ထုဲင်ꩻ-ပအိုဝ်ႏဘာႏသာႏ

အက္ခရာႏထွာလွဉ်ပုံႏ

ဟမ်ႏတန်ယို သော့ꩻစက်ကိုခြွုတ်၊ သော့ꩻထာꩻရွောင်ကိုစဲတ်၊ အထီလင်ꩻရီး၊ ကလင်ꩻဒါႏအထီနဝ်ꩻ ဝင်ꩻဟဲ့ꩻ"သရ"သွူ၊ အသေ့ꩻလင်ꩻဆုဲင်ꩻ၊ အသေ့ꩻနဝ်ꩻ ဝင်ꩻဟဲ့ꩻ"ဗျဉ္ဇန်"သွူ။

ပအိုဝ်ႏသရ (၂၆)ဖြုံႏ၊ တနယ်ꩻ- ၁၇ဖြုံႏ၊ တနယ်ꩻ- ၁၀ဖြုံႏ

လိက်တောင်ႏကီꩻနဝ်ꩻ ထူႏမန်းသဒ္ဒါႏ တဲမ်းအီပအိုဝ်ႏငဝ်းနဝ်ꩻမꩻ၊ တဲက်မန်းနမ်း ဆꩻပအိုဝ်ႏက နဝ်ꩻမꩻတမဲန်ႏတဝ်း၊ ဝင်ꩻဖြေꩻသဲင်ꩻဒျာႏ ဝင်ꩻလမ်းတာႏ၊ လွေꩻလွိုက်ထူႏငီꩻ အဆင်ႏတပြေႏတဝ်း၊ လွေꩻမော့ꩻဆရာႏ ခံႏအစဲတ်ဆေꩻ၊ ဖြေꩻသဲင်ꩻတသီႏ တဖြာꩻအံႏတေားနဝ်ꩻ တထွာနွောင်ꩻတဝ်း။

(ဗျဉ္ဇန်သဝ်အချုက်ဇယား)ယို ထွားပအိုဝ်ႏငဝ်းထေ ပအိုဝ်ႏသဒ္ဒါႏအစဲတ်အမန်ႏဒျာႏ၊ မန်းငဝ်းတာႏ တဲမ်းအီတွမ်ႏ ပါဠိသဒ္ဒါႏတစုမ်ႏတဝ်းနဝ်ꩻမꩻ မန်းသဒ္ဒါႏအွဉ်ႏဗာႏခေါ်ခေါ်၊ ပအိုဝ်ႏငဝ်းတာႏ တဲမ်းအီတွမ်ႏ မန်းသဒ္ဒါႏစုမ်ႏတဝ်းသွူတကာႏတဝ်း သတ်ပုံလဲ့ တဗိုန်တဝ်းနဝ်ꩻမꩻ ပအိုဝ်ႏသဒ္ဒါႏ အွဉ်ႏဗာႏခေါ်ခေါ်။ ပအိုဝ်ႏလွေꩻမော့ꩻ သွိုက်အောင်စခါ ထူသဲင်ꩻပါစုမ်ႏ တဒုံလိုမ်းတာႏ၊ ပွိုးမွိုးဖါပအိုဝ်ႏ ရက်ငါႏပိုမꩻ ကျမ်ႏမိုꩻကျမ်ႏဗွူႏ၊ ကျမ်ႏလွူးကျမ်ႏခေါမ်ꩻ၊ ကျမ်ႏသွဉ်ကျင်ꩻဖေႏ ထဲတ်ပေႏခါမꩻ ထင်ႏထွာလꩻလိုꩻ လောကအကို ဗိုန်ဗာႏတဝ်းဝင်ꩻ၊ ထူꩻကြုဲင်ꩻခေါ်ဗာႏ။ ထွင်ႏနေးသမုတ်နေး မွေးတဝ်း၊ ကေားမော့ꩻသားတဲ့ အဝ်ႏဟွုန်ဆန်ꩻဒျာႏ၊ မီႏတထီႏဗာႏတဝ်း လိက်မဲင်ꩻ၊ လိက်ဖြဝ်ꩻ၊ အိင်္ဂလိသ်ထုဲင်ႏဖုံႏကိုနဝ်ꩻ သꩻရေꩻငါႏ၊ လိက်အမျိုꩻယို မီႏထွာဗာႏပအိုဝ်ႏလိက်၊ ပအိုဝ်ႏဖုံႏ မီႏသုံꩻတဲမ်းအီနဝ်ꩻ ပအိုဝ်ႏဖုံႏ ဂုဏ်ႏသိက္ခာႏမဲ့ငါ ကအီႏလုဲင်းထာꩻတခွိုင်းမုဲင်ꩻ၊ ထီႏလွဉ် မော့ꩻလွဉ် အထွာလွဉ်ဒျာႏ။

နေးတွမ်ႏမန်းသဒ္ဒါႏ တဲမ်းအီပအိုဝ်ႏငဝ်း တလꩻတဝ်းအကျောင်ꩻ

• (၁) အဲ-အယ် မန်းငဝ်းကို ပွိုး(အုဲင်)အဲန်ထဝ်းမꩻ ဒေါ့ꩻဗာႏ အဲး-အဲ၊ ပွိုးထူႏမန်းသဒ္ဒါႏတဲမ်းအီနဝ်ꩻမꩻ အုဲင်-ငဝ်းတာႏ ထွင်ႏသော့ꩻဗာႏ "အုဲင်"လိက်ဖြုံႏ၊ အဲ-အယ်၊ အော-အော် လိက်ဖြုံႏအာခြေင်ထာꩻ။
• (၂) အော-အဝ် မန်းငဝ်းကို ပွိုး(အောဝ်)အဲန်ထဝ်းမꩻ ဒေါ့ꩻဗာႏ "အော-အော်"၊ ပွိုးထူႏမန်းသဒ္ဒါႏ တဲမ်းအီနဝ်ꩻမꩻ "အဝ်"ငဝ်းတာႏ ထွင်ႏသော့ꩻဗာႏ "အောဝ်"။
• (၃) အိန်-အငဝ်းထန်ႏပွိုးဗိုန်မန်းသဒ္ဒါႏနဝ်ꩻမꩻ "အိင်-အေင်"တဲမ်းဒဲ့လꩻဒွုမ်၊ ပွိုးလꩻတဝ်းမꩻ "နင်ꩻခမ်ꩻရိင်ႏ-လေင်းလူႏ"တဲမ်းလꩻတဝ်း။
• (၄) အုန်- ပွိုးအွဉ်ႏဗိုန်မန်းမꩻ "သထုင်ႏသားဖုံႏ"တဲမ်းလꩻဒုမ်၊ တဲမ်းဖေႏကလꩻ အုန်(အိုင်)၊ အွုန်(အုင်)ကျမ်ႏစဲႏဗာႏနေး၊ ဌာန်လဲ့ တမဲန်ႏတဝ်း။
• (၅) ဒျဉ်- ပွိုးထူႏမန်းသဒ္ဒါႏတဲမ်းအီနဝ်ꩻမꩻ "ဒျန်-ဒိန်-ဒေန်-ဒဲန်"အငဝ်းထန်ႏဗာႏလစ်ꩻမျိုꩻ၊ အငဝ်းထန်ႏကီလစ်ꩻမျိုꩻတဲ့ "ဒိန်-ဒျိန်၊ ဒေန်-ဒျေန်၊ ဒဲန်-ဒျဲန်" တဲမ်းဒဲ့လꩻတဝ်း၊ လိုꩻကမဲန်စူꩻ မန်းသဒ္ဒါႏသားဖုံႏနဝ်ꩻ သေတဲ့တသေတဝ်း၊ ဒေါ့ꩻနယ်တဲ့ တလꩻတဝ်း၊ အဝ်ႏထိုမ်းသွူသေမွူးတဲ့ ရိုꩻဒျာႏသေထီး။
• (၆) အွန်-ငဝ်းထန်ႏ ပွိုးစူꩻမန်းမꩻ "စိုန်တခုန်ꩻ"နဝ်ꩻ အဖြုံႏမုဲင်ꩻစိုန်၊ အဖြုံႏမုဲင်ꩻတခုန်ꩻ၊ သေငါꩻဒုမ်။
• (၇) ကုတ်-ပွိုးစူꩻမန်းကိုက်မꩻ "ဖိုးတကုက်"နဝ်ꩻ "အနိုင်ꩻတဗိုက်ꩻ"နဲ့၊ "အနိုင်ꩻတလား"နဲ့ အထီႏဖိုတဝ်းဖိုးဖေႏဝင်ꩻ။
• (၈) ကိတ်-ပွိုးစူꩻမန်းကေက်မꩻ "ဝင်ꩻပိက်လေက်တဲ့"တသေတဝ်း၊ "ဝင်ꩻဗွောင်လေက်တဲ့"တသေတဝ်း၊ ပွိုးစူꩻငါႏမန်းသဒ္ဒါႏမꩻ အနမ်းပအိုဝ်ႏဒျာႏတဲ့ တသေချာတဝ်း။
• (၉) အွဉ်- ပွိုးစူꩻငါႏမန်းသဒ္ဒါႏမꩻ ပါဠိကို "ပေါတ္ထက၊ ပါမောဇ္ဇ၊ ယောဗ္ဗန၊ ဟောန္တိ၊ ပပ္ပေါန္တိ"ဖုံႏနဝ်ꩻ တထီႏတဝ်းဒုမ်၊ ယာဖွိုင်ꩻ အဝ်ႏဖူꩻသွူဖြောင်းကိုတဲ့ အဝ်ႏရိုꩻက ယာဖွိုင်ꩻထိုꩻမား။

