ကမ္ဘာႏဟံႏ

ကမ္ဘာႏဂျိုဟ်ႏ
	ဖေႏခါꩻဒါႏမိဉ်ꩻ တောမ်ႏ"အရောင်ႏသောမ်ႏပလဲꩻလွုံꩻ" ကထွာဒါႏ ကမ္ဘာႏဂျိုဟ်ႏယိုနဝ်ꩻ အပိုလို ၁၇ တွယ်ႏထူႏခါꩻဒျာႏ ၁၉၇၂ ဗာႏခိန်ႏသွူ။
တဖူꩻလေပ်ဗဲဉ်ဂုဏ်ႏဖုံႏ
	Epoch J2000
အညာꩻသွတ်ꩻတဖူꩻလေပ်ဗဲဉ်	၁၅၂,၁၀၀,၀၀၀ km (၉၄,၅၀၀,၀၀၀ mi); (1.01673 AU)
အဗော့ꩻသွတ်ꩻတဖူꩻလေပ်ဗဲဉ်	၁၄၇,၀၉၅,၀၀၀ km (၉၁,၄၀၁,၀၀၀ mi); (0.9832687 AU)
သီမီး မေဂျာကြဲင်ႏ	၁၄၉,၅၉၈,၀၂၃ km (၉၂,၉၅၅,၉၀၂ mi); (1.000001018 AU)
တဖူꩻလေပ်ဗဲဉ် ထဲ့ဗဟိုႏ	0.0167086
တဖူꩻလေပ်ဗဲဉ် ကာႏလ	365.256363004 d ; (1.00001742096 yr)
ပုင်ႏမဲင်ႏ လေပ်ဗဲဉ်အာႏ	၂၉.၇၈ km/s (၁၈.၅၀ mi/s); ၁၀၇,၂၀၀ km/h (၆၆,၆၀၀ mph))
ပျမ်းမျှ မူမမှန်မှု	358.617°
တဖူꩻလေပ်ဗဲဉ် တခေင်ႏမုꩻ	7.155° to sun's equator;; 1.57869° to invariable plane;; 0.00005° to J2000 ecliptic;
Longitude of ascending node	−11.26064° to J2000 ecliptic
Argument of perihelion	114.20783°
ဂျိုဟ်ႏရံႏလာဖုံႏ	သဘာဝဂျိုဟ်ႏတု ၁ ဖြုံႏ;; ဂျိုဟ်ႏတု ၁၃၀၅ ဖြုံႏ;
ရုက်ဖဲ့ꩻဆဲင်ႏရာꩻဂုဏ်ႏဖုံႏ
ပုင်ႏမဲဉ်ႏ ထာႏဝနား	၆,၃၇၁.၀ km (၃,၉၅၈.၈ mi)
အီကွေတာ ထာႏဝနား	၆,၃၇၈.၁ km (၃,၉၆၃.၂ mi)
အကြဲင်ႏမော့ ထာႏဝနား	၆,၃၅၆.၈ km (၃,၉၄၉.၉ mi)
တပျာႏ	0.0033528; 1/298.257222101 (ETRS89)
