သွိသာလန်ခမ်းထီ

သွိသာလန်ခမ်းထီ
Swiss Confederation
သွိသာလန်ခမ်းထီ; Swiss Confederation; တရာꩻဝင်ႏအမိဉ်ꩻငတ်ꩻစွိုး Schweizerische Eidgenossenschaft (ဂျာမန်); Confédération suisse (ပိဉ်တစ်); Confederazione Svizzera (အီတလီ); Confederaziun svizra (Romansh); Confoederatio helvetica (လဲတ်တိဉ်); ;
အလံႏတောႏ	အမုဲင်
	ဆောင်ႏအွံ: (traditional); "Unus pro omnibus, omnes pro uno" (Latin); "One for all, all for one"
	ခမ်းထီငဝ်းသꩻချင်ꩻ: "Swiss Psalm"
	သွိသာလန်ခမ်းထီအဝ်ႏဒါႏခင်ႏလမ်း (green) ဥရောပတွိုက်အကို (green and dark grey)
ဝေင်ꩻတန်	အဝ်ႏတဝ်း (de jure); ဝေင်ꩻဗန်း (de facto); ; 46°57′N 7°27′E / 46.950°N 7.450°E
အတန်သွတ်ꩻဝေင်ꩻ	ဝေင်ꩻသူးရိစ်
ရွုမ်ꩻသွုံꩻ ဘာႏသာႏငဝ်းငွါဖုံႏ	စျာမန်; ပိဉ်တိစ်; အီတလီ; ရိုမန်;
ဘာႏသာႏငဝ်းငွါအလင်	အဲင်းကလေတ်
လိုꩻခွိုꩻ (၂၀၂၀)	74.3% သွိ; 25.7% အလင်;
ကိုꩻကွဲႏ	62.6% ခရိယာန်ႏဘာႏသာႏ 34.4% Catholicism; 22.5% Swiss Reformed; 5.7% အလင် Christian; ; ; 29.4% ဘာႏသာႏအဲဉ်ထဝ်း; 5.4% အိစ်သာလမ်ဘာႏသာႏ; 0.6% ဟေင်ဒူဘာႏသာႏ; 0.9% အလင်; 1.1% အဖြေႏအဲဉ်ထဝ်း;
Demonym	အိန်းကလေတ်: Swiss; ဂျာမန်: Schweizer/Schweizerin; ပိဉ်တစ်: Suisse/Suissesse; အီတလီ: svizzero/svizzera or elvetico/elvetica; တမ်းပလေက်:Lang-rm;
အစိုႏရ	ဖက်ဒရယ် en:assembly-independent directorial ခမ်းနမ်းဗွေႏ with elements of a semi-direct democracy
• ဖဲက်ဒရယ်ကောင်သီ	en:Ignazio Cassis (ခမ်းနမ်းဗွေႏ); en:Alain Berset (ဒုခမ်းနမ်းဗွေႏ); en:Guy Parmelin; en:Ueli Maurer; en:Simonetta Sommaruga; en:Viola Amherd; en:Karin Keller-Sutter;
• ဖဲက်ဒရယ်အဓိပတိ	en:Walter Thurnherr
ထေဥပဒေႏလွတ်တောႏ	ဖဲက်ဒရယ်လွတ်တောႏ
• လွတ်တောႏအရန်းကီ	ခမ်းထီတန်လွတ်တောႏ
• လွတ်တောႏအရန်းလ့	စွိုးခွိုꩻကောင်သီ
သမဲင်ꩻ
• တယ်ႏထောင်ႏခမ်း	c. 1300 (traditionally 1 August 1291)
• en:Peace of Westphalia	၁၆၄၈ အောက်တိုဗာ ၂၄
• တယ်ႏထောင်ႏချာယင်း	၁၈၁၅ ဩဂဲစ် ၇
• ဖဲက်ဒရယ်ခမ်းထီ	၁၈၄၈ သဲက်တိဉ်ဗာ ၁၂
ဧရိယာႏ
• ခြွဉ်း	၄၁,၂၈၅ km2 (၁၅,၉၄၀ sq mi) (အရန်း: ၁၃၂)
• ထီနမ်း (%)	4.34 (၂၀၁၅)
လိုꩻဖြာꩻခြွဉ်း
• ၂၀၂၀ အရမ်ꩻ	၈၆၃၆၈၉၆ (အရန်း - ၉၉)
• ၂၀၁၅ မွူးကွို့ꩻနာꩻစာႏရင်ꩻ	8,327,126
• တချ	၂၀၇/km2 (၅၃၆.၁/sq mi) (အရန်း - ၄၈)
GDP (PPP)	၂၀၂၂ အရမ်ꩻ
• ခြွဉ်း	$739.49 ဗီလီယံ (အရန်း - ၃၅)
• Per capita	$84,658 (အရန်း - ၅)
GDP (nominal)	၂၀၂၂ အရမ်ꩻ
• ခြွဉ်း	$841.69 ဗီလီယံ (အရန်း - ၂၀)
• Per capita	$92,434 (အရန်း - ၇)
Gini (၂၀၁၈)	29.7; ဖွိုႏ
HDI (၂၀၂၁)	0.962; ထိုမွေး · ၁
ရွဉ်ဗီႏ	သွိဖရန့် (CHF)
အခိင်ႏအွိုင်ꩻ	ဗဟိုႏဥရောပအခိန်ႏအွိုင်ꩻ(CET) (UTC+1)
• ခမ်းသဲင် (DST)	ဗဟိုႏဥရောပခမ်းသဲင်အခိန်ႏအွိုင်ႏ(CEST) (UTC+2)
မွူးနီꩻစွယ်ꩻပွုံႏစံႏ	နီꩻ.လာ.နေင်ႏ (အေဒီ)
ဝါးကာꩻစနိစ်	ထွေ
ဖိုန်းကိုဒ်အမုဲင်	+41
သူႏတောႏကောင်ꩻ	St Nicholas of Flüe
ISO 3166 ကိုဒ်	CH
Internet TLD	.ch, .swiss

