သဲလ်
သဲလ် (မန်း: ကလာပ်စည်း) (အိန်းကလေတ်: Cell (biology)) ကရိုꩻနောဝ်ꩻ သက်အောဝ်ႏ သတ္တဝါႏဖုံႏ ကခြွဉ်းဗူႏရုပ်ပွိုင်ယို အခေႏခံႏအထွာသွတ်ꩻ တောမ်ႏ အပေႏသွတ်ꩻ အမျိုꩻ (unit,ယူနစ်)တစား နောဝ်ꩻသွူ။[၁] သေ့ꩻပေႏလွဉ်ꩻထာꩻစား နုဲင်း ဗဲစ်တီးရီးယားဖုံႏနောဝ်ꩻ သဲလ် (ကလာပ်စည်း) အောဝ်ႏတဗာႏ (Unicellular)လွုမ်ꩻတဲင် လိုꩻ စတဲင် သက်အောဝ်ႏသားအလာင်ဖုံႏနောဝ်ꩻတဲ သဲလ်အောဝ်းႏအာစား (Multicellular, ဗဟုကလာပ်စည်း) ဖုံႏနောဝ်ꩻသွူ။ (လိုꩻသီးယို (မိဉ်ႏဒေ့ါꩻဗာႏရိုꩻရိုꩻ) သဲလ်ပေါင်ꩻ အောဝ်ႏပိဉ် ၁၀၀ ထရီလီယံ မိဉ်ႏတမွေးတောဝ်း ၁၀၁၄ ရပ်ပိဉ်နောဝ်ꩻသွူ။ ပုံႏမှန်ႏကလာပ်စည်း တဗာႏ အရွယ်ႏအောဝ်ႏ ၁၀ µm တဲင် ထွူႏ ၁ ng ရပ်နောဝ်ꩻသွူ။ ) အတန်သွတ်ꩻ သဲလ် နောဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻမာꩻပꩻဗာႏတောဝ်းဒွိုန်း ဝါးကုလာအုတ်ဒီႏ နောဝ်ꩻသွူ။[၂]
| သဲလ် | |
|---|---|
 ဖက်ဗိုႏဒီႏ (Allium cepa) သဲလ်သံႏသရာႏအရန်းအမျိုꩻမျိုꩻအကိုကအောဝ်ႏဒါႏ အရွီးသဲလ်ဖုံႏ၊ E. B. Wilson သွဲးခါꩻအရုပ်ပုံႏ ခရေတ်နေင်ႏ ၁၉၀၀ | |
 A eukaryotic cell (left) and prokaryotic cell (right) | |
| Identifiers | |
| TH | H1.00.01.0.00001 |
| FMA | 686465 |
| Anatomical terminology | |
အဆုဲင်ꩻသွတ်ꩻ သဲလ်တီအိုရီလꩻပေါ်ႏဒွိုန်းခိန်ႏ အွိုး ၁၈၃၅ ဗာႏနေင်ႏနောဝ်ꩻ ဆဲစ်ပညာႏသျှင်ႏ (Jan Evangelista Purkyně, စဲဉ်းအယ်ႏဗန်ႏဂလိသတာပရဂုဲင်း) ယို ထွားသေင်ႏတေတ်သျှူးဖုံႏ ထွားတောမ်ႏ အဏုမန်ႏဖီလူꩻတဲင် ထီႏအခူꩻ(အဆံ)ပေႏပေႏဖုံႏနောဝ်ꩻသွူ။ တွိုႏ ၁၈၃၉ နောဝ်ꩻတွော့ꩻ သိပ္ပံပညာႏသျှင်ႏ မဲစ်တုဲင်းယားသ် ယားကောပ် ဆလုဲင်းဒဲဉ် (Matthias Jakob Schleiden) တောမ်ႏ တီအိုဒိုဆဝမ်း Theodor Schwann သီး ထေပြန်ႏ သဲလ်သီအိုရီ နောဝ်ꩻသွူ။ သဲလ်တီအိုရီိ နောဝ်ꩻ သက်အောဝ်ႏသတ္တဝါႏသီးယို ခြွဉ်းဗူႏစုမာꩻသေꩻခါꩻတောမ်ႏ သဲဘ်တဗာႏ မိဉ်ႏမွေးတောဝ်း သဲလ်အာဖုံႏ ရိုꩻနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။ သဲလ် ကားကအောဝ်ႏယို ဖꩻထန်ႏထွာလွဉ် မူလကအောဝ်ႏထွူလဲဉ်း သဲလ် အထျꩻ တဲင်၊ သဲလ်ဖုံႏအလောင်း ခွိုꩻဗီဇ ဖုံႏ အောဝ်ႏပါအကျောင်ꩻ ဖော်ႏထန်ႏရိုꩻနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။[၃]
သဲလ်ယို ခွိုင်ႏကား သက်အောဝ်ႏရုပ်အစုသီး ပုံႏပွိုင်တောမ်ႏ ခွုမ်မာꩻချက်ဖုံႏ ကအောဝ်ႏဒါႏ အပေႏသွတ်ꩻသွတ်ꩻတဗာႏ နောဝ်ꩻသွူ။ သဲလ်ယို ခွိုင်ႏကားသက်ကအောဝ်ႏနောဝ်ꩻအပေႏသွတ်ꩻ (အငယ်ဆုံးသက်ရှိ) တဲင် "အသက်အွတ်ꩻရွီး" နုဲင်းနောဝ်ꩻလဲ့ အောဝ်ႏဟဲ့ꩻနောဝ်ꩻသွူ။ ဗဲစ်တီးရီးယား စတဲင် သက်အောဝ်ႏသားယင်ဟန်ႏနောဝ်ꩻ သဲလ်အောဝ်ႏတဗာႏလွုမ်ꩻသွူ။ လိုꩻ တောမ်ႏ သက်အောဝ်ႏသား ယင်ဟန်ႏနောဝ်ꩻ သဲလ်အာခြွဉ်းဗူႏ ပေါင်ꩻစုသေꩻခါꩻ (multicellular) ဖုံႏ နောဝ်ꩻသွူ။ လိုꩻ နောဝ်ꩻ သဲလ်ပေါင်ꩻ ၁၀၁၄ အောဝ်ႏပါသော့ꩻအကျောင်ꩻ တွက်ထူႏလꩻနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။ ပုံႏမှန်ႏသဲလ်တဗာႏယို အလေꩻခိဉ်ႏအောဝ်ႏ ၁ နာနိူ ဂရမ် 1 nanogram တဲင် အတန်သွတ်ꩻ သဲလ်နောဝ်ꩻမျိုꩻလꩻပွာꩻတောဝ်းဒွိုန်း ဝါးကုလားအုတ်ဒီႏ နောဝ်ꩻသွူ။
သဲလ်ယို သက်ကအောဝ်ႏဒါႏရုပ်သီးအကို အပေႏသွတ်ꩻ မူလအကွို့ꩻအခေါဝ် (အဖွန်ႏအတျꩻ)နောဝ်ꩻသွူ။ အမွူး(အပင်)မျိုꩻ တောမ်ႏ သက်အောဝ်ႏမျိုꩻ (လိုꩻ+ တိရိစ္ဆာန်ႏ)ဖုံႏယို သဲလ်ဖုံႏအောဝ်ႏလွနောဝ်ꩻသွူ။ နုဲင်း အမီးဗား ကရိုꩻဒါႏ တိရစ္ဆာန်ႏ တောမ်ႏ ဗဲစ်တီးရီးယားဖုံႏ ကရိုꩻဒါႏအမွူးဖုံႏနောဝ်ꩻတဲ သဲလ် အောဝ်ႏတဗာႏလွုမ်ꩻသွူ။ အမွူးမျိုꩻအလင် တောမ်ႏ သက်ကအောဝ်ႏသားအလင်ဖုံႏနောဝ်ꩻတဲ သဲလ်အောဝ်ႏအာခြွဉ်းဗူႏ Multicellular ဖုံႏဒျာႏနောဝ်ꩻသွူ။ လိုꩻတဖြာꩻနမ်းခန်ႏထာႏကိုယို သဲလ် အောဝ်ႏ အသန်ႏပေါင်ꩻအာတန်သွူ။ သဲလ်ကအောဝ်ႏအာဒျာႏ တိရိစ္ဆာန်ႏ တောမ်ႏ အမွူးမျိုꩻဖုံႏနောဝ်ꩻ သဲလ်ဖုံႏယို ဖေႏကထွာ တေတ်သျှူး(အယာႏလီး, အသားမျှင်) အတာႏ အောဝ်ႏပေါင်ꩻစွိုင်ခြွဉ်းဗူးနေးနောဝ်ꩻသွူ။
