လာ

နက္ခတ္တဗေဒအကို အောဝ်ႏရံႏခူဒါႏ ဂျိုဟ်ႏဖုံႏယို လာ (အိန်းကလေတ်: Moon) အဖြုံႏပေါင်ꩻ အောဝ်ႏပိဉ် (၃၁) ဖြုံႏ ရိုꩻတဲင် အွဉ်ႏထွော့ခါꩻနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။ ဟမ်ႏခမ်ႏဖာႏဂျိုဟ်ႏအလောင်း ကလေဒါႏ လာ ယို ထွာ ခမ်ႏဖာႏဂျိုဟ်ႏရံႏလာ နောဝ်ꩻသွူ။ မိဉ်ႏဒေါ့ꩻဟမ်ႏခမ်ႏဖာႏခရာႏနောဝ်ꩻ လာ (ခမ်ႏဖာႏရံႏဂြိုဟ်ႏ)ခရာႏ ပါတောဝ်းတထွူတောဝ်းသွူ။ လာ ယို အောဝ်ႏ ဟမ်ႏခမ်ႏဖာႏလောင်း ထွားထီႏမော့ꩻနွောင်ꩻနောဝ်ꩻသွူ။ အမဲဉ်ႏနောဝ်ꩻတဲ လာယို တန်လွဉ်ꩻမွေးစွဉ်ႏထာꩻသွူ။ လာ ယို တန်ပိဉ် ဟမ်ႏခမ်ႏဖာႏ လစ်ꩻပွန်းတပွန်း လဲ့ နီသွဉ်းသီးကွပ်အောဝ်ႏအညာꩻထွားတွော့ꩻ ထင်းတော အပေႏပေႏလွုမ်ꩻနောဝ်ꩻသွူ။ လာ ယို ဗော့ꩻလွဉ်ꩻငါႏ တောမ်ႏ ဟမ်ႏခမ်ႏဖာႏတဲင် မိဉ်ႏထွားတောမ်ႏ မန်ႏပြောင်ႏနောဝ်ꩻ ထီႏနွောင်ꩻ လာ အောဝ်ႏညာꩻ မဲင်ႏ (၅၀) ရပ်လွုမ်ꩻသွူ။ နောဝ်ꩻထွူတကာႏတောဝ်း လာ ထွို့ꩻငင်ႏအာႏယို ယွမ်ꩻဆေ့ꩻထဲင်း ဟမ်ႏခမ်ႏဖာႏ (၆) ဆ ပိဉ်တဲင် နီသွဉ်းသီးမိဉ်ႏအုံလာအလောင်းနောဝ်ꩻ ဖွီထဲင်းကအုံဟမ်ႏခမ်ႏဖာႏလောင်း (၆) ဆ နောဝ်ꩻသွူ။ လာ မဲ့ငါဖားတဗာႏလွုမ်းယို ဟမ်ႏဖွန်ႏဖုံႏ ၊ လုံးတူႏ လုံးတန်ꩻဖုံႏ အောဝ်ႏဗွေဗိတ်ခါနောဝ်ꩻသွူ။ ဟမ်ႏခမ်ႏဖာႏ တောမ်ႏ လာ အဗော့ꩻအညာꩻနောဝ်ꩻ အောဝ်ႏ ( ၃၈၄,၄၀၂ ကီလိုမီတာ ) (၂၃၈,၈၅၆ မဲင်ႏ) ရပ် နောဝ်ꩻသွူ။

လာ

အဝ်ႏကမ္ဘာႏဟံႏအခဝ်ထင်ꩻဖဲ့ꩻ ကထီႏလꩻဒါႏ လာဗွေဗိတ်တဝွန်ꩻတွန်
ကပါဒါႏထာꩻရာꩻဖိုင်ႏ	lunar selenic
တဖူꩻလေပ်ဗဲဉ်ဂုဏ်ႏဖုံႏ
Perigee	362600 km (356400–370400 km)
Apogee	405400 km (404000–406700 km)
သီမီး မေဂျာကြဲင်ႏ	7008384399000000000♠384399 km  (7008384466527698999♠0.00257 AU)
တဖူꩻလေပ်ဗဲဉ် ထဲ့ဗဟိုႏ	6998549000000000000♠0.0549
တဖူꩻလေပ်ဗဲဉ် ကာႏလ	7006236059151040000♠27.321661 d (27 d 7 h 43.19 min 11.5 s)
တဖူꩻလေပ်ဗဲဉ် ကာႏလ	7006255144288960000♠29.530589 d (29 d 12 h 44 min 2.9 s)
ပုင်ႏမဲင်ႏ လေပ်ဗဲဉ်အာႏ	7003102200000000000♠1.022 km/s
တဖူꩻလေပ်ဗဲဉ် တခေင်ႏမုꩻ	5.145° to the ecliptic
Longitude of ascending node	regressing by one revolution in 18.6 years
Argument of perigee	progressing by one revolution in 8.85 years
ဂျိုဟ်ႏရံႏလာဖုံႏ	ကမ္ဘာႏ
ရုက်ဖဲ့ꩻဆဲင်ႏရာꩻဂုဏ်ႏဖုံႏ
ပုင်ႏမဲဉ်ႏ ထာႏဝနား	7006173710000000000♠1737.1 km  (0.273 Earths)
အီကွေတာ ထာႏဝနား	7006173810000000000♠1738.1 km  (0.273 Earths)
အကြဲင်ႏမော့ ထာႏဝနား	7006173600000000000♠1736.0 km  (0.273 Earths)
တပျာႏ	6997119999999999999♠0.0012
စက်တဝွန်ꩻသီး	7007109210000000000♠10921 km  (equatorial)
မဲ့ငါခိုႏ ဧရိယာႏ	7013379300000000000♠3.793×107 km2  (0.074 Earths)
နမ်းပွိုင်	7019219580000000000♠2.1958×1010 km3  (0.020 Earths)
အပေႏအတန်	7022734200000000000♠7.342×1022 kg  (6998123000000000000♠0.012300 Earths)
ပုင်ႏမဲဉ်ႏတဉ်ႏတချမုꩻ	7003334400000000000♠3.344 g/cm3 6999606000000000000♠0.606 × Earth
မဲ့ငါခိုႏ ဒြပ်ထွို့ꩻငင်ႏအာႏ	7000162000000000000♠1.62 m/s2  (6999165400000000000♠0.1654 g)
အင်နားရှားကိန်း	6999392900000000000♠0.3929±0.0009
လွစ်ထန်ႏအလျင်	7003238000000000000♠2.38 km/s
လေပ်ဗဲဉ်အသောင်ကာႏလ	7006236059151040000♠27.321661 d  (synchronous)
အီကွေတာ လေပ်ဗဲဉ်မုꩻ အလျင်	4.627 m/s
အကြဲင်တခေင်ႏမုꩻ	1.5424° to ecliptic 6.687° to orbit plane
Albedo	0.136
မဲ့ငါခိုႏ အလျား အဆေ့ꩻသွတ်ꩻ ပုင်ႏမဲဉ်ႏ အအာသွတ်ꩻ Equator 100 K 220 K 390 K 85°N  70 K 130 K 230 K
တင်ႏသျာꩻဒါႏ အပေႏအတန်	−2.5 to −12.9 −12.74  (mean full moon)
ထောင့်ဖြတ်အချင်း	29.3 to 34.1 arcminutes
တလီꩻနမ်း
မဲ့ငါခိုႏ တလီꩻတေက်ꩻနျꩻအာႏ	10−7 Pa  (day) 10−10 Pa  (night)
တလီꩻနမ်းကို ဓာတုနွို့ပါမုꩻ	He Ar Ne Na K H Rn

ကမ္ဘာမြေပြင်နှင့် နေ၏အလင်းရောင်တည်နေရာကြားတွင် လစဉ်ပြောင်းလဲနေသောထောင့်နေရာနှင့် လ၏ မြင်ကွင်းပုံ

အပေႏအတန်

နီသွဉ်းသီး ကထီႏတသေႏသေႏဒျာႏ လာ ကအောဝ်ႏမို့ꩻလောင်းကီသူꩻနောဝ်ꩻ လာယို ထွာဒျာႏ အောဝ်ႏရံႏခါꩻ ဟမ်ႏခမ်ႏဖာႏဂြိုဟ်ႏတဲင် ထွာဟမ်ႏယိုအရံႏ(အခြွေအရံ)အနေႏဒျာႏနောဝ်ꩻသွူ။ နက္ခတ္တဗေဒ ဘာႏသာႏရပ်အကို လာဖုံႏကအောဝ်ႏရံႏခါꩻဂြိုဟ်ႏဖုံႏယို အောဝ်ႏပိဉ် လာအဖြုံႏပေါင်ꩻ (၃၁) ဖြုံႏ ပိဉ်သွူ။ အင်္ဂါႏဂျိုဟ်ႏ နောဝ်ꩻ လာအောဝ်ႏ (၂) ဖြုံႏ၊ စျူပီတာဂျိုဟ်ႏနောဝ်ꩻ လာ အောဝ်ႏ (၁၂) ဖြုံႏ၊ စနေႏဂျိုဟ်ႏနောဝ်ꩻ လာအောဝ်ႏ (၉) ဖြုံႏ၊ နဲစ်ပစွန်းဂျိုဟ်ႏနောဝ်ꩻ လာ အောဝ်ႏ (၂) ဖြုံႏ စတဲင် လာဖုံႏယို အောဝ်ႏရံႏခါꩻဂြိုဟ်ႏ ပငါပရာꩻနောဝ်ꩻသွူ။