သွိသာလန်ခမ်းထီ (အဲင်းကလေတ်: Switzerland) သဝေတ်သာလန် နဝ်ꩻ အဝ်ႏဒျာႏ ဥရောပတွိုက်အခဝ်ထာႏဝ ဗဟိုႏကိုတဲင် အသောင်အရင်ꩻ ကောင်ရွေꩻဖုံႏ ကအဝ်ႏခူဒါႏ ခမ်းနမ်းဗွေႏခမ်းထီ ဒျာႏသွူ။ အသောင်နဝ်ꩻ စျာမနီခမ်းထီ၊ ပိဉ်တိစ်ခမ်းထီ၊ အီတလီခမ်းထီ၊ ဩသထွီးယားခမ်းထီ စတဲင် ခမ်းတန်ဖုံႏ အဝ်ႏခူရောင်ꩻခါꩻ လစ်ဖဲ့ꩻလစ်နားနဝ်ꩻသွူ။ ကွဲႏတွော့ꩻ ခမ်းတန်ဖုံႏယိုနဝ်ꩻ ကော့ꩻမောင်ꩻထွားသွူ ဝွေꩻသီးအကျိုꩻတွော့ꩻ ပွိုးတောမ်ႏ စဲ့ꩻရေꩻစဲ့ꩻရာꩻဖဲ့ꩻနဝ်ꩻ အဝ်ႏအွောန်ႏထွော့ အသိအမတ်ပျုလွေꩻ အုံအခါႏသားအနေႏသွူ။ သွိသာလန်ခမ်းထီ ဟံႏပုင်ႏပွိုင်နဝ်ꩻ အကျမ်ꩻအနေႏ အဝ်ႏဗွိုန်လွေꩻ စက်ဝွိုင်ꩻတခဝ်ပုင်ႏတဲင် ခမ်းထီ ၃ ပွန်း ၂ ပွန်း နဝ်ꩻ ထွာဒျာႏ အဲ့လပကောင်ရွေꩻဒေႏသသွူ။ ခမ်းထီဟံႏနယ်ႏအအဲဉ်ႏအလုဲင်းဧရိယာႏနဝ်ꩻ အဝ်ႏစတုရန်းမဲင်ႏ ၁၅,၉၄၀ မဲင်ႏ (၄၁,၂၈၅ စတုရန်းကီလိုမီတာ)တဲင် ခရိစ်နေင်ႏ ၂၀၁၅ ဗာႏ စာႏရင်ꩻအလꩻ သွိသာလန်ခမ်းထီကိုနဝ်ꩻ လိုꩻဖြာꩻခြွောန်းအဝ်ႏ (၈.၃)သန်းလွိုသွူ။^[၁၀]

သွိသာလန်ခမ်းထီနောဝ်ꩻ ထွာဥရောပအထာႏဝခမ်းထီထွူ ကောင်ရွေꩻဖုံးလဲ့အောဝ်ႏအာငါႏသွူ။ လိုꩻမျိုꩻတန်လစ်ꩻမျိုꩻလွို ကွပ်အုံအောဝ်ႏငီဝင်ꩻယို ထင်ႏသျာꩻအီမꩻ သွိသာလန်ခမ်းနောဝ်ꩻ ထွို့ꩻဗူႏခါꩻ ဖဲတ်ဒရယ်ခမ်းခြွဉ်းဗူႏခမ်းအနေႏသနယ်ဩ။ ခမ်းထီတွမ်ႏ ခမ်းထွို့ꩻဗူႏပွုံႏအခေႏခံႏဥပဒေႏအလꩻ သွိသာလန်ခမ်းယို ဟဲ့ရိုꩻခမ်းပေါင်ꩻခြွဉ်းဗူႏလဲ့ ကသွုံꩻမာꩻလွေꩻခွုမ်မာꩻမု နမ်းကဲင်းအနေႏတဲ့ ဝင်ကအွဉ်ႏရေꩻလွူꩻထွားဗာႏဒျာႏ ကစဲစ်မဲဉ်ႏဒါႏ ဖဲတ်ဒရယ်မူဖုံႏအလꩻ ထွို့ꩻဗူႏခါꩻခမ်းခြွဉ်းဗူႏဒျာႏသွူဩ။ ခမ်းပေါင်ꩻခြွဉ်းဗူႏနောဝ်ꩻ ထွာဒျာႏဗဟိုႏအစိုႏရအာႏကပေႏဒါႏ ကလွစ်တခြင်ဒါႏ အာႏဏာႏပဲင်ႏခမ်းသီးဖုံႏ မဟာႏမိတ်အစွိုꩻအရန်းလွုမ်ꩻသွူ။ သွိသာလန်နောဝ်ꩻ အစွိုꩻနွို့ဖုံႏအနေႏ အာႏဏာႏပဲင်ႏတမွေးတောဝ်း၊ အာႏဏာႏကဖေႏလွေꩻဒါႏဗဟိုႏယို ကွပ်ဗဟိုႏနောဝ်ꩻ မာꩻလွေꩻဖေႏအပွုံႏအပွိုင် တဲးတဲးဝါးဝါးဖုံႏမꩻ ထွာဒျာႏ ဖဲတ်ဒရယ်ခမ်းခြွဉ်းဗူႏခမ်းတခမ်းဒျာႏသွူ။

ယိုခါ သွိသာလန်ခမ်းကို အာႏဏာႏကတီႏဒါႏ အခေႏခံႏဥပဒေႏနောဝ်ꩻ ထွာဒျာႏ ဥပဒေႏကအွဉ်ႏထွော့ခါꩻဒါႏ တယ်ႏနေင်ႏ ၁၈၄၈ ဗာႏသွူ။ ခေါဝ်းဝွို့တွမ်ႏ မွဉ်းဖျင် အခေႏခံႏဥပဒေႏအတာႏ ကခြေင်းကတချဒါႏ အွဉ်ႏထွော့မုꩻယို အောဝ်ႏဒျာႏသနယ်။ ယိုꩻထဲင်းသျင်ꩻထဲင်းက အမေရိကန်ႏ ခမ်းခြွဉ်းဗူႏကို ကျင်ꩻသွုံꩻဒါႏ မာꩻပွုံႏမာꩻနယ်ꩻ အနယ်ꩻအလꩻ ဖျင်ဆင်နွောင်ꩻ သွိသာလန် အခေႏခံႏဥပဒေႏရိုꩻကီလဲ့ ဖျင်ဆင်မုꩻတဗာႏယို ဖေႏကထွာနောဝ်ꩻ ယပ်ꩻကယ်ꩻထဲင်းက အမေႏရိကန်ႏခမ်းခြွဉ်းဗူႏကရိုꩻနောဝ်ꩻ တဲက်တွိုင်ꩻလွူꩻထွားသားယို အဝ်ႏဒေါ့ꩻရိုꩻလွ့ဒျာႏသွူ။^[၁၄]

ခမ်းထီရေꩻ

သွိသာလန်ဗဟိုႏအစိုꩻရ

ခမ်းပေါင်ꩻဗူႏအစိုꩻရအာႏဏာႏ ကကျင်ꩻသွုံꩻဒါႏသွိသာလန်ခမ်းဗဟိုႏအိုပ်ချုတ်ရေꩻအစွိုꩻနောဝ် တဗွိုန်ပီတဝ်းခမ်းအလင်တဲင် ဗာႏဟမ်းပေါင်းဆန်ꩻသနယ်။ ကမ္ဘာႏခမ်းထီဖုံႏ ကဉ်းအာအာနောဝ်ꩻ ထွာဒျားဗွိုန်နုဲင်း အမေႏရိကန်ႏခမ်းခြွဉ်းဗူႏ သမ္မတအွဉ်ဟိုတောဝ်းလဲ့ဗွိုန်နုဲင်း ဗိတေင်၊ အိန္ဒိယပါလီမန်ဒီမိုကရေသီအစိုႏရ ပွုံႏစံႏတမျိုꩻမျိုꩻသွူ။ စွုမ်းခမ်းထီဗော့ꩻဗော့ꩻယိုခမ်းထီအွဉ်ဟို(Head of State)တွမ်ႏ အစိုꩻရအစွိုꩻအတန်အကဲꩻ(Head of Government)အောဝ်ႏလွဒျာႏနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။ တွိုႏသွိသာလန်ခမ်းနောဝ်ꩻ နုဲင်းနောဝ်ꩻစားမွေးတောဝ်းတဲင် ခမ်းပေါင်ꩻဗူႏကောင်သီ(သ်လ်)Federal Council)ကရိုꩻဒါး အစွိုꩻနွို့နွတ််ꩻ(၇)ဖြာꩻကပါသော့ꩻဒါး ကောင်သီ(သယ်လ်)နောဝ်ꩻ ခမ်းထီအွဉ်ဟိုတာႏဝွန်ႏတွမ်ႏ အစိုꩻရအတန်အကဲꩻယို ခွုမ်မာꩻတွယ်ꩻဗာႏဝင်ꩻသနယ်။ ကောင်သီ(သယ်လ်)အကိုဥက္ကဋ္ဌ(President)တဖြာꩻယို စွုမ်ႏနေင်ႏလွိုက်ရွေꩻအလဲ့ꩻနေႏတဲင် ခွုမ်မာꩻထူႏဗာႏတာႏဝွန်ႏရိုꩻစွဉ်ႏလဲ့ ဝွေꩻနောဝ်ꩻ တနေင်ႏယို လꩻလွိုဗိတိသျပောင်စတာလင်ရွဉ် ၆၀ ဗော့ꩻဗော့ꩻလွုမ်ꩻ ကထူꩻဆန်ꩻဒါးမာꩻပဲင်ႏခွင်ꩻတစွိုးတစွိုးငါလဲ့ တအောဝ်ႏတောဝ်းသွူ။

သွိသာလန်ခမ်းယို အစိုꩻရထွို့ꩻဗူႏမုꩻတွမ်ႏ အိုပ်ချုတ်ရေꩻအာႏဏာႏ ကျင်ꩻသွုံꩻမုꩻအလောင်း ခမ်းရေꩻပညာႏသျင်ႏဖုံႏယို ဟဲ့ꩻရိုꩻလွဒျာႏ ဖြွဉ်းဗူႏအိုပ်ချုတ်ရေꩻစနစ် (Collegial Executive) သနယ်၊ ကထွို့ꩻဗူႏအစိုꩻရနောဝ်ꩻခိန်ႏ ကကျင်ꩻသွုံဒါႏ မာꩻပွုံႏမာꩻနယ်ꩻတွမ်ႏ ဒီမိုကရေသီယိုတဲ့ ထွာဖန်းပွုံႏစီႏ ဒီမိုကရေသီ (Consociational Democracy ) ဒျာႏသနယ်။ ကသွုံꩻဒါႏဖန်းပွုံႏစီႏဒီမိုကရေသီ ခမ်းယင်ဟန်ႏအောဝ်ႏစွဉ်ႏလဲ့ ဆွစ်သာလန်ခမ်းနောဝ်ꩻ ထွာထွာႏနုဲင်းခရာႏ ခမ်းတခမ်းသွူသနယ်။ ဖန်းပွုံႏစီႏဒီမိုကရေသီစနစ်အလꩻ အိုပ်ချုတ်ရေꩻအာႏဏာႏယို ကအီႏကျင်ꩻသွုံꩻဒါႏ ခမ်းပေါင်ꩻဗူႏကောင်သီ(သ်လ်) အကို အောဝ်ႏသဝေတ်သာလန်ဗဟုဝုဒ် လိုꩻအစွိုꩻအဗူႏ (Plural society) တွော့ꩻ လွေꩻကဏ္ဍခွဲꩻ (segment) အစွိုးစွိုးတဲင် အွဉ်သားဖုံႏယို ပါသော့ꩻထွို့ꩻဗူႏခါꩻဒျာႏသနယ်။ ဖန်းပွုံႏစီႏဒီမိုကရေသီစနစ်အလꩻတဲးထွာစွဉ်ႏလိုꩻအစွိုꩻပေႏတယောဝ်း အရဲးအဆီꩻလုမ်းလုမ်းတွမ်ႏ အခွင်ꩻအရေꩻဖုံႏအလောင်း ဖေႏခါꩻဒျာႏ အာႏမခံႏချက်သနယ်။ ဖန်းပွုံႏစီႏဒီမိုကရေသီ ထွို့ꩻဗူႏခိန်ႏနောဝ်ꩻ ဗဟုဝုဒ်လိုꩻအစွိုꩻအဗူႏသီး လိုꩻမျိုꩻအစွိုးစွိုးအခါႏ တရျားမုꩻ ဖေႏကထွာတဲင် ကထိန်ꩻတီရဲပ်ဖေႏဒါႏ မာꩻပွုံႏမာꩻနယ်ꩻ ကရိုꩻယို သေနာႏသဘော်ꩻဖြောင်ဗာႏသွူ။ ဆွစ်သာလန်ခမ်းနောဝ်ꩻ ခမ်းသားမွိုးဖာယို ကနွို့မာꩻငီꩻစွဉ်ႏဒျာႏ ခမ်းထီရေꩻကိစ္စကရိုꩻဒါႏ ဒီမိုကရေသီစွဉ်ႏအနယ်ꩻယို အောဝ်ႏကျင်ꩻသွုံꩻလွဒျာႏသနယ်။ ကကျင်ꩻသွုံꩻဒါႏခမ်းပေါင်ꩻဗူႏအာႏဏာႏနောဝ်ꩻ ခမ်းပေါင်ꩻဗူႏကောင်သီ(သ်လ်)ယို တဖြာꩻစီႏနောဝ်ꩻရဲပ်လွဉ်ꩻဗာႏ ဌာနတဗာႏစီႏသွူ။ ကွဲးတဲင်တွော့ꩻ ခေါဝ်းဝွို့ဒျာႏ မာꩻလွေꩻပေါ်လသီရေꩻ ဆွုံꩻဖျတ်ချက်တဲးကောင်သီ(သ်လ်)နွို့ကားကအောဝ်ႏ စဉ်ꩻစာꩻ ဆွေꩻနွေꩻဆွုံꩻဖျတ်လွဗာႏသွူ။ ခမ်းပေါင်ꩻဗူႏ ကောင်သီ(သ်လ်)ယို ပါသော့ꩻ အစွိုꩻနွို့ ၇ ဖြာꩻတဲင် ခမ်းပေါင်ꩻဗူႏအုပ်ချွုတ်ရေꩻဌာနဖုံႏယိုလဲ့ ဆꩻလယိုအတွိုင်ꩻ ထွို့ꩻဗူႏခါꩻ ၇ ဗာႏသနယ်-

(က) ခမ်းထန်ႏနုဲင်ႏငံႏချာꩻရေꩻဌာန ( Foreign Affairs)
(ခ) ခမ်းကိုရေꩻဌာန ( Interior)
(ဂ) တရာꩻရေꩻတွမ်ႏ ယဲꩻဌာန ( Justice and police)
(ဃ) စဲ့ꩻရေꩻဌာန (Military)
(င) ဘဏ္ဍာႏရေꩻဌာန (Finance)
(စ) ခမ်းသားစီꩻပွာꩻရေꩻဌာꩻန(Public Economy )
(ဆ) အတေားပသာရေꩻ၊ သွုပ်သွယ်ႏရေꩻတွမ်ႏ အာႏရဲင်ꩻဌာန (Transport, Communication and Energy)

ခမ်းပေါင်ꩻဗူႏလွတ်တောႏနောဝ်ꩻ ခမ်းပေါင်ꩻဗူႏကောင်သီ(သ်လ်)ထာꩻမာꩻဖုံႏအလောင်း ဖေႏကထွာ အထောက်အကမ်းတဲင် လွိုက်ရွေꩻဖေႏဗာႏ ခမ်းပေါင်ꩻဗူႏဆန်သယ်လာ (Chancellor) တဖြာꩻသနယ်။ ဝွေꩻနောဝ်ꩻထွာဗာႏတောဝ်း ခမ်းပေါင်ꩻဗူႏလွတ်တောႏအမတ်သနယ်။ ဆန်သယ်လာနောဝ်ꩻ ခမ်းပေါင်ꩻဗူႏကောင်စီ(သ်လ်) တွမ်ႏ ခမ်းပေါင်ꩻဗူႏလွတ်တောႏသီး အွဉ်အကိုရေꩻတဖြာꩻအနေႏ ခွုမ်ꩻမာꩻလွေꩻဗာႏသနယ်။

