꩻချာနဝ်ꩻ ပါဠိကုဲင် ဆꩻငါနဝ်ꩻမန်းငဝ်း အဓိပ္ပါယ်ႏဗွန်တဝ်း သွုံꩻတွယ်ꩻလို့ဝင်ꩻတဲ့အဝ်ႏ၊ ဥပမာႏ- “အဓိပ္ပါယ်-ခက်ခဲ”၊ “နိဗ္ဗာန်-ဆုတောင်း” စတဲင်နုဲင်းနဝ်ꩻဖုံႏသွူ။ ၉။ ဆꩻချာတဲ့ပါဠိကုဲင်၊ ဆꩻငါတဲ့ပါဠိကုဲင်တဲင် သွုံꩻတွယ်ꩻလို့ဝင်ꩻတဲ့အဝ်ႏ၊ ဥပမာႏ- “နိဗ္ဗာန် အဓိပ္ပါယ်”၊ “ပါစိတ်-အာပတ်” စတဲင်နုဲင်းနဝ်ꩻဖုံႏသွူ။ ပါဠိကုဲင်-ကရိုꩻနဝ်ꩻ “နိဗ္ဗာန”နဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻတေား နိဗ္ဗာန်၊ အဓိပ္ပါယ-နဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻတေား အဓိပ္ပါယ်၊ ပါစိတ္တိယ-နဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻတေား ပါစိတ်၊ အာပတ္တိ-နဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻတေား အာပတ်၊ မာꩻကုဲင်ထိုꩻ ပါဠိနုဲင်းနဝ်ꩻတဲင် “နိဗ္ဗာန်၊ အဓိပ္ပါယ်၊ ပါစိတ်” စတဲင်နုဲင်းနဝ်ꩻဖုံႏနဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻပါဠိကုဲင် နဝ်ꩻသွူ။ နေင်ႏ ၁၃၇၄-ဗာႏ၊ ဒဲဉ်စေတ်ꩻလောင်း(၁၂)နီꩻ မွူးယာခိုႏ ဒုတိယအခိန်ႏ ပွယ်ꩻအုံကွံ ပိဋကတ်ပြန်ႏပအိုဝ်ႏ အစွိုꩻဥက္ကဋ္ဌ ဗွေႏဗွန်ကောဝိဒ (ဇဝနာရာမ၊ သီႏသဲင်ႏ) ငဝ်းဩဝါဒတွမ်ႏ သျင်ꩻနယ်ဝေါဟာရခရာႏ အမုဲင်(၂) ၁၀။ ပါဠိအသွတ်ꩻ ဆꩻချာတငွါနဝ်ꩻ က်-ရီးသွတ်ꩻထွူတဲင် သုံꩻအီတဲ့အဝ်ႏ၊ ဥပမာႏ- “ပါတိမောက္ခ-ပါတိမောက်၊ “စေတသိ က-စေတသိက်” စတဲင်နုဲင်းနဝ်ꩻဖုံႏသွူ။ ၁၁။ ပါဠိအသွတ်ꩻ ဆꩻချာတငွါနဝ်ꩻ ခ်-ရီးသွတ်ꩻထွူတဲင် ထူႏသုံꩻအီတဲ့အဝ်ႏ၊ ဥပမာႏ- “အရှေ့မုခ်”၊ “မုခ်ပေါက်”(မုခ-ခံတွင်း၊ ပေါက်) စတဲင်နုဲင်းနဝ်ꩻဖုံႏသွူ။ ၁၂။ ပါဠိအသွတ်ꩻ ဆꩻချာတငွါနဝ်ꩻ ဂ်-ဆုဲင်ꩻသွတ်ꩻထွူတဲင် ထူႏသုံꩻအီတဲ့အဝ်ႏ၊ ဥပမာႏ- “ကဝဂ္ဂ-ကဝဂ်၊ “စဝဂ္ဂ-စဝဂ်” စတဲင် နုဲင်းနဝ်ꩻဖုံႏသွူ။ ၁၃။ ပါဠိအသွတ်ꩻ ဆꩻချာတငွါနဝ်ꩻ င်-သွတ်ꩻထွူတဲင် ထူႏသုံꩻအီတဲ့အဝ်ႏ၊ ဥပမာႏ- “ဘဝင်္ဂ-ဘဝင်”၊ “မဂ္ဂင်္ဂ-မဂ္ဂင်” စတဲင်နုဲင်း နဝ်ꩻဖုံႏသွူ။ ၁၄။ ပါဠိအသွတ်ꩻ ဆꩻချာတငွါနဝ်ꩻ ဇ်-ဆုဲင်ꩻသွတ်ꩻထွူတဲင် ထူႏသုံꩻအီတဲ့အဝ်ႏ၊ ဥပမာႏ- “စတုမဟာရာဇ-စတုမဟာရာဇ်“၊ “သက္ကရာဇ-သက္ကရာဇ်” စတဲင်နုဲင်းနဝ်ꩻဖုံႏသွူ။ ၁၅။ ပါဠိအသွတ်ꩻ ဆꩻချာတငွါနဝ်ꩻ ဉ်-ဆုဲင်ꩻသွတ်ꩻထွူတဲင် ထူႏသုံꩻအီတဲ့အဝ်ႏ၊ ဥပမာႏ- “အဘိညာဏ-အဘိညာဉ်”၊ “ဝိညာဏ-ဝိညာဉ်” စတဲင်နုဲင်းနဝ်ꩻဖုံႏသွူ။ ၁၆။ ပါဠိအသွတ်ꩻ ဆꩻချာတငွါနဝ်ꩻ ဋ်-ရီးသွတ်ꩻထွူတဲင် ထူႏသုံꩻအီတဲ့အဝ်ႏ၊ ဥပမာႏ- “ဝဋ္ဋ-ဝဋ်ဆင်းရဲ“၊ “ဂိဇ္ဈကူဋ-ဂိဇ္ဈကုဋ် တောင်” စတဲင်နုဲင်းနဝ်ꩻဖုံႏသွူ။ ၁၇။ ပါဠိအသွတ်ꩻ ဆꩻချာတငွါနဝ်ꩻ ဌ်-ရီးသွတ်ꩻထွူတဲင် ထူႏသုံꩻအီတဲ့အဝ်ႏ၊ ဥပမာႏ- “ပါဌ-ပါဌ်အနက်”၊ “ပါဠိ-ပါဌ်သား” စတဲင်နုဲင်းနဝ်ꩻဖုံႏသွူ။ ၁၈။ ပါဠိအသွတ်ꩻ ဆꩻချာတငွါနဝ်ꩻ ဏ်-ရီးသွတ်ꩻထွူတဲင် ထူႏသုံꩻအီတဲ့အဝ်ႏ၊ ဥပမာႏ- “ပါရာဇိက-ပါရာဇိကဏ်”၊ ဆꩻငါသွတ်ꩻဆꩻချာတငွါနဝ်ꩻ ဏ်-သွတ်ꩻ “ဥပ္ပလဝဏ္ဏ-ဥပ္ပလဝဏ်”ထူႏသုံꩻစတဲင်နုဲင်းနဝ်ꩻတဲ့ အဝ်ႏနဝ်ꩻသွူ။ ၁၉။ ပါဠိအသွတ်ꩻ ဆꩻချာတငွါနဝ်ꩻ တ်-ဆုဲင်ꩻသွတ်ꩻထွူတဲင် ထူႏသုံꩻအီတဲ့အဝ်ႏ၊ ဥပမာႏ- “ပိဋက-ပိဋကတ်”၊ ဆꩻငါသွတ်ꩻ ဆꩻချာတငွါနဝ်ꩻ တ်-သွတ်ꩻ “နိပါတ-နိပါတ်”ထူႏသုံꩻစတဲင်နုဲင်းနဝ်ꩻတဲ့ အဝ်ႏနဝ်ꩻသွူ။ ၂၀။ ပါဠိအသွတ်ꩻ ဆꩻချာတငွါနဝ်ꩻ ဒ်-ဆုဲင်ꩻသွတ်ꩻထွူတဲင် ထူႏသုံꩻအီတဲ့အဝ်ႏ၊ ဥပမာႏ- “စိတ္တုပ္ပါဒ-စိတ္တုပ္ပါဒ်“၊ “ပဋိစ္စသမုပ္ပါ ဒ-ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒ်”စတဲင်နုဲင်းနဝ်ꩻဖုံႏသွူ။ ၂၁။ ပါဠိအသွတ်ꩻ ဆꩻချာတငွါနဝ်ꩻ န်-ဆုဲင်ꩻသွတ်ꩻထွူတဲင် ထူႏသုံꩻအီတဲ့အဝ်ႏ၊ ဥပမာႏ- “ဂန္ထ-ကျမ်းဂန်”၊ “ဈာန-ဈာန်တရား“ စတဲင်နုဲင်းနဝ်ꩻဖုံႏသွူ။ ၂၂။ ပါဠိအသွတ်ꩻ ဆꩻချာတငွါနဝ်ꩻ ပ်-သွတ်ꩻထွူတဲင် ထူႏသုံꩻအီတဲ့အဝ်ႏ၊ ဥပမာႏ- “ကပ္ပ-ကပ်သုံးပါး“၊ “သင်္ခေပ-သံခေပ်၊ သံခိပ်ကျမ်း” စတဲင်နုဲင်းနဝ်ꩻဖုံႏသွူ။ ၂၃။ ပါဠိအသွတ်ꩻ ဆꩻချာတငွါနဝ်ꩻ ဘ်-ဆုဲင်ꩻသွတ်ꩻထွူတဲင် ထူႏသုံꩻအီတဲ့အဝ်ႏ၊ ဥပမာႏ- “လာဘ-လာဘ်တိတ်”၊ “လာဘ် သပ်ပကာ” စတဲင်နုဲင်းနဝ်ꩻဖုံႏသွူ။ ၂၄။ ပါဠိအသွတ်ꩻ ဆꩻချာတငွါနဝ်ꩻ မ်-သွတ်ꩻထွူတဲင် ထူႏသုံꩻအီတဲ့အဝ်ႏ၊ ဥပမာႏ- “မဟာနာမ-မဟာနာမ်“၊ “ရူပနာမ-ရုပ် နာမ်” စတဲင်နုဲင်းနဝ်ꩻဖုံႏသွူ။ ၂၅။ ပါဠိအသွတ်ꩻ ဆꩻချာတငွါနဝ်ꩻ ယ်-သွတ်ꩻထွူတဲင် ထူႏသုံꩻအီတဲ့အဝ်ႏ၊ ဥပမာႏ- “အဓိပ္ပါယ-အဓိပ္ပါယ်“၊ “ဒီဃနိကာယ-ဒီဃနိကာယ်” စတဲင်နုဲင်းနဝ်ꩻဖုံႏသွူ။ ၂၆။ ပါဠိအသွတ်ꩻ ဆꩻချာတငွါနဝ်ꩻ ရ်-ဆုဲင်ꩻသွတ်ꩻထွူတဲင် ထူႏသုံꩻအီတဲ့အဝ်ႏ၊ ဥပမာႏ- “မာရ-မာရ်နတ်”၊ “မာရ်ငါးပါး” စတဲင်နုဲင်းနဝ်ꩻဖုံႏသွူ။ ၂၇။ ပါဠိအသွတ်ꩻ ဆꩻချာတငွါနဝ်ꩻ လ်-ရီးသွတ်ꩻထွူတဲင် ထူႏသုံꩻအီတဲ့အဝ်ႏ၊ ဥပမာႏ- “ကုသလ-ကုသိုလ်“၊ “တက္ကသီလ-တက္ကသိုလ်” စတဲင်နုဲင်းနဝ်ꩻဖုံႏသွူ။ ၂၈။ ပါဠိအသွတ်ꩻ ဆꩻချာတငွါနဝ်ꩻ သ်-သွတ်ꩻထွူတဲင် ထူႏသုံꩻအီတဲ့အဝ်ႏ၊ ဥပမာႏ- “သံဃာဒိသေသော-သံဃာဒိသေသ်“၊ “ပရိဝါသ-ပရိဝါသ်” စတဲင်နုဲင်းနဝ်ꩻဖုံႏသွူ။ ၂၉။ ပါဠိဆꩻငါသွတ်ꩻတဖြုံႏနဝ်ꩻ အွဉ်ႏကုဲင်ထိုꩻထွူမꩻ ပေါ-နဝ်ꩻ သ်-သွတ်ꩻတဲ့အဝ်ႏ၊ ဥပမာႏ”ဥပေါသထော-ဥပေါသ်၊ ဥပုသ်” စတဲင်နုဲင်းနဝ်ꩻဖုံႏသွူ။ ၃၀။ ပါဠိအသွတ်ꩻ ဆꩻချာတငွါနဝ်ꩻ ဟ်-သွတ်ꩻထွူတဲင် ထူႏသုံꩻတဲ့အဝ်ႏ၊ ဥပမာႏ-“ရာဇဂဟ-ရာဇဂြိုဟ်”၊ “သင်္ဂဟ-သင်္ဂြိုဟ်” စတဲင်နုဲင်းနဝ်ꩻဖုံႏသွူ။ ၃၁။၊ ပါဠိအသွတ်ꩻ ဆꩻချာတငွါနဝ်ꩻ ဠ်-ဆုဲင်ꩻသွတ်ꩻထွူတဲင် ထူႏသုံꩻတဲ့အဝ်ႏ၊ ဥပမာႏ- “သီဟဠ-သီဟိုဠ်”၊ “သီဟဠဒီပေ-သီဟိုဠ်ကျွန်း၌” စတဲင်နုဲင်းနဝ်ꩻဖုံႏသွူ။ ၃၂။ “အရုဏ”နဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻတေား “အရုဏ်”၊ “အာရမ္မဏ”နဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻတေား “အာရုံ” စတဲင်နုဲင်းနဝ်ꩻဖုံႏသွူ။ ၃၃။ “ပရိဝေဏ”နဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻတေား “ပရိဝုဏ်”၊ “ပရဝုဏ်” စတဲင်နုဲင်းနဝ်ꩻဖုံႏသွူ။ ၃၄။ “ဂဏ”နဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻတေား “ဂိုဏ်း”နုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ ၃၅။ “အာဝဇ္ဇန”နဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻတေား “အာဝဇ္ဇန်း”နုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ ၃၆။ “သမ္ပဋိစ္ဆန”နဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻတေား “သမ္ပဋိစ္ဆိုန်း”နုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ တောင်ꩻခါꩻ - “ဈာန-ဈာန်”၊ “နိဗ္ဗာန-နိဗ္ဗာန်”စတဲင်နဝ်ꩻဖုံႏနဝ်ꩻ န-ဆုဲင်ꩻသွတ်ꩻခြေင်ခြေင်လွုမ်ꩻ၊ မုဲင်နီဖြုံႏပါတဝ်းသွူ၊ ကထင်ႏတွိုႏ “အာဝဇ္ဇန-အာဝဇ္ဇန်း”၊ “သမ္ပဋိစ္ဆန-သမ္ပဋိစ္ဆိုန်း”ဖုံႏနဝ်ꩻ န-ဆုဲင်ꩻသွတ်ꩻလွုမ်ꩻတကာႏတဝ်း မုဲင်နီဖြုံႏတဲ့ ပါနဝ်ꩻသွူ။ ၃၇။ “ကမ္မ”နဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻတေား “ကံ”၊ “ကုသလကမ္မ-ကုသိုလ်ကံ”ဟဲ့ꩻနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ ၃၈။ “ပရိကမ္မ”နဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻတေား “ပရိကံ”/(ပရိကမ်)နုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ ၃၉။ “ကသိဏ”နဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻတေား “ကသိုဏ်း”၊ (ကသိဏ ပရိကမ္မံ-ကသိုဏ်း ပရိကမ်ကို)နုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ ၄၀။ “အာရာမ”နဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻတေား “အရံ”၊ (အဇ္ဈာရာမေ-အရံအတွင်း၌)နုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ ၄၁။ “အာရာမ”နဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻတေား “အာရုံ”တဲ့အဝ်ႏ၊ ဥပမာႏ- “ဇောတိကာရာမ-ဇောတိကာရုံ”၊ “ဃောသိတာရာမ-ဃောသိတာ ရုံ”စတဲင်နုဲင်းနောဝ်ꩻဖုံႏသွူ။ ၄၂။ “တဒါရမ္မဏ”နဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻတေား “တဒါရုံ”၊ မ-ဏနဝ်ꩻ အွဉ်ႏကုဲင်၊ ရမ်-နဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻတေားရုံ၊ “ဓမ္မာရမ္မဏ-ဓမ္မာရုံ”၊ “ဖေါဋ္ဌဗ္ဗာရမ္မ ဏ-ဖေါဋ္ဌဗ္ဗာရုံ”စတဲင်နုဲင်းနဝ်ꩻဖုံႏသွူ။ ၄၃။ “ဥပ္ပါဒ”နဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻတေား “ဥပါဒ်”၊ “ဌိတိ”နဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻ”ဌီ”၊ “ဘင်္ဂ”နဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻ”ဘင်”၊ “ဥပါဒ်-ဖြစ်၊ ဌီ-တည်၊ ဘင်-ပျက်”၊ “ဥပါဒ် ဌီ ဘင် - ဖြစ် တည် ပျက်”သုံꩻနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ ၄၄။ “စက္ခုဝိညာဏ”နဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻတေား “စက္ခုဝိညာဏ်”(စက္ခုဝိညာဉ်)စတဲင်နုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ ၄၅။ “ဇဝန”နဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻတေား “ဇော”၊ “ဝေါဋ္ဌဗ္ဗန”နဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻတေား “ဝုဋ္ဌော”စတဲင်ယိုဖုံႏနဝ်ꩻ အဘိဓမ္မာႏဝေါဟာရဖုံႏတဲင် နီဗွေႏ သီးတဲ့ အဝ်ႏသေလဲဉ်းဒျာႏ စွုမ်ႏပါꩻပါꩻတွော့ꩻ အဝ်ႏကုဲင်အဘိဓမ္မာႏ ဝေါဟာရဖုံႏနဝ်ꩻ လဝ်းပါတဝ်းဒွုမ် ဗွေႏဩ။ အဝ်ႏပါဠိဘာႏသာႏတဲင် ဖေႏကထွာတေား မန်းဘာႏသာႏ၊ မန်းငဝ်း၊ မန်းဝေါဟာရနဝ်ꩻ ပြောင်ꩻဖေႏနေးကဖုဲင်ႏ၊ လုဲင်ႏဖေႏ နေးကထွာတဲင် ပါဠိငဝ်းငွါဖုံႏယိုနဝ်ꩻ နေးတွမ်ႏအနယ်ꩻအမျိုꩻမျိုꩻတွော့ꩻ ဝင်ꩻဒေါ့ꩻတွမ်ႏဝင်ꩻဘာႏသာႏ၊ ဝင်ꩻချာႏတွမ်ႏဝင်ꩻလိတ်နဝ်ꩻ မꩻ ထွာလꩻစွဉ်ႏ အဘိဓာန်ႏ၊ ထန်ႏနွောင်ꩻစွဉ်ႏ ကျမ်ꩻအမျိုꩻမျိုꩻကရိုꩻနဝ်ꩻ နိဿယအမျိုꩻမျိုꩻ၊ ဒီပနီအမျိုꩻမျိုꩻ၊ ဘာသာဋီကာအမျိုꩻ မျိုꩻ၊ ဂျာနယ်အမျိုꩻမျိုꩻ၊ လောကီꩻဆဲင်ႏရာꩻအမျိုꩻမျိုꩻ၊ လောကုတ္တရာႏဆဲင်ႏရာꩻအမျိုꩻမျိုꩻ တလာတလာကိုယို ဝင်ꩻနျꩻထန်ႏနွောင်ꩻ တကားမုဲင်ꩻ၊ ဝင်ꩻဖြေ့ꩻလီနွောင်ꩻတကားမုဲင်ꩻ စတဲင်စားနဝ်ꩻဖုံႏ ထွားလွူꩻ(လေ့လာ)ထွူတဲင် နီပအိုဝ်ႏတဲ့ “ဖေႏကခြွေငဝ်း-ဖေႏက ခြေားမွုန်းတဝ်းငွါ”နဝ်ꩻ “ဝေါဟာရတသာ”ဖုံႏတဲ့ အဝ်ႏလိုႏထွင်ႏငါႏ၊ အဝ်ႏပါဠိငဝ်းငွါတွော့ꩻ ဖေႏကထွာတေား နီပအိုဝ်ႏဘာႏသာႏ နဝ်ꩻတဲ့ အဝ်ႏလိုႏချာႏရော့ꩻရော့ꩻ၊ အဝ်ႏလိုႏသော့ꩻအာအာ၊ ထွားလွူꩻ(လေ့လာ)သွော့ မန်းဝေါဟာရ၊ မဉ်ႏထွားလွူꩻ(လေ့လာ)သူꩻ နဝ်ꩻ ဖေႏကထွာအစွဲးအထဲမ်တဲင် လဝ်းနယ်ဗာႏ ဝေါဟာရခရာႏနုဲင်းယိုသွူ။ နေင်ႏ ၁၃၇၄-ဗာႏ၊ ဒဲဉ်စေတ်ꩻလောင်း(၁၃)နီꩻ မွူးယာခိုႏ တတိယအခိန်ႏ ပွယ်ꩻအုံကွံ ပိဋကတ်ပြန်ႏပအိုဝ်ႏ အစွိုꩻဥက္ကဋ္ဌ ဗွေႏဗွန်ကောဝိဒ (ဇဝနာရာမ၊ သီႏသဲင်ႏ) ငဝ်းဩဝါဒတွမ်ႏ သျင်ꩻနယ်ဝေါဟာရခရာႏ အမုဲင်(၃) ၁။ ပအိုဝ်ႏငဝ်းစဲစ်စဲစ်-ကရိုꩻနဝ်ꩻ- “ကတူႏ၊ တဝီး၊ မဲ့၊ နား၊ စူ၊ ခင်ႏ”စတဲင်နုဲင်းနဝ်ꩻဖုံႏသွူ၊ ပွိုးထမုဲင်ꩻနဲးတဲင် “ကတူႏ”နဝ်ꩻ ပအိုဝ်ႏငဝ်း၊ မန်းဟဲ့ꩻတဝ်း ကတူႏ၊ ဖြဝ်ꩻဟဲ့ꩻတဝ်း ကတူႏ၊ လိုꩻမျိုꩻလင် ဟဲ့ꩻတဝ်းကတူႏ၊ ကွပ်နဝ်ꩻမꩻ “ကတူႏ”ကရိုꩻဒါႏ ငဝ်းဝေါဟာရယိုနဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻဒျာႏပအိုဝ်ႏလွုမ်ꩻ တဲင် ငဝ်းဝေါဟာရယိုနဝ်ꩻ ဆဲင်ႏဒျာႏ ပအိုဝ်ႏလွုမ်ꩻတွော့ꩻ ထွာပအိုဝ်ႏငဝ်းစဲစ်စဲစ်နဝ်ꩻသွူ၊ ငဝ်းဆဲင်ႏဒျာႏ ပအိုဝ်ႏတာႏ၊ ငွါပဲင်ႏဒျာႏ ပအိုဝ်ႏလွုမ်ꩻဖုံႏနဝ်ꩻ ပအိုဝ်ႏငဝ်းစင်ဗွာ ထွာပအိုဝ်ႏငဝ်းစဲစ်စဲစ်ဖုံႏလွဉ်းလွဉ်းသွူ။ ၂။ ထူႏသုံꩻ ပါဠိငဝ်းဝေါဟာရ-ကရိုꩻနဝ်ꩻ- “ကိစ္စ၊ သုခ၊ ဒုက္ခ၊ ဒါန၊ သီလ၊ ဘာဝနာ”စတဲင်နုဲင်းနဝ်ꩻဖုံႏသွူ။ ကထူႏသုံꩻ ပါဠိငဝ်းဝေါဟာရကိုနဝ်ꩻ ထူႏသုံꩻစွဉ်ႏ ပါဠိငဝ်းဝေါဟာရ မူလအတွိုင်ꩻတွိုင်ꩻတဲ့အဝ်ႏ၊ ဥပမာႏ- “ကိစ္စ၊ သုခ၊ ဒုက္ခ” စတဲင်နုဲင်းနဝ်ꩻဖုံႏသွူ။ ပါဠိငဝ်းဝေါဟာရ မူလအတွိုင်ꩻတွိုင်ꩻမွေးတဝ်း ဟဲ့ꩻကြုဲင်ꩻထိုꩻပသာႏသာႏတဲ့အဝ်ႏ၊ ဥပမာႏ- “ဒါႏန၊ သီႏလ၊ ဘာႏဝနာႏ” စတဲင်နုဲင်းနဝ်ꩻဖုံႏသွူ၊ မူလဝေါဟာရနဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻဒျာႏ”ဒါန၊ သီလ၊ ဘာဝနာ”နုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ ၃။ ထူႏသုံꩻလိုꩻမျိုꩻလင် ငဝ်းဝေါဟာရ-ကရိုꩻနဝ်ꩻ- ဥပမာႏ- (ထူႏသုံꩻမန်းလိုꩻမျိုꩻ ငဝ်းဝေါဟာရ)”ကြံ့ခိုင်ရေး၊ မှောင်ခို၊ အမှတ်တရ၊ ကိုꩻကွယ်ႏ၊ ဘုရာꩻ၊ တရာꩻ”စတဲင်နုဲင်း နဝ်ꩻဖုံႏသွူ။ ကထူႏသုံꩻ မန်းငဝ်းဝေါဟာရကိုနဝ်ꩻ ထူႏသုံꩻစွဉ်ႏ မန်းငဝ်းဝေါဟရ မူလအတွိုင်ꩻတွိုင်ꩻတဲ့အဝ်ႏ၊ ဥပမာႏ-“ကြံ့ခိုင်ရေး၊ မှောင်ခို၊ အမှတ်တရ”စတဲင်နုဲင်းနဝ်ꩻဖုံႏသွူ။ ငဝ်းငဝ်းဝေါဟာရ မူလအတွိုင်ꩻတွိုင်ꩻမွေးတဝ်း၊ ဟဲ့ꩻကြုဲင်ꩻထိုꩻပသာႏသာႏတဲ့အဝ်ႏ၊ ဥပမာႏ- “ကိုꩻကွယ်ႏ၊ ဘုရာꩻ၊ တရာꩻ”စတဲင်နုဲင်းနဝ်ꩻဖုံႏသွူ၊ မူလမန်းငဝ်းဝေါဟာရနဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻဒျာႏ”ကိုးကွယ်၊ ဘုရား၊ တရား”စတဲင်နုဲင်းနဝ်ꩻဖုံႏသွူ။ ဝေါဟာရကရိုꩻနဝ်ꩻ ဆဲင်ႏရာꩻအထျꩻထျꩻ အဝ်ႏ(၃)မျိုꩻလွုမ်ꩻ ဝေါဟာရကရိုꩻနဝ်ꩻ အဝ်ႏယုဲင်လွဉ်ꩻခေတ်တဲင် ဝေါဟာဝါအလီꩻလီꩻနဝ်ꩻ အုံချာတဲင် ဝေါဟာရ အတသာအတသာနဝ်ꩻ အဝ်ႏပေါႏမပ်မပ်တွော့ꩻ “ဝေါဟာရအနန္တ-ဝေါဟာရမျိုꩻ အသွတ်ꩻထိုꩻ၊ ဝေါဟာရမျိုꩻ အလို့ထိုꩻအဲဉ်ထဝ်း”ရိုꩻဗာႏနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ ကွဲႏတွော့ꩻ- ဝေါဟာရအနန္တယို အထျꩻထျꩻ အဝ်ႏမုဲင်ꩻကိုလွဉ်၊ မဉ်ႏထောင်ချာ ထုမ်ႏထွားနဝ်ꩻ (မဉ်ႏနုဲင်းခွေသွဉ်းကယူႏနဝ်ꩻ) အဝ်ႏ(၃) မျိုꩻလွုမ်ꩻ၊ (၃)မျိုꩻကရိုꩻနဝ်ꩻ- ၁။ ဝေါဟာရဆဲင်ႏရာꩻ သꩻအဝ်ႏသား (သတ္တလောက ဝေါဟာရ)၊ ၂။ ဝေါဟာရဆဲင်ႏရာꩻ သꩻအဲဉ်ထဝ်းစား (ဩကာသလောက ဝေါဟာရ)၊ ၃။ ဝေါဟာရဆဲင်ႏရာꩻ ပရမတ္ထ (သင်္ခါရလောက ဝေါဟာရ) ယို(၃)မျိုꩻသွူ။ (၃)မျိုꩻဖြယ်ငါ ထွာဝေါဟာရအနန္တ အမုဲင်(၁)အလꩻ “ဝေါဟာရဆဲင်ႏရာꩻ သꩻအဝ်ႏသား-သတ္တလောက ဝေါဟာရ”ကရိုꩻနဝ်ꩻ ဆဲင်ႏရာꩻလိုꩻဝေါဟာရ အမျိုꩻမျိုꩻ၊ ဆဲင်ႏရာꩻလူꩻ ဝေါဟာရအမျိုꩻမျိုꩻ၊ ဆဲင်ႏရာꩻဗျဟ္မာႏ ဝေါဟာရအမျိုꩻမျိုꩻ၊ ဆဲင်ႏရာꩻသတ္တဝါႏ ဝေါဟာရအမျိုꩻမျိုꩻ ဖုံႏ နဝ်ꩻသွူ။ ဆဲင်ႏရာꩻလိုꩻ ဝေါဟာရအမျိုꩻမျိုꩻ ကရိုꩻနဝ်ꩻ- ဝေါဟာရဆဲင်ႏရာꩻ လိုꩻသီးနမ်း၊ ဝေါဟာရဆဲင်ႏရာꩻ လိုꩻသီးလမ်း၊ ဝေါဟာရဆဲင်ႏရာꩻ လိုꩻသီးခမ်း၊ ဝေါဟာရဆဲင်ႏရာꩻ လိုꩻသီး ထာꩻမာꩻ၊ ဝေါဟာရဆဲင်ႏရာꩻ လိုꩻသီးထာꩻဒေါ့ꩻ၊ ဝေါဟာရဆဲင်ႏရာꩻ လိုꩻသီးထာꩻကျမ်ႏ-စတဲင်နုဲင်းနဝ်ꩻဖုံႏသွူ။ ဝေါဟာရဆဲင်ႏရာꩻ လိုꩻသီးနမ်း ကရိုꩻနဝ်ꩻ- နမ်းဖွိုႏ၊ နမ်းထို၊ နမ်းပြွောင်ႏ၊ နမ်းယွောင်၊ မဲ့၊ နား၊ စူ၊ ခင်ႏ-စတဲင် ငဝ်းဝေါဟာရဆဲင်ႏရာꩻ လိုꩻသီးနမ်းဖုံႏနဝ်ꩻသွူ။ ဝေါဟာရဆဲင်ႏရာꩻ လိုꩻသီးလမ်း ကရိုꩻနဝ်ꩻ- လမ်းပေႏ၊ လမ်းတန်၊ လမ်းဖွိုႏ၊ လမ်းထို၊ လမ်းကို၊ လမ်းထန်ႏ၊ အသꩻ၊ အဆေင်ႏ၊ အဒါ-စတဲင် ငဝ်းဝေါဟာရဆဲင်ႏရာꩻ လိုꩻသီး လမ်းဖုံႏနဝ်ꩻသွူ။ ဝေါဟာရဆဲင်ႏရာꩻ လိုꩻသီးခမ်း ကရိုꩻနဝ်ꩻ- မန်းခမ်း၊ ဖြဝ်ꩻခမ်း၊ ပအိုဝ်ႏခမ်း၊ မန်းဒုံ၊ ဖြဝ်ꩻအွိုင်ႏ၊ ပအိုဝ်ႏနယ်ႏ-စတဲင် ငဝ်းဝေါဟာရဆဲင်ႏရာꩻ လိုꩻသီးခမ်းဖုံႏနဝ်ꩻသွူ။ ဝေါဟာရဆဲင်ႏရာꩻ လိုꩻသီးထာꩻမာꩻ ကရိုꩻနဝ်ꩻ- မာꩻလမ်း၊ မာꩻကျောင်ꩻ၊ မာꩻသွို့ꩻ၊ မာꩻခြံ၊ မာꩻကာꩻ၊ မာꩻရထာꩻ၊ မာꩻသင်္ဘောꩻကျောင်ႏ၊ မာꩻဒုံးပျံ၊ မာꩻကုသိုလ်ႏ၊ မာꩻအကုသိုလ်ႏ-စတဲင် ငဝ်းဝေါဟာရဆဲင်ႏရာꩻ လိုꩻသီးထာꩻမာꩻဖုံႏနဝ်ꩻသွူ။ ဝေါဟာရဆဲင်ႏရာꩻ လိုꩻသီးထာꩻဒေါ့ꩻကရိုꩻနဝ်ꩻ- ဒေါ့ꩻဗွီႏ၊ ဒေါ့ꩻသန်၊ ဒေါ့ꩻယွ၊ ဒေါ့ꩻမွိုင်၊ ဒေါ့ꩻခွꩻ၊ ဒေါ့ꩻလျား၊ ဒေါ့ꩻယား၊ ဒေါ့ꩻဗူႏ၊ ဒေါ့ꩻရျူႏ၊ ဒေါ့ꩻရောင်း-စတဲင် ငဝ်းဝေါဟာရဆဲင်ႏရာꩻ လိုꩻသီးထာꩻဒေါ့ꩻဖုံႏနဝ်ꩻသွူ။ ဝေါဟာရဆဲင်ႏရာꩻ လိုꩻသီးထာꩻကျမ်ႏ ကရိုꩻနဝ်ꩻ- ကျမ်ႏထွား၊ ကျမ်ႏနာႏ၊ ကျမ်ႏနွုမ်ꩻ၊ ကျမ်ႏအံႏ၊ ကျမ်ႏခွေါင်း၊ ကျမ်ႏယူႏ-စတဲင် ငဝ်းဝေါဟာရဆဲင်ႏရာꩻ လိုꩻသီးထာꩻကျမ်ႏဖုံႏနဝ်ꩻ သွူ။ ကအဝ်ႏကုဲင်ဒါႏ လူꩻ၊ ဗျဟ္မာႏ၊ သတ္တဝါႏသီးဖုံႏအတာႏ ငဝ်းဝေါဟာရ ကဆဲင်ႏဒါႏ ဝွေꩻသီးနမ်း၊ ဝွေꩻသီးခင်ႏလမ်း၊ ဝွေꩻသီး ငဝ်း-စတဲင်နုဲင်းနဝ်ꩻဖုံႏတဲ့ ဖြယ်လွေꩻဗာႏ နုဲင်းကဆဲင်ႏရာꩻ လိုꩻဖုံႏနဝ်ꩻသွူ။ အမုဲင်(၂)အလꩻ “ဝေါဟာရဆဲင်ႏရာꩻ သꩻအဲဉ်ထဝ်းစား-ဩကာသလောက ဝေါဟာရ”ကရိုꩻနဝ်ꩻ- ငဝ်းဆဲင်ႏရာꩻလိုꩻဘုံႏ၊ ငဝ်းဆဲင်ႏရာꩻလူꩻဘုံႏ၊ ငဝ်းဆဲင်ႏရာꩻ ဗျဟ္မာႏဘုံႏ၊ ငဝ်းဆဲင်ႏရာꩻ အပါယ်ႏဘုံႏ ဖုံႏနဝ်ꩻသွူ။ ငဝ်းဆဲင်ႏရာꩻ လိုꩻဘုံႏကရိုꩻနဝ်ꩻ- မို့ꩻ၊ မွူး၊ လာ၊ ဆာႏ၊ ဟံႏ၊ ထီ၊ သေင်ႏ၊ ဝါႏ၊ ကောင်၊ လဲင်း၊ တလီꩻ၊ အခွꩻ၊ အလျား၊ အခေ့ꩻ၊ အလေ၊ ခမ်းလော့၊ ခမ်းငဝ်ꩻ-စတဲင် ငဝ်းဝေါဟာရဆဲင်ႏရာꩻ လိုꩻဘုံႏဖုံႏနဝ်ꩻသွူ၊ ငဝ်းဝေါဟာရဆဲင်ႏရာꩻ လူꩻဘုံႏ၊ ငဝ်းဆဲင်ႏရာꩻ ဗျဟ္မာႏဘုံႏ၊ ငဝ်းဆဲင်ႏရာꩻ အပါယ်ႏဘုံႏ ဖုံႏတဲ့ အဝ်ႏအာတန်နဝ်ꩻသွူ။ အမုဲင်(၃)အလꩻ “ငဝ်းဝေါဟာရဆဲင်ႏရာꩻ ပရမတ္ထလောက ဝေါဟာရ”ကရိုꩻနဝ်ꩻ- သꩻအကုသိုလ်ႏ၊ သꩻအဟိတ်၊ သꩻကာမာဝစရ သောဘန၊ သꩻရူပါဝစရ၊ သꩻအရူပါဝစရ၊ သꩻလောကုတ္တရာႏ-စတဲင် ငဝ်းဝေါဟာ ရဆဲင်ႏရာꩻသꩻဖုံႏ၊ ဝွေႏဒနာႏ၊ စေႏတနာႏ၊ ဝီရိယ၊ ပီတိ၊ ဆန္ဒ၊ လောႏဘ၊ ဒေါႏသ၊ မောႏဟ၊ မာႏန၊ ဒိဋ္ဌိ၊ သဒ္ဓါႏ၊ မေတ္တာႏ၊ ကရုဏာႏ-စတဲင် ငဝ်းဝေါဟာရဆဲင်ႏရာꩻ စေတသိက်ဖုံႏ။ ပထဝီ၊ အာပေါ၊ တေဇော၊ ဝါယော-စတဲင် ငဝ်းဝေါဟာရဆဲင်ႏရာꩻ ရုပ်ဖုံႏ၊ အစ္စုတ၊ အစ္စန္တ၊ အသင်္ခတ၊ အနုတ္တရ၊ နိဗ္ဗာန-စတဲင် ငဝ်းဝေါဟာရဆဲင်ႏရာꩻ နိဗ္ဗာန်ႏဖုံႏ၊ အနိစ္စ၊ ဒုက္ခ၊ အနတ္တ၊ ဥပ္ပါဒ၊ ဝယ၊ သင်္ခါရ-စတဲင် ငဝ်းဝေါဟာရဆဲင်ႏရာꩻ သင်္ခါရဖုံႏ-စတဲင်ယိုဖုံႏနဝ်ꩻ ဝေါဟာရဆဲင်ႏရာꩻ ပရမတ္ထ၊ ဆဲင်ႏရာꩻ သင်္ခါရလောက ဝေါဟာရဖုံႏနဝ်ꩻသွူ။ နေးတွမ်ႏဝေါဟာရအမျိုꩻမျိုꩻတဲင် ဗွေႏဆရာႏတောႏမန်းသီး ကပြန်ႏဒါႏ “ပါဠိတချက် အနက်တချက် နိဿယနက်”နဝ်ꩻ ညငါႏလဲဉ်း မရေႏမရာႏသွူ။ “အဝ်ႏပါဠိတချက် အနက်တချက်”ပြန်ႏနယ်ꩻနဝ်ꩻထွူတဲင် ပြန်ႏတေား မန်းဘာႏသာႏခြေင်ခြေင်၊ အမဉ်ꩻဖန်ဖေႏ “ပိဋကတ်မြန်မာပြန်”နုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ ဝွေꩻဗွေႏသီး မတ်တန်ꩻအလꩻ- “၁၉၉၁-ခု၊ အောက်တိုဘာလ ၁-ရက်နေ့မှစ၍ ပိဋကတ်တော် မြန်မာပြန်ဌာနကို တည်ထောင်ဖွင့်လှစ်ခဲ့လေသည်”ထီႏဗာႏနုဲင်း နဝ်ꩻသွူ၊ ဝွေꩻဗွေႏသီး ကတယ်ႏထောင်ႏစ “ပိဋကတ်တော် မြန်မာပြန်ဌာန”ဗꩻလွဉ်နေင်ႏ ၂၀၁၂-ယိုနဝ်ꩻ လꩻသွူ ၆၁-နေင်ႏကိုလဲဉ်း သွူ။ ယိုခါ နီသွဉ်းသီး ကအဝ်ႏပြန်ႏ ပိဋကတ်ယိုနဝ်ꩻ ထွားပါဠိတောႏပြန်ႏ၊ ထွား”ပိဋကတ် မြန်မာပြန်”ပြန်ႏစတဲင်နုဲင်းနဝ်ꩻဖုံႏ သွူ။ ကွဲႏတွော့ꩻ မန်းငဝ်းတွမ်ႏ နီသွဉ်းသီး ပအိုဝ်ႏငဝ်း “ကံ-ကြိယာ”ငဝ်းချာငါနဝ်ꩻ တဗွန်ပီတဝ်းလို့ဝင်ꩻတဲင် ထွားမန်းငဝ်း အလွေꩻအသဲင်ꩻအတွိုင်ꩻ မဉ်ႏပြန်ႏနဝ်ꩻ ထန်ႏတယွို့တေားထာꩻ၊ ဥပမာႏ- “ဆေးထိုးဆရာ”နဝ်ꩻ မဉ်ႏပြန်ႏမန်းငဝ်း အစဲဉ်ႏအတွိုင်ꩻ မွိုင် ထွာ”တသီႏဆဲ့ꩻဆရာႏ”နုဲင်းနဝ်ꩻ၊ တသီႏဆဲ့ꩻတေားဒျာႏ ဆရာႏတဲင် ထန်ႏတယွို့တေားထာꩻနဝ်ꩻသွူ။ “စာသင်တိုက်-လိတ်သွဉ်တွိုက်၊ စာပုံနှိပ်စက်-လိတ်နျꩻစက်”နဝ်ꩻဖုံႏတဲ့ ကွပ်နီဟဲ့ꩻစူꩻယိုꩻထာꩻတဲင် “လိတ်သွဉ်တွိုက်”၊ “လိတ်နျꩻစက်”ငဝ်းဖုံႏနဝ်ꩻနဝ်ꩻ တမဲဉ်ႏတဝ်းတဲ့ “ဆိမ်ꩻမဲ့ထူႏ-တရွူꩻကတူႏသုံꩻ”ဒျာႏ ပငါပရာꩻသွူ။ ကွပ်နဝ်ꩻမꩻ နီသွဉ်းသီး ကထုမ်ႏဝေါဟာရတသာယိုနဝ်ꩻ ဖေႏကထွာဒျာႏ ဝေါဟာရ အဓိပ္ပါယ်ႏအဝ်ႏအဝ်ႏနဝ်ꩻ “စူꩻမွုန်း ဝင်ꩻဖြောင်း-လောင်းမွုန်းဝင်ꩻဖြေꩻ”၊ “စူꩻဒျာႏနီဖြောင်း-လောင်းဒျာႏနီဖြေꩻ”လိုႏထွင်ႏလွေꩻတသာသာ၊ ဝေါဟာရတသာ ဖေႏက ပေါႏလွေꩻအာအာနဝ်ꩻသွူ။ ဝေါဟာရလီꩻဖုံႏ ထိုꩻမားစလဲဉ်းသွူ ဝေါဟာရတသာနဝ်ꩻ ထွꩻငါငါလွေꩻခေတ်တဲ့ ဝေါဟာရစခါ မွိုးဖါသီးငဝ်းဖုံႏနဝ်ꩻ ကွဲးတဖြဝ်းဖြဝ်းထိုꩻလဲဉ်းသွူ၊ ဥပမာႏ-မဉ်ႏထေနယ်ဗာႏ တစူးတစိꩻနဝ်ꩻ- “တငါခံꩻ၊ ကီႏသံꩻ၊ နꩻပေႏလုပ်ꩻ၊ နꩻဆဲင်ဆွာꩻ၊ ပေလာႏထူ၊ နားခေင်း၊ ခင်ႏတွောင်ႏ၊ လွေ၊ လွေဗွူ၊ ယာဖွိုင်ꩻ၊ ကွာ၊ အူကွာ၊ သင်ꩻပွတ်၊ တဟတ်ꩻ၊ လေင်းလူႏ၊ ဖိုးဒင်ႏ၊ ဖိုးလင်”စတဲင်နုဲင်းနဝ်ꩻဖုံႏသွူ။ ခမ်းလင်ထုံꩻထွား ကိုးရီးယားကဝ်ꩻလꩻ “လမ်းပꩻ-လမ်းပꩻ”ကရိုꩻနဝ်ꩻတဲ့ အီႏပျောက်၊ ကတူႏပေါက်-ကတူႏပေါက် ကရိုꩻနဝ်ꩻတဲ့ အီႏသူႏ၊ အကတူႏနဝ်ꩻ တနီꩻခါ သူꩻ အီႏအွဉ်ႏတရေꩻဗော့ꩻ ကလူꩻနဝ်ꩻလွုမ်ꩻသွူ။ ခွေသွဉ်းကသျင်ꩻလဝ်းပျꩻ ဝေါဟာရခရာႏနဝ်ꩻ ခိန်ႏခါႏလꩻလဲဉ်းသွူတဲင် အွဉ်ႏထွူတခါႏက တခွုင်းယို၊ မူႏခိုခွန်နင်ꩻ ရဟန်ꩻဗွေႏသံဃာႏ သာႏသနာႏတောႏအတွက် ဆောင်ႏရွက်နွောင်ꩻထွူတဲင်ခါ မဂ်တရာꩻဖိုလ်ႏဉာဏ်ႏ နိဗ္ဗာန်ႏချမ်ꩻသာႏ ယံကလꩻ ဗာႏသွော့ စွုမ်ႏဖြာꩻဖြာꩻ၊ စွုမ်ႏပါꩻပါꩻ ပငါပရာꩻကွိုနဲးဩ။[၁][၂][၃]