ဝီခီပီးဒီးယား

လောက (ဇီဝဗေဒ)

ဇီဝဗေဒ ဘာႏသာႏကို ကဟဲ့ꩻဖန်ဒါႏ လောက (အိန်းကလေတ်: Kingdom)ကရိုꩻနောဝ်ꩻ ဇီဝခွိုꩻနွယ်ႏကခွဲꩻဖြယ်အီအရန်း (Taxonomic Rank) ကို ကဖန်အွဉ်ႏထွော့ဒါႏ နယ်ႏပယ်ႏ(Domain) ကရိုꩻဒါႏအရန်းမိဉ်ႏထွူ အောဝ်ႏ ဒုတိယအထိုသွတ်ꩻအရန်း နောဝ်ꩻသွူ။ လောကကလနောဝ်ꩻ မျိုꩻပေါင်ꩻစု (Phyla) ကရိုꩻဒါႏ အစွိုꩻအုပ်စုဖုံႏ ခွဲꩻဖြယ်ထဲင်းကနောဝ်ꩻသွူ။ အမေႏရိကန်ႏခမ်းကို လိတ်သွဉ်ခန်ꩻကသုံꩻအီလိတ်အုပ်(ပြဋ္ဌာန်းစာအုပ်) ဖုံႏကိုနောဝ်ꩻ ခွဲꩻဖြယ် လောက (၆) မျိုꩻ (တိရိစ္ဆာန်ႏ၊ (သေင်ႏမွူး)အမွူးမျိုꩻ၊ သွန်ꩻ၊ ပရိုတစ်တာ၊ အာခီးရား တောမ်ႏ ဘဲစ်တီးရီးယား) ဖုံႏ ရိုꩻတဲင် ဗြိတိန်၊ ဩစတြေးလျ ၊ လဲစ်တေဉ်အမေရိကကိုကပါဒါႏ ခမ်းထီဖုံႏတောမ်ႏ အိန္ဒိယခမ်း စတဲင်ခမ်းထီဖုံႏနောဝ်ꩻတဲ အွဉ်ႏထွော့ (သတ်မှတ်) သေꩻခါꩻ လောက(၅) မျိုꩻ (တိရိစ္ဆာန်ႏ၊ (သေင်ႏမွူး)အမွူးမျိုꩻ၊ သွန်ꩻ၊ ပရိုတစ်တာ တောမ်ႏ မိုနီရာ) နောဝ်ꩻသွူ။

သက်အဝ်ႏနယ်ႏပယ်ႏ (ဇီဝဗေဒ)လောက (ဇီဝဗေဒ)ခွိုꩻပေါင်ꩻဗူႏခွိုꩻပေါင်ꩻခွိုꩻရဲဉ်ႏခွိုꩻအထျꩻခွိုꩻဗူႏခွိုꩻစွိုး
(ခွဲꩻချာꩻ ဇီဝစွိုးခွိုꩻခရာႏ အဓိကအရန်းတန်) အဝ်ႏ(၈)ရန်းသွူ။ နယ်ႏပယ်ႏ (domain) တဗာႏဆꩻလနဝ်ꩻ လောက (kingdom) တဗာႏတရိုꩻတဝ်း၊ အအာတရိုꩻတဝ်း အဝ်ႏနဝ်ꩻသွူ။ အရန်းဖြယ်ပေႏအလင်ဖုံႏနဝ်ꩻ တအွဉ်ႏနယ်တဝ်း ယိုကိုသွူ။

ကအွဉ်ႏထွော့အီ အမျိုꩻခွဲꩻချာꩻနယ်ꩻတာႏ ကခေႏခံႏဒါႏ ခေတ်တသာ အပင်ခွဲꩻဖြယ်အွဉ်ႏထွော့နယ်ꩻ (ကိုင်းခွဲသတ်မှတ်နည်း Cladistics) နောဝ်ꩻ အွဉ်ႏကုဲင်သေꩻခါꩻလဲဉ်း "လောက" ကရိုꩻဒါႏ ဝေါဟာရငေါဝ်းနောဝ်ꩻသွူ။ ပွိုးထာꩻမုဲင်ꩻနဲတဲင် ခေတ်လီꩻအကို ကအွဉ်ႏထွော့ ခွဲꩻဖြယ်ခါꩻဒါႏ အနယ်ꩻကို "လောက"ဖုံႏယို ကဗွိုန်နုဲင်းလို့ ကအောဝ်ႏညီꩻဒါႏအမျိုꩻအရင်ꩻခံႏ(ဘုံ မျိုးရင်းခံ)တစားအကို ကအောဝ်ႏဒါႏ သက်သားသတ္တဝါႏလို့လို့ယို တအွဉ်ႏသော့ꩻနွောင်ꩻတောဝ်းတွော့ꩻ အွဉ်ႏပါသော့ꩻတောဝ်းဒွုမ် "လောက" နောဝ်ꩻသွူ။