ခမ်းပေါင်ꩻဗူႏလွတ်တောႏ

ဖဲတ်ဒရယ်ဟော်နန်ꩻ

သွိသာလန်ခမ်း မာꩻဥပဒေႏအစွိုꩻကထွာဒါႏ ဖဲတ်ဒရယ်ခမ်းပေါင်ꩻဗူႏလွတ်တောႏ (Federal Assembly ) အကို ခမ်းပေါင်ꩻဗူႏကောင်သီ(သ်လ်) အဓိပ္ပာယ်ႏကလꩻဒါႏ (National Council)သီးပါသော့ꩻ ထွို့ꩻဗူႏခါꩻသနယ်။ ခမ်းနယ်ႏဖုံႏကောင်သီ(သ်လ်)နောဝ်ꩻ ထွာဗာႏ ကန်တွန်အစွိုးစွိုးသီး နမ်းခြောင်ꩻတဲင် ထွာလွတ်တော်ႏဆꩻကီမꩻ အမျိုꩻသာꩻကောင်သီ(သ်လ်) နောဝ်ꩻ ဗွိုန်ပီနုဲင်းဝင်ꩻအခမ်းတဲင် နေးတွမ်ႏလွိုက်ရွေꩻပွယ်ꩻအစွိုးစွိုးမꩻ ကလွိုက်ခါꩻဒါႏ နမ်းခြောင်ꩻတန်ဖုံႏပါသော့ꩻ ထွို့ꩻဗူႏခါꩻနောဝ်ꩻမꩻ ထွာလွတ်တော်ႏဆꩻလသနယ်။ သဝေတ်သာလန် ခမ်းပေါင်ꩻဗူႏ အစွိုꩻနွို့ဖုံႏအနေႏ ကန်တွန်တွမ်ႏ ကန်တွန်ထာႏဝ (Half Canton) ရိုꩻနုဲင်းနောဝ်ꩻတွော့ꩻ အောဝ်ႏနီမျိုꩻမꩻ လွတ်တော်ႏဆꩻကီယို ကန်တွန်အစွိုးစွိုးနောဝ်ꩻ ပသာꩻခွင်ꩻအောဝ်ႏနီဖြာꩻစီႏထွူ၊ ကန်တွန်ထာႏဝယို ပသာခွင်ꩻအောဝ်ႏတဖြာꩻစီႏသွူ။ လွတ်တော်ႏဆꩻကီယို ကန်တွန်အစွိုးစွိုးဖုံႏ နမ်းခြောင်ꩻတန် လွိုက်ရွေꩻပသာခိန်ႏနောဝ်ꩻ ဒင်ႏထင်ႏပွုံႏစံႏစနစ် တသွိုန်ဗာႏဝင်ꩻကရိုꩻယို အွဉ်ႏထွော့ခါꩻတောဝ်းသနယ် ။ ကန်တွန်၇ဗာႏနောဝ်ꩻ ကျင်ꩻသွုံꩻဒျာႏ ခမ်းသားမွိုးဖာဖုံႏ ကလွိုက်ရွေꩻဒင်ႏထင်ႏစဠဉ်ႏဒါႏစနစ်တွော့ꩻ ကန်တွန်ဖုံႏနောဝ်ꩻ ကျင်ꩻသွုံꩻဒျာႏ အောဝ်ႏဝွေꩻသီး မာꩻဥပဒေႏအစွိုꩻလွိုက်ရွေꩻဒါႏ ဝဲက်ဝွိုင်ꩻလွိုက်ရွေꩻဒင်ႏထင်ႏပွုံႏစနစ် (Indirect Election )သွူသနယ်။

