လိုꩻပေႏယွဲးတွမ်ႏပညာႏရေꩻ

"လိုꩻပေႏယွဲးတွမ်ႏပညာႏရေꩻ" "ပညာႏရေꩻ"ကရိုꩻနဝ်ꩻ ခွုင်းကမာꩻဒါႏ လိုꩻသီးထာꩻသေဉာဏ်ႏယံကအာ အရန်းရန်းဖုံႏနဝ်ꩻသွူ၊ ခါးလားလိုꩻသီး ကတဲႏထွင်ႏအက္ခရာႏခိန်ႏ လိုꩻဆုဲင်ꩻသီးအတာႏ သွဉ်ခါꩻဖေႏလွ အရေꩻကရတန်ဒါႏ ထာꩻဒါႏပညာႏဖုံႏသွူ၊ နမ်းကအွဉ်ႏရေꩻဒါႏ ထာꩻရာꩻမျိုꩻလဲ့ ဖေႏနေးကသေအွဉ်ႏရေꩻလွဉ်ဒါႏနဝ်ꩻ သွဉ်သင်ခါꩻဖေႏသွူ၊ အွိုးပွိုင်းလဲင်ႏလဲင်ႏကာႏ လိုꩻသီးဖုံႏနဝ်ꩻ အုံအဝ်ႏလွဉ်လွနေးဒျာႏ တွမ်ႏအစွိုꩻအဗူႏတဲင် နမ်းအစွိုꩻအဗူႏ ဓလေ့ꩻထုံꩻစံႏ ထာꩻသေပညာႏဖေႏနေးကကျင်ႏလဲပ်လဲ့ သွဉ်ခါꩻဖေႏ လိုꩻပေႏဖုံႏပဉ်စုပ်စုပ်နဝ်ꩻသွူ။ ထာꩻသေပညာႏအဝ်ႏလဲဉ်းသား ကဖေႏဒါႏ လိုꩻထာꩻသေပညာႏတအဝ်ႏဒွိုန်းသားနုဲင်းယိုနဝ်ꩻ ထွာစွဉ်ႏဒျာႏ ပညာႏရေꩻသီး အခင်ႏမွဉ်တန်သွူ၊ ပညာႏရေꩻကရိုꩻနဝ်ꩻ သက်အဝ်ႏပေႏတွင်ꩻ ကသွဉ်ထူႏခါꩻဒါႏ ကျောင်ꩻကိုပညာႏခြေင်ခြေင်လွုမ်ꩻတမွေးတဝ်း၊ လိုꩻတဖြာꩻဖြာꩻယို ဒါႏလꩻလဲဉ်း တဲႏမူလတန်ꩻပညာႏ ဗꩻတက္ကသိုလ်ႏပညာႏ-ရိုꩻဗာႏကီလဲ့ ဝွေꩻအတာႏ ပညာႏဗွေလဲဉ်း-ရိုꩻတလꩻတဝ်းဒွိုန်းနဝ်ꩻသွူ။ ထန်ႏကျောင်ꩻထွူ ဟော်ꩻထွားလိတ်စောင်ႏဖုံႏတဲ့သင်၊ လွူꩻထွားလွေꩻဒျာႏ သဘာဝဖုံႏလဲ့သင်၊ အချင်ꩻချင်ꩻ ပေါင်ꩻကွိုက်ꩻသွုပ်ဆွိုက်ဗာႏလို့ဝင်ꩻတဲ့သင် အဝ်ႏလိုႏထိုမ်ႏရောမ်သွုပ်ထဲင်းဗာႏက ပညာႏနဝ်ꩻသွူ၊ ပွိုင်းဝွို့တွမ်ႏ ကသွဉ်ဗာႏပညာႏ ကျောင်ꩻသွဉ်လိတ်နဝ်ꩻတဲင် သက်ထွိုင်ႏတန်လွဉ်ခိန်ႏနဝ်ꩻ ထာꩻသေပညာႏအာလွဉ်၊ စွုမ်ႏလွဉ်ဗာႏနဝ်ꩻသွူ။ တဲႏထွင်ႏအက္ခရာႏထွူ တဲႏအတဲမ်းအမုဲင်ꩻကပေါႏခိန်ႏနဝ်ꩻမာꩻငါ တဲႏထောင်ႏလွဉ်လွ ကျောင်ꩻသွဉ်လိတ်ဖုံႏ၊ အွိုးပွိုင်းလဲင်ႏ နေင်ႏပေါင်ꩻ (၅၀၀၀)လွို(၆၀၀၀)လွိုခိန်ႏနဝ်ꩻကာႏ အာသျတွိုက် အီစိစ်နဲင်ႏငံႏကိုဖုံႏနဝ်ꩻ ကျောင်ꩻသွဉ်လိတ်ဖုံႏ အဝ်ႏဗာႏဖိုသွူ၊ ထွာဒျာႏကျောင်ꩻသွဉ်လိတ် ဖန်းဖြယ်ခေါ်နေး လိုꩻအဆင်းအရန်းစား၊ ပုဂ္ဂိုလ်ႏအယူႏဝါႏဒရေꩻရာႏသားဖုံႏ ရဲဉ်ꩻအုပ်ချုပ်လွဒျာႏနဝ်ꩻသွူ။ ခါးလားခရစ်ကပေါႏ တဲႏနေင်ႏပေါင်ꩻ(၅၀၀) ဗꩻအေဒီ ၁၉-ရျာꩻဗူႏ ခယ်ႏခမ်းကိုနဝ်ꩻ အဝ်ႏသွဉ်ဖေႏလွ လိတ်လုဲင်ꩻကဆဲင်ႏဒါႏတွမ်ႏ ကွန်ဖူးသီး အယူႏဝါႏဒနမ်းကျင်ꩻတရာꩻဖုံႏသွူ၊ အီစိစ်နဲင်ႏငံႏ ကျောင်ꩻသွဉ်လိတ်ဖုံႏနဝ်ꩻ တဲႏထောင်ႏဖေႏလွဒျာႏ ခွန်ပိုသီးတာႏ၊ လိုꩻခွိုꩻယံသီးတာႏ၊ လိုꩻခြွေခြာႏသီးတာႏ၊ ဂရိခေတ်ပွိုင်းလဲင်ႏ ကျောင်ꩻသွဉ်လိတ် ပညာႏရေꩻနဝ်ꩻ ရေႏရွယ်ႏဒျာႏ လိုꩻယွဲးသီးဖေႏကထွာနဲင်ႏငံႏသားနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ စပါးတားနဲင်ႏငံႏနဝ်ꩻ ကွပ်ထွာဒျာႏ နဲင်ႏငံႏအာႏရုံႏအွဉ်ႏရေꩻဒျာႏ စဲ့ꩻဖဲ့ꩻတဲင် ခမ်းသားတွိုင်ꩻနဝ်ꩻ ထွာဗာႏလို့စဲ့ꩻ၊ တဲႏသက်(၇)နေင်ႏ ဗꩻသက်(၃၀)သားဖုံႏနဝ်ꩻ အုံအဝ်ႏဗိုန်ပီဗာႏနုဲင်းစဲ့ꩻအတွိုင်ꩻတွော့ꩻ သွဉ်ဖေႏဒျာႏ တွိုက်ꩻစဲ့ꩻရေꩻ၊ စူခင်ႏဖေႏကဆွော့ꩻ၊ ဖေႏကလွူးဒျာႏသꩻရက်ခွိုꩻနုဲင်းနဝ်ꩻဖုံႏသွူ၊ စပါးတားနဲင်ႏငံႏသားတဖြာꩻနဝ်ꩻ သꩻရက်ခွိုꩻအဝ်ႏဗာႏ၊ တွမ်ႏတရာꩻဥပဒေႏတဲင် ရိုႏသေႏခံႏနောမ်ꩻဗာႏ အတန်အကဲႏ၊ စဲ့ꩻသွီႏစဲ့ꩻမာန်ႏ ဖွီသွောင်တလာဗာႏနဝ်ꩻသွူ၊ တဲမ်းလိတ်ဟော်ꩻလိတ်နဝ်ꩻ သွဉ်ဆုဲင်ꩻနေးယင်းဒျာႏ တွမ်ႏဆရာႏအထန်ႏနဝ်ꩻသွူ။ အေတိဉ်နဲင်ႏငံႏနဝ်ꩻ ထွာဒျာႏနဲင်ႏငံႏ ရက်စိုမ်ꩻငိမ်ꩻခွꩻရျူႏစားတဲင် လိုꩻပေႏဖုံႏယို ထွဉ်ႏသွဉ်လွဒျာႏ ဂီတအနုပညာႏ၊ ပညာႏစူခင်ႏဖေႏကဆွော့ꩻ၊ တဲမ်းလိတ် ဟော်ꩻလိတ် တွက်ဂဏန်ꩻ-နုဲင်းနဝ်ꩻဖုံႏသွူ၊ အွဉ်ႏပွေါးထိန်ꩻခြေင်းဒျာႏ စီꩻကန်ꩻတဲပ်တဲပ်စား၊ ရေႏမိုးဒျာႏ ဖေႏကထွာနဲင်ႏငံႏသား အကျင်ꩻစာရိတ္တဟဝ်၊ ဂရိပညာႏရေꩻဖုံႏအကို အနုပညာႏ၊ သိပ္ပံပညာႏ၊ လိတ်လုဲင်ꩻပညာႏ၊ ယထာဘူတပညာႏဖုံႏနဝ်ꩻ အဝ်ႏကုဲင်သေꩻခါꩻဖေႏ လိုꩻဆုဲင်ꩻချာသားအတာႏနဝ်ꩻသွူ။ ပညာႏရေꩻ အေဒီ(၅၀၀)တွမ်ႏ (၁၅၀၀)အခါႏကိုခိန်ႏနဝ်ꩻ ထွာဒျာႏ အခင်ႏမွဉ်ဒျာႏ ခရစ်ယာန်ႏအယူႏဝါႏဒဆဲင်ႏရာꩻပညာႏ ဖေႏကစွစ်ꩻလီလွဉ်အီတာႏဒျာႏသွူ၊ အေဒီ(၁၀၀၀)ရပ်ကိုနဝ်ꩻ လိုꩻအဆင်းရန်းအဒဝ်ႏဒဝ်ႏသီး မဉ်သွဉ်လွမွေးစွဉ်ႏ ပညာႏဖုံႏ၊ မဉ်လꩻလွ ပညာႏအရန်းထို၊ တဲႏထောင်ႏလွဉ်လွ တက္ကသိုလ်ႏဖုံႏ၊ ကွပ်ပွိုးစွဉ်ႏ ဉာဏ်ႏတသာအရေꩻတဲင် လိတ်လုဲင်ꩻ၊ အနုပညာႏ၊ ယေန်ႏငဲးမုꩻ၊ ထာꩻယူႏထာꩻတွေꩻ အယူႏဝါႏဒ-စတဲင်ဖုံႏယို ခွုမ်မာꩻလွ ဖေႏနေးကမွန်ဗန်တသာလွဉ်ယင်းနဝ်ꩻသွူ။ ၁၄၅၀-ဗွေနေင်ႏနဝ်ꩻ စက်တွဲႏနျꩻလိတ်ပေါႏလွဉ်တဲင် သွဉ်ထူႏပညာႏအရေꩻနဝ်ꩻ ယိန်းလုဲင်းပိုႏလွဉ်စွဉ်ႏ၊ ၁၅၀၀-ဗွေနေင်ႏကိုနဝ်ꩻ ခရစ်ယာန်ႏအစွိုꩻသား ဗွောင်လွဉ်လွ ကျောင်ꩻသွဉ်လိတ်ဖုံႏ၊ ၁၈-ရျာꩻဗူႏနဝ်ꩻ ပိဉ်တိစ်ပျဿနာႏပေါႏလွဉ်၊ ကွီလွဉ်လွ လိုꩻတွိုင်ꩻသီး ကလꩻထွိုက်ဒါႏ အခွင်ꩻအရေꩻဖုံႏ၊ လိုꩻပေႏတွိုင်ꩻ အခွင်ꩻအရေꩻ သွဉ်နွောင်ꩻပညာႏ ဖေႏကအဝ်ႏဗာႏ၊ ၁၉-ရျာꩻစုတွင်ꩻနဝ်ꩻ တဲႏထွင်ႏလွ အမျိုꩻသာꩻပညာႏရေꩻစနစ်ဖုံႏ၊ အဝ်ႏနဲင်ႏငံႏတောႏ ထူႏတာႏဝွန်ႏလွဉ်လွ ပညာႏရေꩻနဝ်ꩻသွူ။ ၁၉-ရျာꩻဗူႏတွင်ꩻနဝ်ꩻ လိုꩻတွိုင်ꩻ လွစ်ထိုꩻလꩻ အယူႏဝါႏဒအခွုမ်အသဲဉ်ꩻတဲင် လꩻလွဉ်လွ ထိုမ်ႏရောမ်ပညာႏအခွင်ꩻဖုံႏ၊ လွူꩻလွဉ် သꩻပညာႏကဆဲင်ႏတွမ်ႏလိုꩻပေႏဖုံႏထွူတဲင် တဲႏထွင်ႏလွဉ်လွ သွဉ်နယ်ꩻတသာဖုံႏသွူ၊ ခွုင်းတဲင်သွဉ်နယ်ꩻဖုံႏ ကပြောင်ꩻလွဉ်အတွိုင်ꩻ အထီအသွီႏဗွေ ဆရာႏဆရာႏမူႏဖုံႏ(လဲ့) ပေါႏထန်ႏလွဉ်စွဉ်ႏ၊ ပညာႏရေꩻယို အွဉ်ႏထွာသိပ္ပံပညာႏတဗာႏအနေႏ ထောင်လွူꩻထိုမ်ႏကြမ်ꩻစဲစ်ဆေꩻထွူတဲင် ဖေႏနေးကလွောက်ꩻတွမ်ႏခေတ် ကျိုꩻစာꩻလွဉ်လွဖုံႏသွူ။ ဒုတိယကမ္ဘာႏစဲ့ꩻထွိုင်ႏထွူနဝ်ꩻ နဲင်ႏငံႏအချင်ꩻချင်ꩻ သွုပ်ဆွိုက်ဖဉ်းဖဉ်းမွိုတ်မွိုတ်လွဝင်ꩻဖုံႏ၊ တနဲင်ႏငံႏတွမ်ႏတနဲင်ႏငံႏ ဆရာႏချင်ꩻချင်ꩻ ကျောင်ꩻသားချင်ꩻချင်ꩻ ဖလုဲင်ႏလွဝင်ꩻဖုံႏသွူ၊ ကုလသမဂ္ဂကို ခြွဉ်းဗူႏခေါ်ခေါ်ဖေႏ ကဟဲ့ꩻနေးအဒွေါင်ႏစား ယူနဲတ်သကို "နဲင်ႏငံႏခြွဉ်းဗူႏ ပညာႏသိပ္ပံတွမ်ႏယေန်ႏငဲးမုꩻအစွိုꩻ"ထွူတဲင် အဝ်ႏစွဲးကမ်းကိုဖေႏ နဲင်ႏငံႏဖုံႏ ကအဝ်ႏလိုႏဒါႏ ပညာႏရေꩻအစွဲးအကမ်းဖုံႏနဝ်ꩻသွူ။ မန်းခမ်းခေတ်ပွိုင်းလဲင်ႏ ပညာႏရေꩻစနစ်နဝ်ꩻ ထွာဒျာႏ တွမ်ႏလိုꩻသီးအုံအဝ်ႏမုꩻစနစ် ကလွောက်ꩻဖက်ဒါႏ ဗွေႏဗွန်ကျောင်ꩻသွဉ်ပညာႏရေꩻစနစ်နဝ်ꩻသွူ၊ ၁၅၆၉-ဗာႏကိုနဝ်ꩻ လိုꩻပေႏဖုံႏယို အဝ်ႏထီႏ ပသာလွဗွေႏဗွန်ကျောင်ꩻကရိုꩻနဝ်ꩻ ဗရင်စီဗွေႏဗိုန် အဝ်ႏမုဲင်တမ်ꩻသေꩻခါꩻနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ ဗွေႏဗွန်ကျောင်ꩻအကို အဝ်ႏသွဉ်ဖေႏ မင်္ဂလသုတ်၊ အောင်ႏအထန်ႏ၊ အောင်ႏအကို၊ ရတနာရွှေချိုင့်၊ သဒ္ဒါႏ၊ သင်္ဂျိုဟ်ႏ-စတဲင်ဖုံႏသွူ၊ စွုမ်ႏနီꩻဝုဲင်ႏဘုရာꩻ၊ ခံႏထူႏသီႏလ၊ ရွတ်လွပရိတ်၊ နာႏတရာꩻတဲင် ဖေႏနေးကသေဗာႏ ရတနာႏသိုမ်ပါꩻအခရာႏဖုံႏနဝ်ꩻသွူ။ ယင်ဟန်ႏနဝ်ꩻ သွဉ်ဖေႏပါ ရာႏဇဝင်ႏငဝ်းခြုဲင်း၊ ရာဇသတ်ဓမ္မသတ်တွမ်ႏ တသီႏပညာႏဖုံႏယင်နဝ်ꩻသွူ။ ပွိုင်းဝွို့တွမ်ႏ ခရစ်ယာန်ႏသာႏသနာႏပျု မန်းခမ်းကိုနဝ်ꩻ တဲႏစစွဉ်ႏဒျာႏ ၁၅၄၈-ဗာႏ စိန်ရန်းသိစ်သေးဗီးယား ကအွဉ်ႏဟွုန်ထေ့ ဖါတာလောဒရိစ်ထျꩻ ယံဖေႏကအွဉ်ႏစွꩻလွဉ်သွော့ ပျသာႏသနာႏသား ရာမညတိုင်းနဝ်ꩻသွူ၊ ပျုသာႏသနာႏ ပညာႏရေꩻထာꩻမာꩻနဝ်ꩻ ခမ်းရင်ꩻသားတာႏတမွေးတဝ်း ထွာဒျာႏပေါ်တူဂီဗရင်စီဂွိုင်ꩻသားတာႏဒျာႏ ကဲဉ်းအာအာ ထီႏဗာႏနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ တဲႏစစွဉ်ႏဒျာႏ ၁၇၂၁-ဗာႏ ဗာနဂွိုင်ꩻဗွေႏဗွန် ဖါသာသိစ်ဂသိစ်စမန် ကတွိုႏလွဉ်ကာလဆီနဝ်ꩻတဲင် မန်းခမ်းကို သွဉ်စလွေꩻဗာႏ ခမ်းတွို့ꩻသားပညာႏရေꩻစနစ်နဝ်ꩻသွူ။ ဗꩻ ၁၈၂၄-ဗာႏနေင်ႏ ပျုသာႏသနာႏအစွိုꩻ တလွိုတဝ်း(၇)စွိုꩻတွော့ꩻ ဗွောင်ချꩻစခန်ꩻ အိဉ်းဝ၊ ရန်ႏကုန်ႏ၊ သကဲင်း၊ ရွှေဘိုဒေႏသကိုကအဝ်ႏဒါႏ ဗရိန်စီဒုံကိုဖုံႏတွော့ꩻ အတဲမ်းအဟော်ꩻအတွက် သွဉ်ဖေႏလွ ခရစ်ယာန်ႏငဝ်းဝုဲင်ႏဘုရာꩻဖုံႏနဝ်ꩻသွူ၊ ဆရာႏယုဒတန်နဝ်ꩻ တွမ်ႏအမာတဲင် ၁၈၁၃-ဗာႏအကို နွို့လွဉ်သော့ꩻမန်းနဲင်ႏငံႏကရိုꩻလဲ့ အမေႏရိကန်ႏနစ်ဆိဉ်း ပျုသာႏသနာႏအစွိုꩻထာꩻမာꩻနဝ်ꩻတဲး အင်္ဂလိပ်တွမ်ႏမန်း ပထမစဲ့ꩻပွယ်ꩻထွိုင်ႏထွူမꩻ ခွုမ်မာꩻလွေꩻစနွောင်ꩻနဝ်ꩻသွူ။ ၁၈၂၆-ဗာႏနေင်ႏနဝ်ꩻ မိစ်စိစ်သဉ် ဗွောင်ကျောင်ꩻပျုသာႏသနာႏ ကျိုက္ခမီဝေင်ꩻကို၊ အင်္ကလီကန်ဂွိုင်ꩻသား ပျုသာႏသနာႏထာꩻမာꩻနဝ်ꩻ တဲႏစ ၁၈၅၅-ဗာႏကိုနဝ်ꩻသွူ၊ ဗကြီးတော်စိုးတွင်ꩻ ဒေါက်တာဗရုဲက် ဗွောင်စလွေꩻ အိဉ်းဝကို၊ ထင်ႏကျောင်ꩻခိန်ႏနဝ်ꩻ တဲႏမွူးရဝ်ꩻခိုႏ (၉း၀၀)နားရီႏ ဗꩻမွူးဟာလင်ꩻ (၃း၀၀)နားရီႏ၊ သွဉ်ဖေႏ အင်္ဂလိပ်၊ ပထဝီ၊ နက္ခတ္တဗေဒ၊ လွေꩻသဲင်ꩻတဖူꩻပညာႏတွမ်ႏ သိပ္ပံပညာႏဖုံႏနဝ်ꩻသွူ။ ကဗွောင်ဖေႏဒါႏ ကျောင်ꩻအင်္ဂလိပ်-မန်း နီဘာႏသာႏနဝ်ꩻ ၁၈၃၅-ဗာႏနေင်ႏအကို ဝေင်ꩻမောႏလမျင်ႏ၊ ၁၈၃၇-ဗာႏအကို ဝေင်ꩻကျောက်ဖျူ၊ ၁၈၄၄-ဗာႏအကို ဝေင်ꩻစစ်တွေနုဲင်းနဝ်ꩻဖုံႏသွူ၊ ၁၈၃၅-ဗာႏနေင်ႏကိုနဝ်ꩻ အိန္ဒိယဥပဒေႏတာႏဝွန်ႏခံႏ လော့မကောလေး ထေထန်ႏလွေꩻ မုဲင်တောင်ꩻပညာႏရေꩻ တစောင်ႏနဝ်ꩻသွူ။ မကောလေးထာꩻယူႏအလꩻ ခါးလားကသွဉ်လွူꩻ တုံးအခဝ်ကွဉ်ႏပညာႏရေꩻနဝ်ꩻ အဝ်ႏလိုႏဖေႏအာႏ ဖေႏကသွဉ်လွူꩻဒျာႏ အင်္ဂလိပ်ဘာႏသာႏငါ၊ တဲင်ႏထွန်ႏအနေႏ ယံဖေႏကသုံꩻဒျာႏ အင်္ဂလိပ်ဘာႏသာႏငါ၊ ယာႏတညိုႏကီလဲ့ ဒါႏကျင်ႏလဲပ်အင်္ဂလိပ်ငဝ်းတဲင် လွူးထန်ႏလွဉ်ဖေႏ လိုꩻကယူႏတွေꩻဒါႏနုဲင်းအင်္ဂလိပ်၊ လိုꩻအင်္ဂလိပ်သꩻပေါႏစား တစွိုꩻတဲင် ဝွေꩻသီးယို ခမ်းရင်ꩻသားတွမ်ႏကေားအုပ်ချုပ်သားအခါႏ အွဉ်ႏထွာကာႏအီတထာတဗာႏအနေႏ အရေႏခွုမ်မာꩻနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ ၁၈၆၆-ဗာႏနေင်ႏအကို ဗိတိသျအစိုႏရ ဗွောင်စလွေꩻ မန်းခမ်းပညာႏရေꩻဌာႏနသွူ၊ ၁၈၆၉-ဗာႏနေင်ႏ တဲႏကဗွောင်စလွေꩻ သူးအဲတ်ခြောင်ခူႏတွင်ꩻနဝ်ꩻ စီꩻပွာꩻရေꩻထာꩻမာꩻ ထင်ႏထိုလွဉ်အာတဲင် အဝ်ႏလိုႏအာမွေးစွဉ်ႏ တဲမ်းဖေႏလိတ်သားဖုံႏ၊ ကွပ်နဝ်ꩻမꩻ မန်းခမ်းပညာႏရေꩻနဝ်ꩻ ၂၀-ရျာꩻဗူႏတွင်ꩻ ကတဲႏစလွဉ်ဒါႏ ဗွေႏဗွန်ကျောင်ꩻပညာႏရေꩻတွမ်ႏ ကျောင်ꩻပျုခရစ်ယာန်ႏသာႏသနာႏ ထွာထိုꩻခန်းဒျာႏ ပညာႏရေꩻတဖူꩻသိုမ်လီးနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ သိုမ်လီးကရိုꩻနဝ်ꩻ- ၁။ ကျောင်ꩻသွဉ်ခမ်းရင်ꩻသားလိတ်ဖုံႏ ၂။ ကျောင်ꩻသွဉ် အင်္ဂလိပ်-မန်းနီဘာႏသာႏဖုံႏ ၃။ ကျောင်ꩻသွဉ်အင်္ဂလိပ်ဘာႏသာႏဖုံႏ-နုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ ကျောင်ꩻသွဉ်ခမ်းရင်ꩻသားလိတ်ဖုံႏနဝ်ꩻ ထွာဒျာႏကျောင်ꩻအနာႏဂတ်ထိုꩻမားစားဖုံႏတန်သွူ၊ အဝ်ႏကျောင်ꩻနဝ်ꩻထန်ႏသားဖုံႏနဝ်ꩻ ထွာ(လိတ်)မန်းဆရာႏ၊ ထွာစာႏရေꩻတဲက်ဟံႏ၊ ခူႏလုံး-မာꩻနွောင်ꩻနုဲင်းနဝ်ꩻလွုမ်ꩻသွူ၊ ခါးလားဒုတိယကမ္ဘာႏစဲ့ꩻ လိတ်အစီႏရင်ႏခံႏ ယံကနပ်စမ်ꩻချာ ပညာႏရေꩻနဝ်ꩻ- (၁) ကော့ꩻမောင်ꩻချက် ထိုꩻမားထိုꩻ (၂) ထွာဒျာႏတဲႏထောင်ႏပြဲင်ႏသွို ကျောင်ꩻအသွုပ်အဆွိုက်တအဲဉ်ထဝ်းစား (၃) ထွာဒျာႏပညာႏရေꩻစနစ် လွေꩻတဖူꩻတလီးစားလွုမ်ꩻ (၄) ထွာဒျာႏပညာႏရေꩻ အွဉ်ႏအထျꩻ လွူꩻထွားဗော့ꩻဒျာႏ ပွယ်ꩻရီလိတ်တွမ်ႏလိတ်အုပ်ဖုံႏလွုမ်ꩻ (၅) တဲင်ႏထွန်ႏအနေႏ သုံꩻဒျာႏ ဖေႏနေးကသွဉ်ဗာႏ နဲင်ႏငံႏလင်ဘာႏသာႏငါ (၆) အထျꩻအွဉ်ႏဒျာႏ တောင်ꩻစု(မတ်စု)စားလွုမ်ꩻ (၇) ကွပ်အွဉ်ႏရေꩻတွမ်ႏ နမ်းဖေႏကဆို့ꩻရုဲင်နွောင်ꩻအီတာႏတဲင် လိုꩻယွဲးဖုံႏ အွဉ်ႏကုဲင်အဒုံဖုံႏတွော့ꩻ နွို့အုံခိုႏသော့ꩻလို့ဝေင်ꩻ (၈) ထွာဒျာႏ ပညာႏရေꩻအကျိုꩻတအဲဉ်ထဝ်း (၉) ဒါႏပညာႏလဲ့ ထာꩻမာꩻတအဲဉ်ထဝ်းသားဖုံႏ အာလွဉ်တနီꩻတစိꩻစိꩻ (၁၀) ဆရာႏသီးဖုံႏ လာတာႏဆေ့ꩻငါႏ (၁၁) အွဉ်ႏတန်ႏဖိုꩻတဝ်း ထာꩻမာꩻဂုဏ်ႏသိက္ခာႏ (၁၂) အဝ်ႏလိုႏစက်မုꩻထာꩻမာꩻ စူမုꩻထာꩻမာꩻ-စတဲင် ဒင်ႏသေꩻခါꩻလွ အင်္ဂါႏမုဲင်ꩻတမ်ꩻနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ ၁၉၂၄-ဗာႏနေင်ႏနဝ်ꩻ လွောင်ႏဗူႏလွေꩻဖေႏ ထိုမ်ႏနပ်စံꩻခမ်းရင်ꩻသားဘာႏသာႏ ပညာႏရေꩻကောႏမတီႏအစွိုꩻ နဝ်ꩻသွူ၊ ၁၉၂၇-ဗာႏနဝ်ꩻ မွဉ်းဖျင်ထိုမ်ႏနပ်စံꩻ ပညာႏစက်မုꩻထာꩻမာꩻ စူမုꩻထာꩻမာꩻတွမ်ႏ ပညာႏရေꩻလွူးအီနမ်းသက် ကောႏမတီႏ၊ ၁၉၃၅-ဗာႏနေင်ႏ အစီႏရင်ႏခံႏကိုနဝ်ꩻ ခါးလားတက္ကသိုလ်ႏကဗꩻ ကဏ္ဍအဒဝ်ႏဒဝ်ႏ အဝ်ႏလွူꩻထွားပဲစ်ꩻနဲစ်ꩻသေꩻခါꩻ ပညာႏရေꩻထာꩻမာꩻအစွိုးစွိုးနဝ်ꩻသွူ။ အချက်နုဲင်းယိုဖုံႏနဝ်ꩻ ထွာဒျာႏ စဲ့ꩻ(ဘမ္ဘာႏစဲ့ꩻ)ခေတ် ထိုမ်ႏနပ်စံꩻပညာႏရေꩻ ကောႏမတီႏသီး ထာꩻမာꩻဒျာႏရင်ꩻသွူ၊ မန်းနဲင်ႏငံႏတက္ကသိုလ်ႏနဝ်ꩻ လွိုးရတဲႏစလွေꩻ ၁၈၇၈-ဗာႏနေင်ႏကို ယူႏဗာႏနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ၊ အနေင်ႏနဝ်ꩻ ရန်ႏကုန်ႏအစိုႏရ ကျောင်ꩻအရန်းထိုကိုနဝ်ꩻ အရီးသွတ်ꩻ သွဉ်စလွေꩻဖေႏ ကာလကတ္တားတက္ကသိုလ်ႏဥပစာတန်ꩻ ပွယ်ꩻရီလိတ်အတာႏနဝ်ꩻသွူ၊ ၁၈၈၄-၁၈၈၅-ဗာႏနေင်ႏ ရန်ႏကုန်ႏအစိုႏရ ကျောင်ꩻအရန်းထိုကိုနဝ်ꩻ ဗွောင်ခေါ်ခေါ်လွေꩻဖေႏ ရန်ႏကုန်ႏပညာႏရေꩻကောလိပ်ဌာႏနနဝ်ꩻသွူ။ ၁၉၀၄-ဗာႏနေင်ႏကိုနဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻတွင်ႏလွဉ်စ ရန်ႏကုန်ႏအစိုႏရကောလိပ်-နုဲင်းနဝ်ꩻ၊ ၁၉၂၀-ဗွေနေင်ႏအကို ရန်ႏကုန်ႏကောလိပ်တွမ်ႏ ဘတ်တိစ်ကောလိပ် ခြွဉ်းဝင်ꩻထွူတဲင် တဲႏထောင်ႏခြွဉ်းလုဲင်ႏ ရန်ႏကုန်ႏတက္ကသိုလ်ႏသွူ၊ ရန်ႏကုန်ႏတက္ကသိုလ်ႏ ဥပဒေႏမူကျမ်ꩻနဝ်ꩻ မန်းခမ်းတဲမ်းဥပဒေႏကောင်သီစွိုꩻသား အွဉ်ႏထွာအတီႏ ၁၉၂၀-ဗွေနေင်ႏ ဒီဇင်ဘာလာကိုတဲင် အနေင်ႏနဝ်ꩻ အောက်တိုဘာလာ (၂၄)နီꩻနဝ်ꩻ လꩻခန်း အိန္ဒိယခွန်ခံႏချုပ် အွဉ်ႏတီႏချက်နဝ်ꩻသွူ။ ကရိုꩻဒါႏ အွဉ်ႏတီႏချက်နဝ်ꩻအလꩻ ရန်ႏကုန်ႏတက္ကသိုလ်ႏနဝ်ꩻ လွူးဖွာꩻလွဉ် ၁၉၂၀-ဗွေနေင်ႏ၊ ဒီဇင်ဘာလာ(၁)နီꩻသွူ၊ ကဗွောင်စစတက္ကသိုလ်ႏနဝ်ꩻ ကျောင်ꩻသားခြွဉ်းလို့လို့ အဝ်ႏ (၈၂၉)ဖြာꩻနဝ်ꩻသွူ။ ကဟဲ့ꩻ ရဲဉ်ꩻသေꩻခါꩻ သိဉ်းမလားပညာႏရေꩻ အစိုႏရဖင်းစဲ့ꩻသီး ရဲဉ်ꩻသေꩻခါꩻ ပညာႏရေꩻအင်းမိုးချက်ဖုံႏနဝ်ꩻ- ၁။ ယံကတဲႏထောင်ႏလွေꩻ အစိုႏရအွဉ်ငါ ပညာႏတလို့တဝ်းအငိုꩻစား သွဉ်တဝ်းလꩻတဝ်း မူလရန်းပညာႏရေꩻစနစ် ၂။ ခေတ်ခါးလားစဲ့ꩻ(ကမ္ဘာႏ)ကထွာ ကျောင်ꩻသွံမျိုꩻသိုမ်စားနဝ်ꩻ ယံဖေႏကခြွဉ်းလို့ဖေႏ တမျိုꩻငါ ၃။ ကျောင်ꩻစနစ် ကခံႏဗာႏနေး အစွဲးအကမ်းဖုံႏနဝ်ꩻ ယံကယားကုဲင်ထိုꩻဖေႏ ၄။ ကျောင်ꩻဖုံႏနဝ်ꩻ ယံကဖန်းဖြယ်သွော့နုဲင်းလယိုအတွိုင်ꩻ- (က) လိုꩻပေႏဖုံႏ တဲႏအသက်(၆)နေင်ႏ ဗꩻ(၁၁)နေင်ႏ (တဲႏပထမတန်ꩻ ဗꩻပဉ္စမတန်ꩻ)ယို မူလတန်ꩻကျောင်ꩻ (ခ) လိုꩻပေႏဖုံႏ တဲႏအသက်(၁၁)နေင်ႏ ဗꩻ(၁၅)နေင်ႏ (တဲႏဆဋ္ဌမတန်ꩻ ဗꩻနဝမတန်ꩻ)ယို မူလွန်ကျောင်ꩻ (ဂ) တဲႏအသက်(၁၅)နေင်ႏ ဗꩻ(၁၈)နေင်ႏ (ဒသမ ဧကာဒသမတန်ꩻ)ယို ကျောင်ꩻတက္ကသိုလ်ႏအကျိုႏနုဲင်းနဝ်ꩻဖုံႏသွူ။ ၅။ မူလတန်ꩻတွမ်ႏ မူလွန်ကျောင်ꩻကိုဖုံႏနဝ်ꩻ အင်္ဂလိပ်ဘာႏသာႏတွမ်ႏမန်းဘာႏသာႏ အွဉ်ႏတသွုန်သွုန်လို့ဝင်ꩻတဲင် နီဘာႏသာႏလို့လို့ယို ယံဖေႏကသွဉ်တဲႏစဗာႏ ပထမတန်ꩻ ၆။ မူလတန်ꩻတွမ်ႏ မူလွန်ကျောင်ꩻကိုဖုံႏနဝ်ꩻ ယံဖေႏနေး ကအွဉ်ႏလွစ် ကျောင်ꩻလာခ ၇။ ပွယ်ꩻရီလိတ်နဝ်ꩻ အအောင်ႏအထဲ့နစ်နေး မွေးတဝ်းတွော့ꩻ ယံဖေႏကတဲႏထွင်ႏနေး မုဲင်တမ်ꩻစနစ်-နုဲင်းနဝ်ꩻဖုံႏသွူ။ လꩻလွစ်တခြင်(လွတ်လတ်)ရေꩻထွူ မန်းနဲင်ႏငံႏပညာႏရေꩻမူဝါဒဖုံႏနဝ်ꩻ- (၁) စမ်ꩻအခါႏထဲ့အနေႏတဲင် အဝ်ႏဗဟိုႏ ယံဖေႏနေး ကခွုမ်သဲဉ်ꩻရဲပ်ဖေႏ ပညာႏရေꩻ (၂) ပယ်ႏထိုꩻ ခံႏအစွဲးအကမ်းစနစ်ထွူတဲင် နဝ်ꩻခြောင်ꩻကို ယံဖေႏနေး ကတဲႏထောင်ႏလွေꩻ ဖေႏကအဝ်ႏကုဲင်ငါ နဲင်ႏငံႏတောႏအစိုႏရကျောင်ꩻငါ (၃) ယံဖေႏနေး ကတဲမ်ႏထွင်ႏစမ်ꩻလွေꩻ သွဉ်တဝ်းလꩻတဝ်း မူလတန်ꩻပညာႏရေꩻ (၄) ယံဖေႏနေး ကမွဉ်းဖျင်ချာ ဖန်းဖြယ်ကျောင်ꩻအရန်း (၅) ယံဖေႏနေး ကအွဉ်ႏတိုꩻထင်ႏဖေႏယင်း ကျောင်ꩻသွဉ်လွူးနမ်းပညာႏတွမ်ႏ သွဉ်ထူႏနွောင်ꩻစက်မုꩻ စူမုꩻထာꩻအခွင်ꩻ (၆) သွဉ်ထူႏမုꩻတဲင်ႏထွန်ႏအနေႏ ယံဖေႏနေး ကအွဉ်ႏထွော့ဖေႏသွော့ မန်းဘာႏသာႏ-နုဲင်းနဝ်ꩻဖုံႏသွူ။ ၁၉၅၀-ဗွေနေင်ႏအတွင်ꩻ အဝ်ႏယူနဲစ်သကိုအစွိုꩻ အွဉ်ႏစွꩻလွဉ် ပညာႏရေꩻပါရဂူသိုမ်ဖြာꩻတဲင် ဖေႏနေးကလွူꩻထွားလွေꩻ မန်းခမ်းအခင်ႏမွဉ်တွမ်ႏ သက်တန်သားပညာႏရေꩻ၊ သွဉ်တဝ်းလꩻတဝ်း မူလမူလွန်ကျောင်ꩻပညာႏရေꩻ၊ အုပ်ချုပ်ရေꩻ ကဆဲင်ႏတွမ်ႏကိစ္စလစ်ꩻဗာႏတွမ်ႏ ဘဏ္ဍာႏရေꩻပျဿနာႏဖုံႏနဝ်ꩻသွူ၊ ယူနဲစ်သကိုမိစ်ဆိဉ်အစွိုꩻ လိတ်အစီႏရင်ႏခံႏနဝ်ꩻ ဒင်ႏသွင်ꩻ ၁၉၅၁-ဗာႏနေင်ႏ၊ မေလာကိုနဝ်ꩻသွူ။ ၁၉၅၁-ဗာႏနေင်ႏအကို လွူꩻပညာႏရေꩻ ပညာမင်ꩻတန်ဦးကောင်းအွဉ်ငါအစွိုꩻယို အစိုႏရအွဉ်ႏစွꩻလွေꩻ ယူကေ၊ အမေႏရိကန်ႏ၊ မက္ကသီကို၊ ကနေဒါတွမ်ႏ ပါကစ္စတန်ခမ်းဖုံႏသူꩻသွူ၊ ယံဖေႏနေး ကတဲမ်းထွို့ꩻရဲဉ်ꩻပြည်တော်သာပညာႏရေꩻနဝ်ꩻ ဖေႏတာႏဝွန်ႏလွေꩻ အစွိုꩻကလွူꩻသားဖုံႏနဝ်ꩻ(၆)ဖြာꩻတွမ်ႏ ပုဂ္ဂိုလ်ႏလင်ကပါဝင်ႏသော့ꩻဒါႏ လွောင်ႏဗူႏချာယင်း ရဲဉ်ꩻပညာႏရေꩻကောႏမတီႏအစွိုꩻနဝ်ꩻသွူ၊ ရဲဉ်ꩻပြည်တော်သာပညာႏရေꩻနဝ်ꩻ အွဉ်ႏအတီႏ ၁၉၅၂-ဗာႏ၊ ဩဂုတ်လာ၊ ပြည်တော်သာညီႏလာႏခံႏအကိုနဝ်ꩻသွူ။ ကရဲဉ်ꩻနဝ်ꩻသား အခင်ႏမွဉ်မူဖုံႏနဝ်ꩻ- ၁။ ခွုင်းကားတဲင် လိုꩻခမ်းပေါင်ꩻဗူႏသားလို့လို့ အဆေ့ꩻသွတ်ꩻ ယံဖေႏနေး ကသေနာႏ အတဲမ်းအဟော်ꩻဖုံႏ ၂။ ကအီႏဖန်ဆင်ꩻအီဘဝတသာ ကလိုႏအပ်ဒါႏ စက်မုꩻစူမုꩻထာꩻမာꩻဖုံႏယို ကခွုမ်မာꩻကျင်ႏလဲပ်ဖေႏဒါႏ ခမ်းရင်ꩻသားဖုံႏ ယံဖေႏကပေါႏလွဉ် လိုမ်းလိုမ်းကိုမ်ႏကိုမ်ႏ ၃။ လိုꩻကအီႏထေင်းထံႏဖေႏ ခမ်းပေါင်ꩻဗူႏတာႏဝွန်ႏအဒဝ်ႏဒဝ်ႏ ကျင်ႏကျင်ႏလဲပ်လဲပ်' အထီအသွီႏဗွေသားဖုံႏ ယံဖေႏကပေါႏထန်ႏလွဉ် လိုမ်းလိုမ်းကိုမ်ႏကိုမ်ႏ ၄။ ခမ်းပေါင်ꩻဗူႏအကို လိုꩻခြေင်လိုꩻပျင်ႏ ဖေႏကဆေ့ꩻထိုꩻထွူတဲင် လိုꩻခမ်းပေါင်ꩻဗူႏ ကဗွေစွုမ်ႏတွမ်ႏဗလငတ်ꩻပါꩻသားဖုံႏ ခမ်းပေါင်ꩻဗူႏလိုꩻသီး ယံဖေႏကထင်ႏထို လွိုင်ႏအာလွဉ် ၅။ ခမ်းပေါင်ꩻဗူႏအကို ဒီမိုကရေစီဝါဒ ယံဖေႏကတဉ်းခွေါင်လွေꩻ-နုဲင်းနဝ်ꩻဖုံႏသွူ။