ခွန်ဇာႏနည်ႏဟောဝ်တဲမ်း "သွဉ်ထူႏခရာႏ ထုဲင်ႏဘာႏသာႏ"လိက်အိုပ်ကိုပါ ငဝ်းတဲႏအွဉ်ရီးအလောင်း မီႏဒေါ့ꩻပြန်ႏချာဗာႏနဝ်ꩻ သꩻရက်ခွိုꩻကအဝ်ႏ (၁) ဗိုန်ဖြားသုနန္ဒ ထီသိမ်ႏပါ (၂) သုဝဏ္ဏပကာႏသနီကျမ်ꩻပျု ဗိုန်ဖြားပင်စုံပါ (၃) အွဉ်ႏတဲႏထောင်ႏ ဗုဒ္ဓေါကမ္မဋ္ဌာန်ꩻ ဒုံလီꩻကောင်ဣန္ဒာစရိယပါ (၄) ဗိုန်ဖြားပင်မန်း (လုံးပဲန်)ပါ၊ (၅) ပဲယဉ်းတောင်ပါ (၆) လွဲဗောင်း ခမ်းတွို့ꩻပါ (၇) သီႏသဲင်ႏနောင်ဟဲင်းပါ (၈) ကမ္မဋ္ဌာန်ꩻသံပေါက်တဲမ်းသား စခြွီဆရာႏတဲ့ပါ (၉) တဖြေရဲန်ႏဗွေႏနန္ဒဝံသပါ၊ (၁၀) အကဲꩻဖျတ်သား အင်းပေါခုန်၊ မျို့ဦး၊ နောင်ကာꩻ၊ ထမ်းဘုရာꩻ၊ သီႏသဲင်ႏပါ။

အတွင်ꩻနဝ်ꩻ ပအိုဝ်ႏလိုꩻမျိုꩻဒါႏလိက်သား အဝ်ႏဆေ့ꩻမွေးစွဉ်ႏ၊ ပအိုဝ်ႏလိုꩻမျိုꩻ မဲ့နားဖေႏကဗွောင်ယိုꩻဗာႏနဝ်ꩻ မီႏဒါႏလိက်မန်းမꩻ မဲ့နားအီႏဗွောင်ယိုꩻ အခင်ႏအုံအဝ်ႏနေးနဝ်ꩻတဲင် ဖြောမ်းလို့ဝင်ꩻ အွဉ်ႏတီႏဗိုန်ဖြားထီသိမ်ႏလိက်မွူးနဝ်ꩻသွူ။ ပွိုးဗွေႏဆရာႏသီး လွူးတန်ထင်ႏလွဉ်နီ တွမ်ႏလိက်မန်းအာဟာႏရနဝ်ꩻမꩻ ယိုခါ နီတန်လဲန်း၊ နွောင်ꩻနမ်းလဲန်း၊ မဲ့နားအဝ်ႏလဲန်းတဲင် ထင်ႏထွားချာ လိက်မွူးတောင်ႏကီꩻနဝ်ꩻ ထူႏဒျာႏမန်းသဒ္ဒါႏ မာꩻထွာအီလိက်ပအိုဝ်ႏနဝ်ꩻမꩻ ထီႏလွဉ်ဗာႏ မော့ꩻလွဉ်ဗာႏ ပအိုဝ်ႏသဒ္ဒါႏ။ ဗိုန်ပီနုဲင်း ပါဠိသဒ္ဒါႏ တဲမ်းအီမန်းငဝ်း တထွာတဝ်းတဲင် အွဉ်ႏခေါ်ဗာႏမန်းသဒ္ဒါႏအတွိုင်ꩻ ထူႏမန်းသဒ္ဒါႏ တဲမ်းအီပအိုဝ်ႏငဝ်း တထွာတဝ်းနဝ်ꩻမꩻ အွဉ်ႏခေါ်ထဲင်းဗာႏ ပအိုဝ်ႏသဒ္ဒါႏနဝ်ꩻသွူ။ ကွဲႏတွော့ꩻ တသေစဲတ်ဆေꩻတဝ်း သဒ္ဒါႏခရာႏ ခေတ်ယိုခါ ပအိုဝ်ႏစင်းဟန်ႏသားဖုံႏနဝ်ꩻ ရိုꩻတေားဒျာႏ ဝင်ꩻမာꩻသျုက်ထာꩻ၊ ယားထာꩻတဲင် အဝ်ႏမဲန်ခုမ်စွူစွူဒျာႏ မန်းသဒ္ဒါႏ၊ မော့ꩻလဲန်းပအိုဝ်ႏသဒ္ဒါႏအကျောင်ꩻ နေးထူႏတွမ်ႏပအိုဝ်ႏသဒ္ဒါႏနဝ်ꩻတဲင် လျောက်လဝ်းတဲမ်းဒင်ႏပျꩻနယ်ဗာႏ ပအိုဝ်ႏသဒ္ဒါႏအစိုန်ꩻ။