စက်တဝွန်ꩻသီး	၄၀,၀၇၅.၀၁၇ km (၂၄,၉၀၁.၄၆၁ mi) (equatorial) ; ၄၀,၀၀၇.၈၆ km (၂၄,၈၅၉.၇၃ mi) (meridional) ;
မဲ့ငါခိုႏ ဧရိယာႏ	၅၁၀၀၆၅၆၂၃ km2 (၁၉၆၉၃၇၄၃၈ sq mi); ၁၄၈၉၄၀၀၀၀ km2 land (၅၇၅၁၀၀၀၀ sq mi); ၃၆၁၁၃၂၀၀၀ km2 water (၁၃၉၄၃၄၀၀၀ sq mi);
နမ်းပွိုင်	1.08321×1012 km3 (2.59876×1011 cu mi)
အပေႏအတန်	5.97237×1024 kg (1.31668×1025 lb); (3.0×10−6 M☉)
ပုင်ႏမဲဉ်ႏတဉ်ႏတချမုꩻ	၅.၅၁၄ g/cm3 (၀.၁၉၉၂ lb/cu in)
မဲ့ငါခိုႏ ဒြပ်ထွို့ꩻငင်ႏအာႏ	၉.၈၀၇ m/s2 (၃၂.၁၈ ft/s2); (1 g)
အင်နားရှားကိန်း	0.3307
လွစ်ထန်ႏအလျင်	၁၁.၁၈၆ km/s (၆.၉၅၁ mi/s)
လေပ်ဗဲဉ်အသောင်ကာႏလ	0.99726968 d; (23h 56m 4.100s)
အီကွေတာ လေပ်ဗဲဉ်မုꩻ အလျင်	၁,၆၇၄.၄ km/h (၁,၀၄၀.၄ mph)
အကြဲင်တခေင်ႏမုꩻ	23.4392811°
Albedo	0.367 geometric; 0.306 Bond;
တလီꩻနမ်း
မဲ့ငါခိုႏ တလီꩻတေက်ꩻနျꩻအာႏ	101.325 kPa (ပင်ႏလယ်ႏထီခိုႏအမုဲင်)
တလီꩻနမ်းကို ဓာတုနွို့ပါမုꩻ	၇၈.၀၈%နုဲက်ထရိုစဲန် (N2) (dry air); ၂၀.၉၅% အောက်သီစဲန် (O2); ~ ၁%ထီလူး (ရာႏသီႏဥတုအလွောက်ꩻ အပြောင်ꩻလုဲင်ႏအဝ်ႏ); ၀.၉၃၄၀% အာဂွန်; ၀.၀၄၁၃% ကာဗွန်ဒုဲင်အောက်ဆုဲဒ်; ၀.၀၀၁၈၂% နီယွန်; ၀.၀၀၀၅၂% ဟီလီယမ်; ၀.၀၀၀၁၉% မီတေင်း; ၀.၀၀၀၁၁% ကရစ်ပတွန်; ၀.၀၀၀၀၆% ဟုဲက်ဒရိုစဲန်;