နောဝ်ꩻထွူ တေတ်သျူး ဖုံႏယို ဖေႏကထွာ အင်္ဂါႏ (organ, အော်ဂဲဉ်) အတာႏ စုခြွဉ်းဗူႏဖျင်သွူ။ အင်္ဂါႏဖုံႏအကို ကအောဝ်ႏဒါႏသဲလ်ဖုံႏယို တိရိစ္ဆာန်ႏ မိဉ်ႏတမွေးတောဝ်း အမွူး နမ်းခန်ႏထာႏအတာႏ မာꩻဖေႏထာꩻမာꩻ ကိစ္စ အစားစား အဒေါဝ်ႏဒေါဝ်ႏနောဝ်ꩻသွူ။ ဥပမာႏ နမ်းကိုကအောဝ်ႏဒါႏ အဆာႏခင်ႏလမ်ႏ တပုံး (အစာအိမ်)အကို /အလောင်း ကအောဝ်ႏ သဲလ်ဖုံႏယို ခေႏအဆာႏ မာꩻလီ မာꩻပဲစ်ꩻအဆာႏ မာꩻဖေႏအဆာႏကကေႏနောဝ်ꩻသွူ။ ခွိုင်ႏကားသက်ကအောဝ်ႏ သတ္တဝါႏသီး သဲလ် ဖုံႏယို ထူႏ အဆာႏ တောမ်ႏ အောက်သီစဉ် တဲင် စွဉ်ꩻထန်ႏထိုꩻ အယအလီꩻ (အညစ်အကြေး)နောဝ်ꩻသွူ။ သက်အောဝ်ႏတခြိုꩻ(ပစ္စည်း) တစား အ သဲလ်တဗာႏယို ဒြပ်စင်အာဖုံႏတောမ်ႏ ဒြပ်ပေါင်ꩻအာဖုံႏ အောဝ်ႏပါသော့ꩻအကျောင်ꩻ အောဝ်ႏသေနောဝ်ꩻသွူ။ ကွယ်ႏတွော့ꩻ ဒြပ်ပေါင်ꩻအာ မော်လီစျူး အောဝ်ႏအာမွေးအသန်ႏနေးတဲင် အောဝ်ႏစုခြွဉ်းဗူႏနုဲင်းမုဲင်ꩻ ၊ အောဝ်ႏပုံႏနုဲင်းမုဲင်ꩻ၊ သက်အောဝ်ႏတခြိုꩻအစားမုဲင်ꩻကရိုꩻယိုတဲ လꩻသေတောဝ်းဒွိုန်းနောဝ်ꩻသွူ။
သဲလ်ဖုံႏယို ကဲဉ်းအာအာနောဝ်ꩻတဲ ပေႏလွဉ်ꩻငါႏထာꩻတဲင် ထွားတောမ်ႏ မဲ့ ရိုꩻရိုꩻတထီႏနွောင်ꩻတောဝ်းနောဝ်ꩻသွူ။ ထွားတောမ်ႏ မုဲက်ခရိုသကုတ်မꩻ ထီႏလꩻနောဝ်ꩻသွူ။ မိဉ်ႏဒေါ့ꩻရိုꩻရိုꩻဗာႏနောဝ်ꩻ သဲလ်ပေႏအဗာႏပေါင်ꩻ ၄၀၀၀ ရပ်ယို မိဉ်ႏအွဉ်ႏဒပ်ရဲဉ်းလွေꩻ ပိဉ်လီးလီးနောဝ်ꩻ ရအောဝ်ႏ ၁ လဲက်မ ရပ်နောဝ်ꩻသွူ။ သဲလ်ယင်ဟန်ႏနောဝ်ꩻ ပေႏထဲင်းကဒွိုန်းအစားနောဝ်ꩻလဲ့ အောဝ်ႏသွူ။ နမ်းပွိုင်ပုံႏ အောဝ်ႏအမျိုꩻမျိုꩻ အစားစားသွူ။ သဲလ်တအောဝ်ႏရော်ꩻတောဝ်းအလင် ကအောဝ်ႏခေါ်စားနောဝ်ꩻ အပုံႏတဒွီႏပုံႏအောဝ်ႏနောဝ်ꩻသွူ။ သဲလ်ကအောဝ်ႏရော်ꩻရယ်ꩻ အောဝ်ႏဒဲဉ်းညီꩻတောမ်ႏအလင်ဖုံႏနောဝ်ꩻတဲ အတဗျပုံႏ အဖားပုံႏအောဝ်ႏနောဝ်ꩻသွူ။[၄]
အခေႏခံႏသဖော်ꩻတရာꩻ