မီႏဖြေꩻကာꩻနဝ်ꩻ "ဝတ်သျော့ဆရာႏ" မီႏလွိုက်ဖေႏနဝ်ꩻဟဝ်၊ မီႏဖြေꩻနꩻနဝ်ꩻ "စင်းလေက်ꩻဆရာႏ"မီႏလွိုက်ဖေႏနဝ်ꩻဟဝ်၊ မီႏဖြေꩻအီလဲတ္ထရောနိတ်ဖြွိုင်းတဲ့ "ရေဒီယိုဆရာႏ"မီႏဖြေꩻဖေႏနဝ်ꩻမꩻ လꩻအဟဝ်။ ဗိုန်ပီနဝ်ꩻ တဲမ်းအီပအိုဝ်ႏငဝ်းတာႏ ပအိုဝ်ႏသဒ္ဒါႏယို ပအိုဝ်ႏစဲတ်တဖြာꩻလွိုက်ဖေႏနဝ်ꩻ လꩻနွောင်ꩻပအိုဝ်ႏသဒ္ဒါႏ အယံသွတ်ꩻ ယူႏနုဲင်းနဝ်ꩻတဲင် ထေနယ်ဗာႏ ပအိုဝ်ႏသဒ္ဒါႏအစိုန်ꩻ၊ ဗွေႏသီးကထွာဆရာႏ အကဲꩻဖျတ်သားဖုံႏ လွိုက်ရွေꩻဖေႏကလꩻတဲင် ထေပျꩻနယ်ဗာႏ "လိက်ထုဲင်ႏစောင်ႏ"ယိုသွူ။ ဗျဉ္ဇန်သဝ်ꩻအချုက်ဇယားယို အဝ်ႏအွိုးဆရာႏပေါင်ꩻစုမ်ႏသီး လိက်မွူးကို ထေထန်ႏလွဉ်ဒျာႏ၊ ထွင်ႏနေး၊ သမုတ်နေးမွေးတဝ်း၊ ဗိုန်ပီဘုရာꩻကဟော်ꩻတရာꩻယို ပါႏရမီႏကအဝ်ႏသားမꩻ လꩻနွောင်ꩻတရာꩻအတွိုင်ꩻ (လိက်တန် လိက်လွောင်ႏဗူႏတန်ယို) အွဉ်ႏထွာလိုꩻမျိုꩻလင်လိက်နဝ်ꩻ တလꩻနွောင်ꩻတဝ်း၊ လꩻနွောင်ꩻပေႏပေႏ အဝ်ႏဒျာႏပအိုဝ်ႏလုမ်ꩻ၊ နဝ်ꩻမꩻ အွဉ်ႏထွာပအိုဝ်ႏလိက်နုဲင်းနဝ်ꩻဒျာႏ။

နီဗွေႏသီး မီႏယူႏစမ်ꩻတဲ့ သဘော်ꩻပေါက်တန်ဒျာႏ၊ နေးတွမ်ႏစူခုမ်ယိုတဲင် နွို့အီတွိုက်ꩻပွယ်ꩻဖုံႏလဲ့ နေးနာႏအီဗဟုသုတဖုံႏ၊ မာꩻထွာအီတရာꩻသွဉ်သင်ဖုံႏ ယံမွေးစွဉ်ႏ။

• (က) အအိအုအွု-ယို သရပွေါးခမ်းကူ (ခ) ကတနꩻကီလလို့ဝင်ꩻနဝ်ꩻ ထွာမိဿက၊ ကတနꩻကီလတဝ်းလို့ဝင်ꩻနဝ်ꩻ ထွာပဋိပက္ခ၊ တရဲန်ႏချင်ႏနတ်ꩻ ထွာသဘာဂ၊ လုဲင်ရဲန်ႏနဝ်ꩻ ထွာဝိသဘာဂ၊ (ဂ) အ+အာ=နဝ်ꩻ ဟ-ခွိုꩻ၊ အိအီအေအဲအုဲင်-နဝ်ꩻ ယ-ခွိုꩻ၊ အုအူအိုအောအဝ်-နဝ်ꩻ ဝ-ခွိုꩻ၊ အွုအွူအွိုအွော-နဝ်ꩻ င-ခွိုꩻ (ဃ) သရနဝ်ꩻ-သီႏလ၊ ဗျဉ္ဇန်နဝ်ꩻ-ပညာႏ၊ သီႏလတအဲန်ထဝ်းလိုꩻဖြာꩻနဝ်ꩻ ပညာႏမဲန်ယံခွိုင်းမုဲင်ꩻယံ တထွာအီတဝ်း လိုꩻသီးအာႏရဲင်ꩻ (ကွိုꩻတလꩻတဝ်း) (င) ကအွဉ်ႏနယ်နွောင်ꩻဗာႏနုဲင်းယိုနဝ်ꩻ ပွိုးအဝ်ႏဆရာႏပေါင်ꩻစုမ်ႏ' ပညာႏပေါင်ꩻစုမ်ႏကို လွောင်ႏဗူႏထေထန်ႏလွဉ်နဝ်ꩻမꩻ အထွာလွဉ်ဗာႏ (ပအိုဝ်ႏသဒ္ဒါႏ)နုဲင်းယိုသွူ၊ လိုꩻမျိုꩻလင်ငဝ်း တစုမ်ႏတဝ်းနုဲင်းပအိုဝ်ႏမꩻ တပဲင်ႏဆဲင်ႏထွိုက်တဝ်း လိက်ပရမတ် နုဲင်းနီပအိုဝ်ႏလိုꩻမျိုꩻ (စ) ငဝ်းရန်း (သင်္ကေတ)နဝ်ꩻ သူဖြုံႏလဲ့ တမွေးတဝ်း၊ သွစ်ꩻဖြုံႏလဲ့ တမွေးတဝ်း၊ စင်ႏစဲတ်အမန်ႏ အဝ်ႏလစ်ꩻဖြုံႏဒျာႏ (အာ အာꩻ အား အာႏ) ဗိုန်ပီနုဲင်း ဒီဃဖဲ့ꩻအတွိုင်ꩻ ရဿဖဲ့ꩻလဲ့ (အ အꩻ အး အႏ) (ဆ) ဗျဉ္ဇန်တဲ့ ဗိုန်သရနေနေ၊ ကစတပ-ဖုံႏနဝ်ꩻ အငဝ်းဒွေါင်ႏ၊ ငညနမ-ဖုံႏနဝ်ꩻ အငဝ်းဆွာꩻ၊ (ဇ) ပအိုဝ်ႏသဒ္ဒါႏယို သရပျင် ဗျဉ္ဇန်ပျင် မာꩻဗွေခြေင်ထာꩻ၊ ထွာအီဗော့ꩻ အမတ်သင်္ကေတလုမ်ꩻ စားနဝ်ꩻအဲန်ထဝ်း၊ သရဗျဉ္ဇန်ပြောင်ꩻတဲ့ အငဝ်းပြောင်ꩻစွဉ်ႏ (ခ်ဂ်ဃ်ဖုံႏ၊ ရ်လ်)ဖုံႏ အငဝ်းအဝ်ႏလို့၊ ဗိုန်မန်း "မိုဃ်း၊ ခန္ဓာကိုယ်၊ မြင့်မိုရ်၊ ကုသိုလ်၊ ပအိုဝ်ႏ သင်္ဂျိုဟ်ႏ-သတ်ပုံစားနဝ်ꩻ ပအိုဝ်ႏကိုအဲန်ထဝ်း။