ကမ္ဘာႏဟံႏ(ကမ္ဘာႏဂျိုဟ်ႏ) (အိဉ်ႏကလေက်: Earth; သင်္ကေတအမုဲင်: ) ကရိုꩻနဝ်ꩻ လိုꩻဖုံႏ၊ တိရိစ္ဆာန်ႏဖုံႏ၊ သတ္တဝါႏဖုံႏတောမ်ႏ ထာꩻမွူးသေင်ႏမွူးဖုံႏ ကအဝ်ႏမွန်ဗန်အုံသော့ꩻနွောင်ꩻဒျာႏ ဂျိုဟ်ႏတဖြုံႏဒျာႏသွူ။ မိဉ်ႏအဝ်ႏမွူး မိဉ်ႏတွက်လွေꩻအရဲဉ်ႏနဝ်ꩻ အဝ်ႏတတိယရဲဉ်ႏကိုသွူ။ ကအဝ်ႏရံႏဒါႏ ကမ္ဘာႏဟံႏယိုနဝ်ꩻ အဝ်ႏဒျာႏ လာဂျိုဟ်ႏအရံႏတဗာႏဒျာႏသွူ။ ကမ္ဘာႏယို အဝ်ႏလေပ်ပတ်မွူး မွူးနီꩻ ၃၆၅.၂၅၆၄ နီꩻနဝ်ꩻ ခေါပ်တပတ်၊ ထူႏသွူ ကမ္ဘာႏကလေပ်မွူး မွူးနီꩻပေါင်ꩻနဝ်ꩻတဲင် အွောန်ႏထွော့လွေꩻ နေင်ႏ တနေင်ႏသွူ။ ထူႏတောမ်ႏ ရေဒီယိုမဲက်ထရစ်မွူးနီꩻ ထေဖော်ႏသက်တန်ꩻနယ်ꩻ(Radiometric dating)အလꩻ ကမ္ဘာႏ ကပေါ်ႏထွာလွောန်နဝ်ꩻ သက်တန်ꩻအဝ်ႏလဲဉ်း နေင်ႏပေါင်ꩻ (၄.၅၄)ဗီလီယံ နဝ်ꩻသွူ။^[၂၂]^[၂၃]^[၂၄] မွူးနဝ်ꩻ ကမ္ဘာႏဟံႏ အရောင်ႏဖေႏကလေတောင်ႏလꩻတာႏ အဝ်ႏဖေႏခါꩻ အရောင်ႏတောမ်ႏအလျားခိန်ႏနဝ်ꩻသွူ။ ကောပ်မွူးအလျားစွန်ꩻအာႏတဲင် ကမ္ဘာႏတလီꩻနမ်း အထွိုင်လ့သွတ်ꩻကို ရာႏသီႏဥတု (ယာခိုး၊ တလီꩻမာꩻ၊ ခမ်းလော့၊ ဝလင်ꩻ၊ သမ်ꩻထီလင်ꩻ၊ တလီꩻကျမ်ꩻထွာ) အခေႏနေႏဖုံႏ ထွာလွောန်ဗာႏနဝ်ꩻသွူ။ ကမ္ဘာႏကို ထီနွို့ပါသော့ꩻ အဝ်ႏ(၇၁%)တောမ်ႏ^[၂၅] ဟံႏယာႏအဝ်ႏ (၂၉%)ရပ်သွူ။ ကမ္ဘာႏကြဲင်ႏအမော့ (မန်း-ဝင်ရိုးစွန်း)ဒေႏသဖုံႏနဝ်ꩻ ထီဝဖုံႏ အဝ်ႏဒို့ꩻတခြို့ꩻခါꩻဒျာႏသွူ။ ထာꩻလျားဒေႏသနဝ်ꩻတဲ့ ပေါင်းလꩻအာ မွူးရောင်ႏယာခိုးတဲင် တောမ်ႏ တလီꩻနမ်း၊ သမုဒ္ဒရာႏထီထွတ်ꩻတဖူꩻခြောင်ꩻဖုံႏ အဝ်ႏဖြေ့ꩻလီဖန်းဖြယ်ဖေႏ အလျားနဝ်ꩻသွူ။