လိုꩻသီး လꩻသေတောဝ်းဒွိုန်း လာ ဖုံႏလဲ့ အောဝ်ႏနွောင်ꩻကနေဒွိုန်းသွူ။ လိုꩻသီးကသေခါꩻလဲဉ်း လာ (၃၁) ဖြုံႏယို တဖြုံႏတောမ်ႏတဖြုံႏ အရွယ်ႏပေႏတန် တဗွိုန်တောဝ်းလို့ဝါင်ꩻသွူ။ လာ တဖြုံႏကအောဝ်ႏရံႏသေꩻခါꩻ စနေႏဂြိုဟ်ႏနောဝ်ꩻ လာအချင်ꩻ (အချင်း, အဆွာꩻသွတ်ꩻခွဉ်းစွဉ်ႏ(မျဉ်းဖြောင့်)ကတဲက်ကာႏစက်ဝိုန်ꩻဗဟိုႏတဲင်ကထွာအီစက်ဝိုန်ꩻအခေါဝ်တရျားနီခေါဝ်)ယို အောဝ်ႏ (၃၅၅၀) မဲင်ႏ တဲင် နီသွဉ်းသီး လာမဲင်း ကအောဝ်ႏရံႏဟမ်ႏခမ်ႏဖာႏယိုနောဝ်ꩻ အချင်ꩻအောဝ်ႏ (၂၁၆၀)မဲင်ႏလွုမ်ꩻသွူ။ နီသွဉ်းသီး ကထီႏလာမဲင်းနောဝ်ꩻတဲ့ တန်ထဲင်း ဆာႏဖုံႏ ဂြိုဟ်ႏအလင်ဖုံႏတဲင် ထီႏ တန်နုဲင်း ရင်းအီႏတတွာတွာ မွူး ပိဉ်နောဝ်ꩻသွူ။ ကွယ်ႏတွော့ꩻအမဲဉ်ႏနောဝ်ꩻတဲ လာမဲင်းယို ပေႏထဲင်း ခွိုင်ႏကားဂြိုဟ်ႏကအောဝ်ႏ မွူးစကျဝဠာႏ အကိုသွူ။ ဗော့ꩻလွဉ်ꩻငါႏဟမ်ႏခမ်ႏဖာႏတဲင် ထင်းမာႏဒျာႏ လာယို အတန်နေနေနုဲင်းမွူးနောဝ်ꩻသွူ။ လာယို ညာꩻတောမ်ႏ ဟမ်ႏခမ်ႏဖာႏ ပျမ်းမျှအနေႏမဲင်းပေါင်ꩻ (၂၄၀,၀၀၀) ရပ်လွုမ်ꩻသွူ။ မွူး နောဝ်ꩻ အောဝ်ႏဟမ်ႏခမ်ႏဖာႏ ညာꩻထဲင်း လာ အဆပေါင်ꩻ (၄၀၀) ရပ်ပိဉ်သွူ။ ဆာႏဖုံႏနောဝ်ꩻတဲ ညာꩻထဲင်း မွူး ကညာꩻဟမ်ႏတဲင် အဆပေါင်ꩻအာမရေႏမရာႏအောဝ်ႏညာꩻငါႏသွူ။ လာယို အောဝ်ႏဟမ်ႏခမ်ႏဖာႏ မိဉ်ႏထွားမန်ႏပြောင်ꩻအာႏတလာလာနောဝ်ꩻ ထီႏညာꩻဗော့ꩻနွောင်ꩻ အမဲင်ႏ (၅၀) ရပ်တဲင် နက္ခတ်ဆရာႏသီး ထွားတောမ်ႏမန်ႏပြောင်ꩻအစားနောဝ်ꩻတွော့ꩻ သေလွဉ်ဗာႏ ဗဟုသုတကဆဲင်ႏ လာမဲ့ငါလုဲင်းခရာႏ ကြောင်းကြောင်းစင်စင်နောဝ်ꩻသွူ။

ကထီႏလꩻ လာ ပွုံႏ

ဟမ်ႏခမ်ႏဖာႏ ကလေပ်တဖူꩻအလꩻ အောဝ်ႏလေပ်ဗဲဉ်မွူးအတွိုင်ꩻ လာယိုလဲ့ လေပ်ဗဲဉ်တဖူꩻအလꩻ အောဝ်ႏလေပ်ဗဲဉ်ဟမ်ႏခမ်ႏဖာႏနောဝ်ꩻသွူ။ ကမဲဉ်ရိုꩻနောဝ်ꩻတဲ ယင်လဲင်ႏလဲင်ႏနောဝ်ꩻ နီသွဉ်းသီးထီႏနွောင်ꩻလာဗွေဗိတ်တဝိုန်ꩻတိုန်လဲ့ အခိိန်ႏယင်ဟန်ႏနောဝ်ꩻတဲ ထီႏနွောင်ꩻ လာပေႏကဒိစ်ꩻလွုမ်ꩻ မိဉ်ႏတမွေးတောဝ်း ထီႏနွောင်ꩻတယ်ꩻတောဝ်းလာ နောဝ်ꩻသွူ။ ပွိုးထာꩻမုဲင်ꩻနဲတဲင် လာ ယို အရောင်ႏနမ်းပဲင်ႏတအောဝ်ႏတောဝ်းနောဝ်းသွူ။ နီသွဉ်းသီးကထီႏနွောင်ꩻလာနောဝ်ꩻ မွူးအရောင်ႏ အောဝ်ႏဆဲစ်လူးတွော့ꩻ အရောင်ႏဆဲစ်ပြန်ႏဒါႏ လာ အခေါဝ်တဗာႏလွုမ်ꩻနောဝ်ꩻသွူ။ အခိန်ႏနောဝ်ꩻနောဝ်ꩻ လာ အွိုးတဖဲ့ꩻသူꩻ ဖြေင်းခေ့ꩻကရိစ်ꩻထွာ ထာꩻလွုက်ꩻခိန်ႏတဲင် ကထွာနုဲင်းယိုနောဝ်ꩻဟဲ့ꩻ လာပြောင်ꩻလုဲင်ႏအရန်း ရိုꩻနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။

တယ်ႏစ ကလေရောင်ႏဆဲစ်တန် စားနောဝ်ꩻ ဖေႏကထွာလာအရောင်ႏလေပေႏ(လာကွဲပေႏပေႏ)ထွူ ခေ့ꩻကရစ်ဖြေင်းထိုꩻ အရန်းရန်း ဖေႏကထွာအတာႏ ည (၂၉.၅၃)( ၂၉ နီꩻ၊ ၁၂ နားရီႏ၊ ၄၄ မိနစ်) တဲင်၊ နောဝ်ꩻမိဉ်ႏထွူမꩻ လုဲင်းလဲ့စက်ဝိုန်ꩻပုံႏ လာမဲင်းတန်ယို ထီႏလꩻနွောင်ꩻနောဝ်ꩻသွူ။ ကထွာနုဲင်းနောဝ်ꩻ ဟမ်ႏခမ်ႏဖာႏ တောမ်ႏ မွူးအခါႏ လာ ကာႏလွေꩻတဲင် ဟဲ့ꩻ မွူးကဲင် နောဝ်ꩻသွူ။ ဟမ်ႏကလေပ်ဗဲဉ်မွူးယို ယင်လဲင်ႏလဲင်ႏနောဝ်ꩻ ဟမ်ႏခမ်ႏဖာႏတွိုႏလွေꩻ မွူး တောမ်ႏ လာ အခါႏ မိဉ်ႏအောဝ်ႏတနꩻစွဉ်ႏလို့ဝါင်ꩻယို ထွာလုဲင်ႏ လာကဲင် နောဝ်ꩻသွူ။ နောဝ်ꩻထွူ မိဉ်ႏထီႏနွောင်ꩻ လာ လစ်ꩻပွန်းတပွန်းနောဝ်ꩻ ထီႏ လꩻမဲ့ကူႏ(လမျက်ခုံး)၊ နောဝ်ꩻထွူ ထီႏနွောင်ꩻ လာ တထာႏဝ၊ နောဝ်ꩻထွူမꩻ ထီႏနွောင်ꩻ လာဗွေ နောဝ်ꩻသွူ။ လာကဗွေခိန်ႏနောဝ်ꩻ အောဝ်ႏညာꩻတောမ်ႏမွူးတဲင် တောမ်ႏဟမ်ႏခမ်ႏဖာႏယို လာ မိဉ်ႏအောဝ်ႏ တဖဲ့ꩻစီႏမꩻ ထွာနွောင်ꩻ လာဗွေ နောဝ်ꩻသွူ။ လာ ကလေပ်ဗဲဉ်ဟမ်ႏ ကလွေꩻအတဖူꩻအတွိုင်ꩻယို ထီႏနွောင်ꩻ တတိယ လစ်ꩻပွန်းတပွန်းထွူမꩻ အဆုဲင်ꩻသွတ်ꩻတွိုႏချာ လာဆန်ꩻနောဝ်ꩻသွူ။

