ပရိုတိုသုန်း
သေ့ꩻ ပရိုတိုသုန်း (အိန်းကလေတ်: Protozoan) (မန်း: ပရိုတိုဇွန်းကောင်) သေ့ꩻပရိုတိုသိုန်း ဖုံႏယို သတ္တဝါႏအစား သဲလ်(cell) အောဝ်ႏတဗာႏဖြီႏဖြီႏလွုမ်ꩻတဲင်၊ ခွိုꩻနွယ်ႏ မျိုꩻပေါင်ꩻစုနောဝ်ꩻ ပါသော့ꩻ ပရိုတိုသိုးဝ (Protozoa) ကိုနောဝ်ꩻသွူ။ ပရိုတိုသုန်းဖုံံႏယို နမ်းခန်ႏထာႏကအောဝ်ႏ(စုဗူႏ)ပွုံႏနောဝ်ꩻ ထွာအသျှင်ꩻသွတ်ꩻဖုံႏတဲင် ၊ ခွိုင်ႏကားတိရိစ္ဆာန်ႏလောကကိုယို ထွာအရန်းအဖွိုႏသွတ်ꩻသတ္တဝါႏဖုံႏနောဝ်ꩻသွူ။
ပရိုတိုသိုးဝ ကရိုꩻဒါႏငေါဝ်းယို ထွာဒျာႏ "ဂရိ" လိုꩻမျိုꩻ ငေါဝ်းငွါတဲင် အရီးသွတ်ꩻ(ကနဦး)တိရိစ္ဆာန်ႏ အဓိပ္ပါယ်ႏလꩻနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။ တိရိစ္ဆာန်ႏအလင်ဖုံႏနောဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻ မဲစ်တာသိုးဝ (Metazoa) တဲင် ၊ မဲစ်တာသိုးဝ နောဝ်ꩻ သဲလ် (cell)အာဖုံႏ ကစုဗူႏအောဝ်ႏ တိရိစ္ဆာန်ႏဖုံႏနောဝ်ꩻသွူ။
ထာꩻသားပရိုတိုသုန်းဖုံႏယို အောဝ်ႏအမျိုꩻပေါင်ꩻ ၁၅,၀၀၀ ရပ်ပိဉ် ရိုꩻနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။ ကဲဉ်းအာအာနောဝ်ꩻတဲ ပရိုတိုသုန်း ဖုံႏယို ပေႏလွဉ်ꩻငါႏထာꩻတဲင် ထွားဗာႏတောမ်ႏ မိုက်ခရိုစကုပ် (microscope) မန်ႏပလူꩻမꩻ ထီႏနွောင်ꩻနောဝ်ꩻသွူ။ ပရိုတိုသုန်းဖုံႏယို ထီႏထွားမော့ꩻနွောင်ꩻ ထီခြောင် တောမ်ႏ ပင်ႏလယ်ႏကို ကအောဝ်ႏဒါႏ ဖြေ့သိဉ်လောင်း ၊ မောဝ်လောင်း၊ လုံးပင်မွူး(ကျောက်ခက်ပင်)လောင်း ဖုံႏနောဝ်ꩻသွူ။
ထူႏသွူထီ အွိုးအရပ် စားနောဝ်ꩻကိုတဲင် မိဉ်ႏထွားတောမ်ႏ မိုက်ခရိုစကုပ် မှန်ႏဖီလူꩻနောဝ်ꩻ ထီႏနွောင်ꩻ ပရိုတိုသုန်း အဗာႏပေါင်ꩻအာမွေးစွဉ်ႏထာꩻ အောဝ်ႏသော့ꩻနောဝ်ꩻသွူ။ ပရိုတိုသုန်းဖုံႏယို အပွာꩻယိုꩻ အတိုꩻလွဉ်ယိုꩻတဲင် ကအောဝ်ႏဒါႏအသောင်အရင် အခေႏအနေႏ မိဉ်ႏသေဉ်ႏလျော်ႏ မိဉ်ႏလွောက်ဖက်နောဝ်ꩻ နားရီꩻဆေ့ꩻဆေ့ꩻနေးငါ အခိန်ႏတစိပေႏအကိုလွုမ်ꩻလဲ့ ပွာꩻလွဉ် တိုꩻလွဉ်နွောင်ꩻ အဗာႏပေါင်ꩻတွက်သူႏသေနေးဒွုမ်နောဝ်ꩻသွူ။