အာႏကွိုꩻ

↑ ^၁.၀ ^၁.၁ အာႏကွိုꩻချက်အမာႏ: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named VSOP87
↑ ^၂.၀ ^၂.၁ အာႏကွိုꩻချက်အမာႏ: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named IERS
↑ ^၃.၀၀ ^၃.၀၁ ^၃.၀၂ ^၃.၀၃ ^၃.၀၄ ^၃.၀၅ ^၃.၀၆ ^၃.၀၇ ^၃.၀၈ ^၃.၀၉ အာႏကွိုꩻချက်အမာႏ: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named earth_fact_sheet
↑ အာႏကွိုꩻချက်အမာႏ: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Allen294
↑ အာႏကွိုꩻချက်အမာႏ: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named hbcp2000
↑ အာႏကွိုꩻချက်အမာႏ: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named usno
↑ ^၇.၀ ^၇.၁ World Geodetic System (WGS-84). Available online Archived 11 March 2020 at the Wayback Machine. from National Geospatial-Intelligence Agency.
↑ အာႏကွိုꩻချက်အမာႏ: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named cazenave_ahrens1995
↑ အာႏကွိုꩻချက်အမာႏ: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named iers
↑ အာႏကွိုꩻချက်အမာႏ: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named WGS-84-2
↑ Earth's circumference is almost exactly 40,000 km because the metre was calibrated on this measurement—more specifically, 1/10-millionth of the distance between the poles and the equator.
↑ အာႏကွိုꩻချက်အမာႏ: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Pidwirny 2006_8
↑ အာႏကွိုꩻချက်အမာႏ: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named cia
↑ အာႏကွိုꩻချက်အမာႏ: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named NIST2008
↑ အာႏကွိုꩻချက်အမာႏ: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Williams1994
↑ အာႏကွိုꩻချက်အမာႏ: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Allen296
↑ အာႏကွိုꩻချက်အမာႏ: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Cox2000
↑ World: Lowest Temperature။ WMO Weather and Climate Extremes Archive။ Arizona State University။ 16 June 2010 ကို ဒင်ႏထွူလဲဉ်း မူရင်းမော်ကွန်း။ 2010-08-07 ကို ထွားစဲစ်ချာထွူလဲဉ်း။
↑ အာႏကွိုꩻချက်အမာႏ: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named kinver20091210
↑ World: Highest Temperature။ WMO Weather and Climate Extremes Archive။ Arizona State University။ 4 January 2013 ကို ဒင်ႏထွူလဲဉ်း မူရင်းမော်ကွန်း။ 2010-08-07 ကို ထွားစဲစ်ချာထွူလဲဉ်း။
↑ Trends in Atmospheric Carbon Dioxide: Recent Global CO₂ Trend။ National Oceanic and Atmospheric Administration (19 October 2020)။ 26 July 2018 ကို ဒင်ႏထွူလဲဉ်း မူရင်းမော်ကွန်း။ 22 November 2021 ကို ထွားစဲစ်ချာထွူလဲဉ်း။
↑ Age of the Earth။ U.S. Geological Survey (1997)။ 23 December 2005 ကို ဒင်ႏထွူလဲဉ်း မူရင်းမော်ကွန်း။ 2006-01-10 ကို ထွားစဲစ်ချာထွူလဲဉ်း။
↑ Dalrymple, G. Brent (2001). "The age of the Earth in the twentieth century: a problem (mostly) solved". Special Publications, Geological Society of London 190 (1): 205–221. doi:10.1144/GSL.SP.2001.190.01.14. en:Bibcode: 2001GSLSP.190..205D.
↑ Manhesa, Gérard (1980). "Lead isotope study of basic-ultrabasic layered complexes: Speculations about the age of the earth and primitive mantle characteristics". Earth and Planetary Science Letters 47 (3): 370–382. doi:10.1016/0012-821X(80)90024-2. en:Bibcode: 1980E&PSL..47..370M.
↑ National Oceanic and Atmospheric Administration။ Ocean။ 24 April 2013 ကို ဒင်ႏထွူလဲဉ်း မူရင်းမော်ကွန်း။ 3 May 2013 ကို ထွားစဲစ်ချာထွူလဲဉ်း။

အာႏကွိုꩻချက်အမာႏ: <ref> tags exist for a group named "n", but no corresponding <references group="n"/> tag was found

[VSOP87-3] ၁.၀ ^၁.၁ အာႏကွိုꩻချက်အမာႏ: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named VSOP87

[IERS-4] ၂.၀ ^၂.၁ အာႏကွိုꩻချက်အမာႏ: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named IERS

[earth_fact_sheet-5] ၃.၀၀ ^၃.၀၁ ^၃.၀၂ ^၃.၀၃ ^၃.၀၄ ^၃.၀၅ ^၃.၀၆ ^၃.၀၇ ^၃.၀၈ ^၃.၀၉ အာႏကွိုꩻချက်အမာႏ: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named earth_fact_sheet

[Allen294-6] အာႏကွိုꩻချက်အမာႏ: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Allen294

[hbcp2000-7] အာႏကွိုꩻချက်အမာႏ: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named hbcp2000

[usno-8] အာႏကွိုꩻချက်အမာႏ: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named usno

[WGS-84-9] ၇.၀ ^၇.၁ World Geodetic System (WGS-84). Available online Archived 11 March 2020 at the Wayback Machine. from National Geospatial-Intelligence Agency.