လာမဲ့ငါဖားတဝိုန်ꩻ ကအောဝ်ႏခွယ်ႏထေ့ဟမ်ႏခမ်ႏဖာႏဖဲ့ꩻယို အောဝ်ႏစွူတဖဲ့ꩻချင်ႏတဲင် အွိုးတဖဲ့ꩻသူꩻနောဝ်ꩻတဲ နီလိုꩻသီး အောဝ်ႏဟမ်ႏလောင်း တထီႏနွောင်ꩻတောဝ်းသွူ။ ကွပ်နောဝ်ꩻမꩻတဲင် အဖဲ့ꩻနောဝ်ꩻအလောင်း မွူးရောင်ႏထဲ့လူးစွဉ်ႏလဲ့ ဟဲ့ꩻဖန်ဒျာႏ လာခေ့ꩻကရိစ်ꩻအခေါဝ် (လ၏မဲမှောင်သောအခြမ်း) နောဝ်ꩻသွူ။ လိုꩻသီး ယံတဲက်ထွားနွောင်ꩻအခိန်ႏအတာႏ သုံꩻအီꩻ လာ တဲင် ပြောင်ꩻလုဲင်ႏအွဉ်ႏသော့ꩻ(အစားထိုး) မွူးနီꩻ(နေ့ရက်)ဖုံႏတွော့ꩻ လာကထွာ ကပြောင်ꩻလုဲင်ႏ စက်ဝိုန်ꩻအတွိုင်ꩻ ဖေႏကညီႏအတာႏ သုံꩻအီနောဝ်ꩻသွူ။ လိုꩻသီးယို တယ်ႏကထီႏစလာကာႏ ဟွိုန်ဟောဝ်စွယ်ꩻရောင်လွနောဝ်ꩻသွူ။ လိုꩻယင်ဟန်ႏနောဝ်ꩻ မဲဉ်အုံတနွောင်းထွူလာလောင်းတွော့ꩻ မဲဉ်ထွားလင်ꩻဟမ်ႏခမ်ႏဖာႏအတာႏ ယူႏ စွယ်ꩻရောင် ဗေင်ႏမင်းရောင် ကဒွိုန်းနောဝ်ꩻသွူ။

လာမဲ့ငါခိုႏလောင်း ကအဝ်ႏဒါႏ လုံးပူႏဗျို့ဖုံႏ

လာဆန်ꩻ လာမား တောမ်ႏ စမ်ꩻထောင်ထွားစိမ်ꩻ

အွိုးကရီးခါနောဝ်ꩻ လိုꩻသီးထင်းဒျာႏ လာ ယို အရောင်ႏနမ်းပဲင်ႏအောဝ်ႏနောဝ်ꩻသွူ။ နက္ခတ်ပညာႏ ထွိုင်ႏလေလင်း ထင်ႏထိုလွဉ်မꩻ လာ ယို မွူးရောင်ႏထဲ့လူးတွော့ꩻ လေဗာႏကရိုꩻယို သေလွဉ်လွနောဝ်ꩻသွူ။ မွူးရောင်ႏ အောဝ်ႏယေႏမိုးတသေႏသေႏလူး လာ အလောင်းနောဝ်ꩻသွူ။ လာ ယို လေပ် ဟမ်ႏခမ်ႏဖာႏ အောဝ်ႏဖဲ့ꩻတွို့ꩻ လေပ်ကွဉ်ႏလွေꩻတဲင် ည(၂၇ ၁/၃ )နီꩻရပ်နောဝ်ꩻ လေပ်ခူထွူတလိမ်ꩻနောဝ်ꩻသွူ။ ကွယ်ႏတွော့ꩻ ဟမ်ႏ နမ်းယို အောဝ်ႏဖဲ့ꩻတွို့ꩻတပန်ႏကွဉ်ႏလွေꩻနေနေတဲင် အောဝ်ႏဟမ်ႏခမ်ႏဖာႏထွားအနေႏနောဝ်ꩻ လာ ကလေပ်ဟမ်ႏခမ်ႏဖာႏ ဖေႏကခူတလိမ်ꩻယို ည မွူးနီꩻပေါင်ꩻ (၂၉ ၁/၂)နီꩻရပ် ညထိုꩻနောဝ်ꩻသွူ။ အခိန်ႏနောဝ်ꩻအကို လာ ယို အောဝ်ႏတပန်ႏ(ဝင်ရိုးလောင်း)ဒျာႏတဲင် နီသွဉ်းသီး ကအောဝ်ႏထီႏတသေႏယို ထီႏဗာႏ လာမဲ့ငါဖဲ့ꩻလွုမ်ꩻနောဝ်ꩻသွူ။ လာ ယို တဝိုန်ꩻတဒွီႏ ရုပ်ပွိုင်ပုံႏအောဝ်ႏနောဝ်ꩻသွူ။ ကွယ်ႏတွော့ꩻ နီသွဉ်းသီးထီႏနွောင်ꩻလာတဝိုန်ꩻဗွေယို ထီႏနွောင်ꩻလာဗွေနီꩻလွုမ်ꩻတဲင် လာဆန်ꩻ လာလောင်း ကာႏလဖုံႏနောဝ်စ ထီႏနွောင်ꩻ လာတကွို့ꩻတခေါဝ်လွုမ်ꩻသွူ။ ကထီႏဗာႏနုဲင်းယိုနောဝ်ꩻ ကွပ်ပွိုးထာꩻမုဲင်ꩻနဲ ကရိုꩻယို စမ်ꩻထွားစိမ်ꩻနွောင်ꩻ နုဲင်းဆလယိုအတွိုင်ꩻလꩻနောဝ်ꩻသွူ-

ခုံႏအုံလင်ꩻအီကတပန်ႏနွောင်ꩻစား (ဆုံလည်ကုလားထိုင်, swivel chair) ယိုအွဉ်ႏသော့ꩻ အခန်ꩻတခန်ꩻအကိုတဲင်၊ မေႏမန်ႏအိမ်ႏ မေႏတေဉ်ꩻမေႏရာႏ မိဉ်ႏတမွေးတောဝ်း မေႏတျာႏတဖြုံႏယို အွဉ်ႏဖွို့ အခန်ꩻကိုနောဝ်ꩻသွူ။ ရီးစသွတ်ꩻ ကုလာထဲင်လောင်း အုံလင်ꩻခွဲႏတရွို့မေႏရာႏတဲင် ယွိုင်ႏငါစွဉ်ႏစွဉ်ႏစူတဖဲ့ꩻထွူ စူနောဝ်ꩻအလောင်းခွုမ်ပါ တလီꩻလုံꩻဗွာ(ဘောလုံးဖြူ) တဖြုံႏနောဝ်ꩻသွူ။

မေႏတေဉ်ꩻမေႏရာႏနောဝ်ꩻ မွူးအနေႏ၊ ကတူႏနောဝ်ꩻ ဟမ်ႏခမ်ႏဖာႏလုံꩻအနေႏ၊ တလီꩻလုံꩻ ဘောလုံးယို လာ အနေႏ သဖော်ꩻအွဉ်ႏခန်းနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။ ဟဲ့ꩻအွဉ်ႏတဝွေ့ꩻဒွိုန်း ခွဲႏတရွို့ꩻတောဝ်းဒွိုန်း ခုံႏအုံလင်ꩻ ကုလာထဲင်တွင် မေႏရာႏမေႏတေဉ်ꩻယို ဖေႏကအောဝ်ႏဗာႏ လိုꩻကအုံလင်ꩻကုလာထဲင်လောင်း ငင်းဖဲ့ꩻနောဝ်ꩻသွူ။ တလီꩻလုံꩻအလောင်း ကတူႏဟေ့ꩻဖေႏကထဲ့လူးဗာႏမွိုန်းအတာႏ ယွိုင်ႏစူ ခွုမ်ဟမ်းထိုထိုခါꩻဗာႏသွူ။ အကျာꩻနောဝ်ꩻတွင်ꩻ မေႏအရောင်ႏထဲ့လူးစွဉ်ႏတရွဉ်း တလီꩻလုံꩻအလောင်းတဲင် တလီꩻလုံꩻကအောဝ်ႏခွဲႏထေ့ လိုꩻကအုံလင်ꩻမဲ့ငါဖဲ့ꩻယို အောဝ်ႏလေလင်းလို့နောဝ်ꩻသွူ။ ကအောဝ်ႏလေလင်းလို့ တလီꩻလုံꩻမဲ့ငါနုဲင်းယိုနောဝ်ꩻ ရုပ်ပွိုင်ဗွိုန် လာဗွေဝိုန်ꩻ သဖော်ꩻနောဝ်ꩻသွူ။