သွိသာလန်လွတ်တော်ႏဆꩻကီအကို ကဟောဝ်လွူထွားဒါႏအချက်နောဝ်ꩻ အခေႏခံႏဥပဒေႏနောဝ်ꩻ လွတ်တော်ႏအမတ်သီးဖုံႏ သက်တန်ꩻယိုအလောင်း တအွဉ်ႏထွော့သေꩻတောဝ်းသွူ။ ကန်တွန်ယဟန်ႏ ကလွိုက်ရွေꩻဒါႏ အမတ်သီးသက်တန်ꩻနောဝ်ꩻ (၄)နေင်ႏ ၊ ယင်ဟန်ႏနောဝ်ꩻ (၃)နေင်ႏ ၊(၁)နေင်ႏ အောဝ်ႏကွာႏလွဒျာႏနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။ လွတ်တော်ႏဆꩻကီယို ခေါဝ်းဝွို့တွမ်ႏ လွိုက်ရွေꩻနမ်းခြောင်ꩻတန်ဖုံႏတဲင် အခေႏခံႏဥပဒေႏအကို ကခြေင်းကတချဒါႏ ဥပဒေႏတအောဝ်ႏတောဝ်းနောဝ်ꩻ ကွပ်မဲဉ်ဖေႏလွိုထဲင်း ကန်တွန်ဖုံႏလွစ်တခြင်ခွင်ဒျာႏသနယ်။ ယိုနောဝ်ꩻနောဝ်ꩻ ဖန်းပွုံႏစီႏဒီမိုကရေသီ ကကျင်ꩻသွုံꩻဒါႏခမ်းတဗာႏနောဝ်ꩻ ကဏ္ဍာႏခွဲꩻဖုံႏ နမ်းပဲင်ႏထိန်ꩻထွားခွင်ꩻ(မုꩻ) အခန်ꩻကဏ္ဍဖုံႏအလောင်း ကအီႏတိုꩻဖေႏပင်ႏဖေႏအတာႏ ထွာအောဝ်ႏလိုႏချက်သွူ။ လွတ်တော်ႏဆꩻကီနောဝ်ꩻ ခမ်းပေါင်ꩻဗူႏအစွိုꩻနွို့ဖုံႏ ကအီႏထွာနမ်းခြောင်အတာႏ ကွပ်သေထဲင်းကတာႏဝွန်ႏမ ထာꩻမာꩻပွုံႏနောဝ်ꩻစာႏနောဝ်ꩻ အခေႏခံႏလိုꩻမျိုꩻတွော့ꩻ ကထွို့ꩻဗူႏခါꩻဖက်ဒရယ်ခမ်းပေါင်ꩻဗူႏခမ်းအတာႏ သင်ꩻထဲင်းကကရိုꩻနောဝ်ꩻ တဲက်တွိုင်ꩻလွူထွားသားဖုံႏယို ဒေါ့ꩻသေꩻလွသနယ်။ ကွဲးတဲင်တွော့ꩻ လွတ်တော်ႏဆꩻကီအကို မဉ်ႏမာꩻလွဉ်ခွဲꩻမဲဆွုံꩻဖျတ်မုꩻနောဝ်ꩻ အမတ်ဖုံႏနောဝ်ꩻ ကန်တွန်သီးယီးနယ်ချက်အလောင်းလွောက်ꩻနာႏခရာႏတလိုႏတောဝ်းတဲင် တခေါ်ပုဂ္ဂလိက နေးတွမ်ႏ သဘော်ꩻလွစ်တခြင်မုꩻတဲင် ခွုမ်မာꩻနွောင်ꩻဒျာႏသနယ်။ လွတ်တော်ႏဆꩻကီ ဥက္ကဋ္ဌတွမ်ႏ ဒုဥက္ကဋ္ဌတဖြာꩻစီႏယိုလွတ်တော်ႏနောဝ်ꩻလွိုက်ရွေꩻဖေႏဗာႏသွူ။ ဝွေꩻသီးနောဝ်ꩻ တနေင်ႏသက်တန်ꩻအတာႏ ထေင်းထံႏနွောင်ꩻတာႏဝွန်ႏထွူ အောဝ်ႏကန်တွန်တဗာႏလွုမ်ꩻတွော့ꩻ ကလွိုက်ရွေꩻဒါႏ ဥက္ကဋ္ဌတွမ်ႏဒုဥက္ကဋ္ဌနီဖြာꩻယို အခွင်ꩻတအောဝ်ႏတောဝ်းသွူ။ လွတ်တော်ႏအစီꩻအဝွေꩻကိုနောဝ်ꩻ စာမာန်(ဂျာမန်)၊ ပျင်ႏသစ်(ပျေန်တေတ်)၊ အီတလီ ကျွိုက်ရာꩻငေါဝ်းငွါဘာႏသာႏယို သွုံꩻဒေါ့ꩻခွင်ꩻအောဝ်ႏဒျာႏသွူ။ လွတ်တော်ႏအစီꩻအဝွေꩻယို တနေင်ႏတလဲင်း အောဝ်ႏမာꩻသေႏသေႏဒျာႏလဲ့ အရေꩻအောဝ်ႏအစီꩻအဝွေꩻဖုံႏလဲ့ မာꩻခွင်ꩻအောဝ်ႏဒျာႏသွူ။ ဥပဒေႏရေꩻရာႏကိစ္စဖုံႏအကို ဘဏ္ဍာႏရေꩻ(Finance)တွမ်ႏ ရွဉ်တောင်ꩻ ဥပဒေႏကျမ်ꩻ (Money bill)ဖုံႏစတဲင် တွမ်ႏလွတ်တော်ႏဆꩻလ မာꩻပဲင်ႏခွင်ꩻ အောဝ်ႏတသွုန်အောဝ်ႏတရျား ဒျာႏဝင်သွူ။