[cazenave_ahrens1995-10] အာႏကွိုꩻချက်အမာႏ: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named cazenave_ahrens1995

[iers-11] အာႏကွိုꩻချက်အမာႏ: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named iers

[WGS-84-2-12] အာႏကွိုꩻချက်အမာႏ: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named WGS-84-2

[circ-13] Earth's circumference is almost exactly 40,000 km because the metre was calibrated on this measurement—more specifically, 1/10-millionth of the distance between the poles and the equator.

[Pidwirny_2006_8-14] အာႏကွိုꩻချက်အမာႏ: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Pidwirny 2006_8

[cia-15] အာႏကွိုꩻချက်အမာႏ: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named cia

[NIST2008-17] အာႏကွိုꩻချက်အမာႏ: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named NIST2008

[Williams1994-18] အာႏကွိုꩻချက်အမာႏ: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Williams1994

[Allen296-19] အာႏကွိုꩻချက်အမာႏ: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Allen296

[Cox2000-20] အာႏကွိုꩻချက်အမာႏ: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Cox2000

[asu_lowest_temp-21] World: Lowest Temperature။ WMO Weather and Climate Extremes Archive။ Arizona State University။ 16 June 2010 ကို ဒင်ႏထွူလဲဉ်း မူရင်းမော်ကွန်း။ 2010-08-07 ကို ထွားစဲစ်ချာထွူလဲဉ်း။

[kinver20091210-22] အာႏကွိုꩻချက်အမာႏ: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named kinver20091210

[asu_highest_temp-23] World: Highest Temperature။ WMO Weather and Climate Extremes Archive။ Arizona State University။ 4 January 2013 ကို ဒင်ႏထွူလဲဉ်း မူရင်းမော်ကွန်း။ 2010-08-07 ကို ထွားစဲစ်ချာထွူလဲဉ်း။

[NOAA-24] Trends in Atmospheric Carbon Dioxide: Recent Global CO₂ Trend။ National Oceanic and Atmospheric Administration (19 October 2020)။ 26 July 2018 ကို ဒင်ႏထွူလဲဉ်း မူရင်းမော်ကွန်း။ 22 November 2021 ကို ထွားစဲစ်ချာထွူလဲဉ်း။

[USGS1997-25] Age of the Earth။ U.S. Geological Survey (1997)။ 23 December 2005 ကို ဒင်ႏထွူလဲဉ်း မူရင်းမော်ကွန်း။ 2006-01-10 ကို ထွားစဲစ်ချာထွူလဲဉ်း။

[26] Dalrymple, G. Brent (2001). "The age of the Earth in the twentieth century: a problem (mostly) solved". Special Publications, Geological Society of London 190 (1): 205–221. doi:10.1144/GSL.SP.2001.190.01.14. en:Bibcode: 2001GSLSP.190..205D.

[27] Manhesa, Gérard (1980). "Lead isotope study of basic-ultrabasic layered complexes: Speculations about the age of the earth and primitive mantle characteristics". Earth and Planetary Science Letters 47 (3): 370–382. doi:10.1016/0012-821X(80)90024-2. en:Bibcode: 1980E&PSL..47..370M.

[28] National Oceanic and Atmospheric Administration။ Ocean။ 24 April 2013 ကို ဒင်ႏထွူလဲဉ်း မူရင်းမော်ကွန်း။ 3 May 2013 ကို ထွားစဲစ်ချာထွူလဲဉ်း။

[၂၂]

[၂၃]

[၂၄]

[၂၅]

[n ၁]

[n ၂]

[၁]

[၂]

[၃]

[၄]

[၅]

[၆]

[၇]

[၈]

[၉]

[၁၀]

[၁၁]

[၁၂]

[၁၃]

[n ၃]

[၁၄]

[၁၅]

[၁၆]

[၁၇]

[၁၈]

[၁၉]

[၂၀]

[၂၁]