မွဉ်းဖျင်သဲလ်တွိုင်ꩻယို အနမ်းတောမ်ႏအနမ်း ထိန်ꩻသိမ်ꩻဖျင်ဆင်ချာနွောင်ꩻစွန်ꩻ (self-maintaing) တောမ်ႏ ဗွေစွုမ်ႏစုံႏလင်ႏမှု (self-contained) အောဝ်ႏနောဝ်ꩻသွူ။ သဲလ်နောဝ်ꩻ (နမ်းကိုကလꩻလွဉ်)အာဟာႏရဖုံႏယို မာꩻပြောင်ꩻလုဲင်ႏထိုꩻနွောင်ꩻ စွန်ꩻအာႏတဲင် ခွိုင်ႏကအောဝ်ႏလိုႏမာꩻ ထာꩻမာꩻဖုံႏ ထွူဗွေနွောင်ꩻနောဝ်ꩻသွူ။ သဲလ်တွိုင်ꩻယို မာꩻနွောင်ꩻ ထာꩻမာꩻနုဲင်းဆꩻလယိုသွူ။
- သဲလ်ပꩻထိုꩻ (cell division)တွေ့ာꩻ မျိုꩻပွာꩻလွဉ်
- အဲဉ်းသုဲင်ဖုံႏတောမ်ႏ ဒီအဲဉ်အေ စန်းဖုံႏ ကထေပရိုတိန်းယို မာꩻသုံꩻလွေꩻ
- ဇီဝထွာစဲဉ်ႏအောဝ်ႏ
- အခွꩻအလျား၊ ထီအခေႏအနေႏပီအိတ်ဆ် စတဲင်ပြောင်ꩻလုဲင်ႏမှုဖုံႏယို မာꩻတန်ႏပြန်ႏချာနွောင်ꩻ
- သဲလ်အကိုဖဲ့ꩻဖုံႏယို အွဉ်ႏဒို့ꩻခါꩻတောမ်ႏ အဗဲ့ꩻဖုံႏ၊ ဖယောင်ꩻဖုံႏတောမ်ႏ စတီးရွိုက်ဖုံႏကပါဒါႏ (lipid bilayer) အပီနီထပ် အောဝ်ႏဗဲဉ်ခါꩻ
သဲလ် ရုပ်ပွိုင်ဆဲင်ႏရာꩻဖုံႏ
မွဉ်းဖျင်သဲလ်ယို နျူးကလီးယ ကအောဝ်ႏဒါႏ ယူခယ်ရီယောတိတ် (Eukaryotic) တောမ်ႏ နျူးကလီးယ တအောဝ်ႏပါတောဝ်း ဖရိုခယ်ရီယောတိတ် (Prokaryotic) ရိုꩻတဲင် သဲလ်အောဝ်ႏ နီမျိုꩻနောဝ်ꩻသွူ။
Prokaryotic cells
မွဉ်းဖျင်
ပရိုခယ်ရီယုတ် (Prokaryote) သဲလ်နောဝ်ꩻ ပေႏထဲင်း ယူခယ်ရီယုတ် (Eukaryote) သဲလ်တဲင် နျူးကလီးယ တောမ်ႏ အလောင်ႏအလင်ဖုံႏလဲ့ တပါတောဝ်းသွူ။ ဗဲစ်တီးရီးယား တောမ်ႏ အာဆီးယား ကရိုꩻဒါႏ ပုံႏရုပ်ပွိုင်ဗွိုန် ပရိုခယ်ရီယုတ် (Prokaryote) သဲလ် အောဝ်ႏနီမျိုꩻနောဝ်ꩻသွူ။
အမွူးမျိုꩻ တောမ်ႏ တိရိစ္ဆာန်ႏဖုံႏယို သဲလ်အောဝ်ႏအာအော ကွေꩻကွေꩻသွူ။ သဲလ်ဖုံႏအကို နျူးကလီးယပ်အောဝ်ႏတဗာႏသွူ။ နျူးကလီးယပ်နောဝ်ꩻနောဝ်ꩻ အီႏမာꩻဗာႏထာꩻမာꩻနုဲင်းမုဲင်ꩻအတာႏ ထွဉ်ႏလွေꩻ သဲလ် နောဝ်ꩻသွူ။ နျူးကလီးယပ်အကို ခရိုမိုသုမ်း ကရိုꩻဒါႏ နုဲင်းခွဉ်းပုံႏရုပ်ပွိုင်ကအောဝ်ႏတခြိုꩻဖုံႏ အောဝ်ႏနောဝ်ꩻသွူ။ ခရိုမိုသုမ်းဖုံႏ စွိုးကစပ်လွေꩻနောဝ်ꩻ (မျိုးကူးရာ၌) ဝိသေသဂုဏ်ႏကအောဝ်ႏ သဲလ်စွိုးအလီꩻထျꩻ ထူႏဖေႏလွေꩻ သဲလ်စွိုးတသာအထျꩻနောဝ်ꩻသွူ။ ဝိသေသဂုဏ်ႏဖုံႏကရိုꩻနောဝ်ꩻ စွိုးအလီꩻကိုကပါသော့ꩻဒါႏ အရောင်ႏ၊ အရွယ်ႏ၊ ကထွာကကုဲင်အတွိုင်ꩻ ဖုံႏနောဝ်ꩻသွူ။