နောဝ်ꩻထွူ မိဉ်ႏအွဉ်ႏတပန်ႏခုံႏကအုံလင်ꩻလူးနောဝ်ꩻ တလီꩻလုံꩻအလောင်းအဟေ့ꩻကထဲ့လူးအခေ့ꩻဖဲ့ꩻယို ကွဲအာအာထဲင်း ကလေဖဲ့ꩻသွူ။ မိဉ်ႏအွဉ်ႏခွဲႏတပန်ႏထွူ ခုံႏကအုံတွိုး လစ်ꩻပွန်းတပွန်းနောဝ်ꩻ တလီꩻလုံꩻယို ထီႏနွောင်ꩻ အွိုးတခေါဝ်လေ၊ အွိုးတခေါဝ်ခေ့ꩻ နောဝ်ꩻသွူ။ တလီꩻလုံꩻမဲ့ငါတခေါဝ် ကအောဝ်ႏလေနုဲင်းယိုနောဝ်ꩻ ပုံႏရုပ်ပွိုင်ယို ဗွိုန်နုဲင်း လာလောင်း (၇) နီꩻ (၈)နီꩻရပ် လာ တခေါဝ်ပုံႏရုပ်ပွိုင်နောဝ်ꩻသွူ။

နောဝ်ꩻထွူ အွဉ်ႏတပန်ႏယိင်း ခုံႏကအုံတွိုး လစ်ပွန်းတပွန်းရပ်တဲင် ခုံႏလောင်းကအုံလင်ꩻသားမဲ့ငါ တောမ်ႏ မေႏတေဉ်ꩻမေႏရာႏယို မိဉ်ႏအွဉ်ႏခွဲႏတနꩻထွူနောဝ်ꩻ တလီꩻလုံꩻအလောင်း ကအောဝ်ႏလေဒါႏအခေါဝ်ယို ထိုꩻမားကြောင်းထိုꩻထွူတဲင် ထီႏလꩻနွောင်ꩻအဟေ့ꩻခေ့ꩻကရိစ်ꩻလွုမ်ꩻနောဝ်ꩻသွူ။ ထွာနုဲင်းယိုနောဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻ လာမား နောဝ်ꩻသွူ။ နောဝ်ꩻထွူ မိဉ်ႏအွဉ်ႏတဝေ့ꩻဖျင် ခုံႏအုံတွိုး လစ်ꩻပွန်းတပွန်းနောဝ်ꩻ တလီꩻလုံꩻမဲ့ငါအွိုးတခေါဝ် လေလွဉ်ချာတဲင် တခေါဝ်နောဝ်ꩻအောဝ်ႏခေ့ꩻကနေနောဝ်ꩻသွူ။ အာကလေဒျာႏ တလီꩻလုံꩻမဲ့ငါအခေါဝ် ရုပ်ပွိုင်ပုံႏနောဝ်ꩻ ဗွိုန်နုဲင်း လာဆန်ꩻ (၇)နီꩻ (၈)နီꩻ ရပ်ကအောဝ်ႏဒါႏ လာ ပုံႏနောဝ်ꩻသွူ။

နောဝ်ꩻထွူ အွဉ်ႏခွဲႏတပန်ႏချာ ခုံႏအုံတွိုးကုလာထဲင် တလိမ်ꩻဗွေဗွေ ဖေႏကတွိုႏချာခင်ႏလမ်းလီꩻယိုနောဝ်ꩻ ထီႏလꩻနွောင်ꩻယင်း တလီꩻလုံꩻ မဲ့ငါဗွေလေလင်းချာလို့ နောဝ်ꩻသွူ။ လာ ယို ဗွေထွူ လောင်း (ဆွတ်ချာ, အကဗွေယွမ်ꩻချာ)၊ လောင်းထွူ မား ၊ မား ထွူ ဆန်ꩻ ၊ ဆန်ꩻ ထွူ ဗွေ ချာယင်းတဲင် ထွာနုဲင်းလွေꩻယိုအတွိုင်ꩻနောဝ်ꩻသွူ။

အရွယ်ႏပေႏတန် တောမ်ႏ ထွို့ꩻငင်ႏအာႏ

အဝ်ႏအညာꩻ ကီလိုမီတာ သန်း(၅၀)ကို ထီႏထွားတောႏလွေꩻ လာတောမ်ႏ ကမ္ဘာႏဟံႏပုင်ႏ

ကွပ်အရွယ်ႏပေႏလွုမ်ꩻတွော့ꩻ လာ ယိုထွို့ꩻငင်ႏအာႏဆေ့ꩻလွုမ်ꩻတဲင် အောဝ်ႏလယ်ႏကွို့ꩻဟမ်ႏထွို့ꩻငင်ႏအာႏ (၆) ပွန်း (၁)ပွန်းလွုမ်ꩻသွူ ။ ကွပ်နောဝ်ꩻမꩻတဲင် လိုꩻတဖြာꩻမိဉ်ႏထွူႏ ပေါင် (၆၀) နောဝ်ꩻ မိဉ်ႏတွိုႏလာလောင်းသူꩻအလေꩻထွူႏကွို့ꩻ ပေါင် (၁၀) လွုမ်ꩻသွူ။

လာ ထွို့ꩻငင်ႏအာႏယို ဖွီထဲင်းဟမ်ႏခမ်ႏဖာႏရိုꩻကီလဲ့ ထွို့ꩻငင်ႏအာႏနောဝ်ꩻနောဝ်ꩻ အောဝ်ႏအွိုးနောဝ်ꩻကိုလွုမ်ꩻသွူ။ မိဉ်ႏထွာႏဟမ်ႏခမ်ႏဖာႏယိုအလောင်း လိုꩻတဖြာꩻမိဉ်ႏဝေါင်းထင်ႏ တလီꩻလုံꩻတဖြုံႏနောဝ်ꩻ ထဲ့ချာလင်ꩻလူး ကဝေါင်းထင်ႏသားအထျꩻသွူ။ မိဉ်ႏထွာလာလောင်းသူꩻတဲ မိဉ်ႏဝေါင်းထင်ႏ တလီလုံး ဘော်လုံးနောဝ်ꩻ တလီꩻလုံꩻထဲ့ချာထေ့ကဝေါင်းသားထျꩻရိုꩻကီလဲ့ ထဲ့လင်ꩻယွလွဉ်ꩻထာꩻနောဝ်ꩻသွူ။ နောဝ်ꩻထွူ လိုꩻတဖြာꩻမိဉ်ႏတကျောက်ကီဟမ်ႏလောင်း ခွိုင်ႏအာႏကအောဝ်ႏမိဉ်ႏထွူ ထဲ့လင်ꩻလူးချာဟမ်ႏလောင်းသွူ။ လာလောင်းနောဝ်ꩻတဲ မိဉ်ႏတကျောက်ကီထွူ မာꩻနွောင်ꩻကဒွိုန်းထာꩻမာꩻဖုံႏထွူမꩻ ထဲ့လင်ꩻချာယွယွနောဝ်ꩻသွူ။ ပွိုးထာꩻမုဲင်ꩻနဲတဲင် လာထွို့ꩻငင်ႏအာႏ တသန်တောဝ်းနုဲင်း ဟမ်ႏခမ်ႏဖာႏလောင်းတွော့ꩻ ထဲ့လင်ꩻယွဗာႏနောဝ်ꩻသွူ။

လာလောင်းသူꩻနောဝ်ꩻ တလီꩻအဲဉ်ထောဝ်း ၊ ထီလဲ့တအဲဉ်ထောဝ်းသွူ။ ကွပ်နောဝ်ꩻမꩻတဲင် လိုꩻကထောင်လွေꩻ ကရီးခါ ခင်ႏကာ ကအောဝ်ႏ လာအလောင်းသူꩻလဲ့ သဘာဝအလꩻ အီႏထိုꩻမားထိုꩻတယိုꩻတောဝ်းနောဝ်ꩻသွူ။ လာလောင်းသူꩻ တလီꩻအဲဉ်ထောဝ်းတဲင် အခွꩻ အလျားအတာႏ တရဲဖေႏနွောင်ꩻတောဝ်းသွူ။ ကွပ်နောဝ်ꩻမꩻတဲင် အာကာသယာဉ်မှူးဖုံႏယို ဖေႏကရဲနွောင်ꩻသက်အန္တရာယ်ႏအတာႏ အာကာသကွဉ်ကꩻခြိုင်းထွူႏဖုံႏတောမ်ႏ သာအီထာꩻအတာႏ တောဗာႏပါ အောက်သီစေဉ်ဗိုတ်ꩻဖုံႏနောဝ်ꩻသွူ။ လာ ထွို့ꩻငင်ႏအာႏ တသန်တောဝ်းနုဲင်းဟမ်ႏလောင်းတဲင် ကကꩻလွေꩻ အခြိုင်းအခိုꩻခွုမ်ꩻလာꩻဖုံႏနောဝ်ꩻလဲ့ တထွူႏတောဝ်းနုဲင်းဟမ်ႏလောင်းနောဝ်ꩻသွူ။