ဇီဝမျိုးရိုးခွဲခြားခြင်း အဓိကအဆင့်များ - နယ်ပယ်(Domain)၊ လောက(kingdom)၊ မျိုးပေါင်းစု(phylum)၊ မျိုးပေါင်း(class)၊ မျိုးစဉ်(order)၊ မျိုးရင်း(family)၊ မျိုးစု(genus)၊ မျိုးစိတ်(species)။ ပုံတွင်နမူနာအနေဖြင့် မြေခွေးနီ၏ ဇီဝမျိုးရိုးခွဲပုံအဆင့်များကို ယှဉ်ကြည့်နိုင်ရန်ပြထားသည်။

သမဲင်ꩻ

မွဉ်းဖျင်
Linnaeus
1735[၁] 		Haeckel
1866[၂] 		Chatton
1925[၃][၄] 		Copeland
1938[၅][၆] 		Whittaker
1969[၇] 		Woese et al.
1977[၈][၉] 		Woese et al.
1990[၁၀] 		Cavalier-Smith
1993[၁၁][၁၂][၁၃] 		Cavalier-Smith
1998[၁၄][၁၅][၁၆] 		Ruggiero et al.
2015[၁၇]
(not treated) (not treated) 2 empires 2 empires 2 empires 2 empires 3 domains 3 superkingdoms 2 empires 2 empires
2 kingdoms 3 kingdoms (not treated) 4 kingdoms 5 kingdoms 6 kingdoms (not treated) 8 kingdoms 6 kingdoms 7 kingdoms
(not treated) Protista Prokaryota Monera Monera Eubacteria Bacteria Eubacteria Bacteria Bacteria
Archaebacteria Archaea Archaebacteria Archaea
Eukaryota Protista Protista Protista Eucarya Archezoa Protozoa Protozoa
Protozoa
Chromista Chromista Chromista
Vegetabilia Plantae Plantae Plantae Plantae Plantae Plantae Plantae
Fungi Fungi Fungi Fungi Fungi
Animalia Animalia Animalia Animalia Animalia Animalia Animalia Animalia

ဇီဝဗေဒ လောက (kingdom)အရန်းယို သက်အောဝ်ႏရုပ်အစုအဗူႏ (organisms)ဖုံႏ အွဉ်ႏစုဗူႏအီတာႏ ကသုံꩻအီနောဝ်ꩻနယ်ꩻယံတဗာႏအနေႏ အောဝ်ႏသုံꩻအာ အောဝ်ႏသုံꩻလုဲင်းတန်စွဉ်ႏလဲ့ သဖော်ꩻတညီႏတောဝ်းဒွိုန်းလို့လို့တဲင် ပြဿနာႏယင်ဟန်ႏ အောဝ်ႏကုဲင်ကဒွိုန်းသွူ။ ပျဿနာႏဖုံႏနောဝ်ꩻ -

  • ကနုဲင်းဒါႏ Protozoa လောကအရန်းယို ခါႏလားကထူႏ ဇီဝဗေဒကလိက်ဒ် (clade) နောဝ်ꩻ ထူႏလုဲင်ႏဗော့ꩻ ဇီဝဗေဒဂရိတ်(grade) တဲင် ထွာအနမ်းခြောင်ꩻတင်(ကိုယ်စားပြု)အနေႏ

အွဉ်ႏနယ်ပျဗော့ꩻတွော့ꩻ phylogenetic classification စနစ်ဖုံႏ တလက်ခံႏတောဝ်းနောဝ်ꩻသွူ။

  • ယူကဲရီးယုတ်စ် (eukaryotes) အလောင်း သုတေသနဖုံႏ ကမော့ꩻဆုဲင်ꩻဒါႏဗꩻထမ်ယိုခါအလꩻ ကအောဝ်ႏထွူလဲဉ်း ခွိုꩻမျိုꩻခွဲꩻအွဉ်ႏဖြယ်စနစ်ဖုံႏ(မျိုးရိုးခွဲခြားခြင်းစနစ်)ယို အီႏအွဉ်ႏထွော့ဗာႏ အစွိုꩻ(အုပ်စု)နောဝ်ꩻ တထွာနွောင်ꩻတောဝ်းဒွိုန်းသွူ။ ခွိုင်ႏကသေလဲဉ်း ဗꩻထမ် (၂၀၁၀ )ဗာႏနေင်ႏ လာဧပြီ အလꩻ လောက (kingdom)အရန်းအုပ်စုမုဲင်ꩻတယောဝ်း အီႏလက်ခံႏဗာႏ အခရာႏ လုဲင်းလုဲင်းအတာႏ သုတေသနကသေလွဉ်ဖုံႏ လိုမ်းလိုမ်းကိုမ်ႏကိုမ်ႏ တအောဝ်ႏတောဝ်းဒွိုန်းနောဝ်ꩻသွူ။ အေဉ်ဒရူးရော်စျာ (Andrew Roger)တောမ်ႏ အဲလဲစ်သတဲယားသေဉ်းပသန် (Alastair Simpson) သီး ထွိုင်ႏစဲစ်ဆေꩻ (၂၀၀၉) ဗာႏနေင်ႏနောဝ်ꩻ ကမော့ꩻတသာဒါႏအချက်ဖုံႏအလောင်းယို အောဝ်ႏလိုႏ အွဉ်ႏသတိ မာꩻယွယွ (ဂရုတစိုက်)၊ အွဉ်ႏလုံ့လဝီရိယ မာꩻကျိုꩻစာꩻမွေးမွေးအကျောင်ꩻ ယို " ပွိုင်းဝွို့တောမ်ႏ ယူကဲရီးယုတ် (eukaryote) သက်အောဝ်ႏသားစွိုꩻအုပ်စုထာꩻဖူꩻရွေꩻ (tree of life)ယို နီလိုꩻသီး ကသေခါꩻနောဝ်ꩻ အောဝ်ႏပြောင်ꩻလွေꩻမွိုင်ငါႏတဲင် အောဝ်ႏလိုꩻခွုမ်မာꩻလွေꩻ အောဝ်ႏလိုႏအွဉ်ႏသတိတန်တန်ငါႏ" အကျောင်ꩻ အွဉ်ႏအရေꩻဒေါ့နယ်လွေꩻနောဝ်ꩻသွူ။[၁၈]