လွတ်တော်ႏဆꩻလ (အမျိုꩻသာꩻကောင်သီ(သ်လ်))နောဝ်ꩻ ဖေႏကထွာယင်ႏသဝေတ်သာလန် ခမ်းသားသီးမွိုးဖာသီးအတာႏ နမ်ႏခြောင်ꩻတဲင်ထွို့ꩻဗူႏခါဒျာႏသွူ။ လွတ်တော်ႏနောဝ်ꩻသက်တန်ꩻတွမ်ႏလွိုက်ရွေꩻဒင်ႏထင်ႏပွုံႏစနစ်ဖုံႏနောဝ်ꩻအလောင်း အခေႏခံႏဥပဒေႏနောဝ်ꩻ ရဲးဆီꩻခါꩻဒျာႏသွူ။ အစီꩻဝွေꩻပွယ်ꩻတသေႏနောဝ်ꩻ တနေင်ႏတလဲင်ႏမာꩻဗာႏရိုꩻကီလဲ့ အရေꩻအောဝ်ႏအစီꩻအဝွေꩻမဉ်ꩻပါနောဝ်ꩻ တနေင်ႏနောဝ်ꩻကဉ်ႏအာအောဝ်ႏမာꩻဗာႏ (၄)လဲင်ႏသနယ်။ လွတ်တော်ႏအမတ်တထာႏဝနောဝ်ꩻ မိဉ်ႏထင်ꩻဗာႏအစီꩻအဝွေꩻငါ ထွူထွာဒျာႏသွူ။ ဗွိုန်နုဲင်းလွတ်တော်ႏဆꩻကီတဲင် ဘာႏသာႏငေါဝ်းငွါစွုမ်ႏယို ဒေါ့ꩻဖြောဝ်ႏခွင်ꩻအောဝ်ႏသွူ။ သွိသာလန်လွတ်တော်ႏဆꩻလယို တဗွိုန်ပီတောဝ်းခမ်းအလင် ကထူꩻဆန်ꩻဒါႏ အချက်နောဝ်ꩻ လွတ်တော်ႏအကိုအာႏဏာႏလꩻပါတီ(ကထွို့ꩻအစိုꩻရပါတီ) တွမ်ႏအတွိုက်ခံႏပါတီကရိုꩻယို အောဝ်ႏတောဝ်းသနယ်။ သွိသာလန် အုပ်ချွုတ်ရေꩻအာႏဏာႏ ကကျင်ꩻသွုံꩻဒါႏခမ်းပေါင်ꩻဗူႏကောင်သီ(သ်လ်) ယို အောဝ်ႏလွတ်တော်ႏနီဗာႏ ကတွဲꩻဒါႏအစီꩻအဝွေꩻယိုတဲင် ထွာလွိုက်ရွေꩻဖေႏရိုꩻကီလဲ့ ကောင်သီ(သ်လ်) နောဝ်ꩻနောဝ်ꩻ အောဝ်ႏအုံတနွောင်းတွမ်ႏခမ်းပေါင်ꩻဗူႏလွတ်တော်ႏထောက်ခံႏမုꩻတဲ့တမွေးတောဝ်းသွူ။ သွိသာလန်ခမ်းသားဖုံႏနောဝ်ꩻ အောဝ်ႏလွတ်တော်ႏတွော့ꩻ ကအွဉ်ႏထွော့လင်ꩻဒျာႏ ဥပဒေႏဖုံႏအလောင်း ခါးလားကထွားနေးတွမ်ႏ ခမ်းထီရေꩻအနေႏနောဝ်ꩻ ခမ်းသားအကျိုꩻထွာတထွာတောဝ်း ကရိုꩻဒါႏ အနေႏကထွာအီနောဝ်ꩻ အတွိုက်ခံႏပါတီ၊ အာႏဏာႏလꩻပါတီ ကရိုꩻယို တပေါ်ႏလွဉ်တောဝ်းတဲင် ထွာအီ ကစွူဖြိုးဒါႏ အုပ်ချွုတ်ရေꩻအတာႏ အထောက်အကမ်းသွူသနယ်ဩ။

ခမ်းပေါင်ꩻဗူႏလွတ်တောႏအာႏဏာႏဖုံႏ

ခေါဝ်းဝွို့တွမ်ႏ မာꩻဥပဒေႏအာႏဏာႏနောဝ်ꩻ အာႏဏာႏဖန်းဖြယ်မုꩻတဖွောင်ꩻအကို ကအောဝ်ႏသော့ꩻဒါႏ ကိစ္စဖုံႏယို နုဲင်းခမ်းပေါင်ꩻဗူႏအလင်ꩻတွော့ꩻ မာꩻပဲင်ႏခွင်ꩻ အောဝ်ႏဒျာႏသွူ။ ကွဲးတဲင်တွော့ꩻ ကဒေါ့ꩻနွောင်ꩻဒါႏ အုပ်ချွုတ်ရေꩻအာႏဏာႏနုဲင်းဒျာႏကိစ္စဆꩻလယိုဖုံႏတဲ့ ခမ်းပေါင်ꩻဗူႏလွတ်တော်ႏနောဝ်ꩻ မာꩻပဲင်ႏခွင်ꩻအာႏဏာႏအောဝ်ႏဒျာႏဒျာႏသွူ-

(က) ခေါဝ်းဝွို့တွမ်ႏ ခမ်းပေါင်ꩻဗူႏ ဝွန်ႏထံꩻထာꩻမာꩻဖုံႏယို အလောင်းရဲပ်ထွားဗာႏ၊
(ခ) လွိုက်ရွေꩻဗာႏခမ်းပေါင်ꩻဗူႏ ကောင်သီ(သ်လ်) နွို့တွမ်ႏ တရာꩻသူꩻကီꩻဖုံႏ၊
(ဂ) ဆွုံꩻဖျတ်ဖေႏဗာႏခမ်းပေါင်ꩻဗူႏ အစိုꩻရအရာႏအောဝ်ႏသားဖုံႏအခါႏကထွာဒါႏ ပဋိပက္ခတွမ်ႏ ထေင်ညင်ꩻမုꩻဖုံႏ၊
(ဃ) ထိန်ꩻချွုတ်ဗာႏ ခမ်းပေါင်ꩻဗူႏတပ်မတော်ႏ
(င) ကေႏညာႏစဲ့ꩻ၊ မာꩻထွာငိမ်ꩻချံရေꩻ ၊ လိတ်ချွုတ်တွမ်ႏ နွို့ပါမဟာမိတ်အစွိုꩻနွို့။
(စ) ချꩻလင်ꩻဗာႏအမိန်းထူႏရေꩻ ခမ်းပေါင်ꩻဗူႏဥပဒေႏတောဝ်းလဲ့တာႏဝွန်ႏဖုံႏအလောင်း တလွောက်နာႏတောဝ်းဒါႏ ကန်တွန်ဖုံႏအလောင်း။
(ဆ) စဲစ်ဆေꩻလွေꩻဗာႏ ကန်တွန်အချင်ꩻချင်ꩻအခါႏ ကမာꩻဒါႏလိတ်ချွုတ်ဖုံႏ။