ကွီခွင်ꩻဗာႏ

ကတဲမ်းပြန်ႏဒါႏ ထုဲင်ꩻလိက်ပေႏဖုံႏယိုနဝ်ꩻ အဓိကအွဉ်ႏဒျာႏ ဖေႏကသေနာႏ လိက်တရဲန်ႏစီႏတာႏအနေႏ ရမွော့ငဝ်းယာႏ တပေါႏပြေတဝ်းသွူ။

ငဝ်းရဲပ်နိဂမန

လိက်အိုပ်ယိုနဝ်ꩻ သွဉ်ထူႏအီထုဲင်ႏလိက်၊ ငဝ်းဝေါဟာရ၊ ဓလေ့ထုံꩻစမ်ႏ၊ တဲႏစအခင်ႏဖါႏ ဗꩻတွိုႏကဒါႏလျင်ႏအီအတွက်။ လိက်အိုပ်ကိုယို- တဲႏစစွဉ်ႏ ထုဲင်ႏဗျဉ္ဇန်၊ သရ၊ ငဝ်းအစုအဗူႏတွမ်ႏ ယံကဒါႏယိုꩻအီအတွက် ဖန်ထွင်ႏသော့ꩻပါယင်း သရတုဖုံႏ စုံႏလင်ႏပါသော့ꩻ၊ ကွပ်နဝ်ꩻမꩻ လိက်အိုပ်ယိုနဝ်ꩻ ပအိုဝ်ႏခွန်နင်ꩻဖုံႏ ကမဲန်ဒါႏသေ ထုဲင်ႏလိက်ငဝ်းတွမ်ႏ ကမဲန်တွိုႏဒါႏထုဲင်ႏခမ်းသားဖုံႏအတွက် ထွာအီထာꩻအာႏကွိုꩻသꩻဆွော့ꩻခရာႏ ဒါႏနွောင်ꩻသေနွောင်ꩻ တွိုႏနွောင်ꩻအီဗာႏနဝ်ꩻ ရုဲင်းရုဲင်းဟန်ဟန် ထူႏတာႏဝွန်ႏနွောင်ꩻဒျာႏသွူ။

ဣန္ဒာစရိယငဝ်းအွဉ်ႏသေ

လိက်တောင်ႏကီꩻနဝ်ꩻ အဝ်ႏမန်းသဒ္ဒါႏ(တဲမ်းအီမန်းငဝ်းတာႏလိက်မွူး)ကို တဲမ်းအီပအိုဝ်ႏငဝ်းတန်ဒျာႏအကျောင်ꩻ၊ ပအိုဝ်ႏသဒ္ဒါႏအဝ်ႏဒျာႏခေါ်ခေါ်၊ ပအိုဝ်ႏငဝ်းတာႏ ပအိုဝ်ႏသဒ္ဒါႏဒျာႏနဝ်ꩻမꩻ လွောက်ꩻဖက်ဝင်ꩻအကျောင်ꩻ-

• မဲန်အွဉ်ႏသေငါႏ ပအိုဝ်ႏလိက်ဆရာႏဖုံႏတဲင် (၁) ပအိုဝ်ႏသဒ္ဒါႏလိက်မွူးတဲ့ တဲမ်းဖန်ႏဖေႏစုမ်ႏလဲန်း (ပအိုဝ်ႏသဒ္ဒါႏလိက်မွူးအိုပ်)၊ (၂) လက်မွူးဖြဝ်ꩻ (၃) လိက်မွူးမဲင်ꩻ (၄) လိက်မွူးမန်း (၅) လိက်မွူးကလာꩻဟိန္ဒီ (၆) လိက်မွူးအိင်္ဂလိသ် တဲက်ဆဲင်ႏလို့ဝင်ꩻဖေႏကဒါႏ လိက်မွူးညီႏလာႏခံႏ-ပေႏနဝ်ꩻတဲ့ တဲမ်းထန်ႏဖေႏလဲန်း။