ပရိုတိုသုန်း အဗာႏပေါင်ꩻအာ အောဝ်ႏသော့ꩻထီကိုအကျောင်ꩻနောဝ်ꩻ သိပ္ပံပညာႏသျှင်ႏသီး တထီႏတမော့ꩻတောဝ်းဒွိုန်း ဗꩻထမ်စွဉ်ႏ ၁၇ ရျာꩻစုအစောဝ်းရပ်ခိန်ႏ နောဝ်ꩻသွူ။ တွိုႏ ခရေတ်နေင်ႏ ၁၆၄၇ မꩻ အန်တိုနီဖီးလေပ်ဗန်လေးဗေဉ်ဟုတ် (Antonie Philips van Leeuwenhoek) ကရိုꩻဒါႏ ဒပ်ဆ် (Dutch) လိုꩻမျိုꩻ အဏုဇီဝဗေဒပညာသျှင်ႏ တောမ်ႏ အဏုစကုပ်ပညာႏသျှင်ႏ (microbiologist and microscopist) ယို ထွားစမ်ꩻအီတောမ်ႏ မန်ႏဖီလူꩻ မိုက်ခရိုစကုပ် တဲင် ထီတွိုင်ꩻ ထီနောင် ထီခြောင် ဖုံႏကိုနောဝ်ꩻ ပရိုတိုသုန်း (အဗာႏပေါင်ꩻအာ)ဖုံႏ အောဝ်ႏသော့ꩻကရိုꩻယို စထီႏ စမော့ꩻ စသေလွဉ်နောဝ်ꩻသွူ။
ပရိုတိုသုန်း တဗာႏတောမ်ႏတဗာႏဖုံႏယို ရုဲင်ꩻတသွိုး လွေꩻချာငါထာꩻနောဝ်ꩻ တမျိုꩻတောမ်ႏတမျိုꩻ ၊ တစားတောမ်ႏတစား တဗွိုန်တောဝ်းလွဝါင်ꩻနောဝ်ꩻသွူ။ ဥပမာႏ -
- ယူဂလီးနား(Euglena)ကရိုꩻဒါႏ ပရိုတိုသုန်းဖုံႏနောဝ်ꩻ အွဉ်ႏတသွိုးအဆွဉ်ႏယောင်ႏ(ဆွဉ်ႏတု) ကအောဝ်ႏအနမ်းလောင်းတဲင် ရုဲင်ꩻတသွိုး လွေꩻချာလွေꩻငါအီနောဝ်ꩻသွူ။
- အမီးဗား(amoeba) ကရိုꩻဒါႏ ပရိုတိုသုန်း ဖုံႏနောဝ်ꩻ အနမ်းဖဲ့ꩻသောင်ဖဲ့ꩻကအောဝ်ႏလေပ်ဗဲဉ်ဒါႏ အဆွဉ်ႏဆားဖုံႏအောဝ်ႏတဲင် သွုံꩻအီ အဆွဉ်ႏဆားဖုံႏတွော့ꩻ လွေꩻချာငါအီနောဝ်ꩻသွူ။
- ပလဲစ်စမိုဒီယမ်(Plasmodium)
ကရိုꩻဒါႏ ပရိုတိုသုန်း ဖုံႏနောဝ်ꩻ အီႏရုဲင်ꩻတသွိုး လွေꩻချာငါအတာႏ သွုံꩻအီခရာႏ ထာꩻမုဲင်ꩻမုဲင်ꩻတအောဝ်ႏတောဝ်းတဲင် အုံစွယ်ꩻစွူဗော့ꩻ တထွောင်းချင်ႏနောဝ်ꩻသွူ။
ပရိုတိုသုန်းဖုံႏနောဝ်ꩻ အောဝ်ႏထီကိုလွုမ်ꩻတကာႏတောဝ်း လိုꩻသီးခန်ꩻထာႏ နမ်းကို တောမ်ႏ ဟမ်ႏကိုဖုံႏလဲ့ အောဝ်ႏနောဝ်ꩻသွူ။ တခြေ့အဲင်ႏတွော့ ကလꩻ ထာꩻဆော့ရောႏဂါႏနောဝ်ꩻ ကွပ်သွီႏယာႏကိုသူꩻ ထာꩻဆော့ꩻရောႏဂါႏပရိုတိုသုန်း ဖုံႏ နွို့လွဉ်တွော့ꩻ ဆော့ဆာဗာႏနောဝ်ꩻသွူ။
ပရိုတိုသုန်းဖုံႏ မိဉ်ႏနွို့လွဉ် နမ်းကိုနောဝ်ꩻ ထာꩻဆော့ရောႏဂါႏ (Malaria ) တောမ်ႏ တဟွိုတသီးထာꩻ (yellow fever) ထွာလွဉ်ဒါႏနောဝ်ꩻသွူ။ ပရိုတိုသုန်းဗာႏပေႏဖုံႏယို မာꩻနှောင်ႏသျှက်နွောင်ꩻသွတ်ꩻ မာꩻယပ်ꩻခုဲင်ႏနွောင်ꩻသွတ်ꩻ သေ့ꩻ(ထာꩻသားပေႏ)ဖုံႏနောဝ်ꩻသွူ။[၁]
အာႏကွိုꩻ
မွဉ်းဖျင်- ↑ မြန်မာ့စွယ်စုံကျမ်း၊ အတွဲ(၆)