အာႏကွိုꩻ

မွဉ်းဖျင်
  1. ↑ Linnaeus၊ C. (1735)။ Systemae Naturae, sive regna tria naturae, systematics proposita per classes, ordines, genera & species။
  2. ↑ Haeckel၊ E. (1866)။ Generelle Morphologie der Organismen။ Reimer, Berlin။
  3. ↑ "Pansporella perplexa. Réflexions sur la biologie et la phylogénie des protozoaires" (1925). Annales des Sciences Naturelles - Zoologie et Biologie Animale 10-VII: 1–84. 
  4. ↑ Chatton၊ É. (1937)။ Titres et Travaux Scientifiques (1906–1937)။ Sette, Sottano, Italy။
  5. ↑ "The kingdoms of organisms" (1938). Quarterly Review of Biology 13: 383–420. doi:10.1086/394568. 
  6. ↑ Copeland၊ H. F. (1956)။ The Classification of Lower Organisms။ Palo Alto: Pacific Books။ p. 6။ doi:10.5962/bhl.title.4474။
  7. ↑ "New concepts of kingdoms of organisms" (January 1969). Science 163 (3863): 150–60. doi:10.1126/science.163.3863.150. PMID 5762760. en:Bibcode: 1969Sci...163..150W. 
  8. ↑ "An ancient divergence among the bacteria" (August 1977). Journal of Molecular Evolution 9 (4): 305–311. doi:10.1007/BF01796092. PMID 408502. en:Bibcode: 1977JMolE...9..305B. 
  9. ↑ "Phylogenetic structure of the prokaryotic domain: the primary kingdoms" (November 1977). Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America 74 (11): 5088–90. doi:10.1073/pnas.74.11.5088. PMID 270744. en:Bibcode: 1977PNAS...74.5088W. 
  10. ↑ "Towards a natural system of organisms: proposal for the domains Archaea, Bacteria, and Eucarya." (1990). Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America 87 (12): 4576–9. doi:10.1073/pnas.87.12.4576. PMID 2112744. PMC:54159. en:Bibcode: 1990PNAS...87.4576W. 
  11. ↑ "Eukaryote kingdoms: seven or nine?" (1981). Bio Systems 14 (3–4): 461–481. doi:10.1016/0303-2647(81)90050-2. PMID 7337818. 
  12. ↑ "Origins of secondary metabolism" (1992). Ciba Foundation symposium 171: 64–80; discussion 80–7. PMID 1302186. 
  13. ↑ "Kingdom protozoa and its 18 phyla" (1993). Microbiological reviews 57 (4): 953–994. doi:10.1128/mmbr.57.4.953-994.1993. PMID 8302218. 
  14. ↑ Cavalier-Smith၊ T. (1998)၊ "A revised six-kingdom system of life"၊ Biological Reviews၊ 73 (03): 203–66၊ doi:10.1111/j.1469-185X.1998.tb00030.x၊ PMID 9809012
  15. ↑ Cavalier-Smith၊ T. (2004)၊ "Only six kingdoms of life" (PDF)၊ Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences၊ 271: 1251–62၊ doi:10.1098/rspb.2004.2705၊ PMC 1691724၊ PMID 15306349၊ 2010-04-29 တွင် ပြန်စစ်ပြီး
  16. ↑ Cavalier-Smith T (June 2010). "Kingdoms Protozoa and Chromista and the eozoan root of the eukaryotic tree". Biol. Lett. 6 (3): 342–5. doi:10.1098/rsbl.2009.0948. PMID 20031978. PMC:2880060. 
  17. ↑ "A higher level classification of all living organisms" (2015). PLOS ONE 10 (4): e0119248. doi:10.1371/journal.pone.0119248. PMID 25923521. en:Bibcode: 2015PLoSO..1019248R. 
  18. ↑ "Evolution: Revisiting the Root of the Eukaryote Tree" (2009). Current Biology 19 (4): R165–7. doi:10.1016/j.cub.2008.12.032. PMID 19243692. 
ထူႏ "https://blk.wikipedia.org/w/index.php?title=လောက_(ဇီဝဗေဒ)&oldid=28777" ကို