ရုပ်ပွိုင်လက္ခဏာႏဖုံႏ

လာ လောင်းသူꩻနောဝ်ꩻ ပုံႏကဗွိုန်ဒါႏ ထီခြောင် စမ်းဖက်ꩻဖုံႏ အခြောင်ꩻ အရွေꩻဖုံႏ အောဝ်ႏထီႏဗာႏနောဝ်ꩻသွူ။ အရွေꩻနုဲင်းနောဝ်ꩻဖုံႏနောဝ်ꩻ မိဉ်ႏထွာထီခြောင်တန်ဖုံႏလဲ့ ထွာဒျာႏထီတအဲဉ်ထောဝ်း အခြောင်ꩻဖုံႏ တခြောင်ႏဖုံႏလွုမ်ꩻသွူ။ အွိုးနေင်ႏပေါင်ꩻညဆွာꩻကာႏလ နောဝ်ꩻတဲ ထွာထီခြောင်ဖုံႏတဲင် ယိုခါနောဝ်ꩻတဲ ထီတအဲဉ်ထောဝ်းဒွုမ်တွော့ꩻ အောဝ်ႏကုဲင်လယ်ႏကွို့ꩻ ခြောင်အရွေꩻဖုံႏလွုမ်ꩻကရိုꩻယို နက္ခတ္တဗေဒ ဆရာႏဖုံႏ ယူႏရမ်ꩻထူႏခါꩻနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။ နုဲင်းယိုအတွိုင်ꩻ တယ်ႏအွိုးကရီးစခါကာႏ နက္ခဆရာႏဖုံႏ ရမ်ꩻယူႏလွေꩻ လာခရာႏယို မှန်ႏဖီလူꩻ မှန်ႏပြောင်ႏဖုံႏလဲ့တပါတောဝ်းလဲ့သင်၊ နောဝ်ꩻထွူ တောမ်ႏမှန်ႏဖီလူꩻ မှန်ႏပြောင်ႏဖုံႏ ကစွဲကမ်းလဲ့သင်၊ တွယ်ႏထူႏဓါတ်ပုံႏတောမ်ႏကဲဉ်မရာလဲ့သင် ထောင်ထွားလေ့လာလွေꩻနောဝ်ꩻသွူ။ လာမဲ့ငါခရာႏယိုလဲ့ သေလွဉ်ခန်း တော်ႏတော်ႏတန်ႏတန်ႏ နောဝ်ꩻသွူ။ လာမဲ့ငါလောင်း ကအောဝ်ႏဒါႏခင်ႏလမ်းအာ ခွိုင်ႏမုဲင်ꩻထွောင်းထွောင်းဖုံႏလဲ့ ဟဲ့ꩻဖန်အမိဉ်ꩻ အမျိုꩻမျိုꩻနောဝ်ꩻသွူ။ နောဝ်ꩻထွူ ထွိုင်ႏတွိုႏလွဉ် (၂၀) ရျာꩻစု ဒုတိယပဲင်ꩻအစရပ်နောဝ်ꩻ ထောင်ထွားလာမဲ့ငါအတာႏ အွဉ်ႏစွꩻဒင်ႏရောင် အာကာသယာဉ်ဖုံႏတဲင် ထောင်ထွားဆုံးဆုံးနွောင်ꩻလွဉ်နောဝ်ꩻသွူ။

လာယိုအရောင်ႏကဗွာဗာႏနောဝ်ꩻ လꩻမွူးရောင်ႏတွော့ꩻ ဗွာဗာႏဒျာႏနောဝ်ꩻသွူ။ မိဉ်ႏတလꩻတောဝ်း မွူးအရောင်ႏက လာယို ဖြေင်းခေ့ꩻကရစ်ꩻတန်ဒျာႏနောဝ်ꩻသွူ။ လာယို ညတလာမꩻ တပန်ႏတလိမ်ꩻလွုမ်ꩻတဲင် လာအလောင်းတနီꩻယို ဗွိုန်တတွာ ဟမ်ႏခမ်ႏဖာႏလောင်း တလာပိဉ်သွူ။ နောဝ်ꩻမꩻတဲင် လာ အလောင်း တနီꩻတာႏအခိန်ႏယို ညဟမ်ႏအခိန်ႏ နီပတ်(၁၄ နီꩻ) ရပ်တဲင် တဟာတာႏအခိန်ႏယိုလဲ့ ညဆွာꩻပိဉ် ဟမ်ႏအခိန်ႏ နီပတ်ရပ်နေနေသွူ။ လာအလောင်း မွူးဟာခိုႏခိန်ႏနောဝ်ꩻ မွူးရောင်ႏတောမ်ႏ အလျားဓါတ် ၊ အရောင်ႏလေဖုံႏ တလꩻတောဝ်းတဲင် ခေ့ꩻကရိစ်ꩻတန်တွော့ꩻ ခွꩻကဒဲ့တန်နောဝ်ꩻသွူ။ သုည ဒီႏဂရီႏကလ ဒီႏဂရီႏ (၂၀၀) မိဉ်ႏမွေးတောဝ်း ဒီႏဂရီႏ (၄၀၀) ရပ်ပိဉ်တဲင် ခွꩻလွဉ်ꩻငါႏမွေးစွဉ်ႏနောဝ်ꩻသွူ။ မိဉ်ႏတွိုႏ မွူးယာခိုႏ မွူးလေခိန်ႏနောဝ်ꩻတဲ လျားလွဉ်ꩻထာꩻတဲင် ရထီဗို့ꩻနေး ရထီလွီးကြုံႏလို့နေးစွဉ်ႏကရိုꩻယို ပညာႏသျှင်ႏသီး ရမ်ꩻယူႏနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။ လာ အလောင်းသူꩻနောဝ်ꩻ ထီိ ၊ တလီꩻ တောမ်ႏ သက်အောဝ်ႏသတ္တဝါႏသီး တအဲဉ်ထောဝ်းနောဝ်ꩻသွူ။ အငေါဝ်း လဲ့ တအောဝ်ႏနွောင်ꩻတောဝ်းနောဝ်ꩻသွူ။ အောဝ်ႏဟမ်ႏလောင်း မိဉ်ႏခꩻထင်ႏတောမ်ႏ ဒုံးကျောင်ႏ(Rocket)တွော့ꩻ မိဉ်ႏထဲ့ ပꩻလူးစွဉ်ႏ လာအလောင်းလဲ့ အငေါဝ်းတဟွိုန်နွောင်ꩻတောဝ ်းနောဝ်ꩻသွူ။ ပွိုးထာꩻမုဲင်ꩻနဲတဲင် လာအလောင်း လာအသောင်အရင်ꩻနောဝ်ꩻ တလီꩻထုတအဲဉ်ထောဝ်း ထွာဒျာႏတလီꩻလွစ်နယ်ႏ(လေဟာနယ်) လွုမ်ꩻတဲင် တဟွိုန်နွောင်ꩻတောဝ်း အငေါဝ်းဖုံႏနောဝ်ꩻသွူ။