ကထွꩻဒါႏ ဗိုန်ဖြားထီသိမ်ႏသား၊ ဗိုန်ဖြားနောင်ကာꩻ (ဗွေႏပဏ္ဍိတ)ငဝ်းဒေါ့ꩻအလꩻ "ပအိုဝ်ႏသဒ္ဒါႏအတွိုင်ꩻ ထေသွူးလꩻတဝ်း၊ ယိုခါနဝ်ꩻ အွဉ်ႏဗိုန်ဗာႏကဒွို့မန်း၊ မီႏအွဉ်ႏဗိုန်မန်းနဝ်ꩻမꩻ ပအိုဝ်ႏဖုံႏ မဲ့နားအီႏဗွောင်ယိုꩻ၊ ပအိုဝ်ႏသဒ္ဒါႏနဝ်ꩻ မီႏတွိုႏတပဲ့ꩻပိုလီꩻစိုးဆုဲင်ꩻသူꩻမꩻ မဲ့ꩻဝင်ꩻထေဒျာႏ"ဗိုန်ဖြားထီသိမ်ႏ ဒေါ့ꩻခါꩻနုဲင်းနဝ်ꩻ။ နီသွဉ်းကယူႏနဝ်ꩻ ယိုခါအခိင်ႏတွိုႏလဲန်း၊ နဝ်ꩻမꩻ အရေꩻတန်သွတ်ꩻ ကထွာဒါႏ (ဗျဉ္ဇန်သဝ်ꩻအချုက်ဇယား)တန်နဝ်ꩻ ထေဖေႏလဲန်းသွူ။ ပအိုဝ်ႏလိက်လွောင်ႏဗူႏ ကထူꩻကြုဲင်ꩻခေါ်ငါႏဝင်ꩻနဝ်ꩻ (ပအိုဝ်ႏသဒ္ဒါႏလိက်မွူး)အိုပ်ယို သဘာဝကျ၊ သဒ္ဒါႏနယ်ꩻမဲန်ႏဟဝ်ငါႏမားမကောင် သေတဝ်း၊ ပအိုဝ်ႏဖုံႏ ထွာထွိုက်ငါႏဝင်ꩻအတန်မားမကောင် သေတဝ်း၊ ဖန်စွဉ်ႏအမဉ်ꩻ (မဲန်ႏ-စုမ်ႏ-ထွူ)နုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။

• "မဲန်ႏ"ကရိုꩻနဝ်ꩻ ပရမတ်တဲ့မဲန်ႏ၊ သဘာဝတဲ့မဲန်ႏ၊ သဒ္ဒါႏနယ်ꩻတဲ့မဲန်ႏ။
• "စုမ်ႏ"ကရိုꩻနဝ်ꩻ မဲန်ပါꩻမုဲင်ꩻမုဲင်ꩻငဝ်း တဲမ်းတွမ်ႏပအိုဝ်ႏလိက်နဝ်ꩻ လꩻစုမ်ႏလို့။
• "ထွူ"ကရိုꩻနဝ်ꩻ ဆုဲင်ꩻချာအဝ်ႏလိုႏပျင်ထဲင်း ပျင်ဗာႏဆုဲင်ꩻယင်းဖုံႏနဝ်ꩻ ရမွော့တလိုႏတဝ်းဒုမ်၊ တခွုင်းနဝ်ꩻစွဉ်းသွူ။

ကတဲမ်းထန်ႏနယ်ဗာႏ "ထုဲင်ꩻတွမ်ႏပအိုဝ်ႏ"လိတ်စောင်ႏယိုနဝ်ꩻ အဝ်ႏအွိုးခွန်ဇာႏနီႏဟဝ် နောင်ကာꩻ ကတဲမ်းထေဒါႏ (သွဉ်ထူႏခရာႏ ထုဲင်ႏဘာႏသာႏ)လိက်စောင်ႏကို လိက်တဲမ်းဆရာႏခွန်ဇာႏနီႏဟဝ် ကအဝ်ႏသောင်ခြေင်ꩻထာꩻ "ထုဲင်ꩻငဝ်းစင်းဟန်ႏ လိက်ပအိုဝ်ႏ တဲမ်းတလꩻတဝ်း"ငဝ်းမျိုꩻဖုံႏနဝ်ꩻ ပွိုးဝွေꩻတဲမ်းအီဒျာႏ လိက်မွူးတောင်ႏကီꩻ (မန်းသဒ္ဒါႏလိက်မွူး)တန်ဒျာႏနဝ်ꩻမꩻ သောင်ခြင်ꩻဗာႏထာꩻ။ မီႏတဲမ်းအီဒျာႏမွိုင် တွမ်ႏပအိုဝ်ႏသဒ္ဒါႏလိက်မွူးနဝ်ꩻ သောင်ခြင်ꩻဗာႏတဝ်းအကျောင်ꩻ ဖေႏဝင်ꩻ (ပအိုဝ်ႏအစဲတ်)သားစွိုꩻဖုံႏ ကထီႏကသေတဲ့မွေးမွေး၊ ဖေႏကထီႏပါ ပအိုဝ်ႏသဒ္ဒါႏအစဲတ်တဲ့ မွေးမွေးနဝ်ꩻမꩻ ထေထန်ႏထဲင်းဗာႏ (သွဉ်ထူႏခရာႏ ထုဲင်ႏဘာႏသာႏ)လိက်စောင်ႏယိုသွူ။ တနဲꩻ- လိုꩻကမဲန်ထီႏဒါႏ လိက်ပအိုဝ်ႏအစဲတ်သားတဲ့ ဖေႏကထီႏဗာႏ၊ လိုꩻကဒါႏဒါႏ လိက်ပအိုဝ်ႏအစဲတ်သားတာႏ အကျိုꩻဖေႏကအဝ်ႏ တဲမ်းထန်နယ်ဗာႏ "ပအိုဝ်ႏတွမ်ႏထုဲင်ႏ"လိက်စောင်ႏယိုသွူ။

မူလလေက်မွူးပအိုဝ်ႏ အခြဲမ်တရျာꩻ

ဗိုန်ဖြားတဖြေရဲန်ႏ ကတဲမ်းထေဒါႏ (မူလလေက်မွူးပအိုဝ်ႏ)နဝ်ꩻတဲ့ ပအိုဝ်ႏသဒ္ဒါႏ တမွေးတဝ်းအကျောင်ꩻ ဖေႏကထီႏဗာႏအတွက်တာႏ ဒင်ႏပျꩻနယ်ပါဗာႏ အအဲန်ႏချုက်တစိꩻသွူ။ လိက်ပအိုဝ်ႏ အခြဲမ်တရျာꩻနဝ်ꩻ ဗွေႏနန္ဒဝံသ ကျောင်ꩻတဖြေရဲန်ႏတဲမ်းထေ၊ ဗွေႏသာသန နောင်ပနားမီꩻတွမ်ႏဆရာႏခွန်ဝေးတန်သီး ထွားပွိုင်ဆင် နျꩻထေ၊ အမဉ်ꩻနဝ်ꩻ (မူလလေက်မွူးပအိုဝ်ႏ)။ (ထေနယ်အချက် (၂၇)ချက်)။

စိဉ္စာꩻနယ်ဗာႏ မူလလေက်မွူးပအိုဝ်ႏ အရော့ꩻမာႏ

• (၁) အဲ-သရ ဗျဉ္ဇန်သဝ်ꩻ အဲန်ထဝ်း၊ အဲ-သရတာႏ အာႏကွိုꩻ (စဉ)၊
• (၂) ဣ-ထန်ႏ အေ-ငဝ်း၊ အေ-ထန်ႏအဲန်ထဝ်း၊ အိ-ငဝ်းတာႏ သုင်ꩻ (-ေိ)၊
• (၃) ဥ-ထန်ႏ အို-ငဝ်း၊ အို-ထန်ႏ ဥ-ငဝ်း၊ ဝ-ဟွဲးနီထပ်နဝ်ꩻ ထန်ႏဖေႏ အု-ငဝ်း၊
• (၄) အုဲင်-တာႏ အှဲ၊ အယ်-တဲ့ အဝ်ႏသုံꩻဒျာႏ၊
• (၅) အဝ်-တာႏ အောဝ်၊ အဝ်-တဲ့ အဝ်ႏသုံꩻဒျာႏ၊
• (၆) လပင်ႏ၊
• (၇) ထိုမ်းပြာႏဖုံႏ၊
• (၈) ငဝ်းရန်း(၈)ဖြုံႏ ကက် ကက်ꩻ ကင့် ကင့်ꩻ ကင် ကင်ꩻ ကင်း ကင်ႏ (ကင့်)အောက်မစ်ပါ၊ ပွိုးအောက်မစ်တန်ဒျာႏနဝ်ꩻမꩻ ငဝ်းရန်းတမွေးတဝ်း၊ တဟဲ့ꩻဗာႏတဝ်း ငဝ်းရန်း။
• (၉) သꩻရက်ပို အာႏတလာ၊ လꩻရာꩻလွူးတန်အီပို အပဲတ်အဝ်ႏတရိုꩻနွောင်ꩻတဝ်း၊ မွိုင်ꩻပျိုꩻကွိုꩻဖြဝ်ꩻတဲင် လွူး၊ ထီသိမ်ႏကွိုꩻမန်းတဲင် လွူး၊ အခြဲမ်တရျာꩻကွိုꩻမဲင်ꩻတဲင်လွူး၊ ညောင်ႏရွီႏ ကွိုꩻပါဠိတဲင်လွူး။
• (၁၀) ကေချင်္သေ့ꩻတွမ်ႏ ဝါးဟင်္သာႏအခါႏ ကတန်သော့ꩻဒါႏ (နာဂဝိဇ္ဇာ)ရသေ့ꩻပိုလွူးနဝ်ꩻ ကွိုꩻဖါဝိဇ္ဇာႏတဲင် လွေꩻနေးမို့ꩻလောင်း၊ ကွိုꩻမွိုးနဂါꩻတဲင် နွို့ထီ၊ နွို့ဟမ်ႏ မာꩻနယ်ꩻအဝ်ႏကုဲင်နဝ်ꩻလုမ်ꩻ။

ပေါႏနီသွဉ်းသီး အာႏကွိုꩻကေချင်္သေ့ꩻ ဟင်္သာႏဖုံႏနဝ်ꩻ အစိုန်ꩻတထွꩻနွောင်ꩻတဝ်းဝင်ꩻ၊ ထွꩻနွောင်ꩻတဝ်းတူႏတူႏ အာႏကွိုꩻမွုန်းဒွုမ်၊ အာႏကွိုꩻချာဗော့ꩻ နီမွိုးနဂါꩻဖါဝိဇ္ဇာႏတန်နဝ်ꩻ ရမွော့ယံလွိုကယ်ꩻထဲင်းပါꩻဗာႏနဲး။