အာႏကွိုꩻ

↑ Confoederatio helvetica in the Historical Dictionary of Switzerland
↑ အာႏကွိုꩻချက်အမာႏ: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Bundesstadt
↑ Holenstein, André (2012). "Die Hauptstadt existiert nicht" (in de). UniPress – Forschung und Wissenschaft an der Universität Bern 152 (Sonderfall Hauptstatdtregion): 16–19. Berne: Department Communication, University of Berne. doi:10.7892/boris.41280. “Als 1848 ein politisch-administratives Zentrum für den neuen Bundesstaat zu bestimmen war, verzichteten die Verfassungsväter darauf, eine Hauptstadt der Schweiz zu bezeichnen und formulierten stattdessen in Artikel 108: "Alles, was sich auf den Sitz der Bundesbehörden bezieht, ist Gegenstand der Bundesgesetzgebung." Die Bundesstadt ist also nicht mehr und nicht weniger als der Sitz der Bundesbehörden.”
↑ Languages။
↑ Shugart, Matthew Søberg (December 2005). "Semi-Presidential Systems: Dual Executive And Mixed Authority Patterns". French Politics 3 (3): 323–351. doi:10.1057/palgrave.fp.8200087.
↑ Elgie, Robert (2016). "Government Systems, Party Politics, and Institutional Engineering in the Round". Insight Turkey 18 (4): 79–92. ISSN 1302-177X.
↑ Kley, Andreas: Federal constitution in German, French and Italian in the online Historical Dictionary of Switzerland, 3 May 2011.
↑ Surface water and surface water change။ Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD)။
↑ Popolazione della Confederazione Svizzera။ DataCommons.org (25 August 2022)။
↑ ^၁၀.၀ ^၁၀.၁ Jacqueline Kucera; Athena Krummenacher, eds. (22 November 2016)။ Switzerland's population 2015 (PDF) (official report)။ Swiss Statistics။ Neuchâtel, Switzerland: Swiss Federal Statistical Office (FSO), Swiss Confederation။ 20 December 2016 တွင် မူရင်းမှ မော်ကွန်းတင်ပြီး ။ 7 December 2016 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။ အာႏကွိုꩻချက်အမာႏ: Invalid <ref> tag; name "PopCensus" defined multiple times with different content
↑ ^၁၁.၀ ^၁၁.၁ ^၁၁.၂ ^၁၁.၃ World Economic Outlook Database, October 2022။ International Monetary Fund (11 October 2022)။
↑ Gini coefficient of equivalised disposable income – EU-SILC survey။ Eurostat။
↑ Human Development Report 2021/2022 (in en)။ United Nations Development Programme (8 September 2022)။
↑ မြန်မာ့စွယ်စုံကျမ်း၊ အတွဲ(၄)

အာႏကွိုꩻချက်အမာႏ: <ref> tags exist for a group named "မတ်ရောမ်", but no corresponding <references group="မတ်ရောမ်"/> tag was found

[1] Confoederatio helvetica in the Historical Dictionary of Switzerland

[Bundesstadt-3] အာႏကွိုꩻချက်အမာႏ: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Bundesstadt

[deFacto-4] Holenstein, André (2012). "Die Hauptstadt existiert nicht" (in de). UniPress – Forschung und Wissenschaft an der Universität Bern 152 (Sonderfall Hauptstatdtregion): 16–19. Berne: Department Communication, University of Berne. doi:10.7892/boris.41280. “Als 1848 ein politisch-administratives Zentrum für den neuen Bundesstaat zu bestimmen war, verzichteten die Verfassungsväter darauf, eine Hauptstadt der Schweiz zu bezeichnen und formulierten stattdessen in Artikel 108: "Alles, was sich auf den Sitz der Bundesbehörden bezieht, ist Gegenstand der Bundesgesetzgebung." Die Bundesstadt ist also nicht mehr und nicht weniger als der Sitz der Bundesbehörden.”

[6] Languages။

[7] Shugart, Matthew Søberg (December 2005). "Semi-Presidential Systems: Dual Executive And Mixed Authority Patterns". French Politics 3 (3): 323–351. doi:10.1057/palgrave.fp.8200087.

[8] Elgie, Robert (2016). "Government Systems, Party Politics, and Institutional Engineering in the Round". Insight Turkey 18 (4): 79–92. ISSN 1302-177X.

[11] Kley, Andreas: Federal constitution in German, French and Italian in the online Historical Dictionary of Switzerland, 3 May 2011.

[12] Surface water and surface water change။ Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD)။

[population-13] Popolazione della Confederazione Svizzera။ DataCommons.org (25 August 2022)။

[PopCensus-14] ၁၀.၀ ^၁၀.၁ Jacqueline Kucera; Athena Krummenacher, eds. (22 November 2016)။ Switzerland's population 2015 (PDF) (official report)။ Swiss Statistics။ Neuchâtel, Switzerland: Swiss Federal Statistical Office (FSO), Swiss Confederation။ 20 December 2016 တွင် မူရင်းမှ မော်ကွန်းတင်ပြီး ။ 7 December 2016 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။ အာႏကွိုꩻချက်အမာႏ: Invalid <ref> tag; name "PopCensus" defined multiple times with different content

[IMFWEOCH-15] ၁၁.၀ ^၁၁.၁ ^၁၁.၂ ^၁၁.၃ World Economic Outlook Database, October 2022။ International Monetary Fund (11 October 2022)။

[16] Gini coefficient of equivalised disposable income – EU-SILC survey။ Eurostat။

[UNHDR-17] Human Development Report 2021/2022 (in en)။ United Nations Development Programme (8 September 2022)။

[18] မြန်မာ့စွယ်စုံကျမ်း၊ အတွဲ(၄)

[၁၀]

[၁]

[မတ်ရောမ် ၁]

[၂]

[၃]

[မတ်ရောမ် ၂]

[၄]

[၅]

[၆]

[မတ်ရောမ် ၃]

[မတ်ရောမ် ၄]

[၇]

[၈]

[၉]

[၁၁]

[၁၂]

[၁၃]

[၁၄]