အောဝ်ႏဟမ်ႏလောင်း မိဉ်ႏထွားထင်ႏမို့ꩻယို ထီႏနွောင်ꩻ မို့ꩻသွမ်ႏသွမ်ႏ(ပြာ)လွုမ်ꩻတဲင် ကထွာဗာႏနုဲင်းနောဝ်ꩻနောဝ်ꩻ မွူးကအွဉ်ႏစွꩻဒါႏ ခုံꩻရောင်ႏလွဉ်ꩻအရောင်ႏဆဲစ် (ခရမ်းလွန်ရောင်ခြည်, Ultraviolet light) ယို ကာႏလွဉ်ဗာႏ ဓါတ်တလီꩻလွီး ကပေါင်ꩻစပ်ရော်ꩻခါꩻ တလီꩻထုတွော့ꩻ လိုꩻသီးကထီႏမို့ယို ထီႏမို့ꩻအရောင်ႏသွမ်ႏနောဝ်ꩻသွူ။ အောဝ်ႏမို့ꩻလောင်း အရောင်ႏသွမ်ႏလင်ꩻလွဉ်ဖေႏကထင်းအတာႏ တလီꩻထုမာꩻခါꩻဒျာႏနောဝ်ꩻသွူ။ ကွယ်ႏတွော့ꩻ လာ အလောင်း တလီꩻထုတအဲဉ်ထောဝ်းတဲင် လာအလောင်းမို့ꩻသူꩻနောဝ်ꩻ မွူးယာခိုႏစွဉ်ႏလဲ့ မို့ꩻရောင်ႏဖြေင်းကရစ်ꩻ တန်ဒျာႏသွူ။ ကွပ် တလီꩻထု တရဲကာႏခါꩻတောဝ်းတဲင် အာကာသအကို ကလွဉ်ဒါႏ လုံးတူႏဖုံႏ လဲင်ႏတန်ꩻဖုံႏယို ထဲ့လူးစွဉ်ႏတရွဉ်းလာအလောင်းထွူ မေႏခိုးထိုꩻ ပꩻထိုꩻဖုံႏတွော့ꩻ မာꩻထွာအီထာꩻအောင်ဆုံး ထာခြောက်လုဲင်း ဖုံႏနောဝ်ꩻသွူ။ ကပꩻနုဲင်းယိုဖုံႏနောဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻ မေႏကောင်ပꩻ (မီးတောင်ပေါက်ကွဲခြင်း , Crash) နောဝ်ꩻသွူ။ လာအလောင်းသူꩻ ကွပ်လုံးတူႏကထဲ့လူးတဲင် မေႏခိုးပꩻထိုꩻထွူတွော့ꩻ ကထွာလွဉ်ထာꩻအောင်ဆုံးဖုံႏ ထာꩻခြောက်ဖုံႏ အောဝ်ႏအာတန်သွူ။ ပညာႏသျှင်ႏယင်ဟန်ႏရိုꩻ ထာꩻအောင်ဖုံႏစားနောဝ်ꩻနောဝ်ꩻ ပသီႏတူႏဖုံႏ လုံးဖုံႏ ကွပ်အောဝ်ႏမို့လောင်းထဲ့လင်ꩻတွော့ꩻထွာလွဉ် ရိုꩻနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။ နက္ခတ်ဆရာႏယင်ဟန်ႏနောဝ်ꩻတဲ ထာꩻအောင်စားနောဝ်ꩻဖုံႏနောဝ်ꩻ မေႏကောင်သီ(မေႏကောင်ကပꩻခါꩻပွိုင်းလဲင်ႏ) အငွာဖုံႏရိုꩻနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။ ထာꩻအောင်ယင်ဟန်ႏ အငွာနောဝ်ꩻ အလုဲင်းအောဝ်ႏ မဲင်ႏ (၁၀၀) ရပ်ပိဉ်တဲင် အဆုံးနောဝ်ꩻဆုံးပိဉ် မဲင်ႏ(၅၀) ရပ်ပိဉ်အကျောင်ꩻ ပညာႏသျင်ႏသီးရမ်ꩻဆခါꩻနောဝ်ꩻသွူ။

ကထောင်ထွား လာသမဲင်ꩻ

လိုꩻသီးခင်ႏ ကဟဲ့ꩻယမ်းဗာႏဒွိုန်း လာအလောင်းကာႏဒွေါႏ ဟမ်ႏခမ်ႏဖာႏလောင်းအတန်သွတ်ꩻ ခမ်ႏနဲင်ႏငံႏနီဗာႏ ကထွာဒါႏ အမေႏရိကန်ႏခမ်းပေါင်ꩻစွုမ်ႏတောမ်ႏ ရုသျားခမ်း (အခိန်ႏနောဝ်ꩻတဲဟဲ့ꩻ သိုဗီယဲစ်ရုသျားခမ်း USSR) ဖုံႏယို အွဉ်ႏစွꩻစက်ရုပ်ဖုံႏတဲင် ထောင်ထွားလွေꩻလဲဉ်း လာ နောဝ်ꩻသွူ။ စက်ရုပ်စားနောဝ်ꩻဖုံႏနောဝ်ꩻ ထောင်ထွားတွိုက်ဗော့ꩻ လာခမ်ႏဖာႏတဲင် ၊ ကျောင်ႏဝုဲင်းလေပ်လွေꩻ လာ အသောင်အရင်ꩻနောဝ်ꩻသွူ။ ကွပ်နောဝ်ꩻမꩻတဲင် ( လူနာ ၂ ) ကရိုꩻဒါႏ လာခမ်ႏဖာႏထောင်ထွားရေꩻယာဉ်ယို ကုဲင်ထဲ့ထိုꩻလူးဖိုဗာႏ လာအလောင်းနောဝ်ꩻသွူ။ စက်ရုပ်အစားနောဝ်ꩻဖုံႏနောဝ်ꩻ လိုꩻသီးစူခြောင်ꩻကမာꩻသေꩻခါꩻ အရီးစပထမသွတ်ꩻ ကယမ်းလင်ꩻလာအလောင်းဖုံႏနောဝ်ꩻသွူ။

ကအွဉ်ႏစွꩻထင်ႏ အာကာသယာဉ် ကထောင်ထွားလာမဲ့ငါဖုံႏယို သိုဗီယဲစ်ယူနီယံ တောမ်ႏ အမေႏရိကန်ႏခမ်းဖုံႏ ခံႏလို့ရွဉ်အာႏ မရေႏမရာႏတဲင် အောဝ်ႏဟမ်ႏလောင်းတထီႏနွောင်ꩻတောဝ်း လာအခေါဝ်ဖုံႏလဲ့တွယ်ႏကူꩻနွောင်ꩻလဲဉ်း ဓါတ်ပုံႏဖုံႏနောဝ်ꩻသွူ။ နောဝ်ꩻမꩻတဲင်ယိင်းသေလꩻလွဉ် လာ အကျောင်ꩻခရာႏဖုံႏသွူ။ (၁၉၅၉) ဗာႏနေင်ႏ လာသဲစ်တေဉ်ဘာ (၁၂) နီꩻနောဝ်ꩻ ရုသျားသီး ကခꩻထင်ႏဒုံးကျောင်ႏတွော့ꩻ ဒုံးကျောင်ႏအကွို့ꩻကီ (ယာဉ်ကထောင်ထွားလာမဲ့ငါ) ကတွိုႏထင်ႏလာလောင်းယို ကွာႏတောမ်ႏ ကခꩻထင်ႏခါကရေႏခါꩻ အွဉ်ႏထဲ့လင်ꩻလူးအရပ် ကွာႏ (၁၆၀) မဲင်ႏရပ် (မာရီသီရီနီတာတေတ်ဒေႏသ)ထဲ့လူးလင်ꩻလာလောင်းနောဝ်ꩻသွူ။ (၁၉၆၄)ဗာႏနေင်ႏ လာဇူလုဲင် (၂၈)နီꩻနောဝ်ꩻ အမေႏရိကန်ႏသီး ကခꩻထင်ႏဒါႏ အဲစ်တလတ်အေစီနာ ဒုံးကျောင်ႏ ကတောအီပါ ရိမ်းစျား (၇) အာႏကာႏသယာဉ်ယို (ဂအာရေတ်ကီ တခြောက်ꩻ(ချိုင့်ဝှမ်း)ထျꩻ) လင်ꩻမော့ꩻခွဲ ထဲ့လူး လာမဲ့ငါလောင်းနောဝ်ꩻသွူ။ ကတောအီပါ ကဲဉ်မရာဖုံႏယို တွယ်ႏထူႏလꩻဓါတ်ပုံႏဖုံႏတဲင် ရေႏရွယ်ႏချက်အောင်ႏမျင်ႏနောဝ်ꩻသွူ။ လာမဲ့ငါလုဲင်းခရာႏ လာခရာႏယိုလဲ့ ယိင်းသေအာလွဉ်ထဲင်း ကရီးခါနောဝ်ꩻသွူ။

နောဝ်ꩻထွူ လိုꩻသီးကျိုꩻစာꩻ ရွန်ꩻတရန်ထဲင်း ဖေႏကလင်ꩻနွောင်ꩻလာအလောင်းတဲင် (၁၉၆၉) ဗာႏနေင်ႏ လာဇူလုဲင် (၂၁) နီꩻနောဝ်ꩻ လိုꩻသီးယမ်းနွောင်ꩻစွဉ်ႏ လာမဲ့ငါနောဝ်ꩻသွူ။ အမေႏရိကန်ႏ အာႏကာႏသယာဉ်မှူးဖုံႏ ကထွာဒါႏ နီးလ်အမ်းသထရောင်း တောမ်ႏ ဘတ်သ်အယ်ဒရေဉ်း သီးယို လင်ꩻလွဉ်လာမဲ့ငါလောင်း လင်ꩻတောမ်ႏဝွေꩻသီး ယာဉ်လင်ꩻအီလာ(လဆင်းယာဉ်) အမိဉ်ꩻ ဝါးလေ့(သိန်းငှက်)နောဝ်ꩻသွူ။။