လိက်ပအိုဝ်ႏအသွီႏထီ

ဝိယောသန္ဓိ၊ ဝီထိသင်္ဂဟ၊ မာꩻမီႏလꩻ၊ နဝ်ꩻမꩻ ပအိုဝ်ႏလိက်။ပုဒ်ဖျတ်ထွူ ထိုမ်ႏသရဗျဉ္ဇန်ဆဲင်ႏရာꩻ မီႏမော့ꩻနဝ်ꩻမꩻ-

• (ဖ+ယ+အ+တ်=ဖျတ်)မဲန်ႏ
• (ဖ+ယ+အ+စ်=ဖျစ်)မာႏ။
• (ဖ+အိ+တ်=ဖိတ်)မဲန်ႏ
• (ဒ+ယ+အ+ဉ်=ဒျဉ်)မာႏ။

(က+အော+န်=ကောန်)မဲန်ႏ

• (က+ဝ+အ+ဉ်=ကွဉ်)မာႏ။
• (လ+အေ+က်=လေက်)မဲန်ႏ
• (လ+အိ+တ်=လေက်)မာႏ။
• (ဒ+အို+င်=ဒိုင်)မဲန်ႏ
• (ဒ+အု+န်=ဒိုင်)မာႏ။
• (ထ+အု+င်=ထုင်)မဲန်ႏ
• (ထ+ဝ+အု+န်=ထုင်)မာႏ။
• (တ+အိ+န်=တိင်) ပုဒ်ဖျတ်ထွူ စဲတ်ဆေꩻမီႏလꩻနဝ်ꩻမꩻ ပအိုႏလေက်၊ မီႏလꩻတဝ်းနဝ်ꩻ လိက်ပအိုဝ်ႏမွေးတဝ်း။
• ဝီထိသင်္ဂဟကရိုꩻနဝ်ꩻ တွက်နယ်အဖြုံႏ၊ က+အ=က၊ အ+အာ=ကာ၊ အွဉ်ႏဖန်ႏဗွေ အွဉ်ႏထန်ႏသွတ်ꩻအငဝ်းနဝ်ꩻ မဲန်ႏဒျာႏ။
• အသောက-အသောက်၊ ပဏ္ဍိတ-ပဏ္ဍိတ်၊ ဒုဒ္ဓ-ဒုဒ်၊ ဗုဒ္ဓ-ဗုဒ်၊ ကမ္မ-ကမ်၊ ရာမ-ရာမ်။

သဝ်ꩻကပါ အဖြုံႏဆုဲင်ꩻနဝ်ꩻ အွဉ်ႏထန်ႏဗာႏ အငဝ်းတထာႏဝလုမ်ꩻ၊ အွဉ်ႏထန်ႏဗွေလꩻတဝ်း၊ သောငဝ်းအီႏသွတ်ꩻကို အွဉ်ႏမိုးခါꩻဗာႏက အွဉ်ႏသွတ်ꩻသွိုဝင်ꩻ၊ ပဏ္ဍိတ်-လဲ့ပီပီ၊ ဍိ-ငဝ်းအီႏသွတ်ꩻ ဖြောင်းနဝ်ꩻ အွဉ်ႏမိုးခါꩻတ (အွဉ်ႏမိုးနေးငါအငဝ်း အွဉ်ႏထန်ႏလꩻမွုန်း)၊ ဒုဒ္ဓ-ဒေါဒုတ်(ဓ)ငဝ်း ဖေႏထန်ႏလꩻမွုန်း၊ ဗုဒ္ဓ-ဒေါ့ꩻဗုဒ်(ဓ)ငဝ်းဖေႏထန်ႏလꩻမွုန်း၊ ကမ္မ-ကမ်ဒေါ့ꩻက အွဉ်ႏမိုးလွေꩻပါမ၊ သီမ-သိမ်၊ ဟိမ်-ဟိမ်၊ ပုတ္တ-ပုတ်၊ ဥပေက္ခ-ဥပေက်၊ ပါမောဇ္ဇ-ပါမောဇ်၊ သရငဝ်း အီႏထန်ႏထန်ႏ စတွိုႏအထာႏဝကို ဖြောင်းအွဉ်ႏမိုးလွေꩻ အဖြုံႏဆုဲင်ꩻ သရငဝ်းတွမ်ႏ နီကမိုးခါꩻအဖြုံႏနဝ်ꩻငဝ်း အွဉ်ႏထန်ႏသွိုဝင်ꩻ၊ နဝ်ꩻဝီထိနယ်ꩻသွူ၊ လိက်တဖြေရဲန်ႏဖုံႏတဲ့ ပုဒ်ဖျတ်လꩻတဝ်း၊ ဒေါ့ꩻတွမ်ႏဝီထိနယ်ꩻလꩻတဝ်း၊ ပွိုးနဝ်ꩻမꩻ လိက်ပအိုဝ်ႏမွေးတဝ်း-ဒေါ့ꩻဗာႏနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။