သဲလ်ကအောဝ်ႏတဗာႏစား သက်အောဝ်ႏသတ္တဝါႏဖုံႏ ဖေႏကပွာꩻ ဖေႏကတိုꩻအာလွဉ်အတာႏ ပꩻထိုꩻရိုꩻရိုꩻ ထွာလွဉ်နီဗာႏလွုမ်ꩻနောဝ်ꩻသွူ။ အရန်းထိုစား အမွူးမျိုꩻတောမ်ႏ တိရစ္ဆာန်ႏမျိုꩻသတ္တဝါႏဖုံႏ မျိုꩻကပွာꩻနောဝ်ꩻတဲ ကထွာဒါႏသဲလ်တဗာႏ အိုဗမ် မိဉ်ႏတမွေးတောဝ်း အဒီႏတောမ်ႏအထီး မိဉ်ႏတမွေးတောဝ်း အထီးစွိုး သုက်သေ့ꩻ (sperm)ဖုံႏ အုံလွူꩻရော်ꩻရယ်ꩻလို့ဝါင်ꩻတွော့ꩻ ပွာꩻလွဉ်နောဝ်ꩻသွူ။ ကအုံလွူꩻထွူ သဲလ်ယို နျူးကလီးယပ် တောမ်ႏ ခရိုမိုသုမ်း ဖုံႏပါသော့ꩻထွူတဲင် ပꩻထိုꩻ သဲလ်နီဗာႏသွူ။ နောဝ်ꩻထွူ သဲလ် ၄ ဗာႏ၊ နောဝ်ꩻထွူ ၁၆ ဗာႏ စတဲင်ပွာꩻထင်ႏနောဝ်ꩻသွူ။ ကပွာꩻထင်ႏပိဉ်ရန်းရန်းယိုနောဝ်ꩻ သဲလ်ဖုံႏယို ပွာꩻလွဉ်နီဆ တမွေးတောဝ်း၊ တိုꩻလွဉ်ဒျာႏ မူလကအောဝ်ႏ အဆေ့ꩻအအာအလꩻ တိုꩻလွဉ်ဒျာႏ (ဂဏန်ꩻ)နီထပ်ကိန်ꩻအနေႏဒျာႏနောဝ်ꩻသွူ။ (၂ နီထပ်ကိန်ꩻနောဝ်ꩻ ၄ လဲ့ ၊ ၄ နီထပ်ကိန်ꩻနောဝ်ꩻ ၈ မွေးတောဝ်း ၁၆ ဒျာႏသွူ။)
အရန်းထို သက်အောဝ်ႏသတ္တဝါႏသီး သဲလ်ဖုံႏနောဝ်ꩻ ထာꩻမာꩻတာႏဝွန်ႏ အောဝ်ႏအမျိုꩻမျိုꩻနောဝ်ꩻသွူ။ အမွူးဖုံႏ သဲလ်ယင်ဟန်ႏနောဝ်ꩻ မာꩻထွာဖေႏအလာႏ၊ ယင်ဟန်ႏနောဝ်ꩻမာꩻထွာထေႏအပင်၊ ယင်ဟန်ႏမာꩻထွာအကောဝ်ႏ နောဝ်ꩻသွူ။ သက်ကအောဝ်ႏသတ္တဝါႏသားဖုံႏ ကအီႏထွာလွဉ် အပေႏ အပို (သားလောင်း)ထျꩻကအောဝ်ႏ သဲလ်ဖုံႏနောဝ်ꩻ ကအီႏမာꩻဗာႏထာꩻမာꩻအလꩻ ပုံႏရုပ်ပွိုင်တဲ့နောဝ်ꩻ၊ ဓါတ်သဖော်ꩻတဲ့နောဝ်ꩻ တဗွိုန်တောဝ်းလို့ဝါင်တဲင် အောဝ်ႏအုံဒျာႏ ဆဲင်ႏရာꩻခင်ႏလမ်းဖုံႏလွုမ်ꩻသွူ။ ဥပမာႏနောဝ်ꩻ သဲလ်ယင်ဟန်ႏယို မာꩻထွာနာဗ်ကျောဖြွီꩻအနေႏ အောဝ်ႏခြွဉ်းဗူႏခါꩻနောဝ်ꩻသွူ။
သဲလ်ယင်ဟန်ႏနောဝ်ꩻ ခြွဉ်းဗူႏအဆွတ်ꩻအနေႏသွူ။ သဲလ်ယင်ဟန်ႏနောဝ်ꩻ ထွာသွီႏဗွာဒီႏ (White blood cells, သွေးဖြူဥ )တဲင် စုခြွဉ်းဗူႏခါꩻနောဝ်ꩻသွူ။ နမ်းခန်ႏထာႏလောင်း နမ်းခန်ႏထာႏအကို ကအောဝ်ႏဒါႏ သဲလ်ဖုံႏယို ထွာလွဉ်ထွူကုဲင်ချာယင်းတဲင် ထွာလွဉ်ထွူ ကုဲင်ချာယင်း ထွာတသာယင်း ကုဲင်ယင်း ထွာယင်း ထာꩻမာꩻစဲဉ်ႏအတွိုင်ꩻ အောဝ်ႏထွာ အောဝ်ႏကုဲင်တသေႏသေႏနောဝ်ꩻသွူ။ သဲလ်အလီꩻခင်ႏလမ်း နောဝ်ꩻ သဲလ်တသာနွို့လွဉ်တွော့ꩻ မာꩻသွုပ်လွေꩻထာꩻမာꩻဖုံႏသွူ။ သဲလ်ဖုံႏ ဖေႏကမာꩻဆဲင်ႏရာꩻထာꩻမာꩻအတာႏ အစွန်ꩻအအာႏနုဲင်းမုဲင်ꩻအောဝ်ႏနွန်ႏတမာကရိုꩻနောဝ်ꩻတဲ လိုꩻသီး လꩻသေနွောင်ꩻတောဝ်းဒွိုန်းနောဝ်ꩻသွူ။[၄]
Eukaryotic cells
မွဉ်းဖျင်..
Organelles:
(1) nucleolus
(2) nucleus
(3) ribosome
(4) vesicle
(5) rough endoplasmic reticulum (ER)
(6) Golgi apparatus
(7) Cytoskeleton
(8) smooth endoplasmic reticulum
(9) mitochondria
(10) vacuole
(11) cytoplasm
(12) lysosome
(13) centrioles within centrosome
အာႏကွိုꩻ
မွဉ်းဖျင်- ↑ Cell Movements and the Shaping of the Vertebrate Body in Chapter 21 of Molecular Biology of the Cell fourth edition, edited by Bruce Alberts (2002) published by Garland Science.
The Alberts text discusses how the "cellular building blocks" move to shape developing embryos. It is also common to describe small molecules such as amino acids as "molecular building blocks". - ↑ Campbell၊ Neil A. (2006)။ Biology: Exploring Life။ Boston, Massachusetts: Pearson Prentice Hall။ ISBN 0-13-250882-6။ Unknown parameter
|coauthors=ignored (|author=suggested) (အကူအညီ) - ↑ Maton၊ Anthea (1997)။ Cells Building Blocks of Life။ New Jersey: Prentice Hall။ ISBN 0-13-423476-6။ Unknown parameter
|coauthors=ignored (|author=suggested) (အကူအညီ) - ↑ ၄.၀ ၄.၁ မြန်မာ့စွယ်စုံကျမ်း၊ အတွဲ(၄)