ခေတ်ကာႏလနောဝ်ꩻခါအလꩻ လိုꩻကအောဝ်ႏဟမ်ႏခမ်ႏဖာႏလောင်း တထာႏဝရပ်ယို အောဝ်ႏပွေါးထွား တခိန်ႏချင်ႏ (တိုက်ရိုက်) လွိုးထီႏငေါဝ်းဟွိုန် တီီဝီစက်(Television) လောင်းနောဝ်ꩻသွူ။ အမ်းသထရောင်း နောဝ်ꩻ အောဝ်ႏ ယာဉ်ကလင်ꩻအီလာ ဝါးလေ့လောင်း လင်ꩻလွဉ်တောမ်ႏတဒေါင်ထွူ လိုꩻအနေႏ အရီးစပထမသွတ်ꩻ ခွိုင်းယမ်းဗာႏ လာမဲ့ငါ ထောင်လွေꩻဗာႏလာအလောင်း နောဝ်ꩻသွူ။ နောဝ်ꩻထွူ အမ်းသထရောင်း ရိုꩻ " ယိုနောဝ်ꩻ လိုꩻတဖြာꩻအတာႏ ခင်ႏကာပေႏတကာလွုမ်ꩻရိုꩻလဲ့ လိုꩻသတ္တဝါႏသီး အတာႏနောဝ်ꩻတဲ တကျောက်ထို ထိုမရေႏမရာႏ စားတန်ကွေးယို" ရိုꩻနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။ ဝွေꩻငေါဝ်းနောဝ်ꩻမိဉ်ႏတန်ကျောႏထိုꩻစွဉ်ႏနောဝ်ꩻသွူ။

အမ်းသထရောင်း လင်ꩻ လာမဲ့ငါလောင်းထွူ တညတောဝ်းအခိန်ႏတွင်ꩻ ဘဲစ်အယ်ဒရေဉ်း လဲ့ လင်ꩻလွဉ်နုဲင်းနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။ နောဝ်ꩻထွူ ဝွေꩻသီးဝင်ꩻနီယို ဝွေꩻသီး ယာဉ်ကလင်ꩻလာလောင်းအထျꩻ ယွိုင်ႏအွဉ်ႏဆို့ꩻ အမေႏရိကန်ႏအလံႏ နောဝ်ꩻသွူ။ ဝွေꩻသီးဝင်ꩻနီခင်ႏခြောင်ꩻဖုံႏ ကအောဝ်ႏကုဲင်ခါꩻ လာအလောင်းသူꩻ ဗꩻထမ်ခါ အောဝ်ႏနေကဒွိုန်းနောဝ်ꩻသွူ။ မိဉ်ႏထွာဟမ်ႏလောင်းယိုတဲ လိုꩻသီးကကာလွေꩻထွူ ကပေါႏဒါႏခင်ႏခြောင်ꩻယို ကွပ် တလီꩻ၊ ထီ ၊ ခမ်းလော့ ဖုံႏတဲင် ကုဲင်ထိုꩻ ဖေ့ထိုꩻနောဝ်ꩻသွူ။ ကွယ်ႏတွော့ꩻ လာအလောင်းသူꩻနောဝ်ꩻ တလီꩻအဲဉ်ထောဝ်း၊ ထီအဲဉ်ထောဝ်း တဲင် ဝွေꩻသီးခင်ႏကာခြောင်ꩻဖုံႏယို ဟဲ့ꩻကုဲင်ထိုꩻ ဟဲ့ꩻထိုꩻမားထိုꩻဒွိုန်းနောဝ်ꩻသွူ။ လိုꩻယင်ဟန်ႏနောဝ်ꩻတဲ တယွုမ်းတောဝ်း ရိုꩻဒျာႏ ဝွေꩻသီးတတွိုႏတောဝ်းလာအလောင်း ရိုꩻနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။ လာအလောင်း ဝွေꩻသီးကတွယ်ႏထူႏဒါႏ ဓါတ်ပုံႏဖုံႏနောဝ်ꩻလဲ့ အတုအလဲဉ်ဖုံႏဒျာႏ ၊ ဝွေꩻသီးကထူႏလွဉ် လုံးတူႏဖုံႏနောဝ်ꩻလဲ့ အတုအယောင်ႏဖြံႏဒျာႏ ရိုꩻရောင်လွနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။ ဝွေꩻသီးကဒေါ့ဖုံႏယို တမဲဉ်ႏတောဝ်း မာႏဒျာႏအကျောင်ꩻအတာႏ အီႏအွဉ်နယ်အီသက်သေႏဖုံႏလဲ့ အသျှုတ်အတရေင်လွဉ်ꩻငါႏထာꩻတဲင် အောဝ်ႏထေင် အောဝ်ႏဒေါ့ꩻသျှုတ်ကလို့ဝါင်ꩻနေနေသွူ။

ခရေတ်နေင်ႏ (၁၉၆၉) တောမ်ႏ (၁၉၇၂) ဗာႏနေင်ႏ ဗꩻထမ် အာႏကာႏသသင်္ဘောꩻ အပိုလို ၁၇ လွေꩻလယ်ႏလာအလောင်း အဆုဲင်ꩻသွတ်ꩻ တဖူꩻစဲဉ်ႏဖုံႏအကို လိုꩻအဖြာꩻပေါင်ꩻ ပနဲအာတန် လွေꩻလယ်ႏလွဉ်ꩻ လာအလောင်းဖုံႏနောဝ်ꩻသွူ။ အမေႏရိကန်ႏခမ်းသား ယူစေဉ်း အေဉ်ဒရူး သာနန် Eugene Andrew Cernan (March 14, 1934 – January 16, 2017)နောဝ်ꩻ အပိုလို(၁၇) တဖူꩻစဲဉ်ႏအကိုပါသော့ꩻထွူတဲင် လိုꩻ ကလင်ꩻလာမဲ့ငါလောင်း လိုꩻကထောင်လွေꩻလာအလောင်းအနေႏ ထွာအဆုဲင်ꩻသွတ်ꩻတဖြာꩻ ထွာ(၁၁)ဖြာꩻဗွေလိုꩻတဖြာꩻနောဝ်ꩻသွူ။

ထီ ကအောဝ်ႏဒါႏ လာအလောင်း

ခရေတ်နေင်ႏ (၂၀၀၉) ဗာႏနေင်ႏ လာနိုဝဲဉ်ဘာ (၁၃) နီꩻနောဝ်ꩻ အမေႏရိကန်ႏခမ်း တလီꩻမို့ꩻလောင်း တောမ်ႏ အာႏကာႏသထောင်ထွားရေꩻအစွိုꩻ နာသာ (NASA - National Aeronautics and Space Administration) ရိုꩻ လာအလောင်းသူꩻ ထီႏမော့ꩻလဲဉ်း ထီတဲင် ထီအာမရေႏမရာႏ အောဝ်ႏလာလောင်းအကျောင်ꩻ ကေႏငြာႏထေပြန်ႏထန်ႏနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။ ကွယ်ႏတွော့ꩻ လိုꩻတောမ ်ႏတိရိစ္ဆာန်ႏဖုံႏ အီႏသုံꩻအွꩻအီတာႏစားထီ (ဟုဲက်ဒရိုစဲန်နီဆ အောက်သီစဲန်တဆ ကပါထီစား) မွေးနဲ့မွေးတောဝ်းနဲ့နောဝ်ꩻတဲ ထူႏထီနောဝ်ꩻမိဉ်ႏခွယ်ꩻဓါတ်ကပါတခြိုꩻဖုံႏ(ingredient)ထွူမꩻ အီႏသေနွောင်ꩻနောဝ်ꩻသွူ။

မန်းလိုꩻမျိုꩻ ကထူႏယွုမ်းခါꩻဖုံႏတောမ်ႏ ကဟဲ့ꩻဖန်လာအမိဉ်ꩻ

မန်းလိတ်ကျမ်ꩻဂန်ႏဖုံႏအကို ပွိုင်းဝွို့တောမ်ႏ လာ ခရာႏ ဖော်ႏနယ်အောဝ်ႏပါနုဲင်းယိုသွူ။ အွိုးဟမ်ႏခမ်ႏဖာႏဦꩻအစ ကရီးခါနောဝ်ꩻလိုꩻဖုံႏအောဝ်ႏတောဝ်းဒွိုန်းတဲင် ဗြဟ္မာႏခမ်းကိုကအောဝ်ႏဒါႏ ဗြဟ္မာႏဖုံႏယို အသက်လို့ထိုꩻတယောဝ်း ၊ ကံႏလို့ထိုꩻတယောဝ်း ထွိုင်ႏတွိုႏအနိစ္စ ကထွိုင်ႏကုဲင်စုတေႏထိုꩻထွူ ပေါႏကွိုတ်လွဉ်လိုꩻခမ်းအကို ထွာလွဉ်လိုꩻ နမ်းပေါႏထန်ႏတင်ႏသျာꩻလွဉ်တောမ်ႏ ဥပပတ္တိ ပဋိသန်ႏထေႏနောဝ်ꩻသွူ။ လိုꩻပုဂ္ဂိုလ်ႏအစားယိုဖုံႏနောဝ်ꩻ ထွာလိုꩻအစဖုံႏတဲင် နမ်းအရောင်ႏလေလင်းဖုံႏဒျာႏတွော့ꩻ ကအုံဗွိုန်နုဲင်းဗြဟ္မာႏခမ်းအတွိုင်ꩻ သုံꩻဆောင်ႏ ပီတိ လွုမ်ꩻတဲင် အာဟာႏရကိစ္စထွူအီနောဝ်ꩻသွူ။ ကျောင်ႏဝုဲင်းနွောင်ꩻနုဲင်း ဝါး ဖုံႏအတွိုင်ꩻအွိုးမို့ꩻလောင်းကီသူꩻနောဝ်ꩻသွူ။ လိုꩻခို လိုꩻမူႏ ကခွဲꩻအီ ပုံႏရုပ်ပွိုင်အောဝ်ႏတောဝ်းဒွိုန်းဖုံႏနောဝ်ꩻသွူ။ ဟဲ့ꩻဖန်ဗာႏ သတ္တဝါႏဖုံႏလွုမ်ꩻသွူ။ သတ္တဝါႏအစားယိုဖုံႏ မဲဉ်ႏခံစာꩻလွဉ်အရသာႏတွော့ꩻ မဲဉ်အံႏတဲစ်စိမ်ꩻ ဟမ်ႏပထဝီအရသာႏတဲင် ထွိုင်ႏထေအာႏကျိုꩻစာꩻစမ်ꩻရောင်လွဉ်ယို အနမ်းလောင်းကအောဝ်ႏဒါႏအရောင်ႏလေဖုံႏ ထိုꩻမားထိုꩻထွူတွော့ꩻ ထွိုင်ႏခေ့ꩻကရစ်ꩻထိုꩻယို သတ္တဝါႏသီး ငမ်းလွဉ်ꩻရောင်မွေးစွဉ်ႏထာꩻ ငမ်းမရေႏမရာႏရောင်မွေးစွဉ်ႏထာꩻဖုံႏနောဝ်ꩻသွူ။

လိုꩻသီး ဘုန်ꩻကံႏအလꩻတဲ့ပါ ၊ ကထွာတသေႏသေႏဒျာႏ ဓမ္မတာႏအလꩻတဲ့ပါတဲင်တွော့ꩻ ဘာနုရာႏဇာႏ ကရိုꩻဒျာႏ ရောင်ႏလေတရေင်ကအီဒါႏပြေင်လောင်း မွူးဗွေႏ တန်ယို ဒဲဉ်သီႏလာဗွေနီꩻ တနꩻ တနင်္ဂနွေႏနီꩻ ပုဗ္ဗဝိဒေဟကရိုꩻဒါႏကျွန်ꩻအကဲဉ် ဥဒည် ကရိုꩻဒါႏကောင်နာသူꩻအလောင်း ပေါ်ႏထန်ႏလွဉ်တဲင် မာꩻထွာအရောင်ႏထာꩻလေဖုံႏ နောဝ်ꩻသွူ။ လိုꩻခမ်ႏဖာႏဦꩻဖုံႏပျော်ႏရောင်အီ မာꩻထိုꩻမားအီထာꩻငမ်းဖုံႏတဲင် ရုဲင်းဟန်ထင်လွဉ်အီတဲင်တွော့ꩻ ဟဲ့ꩻဖန် မွူး မိဉ်ꩻ "သူႏရိယ" နောဝ်သွူ။။

မွူး ကပေါႏထန်ႏလွဉ် နုဲင်းယိုနောဝ်ꩻ လေပ်လွေꩻ နားရီႏ ၃၀ ထွူ ယုဂန္ဓိုလ်ႏကောင်တန်ဟေ့ꩻထိုꩻခိန်ႏတွင်ꩻ အကိုနောဝ်ꩻပတ္တမျာꩻ၊ အထန်ႏနောဝ်ꩻထွာလို့ရွဉ်တဲင် အဝိုန်ꩻအချင်ꩻအောဝ်ႏ (၄၉) ယူႏဇနာႏ ခွꩻရျူႏငြိမ်ꩻအရောင်ႏကလေဒါႏ လာမဲင်းယို နက္ခတ် (၂၇)ဖြုံႏတောမ်ႏ ဆာႏတာရာဖုံႏ အောဝ်ႏအသောင်အရင်ꩻထွာဖေႏအဆွေႏအရံႏတဲင် ထိုမ်းလွဉ် ကန်ရာသီႏ (၁၃)ဖြုံႏ ဟဿတနက္ခတ်တဲင် ကထွိုင်ႏဖျော်ပေါႏထန်ႏလွဉ်အဖဲ့ꩻကွဉ်ႏဖဲ့ꩻနောဝ်ꩻ လိုꩻခမ်ႏဖာႏဦꩻသီး သꩻသွိုꩻပျော်ႏသွင်ႏရောင်ငါႏတွော့ꩻ နီကလိုႏဆန္ဒအတွိုင်ꩻ လꩻလွဉ်သွူ ရိုꩻတဲင် လာမဲင်းယို ဟဲ့ꩻဖန်ရောင် အမိဉ်ꩻ "စန္ဒ" နောဝ်ꩻသွူ။

မန်းဘာႏသာႏ ကဟဲ့ꩻ "လ" (ပအိုဝ်ႏဟဲ့ꩻ လာ ) ယိုနောဝ်ꩻ အမရကောသ အဘိဓါန်ႏကျမ်ꩻကိုကလွဉ် "ဂေါ်လ" ကရိုꩻဒါႏ အောဝ်ႏမူလဘာႏသာႏလွဉ်တဲင် ထွိုင်ႏညလွဉ်ယို ဂေါ်သဒ္ဒါႏကေႏလီထိုꩻတွော့ꩻ အောဝ်ႏကုဲင် "လ" အက္ခရာႏတဖြုံႏယို မိဉ်ꩻတွင်ႏထိုꩻသွူတဲင် မန်းဘာႏသာႏဟဲ့ꩻ"လ" ၊ အတန် သဖော်ꩻ အွဉ်ႏထွော့ပါ ခွန်တဲင် တွယ်ꩻတောမ်ႏ "မင်း" တဲင် ဟဲ့ꩻဖန်တင်ႏသျှာꩻ ဒေါ့ꩻတဲမ်းသုံꩻရောင်လွေꩻ"လမင်း" ထူႏဗာႏနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။ အွိုးတနယ်ꩻနောဝ်ꩻ လလိတသဒ္ဒါႏ ၊ လလသဒ္ဒါႏ နီပါꩻယို တင်ႏတယ်ႏမွေး တပယ်ႏမွေး တရေꩻမွေး ဟွိုန်ဟောဝ်နိစ်သက်မွေး သဖော်ꩻ ဗွောင်ဖွင်ꩻအဓိပ္ပါယ်ႏလꩻအကျောင်ꩻ အောဝ်ႏဟော်ꩻအီနောဝ်ꩻသွူ။ လာဗိမာန်ႏ (လာလမ်း ၊ လာခင်ႏလမ်း)ယို အသွဉ်းအသယ်ႏဖုံႏအနေႏ အောဝ်ႏရံႏလွေꩻတောမ်ႏ နက္ခတ်ဆာႏတုဲင်အပေါင်ꩻဖုံႏတဲင် လာရောင်ႏ ကခွꩻရျူႏ ကအောဝ်ႏတင်ႏတယ်ႏလေလင်းယို ထူႏစွယ်ꩻထွူတွော့ꩻ လလိတသဒ္ဒါႏ ၊ လလသဒ္ဒါႏ ဖုံႏအကို "လ" အက္ခရာႏတဖြုံႏယို မန်းဘာႏသာႏထူႏသွုပ်တွော့ꩻ ဟဲ့ꩻဖန် တင်ႏသျှာꩻ "လ" အကျောင်ꩻ ဒေါ့ꩻနွောင်ꩻသွူ။

လာမဲင်းယို ဟဲ့ꩻဖန်ကဒွိုန်း တနင်္လာႏဂြိုဟ်ႏတဲင် မန်းဘာႏသာႏငေါဝ်းနောဝ်ꩻ ခမ်ႏဖာႏတန်ꩻဆာႏ ရာဇမတ္တဏ်လိတ်ကျမ်ꩻကလွဉ် " သသလနံ လက္ခဏံ ဟဿာတိ သသလနော" ဟောဝ်ꩻမာꩻသွူ။ ယဿ - လာမဲင်းယို ၊ သသလနံ - ကွဲ့သာႏတံꩻဆိပ်ကရိုꩻဒါႏ ၊ လက္ခဏံ - အမုဲင်ယို ၊ အတ္ထိ - အောဝ်ႏနောဝ်ꩻသွူ။ ဣတိ - ကွပ်နောဝ်ꩻမꩻတဲင် ၊ သသလနော - (ဟဲ့ꩻ ၊ ထွာ)တနင်္လာႏဂြိုဟ်ႏနောဝ်ꩻသွူ။ ဟမ်ႏခမ်ႏဖာႏတန်ꩻဆာႏ ရာဇမတ္တဏ် တောမ်ႏ ယောဂယာတြာ လိတ်နီကျမ်ꩻအကို တနင်္လာႏယို ယဝနခမ်း ခိရောဒဓိ နဲဉ်းထီသမုဒ္ဒရာႏ(အလွိုးရေႏဒေါ့ꩻ galaxy) ကိုကအောဝ်ႏဒါႏ တနင်္လာႏဂြိုဟ်ႏ အကျောင်ꩻ ရိုꩻသေꩻခါꩻနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။