အက္ခရာႏ
(၁) ကဒင်ႏပျꩻဒါႏသရခရာႏကိုနဝ်ꩻ ကမ္ဘာႏလောကတန်ယို သော့ꩻစက်ခြွုတ်တန်တဖြုံႏကိုထွူတဲင် စေ့ꩻထန်ႏအထီအွဉ်ႏနယ်ဥပမာႏနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ (၂) ကဒင်ႏပျꩻဒါႏဗီးခရာႏကိုနဝ်ꩻ ဥပမာႏနယ်နေး ဖိုးတဗာႏ ပနားတဗာႏ သေတဗာႏ ဗဲတဗာႏ သွိုꩻတဗာႏ ကအဝ်ႏသော့ꩻဒါႏသိုမ်းတဒုဲင်တဖြုံႏနဝ်ꩻသွူ။ (၃) ကဒင်ႏပျꩻဒါႏ သရထွာလွဉ်ပုံႏအကိုနဝ်ꩻ သဘာဂ၊ ဝိသဘာဂ၊ မိဿက၊ ပဋိပက္ခ၊ ဟခွိုꩻ၊ ယခွိုꩻ၊ ဝခွိုꩻ၊ ငခွိုꩻရိုꩻနဝ်ꩻတဲင် ဥပမာႏနယ်ꩻနေး အခွိုꩻတန်လစ်ꩻမျိုꩻနဝ်ꩻသွူ။ (၄) သင်္ကေတငဝ်းရန်းကိုနဝ်ꩻ က-ငဝ်းရန်းရိုꩻရိုꩻ၊ ခ-ငတ်းရန်းထွို့ꩻငါ၊ ဂ-ငဝ်းရန်းပက်ခါꩻ၊ ဃ-ငဝ်းရန်းအွဉ်ႏစွꩻ-အခင်ႏမွဉ်ငဝ်းရန်းနဝ်ꩻလွုမ်ꩻတကာႏတဝ်း တပန်ႏချာငါနေးလို့ဝင်ꩻတဲင် ငဝ်းရန်းအမျိုꩻ အဝ်ႏဗꩻစွဉ်ႏ (၁၂၀)နဝ်ꩻသွူ။ (၅) အငဝ်းဆွိုင်ꩻ(သံယောဂ) ယပယ်၊ ရဗဲဉ်၊ လဟွဲး၊ ဝဟွဲး၊ ဟထိုး-ဖုံႏလဲ့ အဝ်ႏယပယ်ရိုꩻရိုꩻထွူတွော့ꩻ (ယ-တဲ့ပယ်၊ ရလဲ့ဗဲဉ်၊ လလဲ့ပယ်၊ ဝတဲ့ဟွဲး၊ ဟတဲ့ထိုး) အဝ်ႏဗꩻစွဉ်ႏ (၂၅)မျိုꩻနဝ်ꩻသွူ။ (၆) အသွတ်ꩻဗီးလဲ့ တဲႏစွဉ်ႏဒျာႏ ကသွတ်ꩻငသွတ်ꩻ အသွတ်ꩻရိုꩻရိုꩻလွုမ်ꩻတကာႏတဝ်း အသွတ်ꩻဆန်ꩻဆန်ꩻ ခသွတ်ꩻ၊ ဂသွတ်ꩻ၊ ဃသွတ်ꩻစတဲင် တွိုႏစွဉ်ႏအရန်းနဝ်ꩻသွူ။ (၇) ဖပုဒ်စပ်ပုဒ် မာꩻနုဲင်းနဝ်ꩻမဉ်ႏလꩻမꩻ ပအိုႏလိတ်၊ နေးတွမ်ႏဝီထိနယ်ꩻတဲင် အက္ခရာႏတဖြုံႏစီႏ ဥပါဒ် ဌီ ဘင်(ထွာအဝ်ႏတံꩻကုဲင်)ဖြယ်ပတ္ထရာမဉ်ႏလꩻနွောင်ꩻနုဲင်းနဝ်ꩻမꩻ ထွာပအိုႏလိတ်။ (၈) "ထာꩻကျမ်ႏပီ သာႏအီလိုꩻအဆုဲင်ꩻ"ကရိုꩻဒါႏငဝ်းနဝ်ꩻအတွိုင်ꩻ နီပအိုႏလိတ်ယိုနဝ်ꩻ ပွိုးထွာလိတ်ပေါႏဆုဲင်ꩻလဲဉ်းဝင်ꩻတဲင် (၁)လေက်တန် (၂)လေက်လွောင်ႏဗူႏ (၃) လေက်ပအိုႏ (၄) မဲန်ႏ (၅) စုမ်ႏ (၆) ထွူ-တဲႏခါꩻစွဉ်ႏ တွမ်ႏအင်္ဂါႏစားနဝ်ꩻဖုံႏတဲင် မာꩻခါꩻယံတကားနဝ်ꩻသွူ။
အက္ခရာႏ
မွဉ်းဖျင်အက္ခရာႏအကျောင်ꩻ
မွဉ်းဖျင်"အက္ခရာႏ"ကရိုꩻနဝ်ꩻ အခရာႏအဝ်ႏနုဲင်းယို "တလို့တသွတ်ꩻနွောင်ꩻတဝ်း"၊ "တကျမ်ꩻထမ်ꩻတဝ်း"၊ "အခရာႏအကျောင်ꩻတဗာႏဗာႏ"အဓိပ္ပါယ်ႏလꩻနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ အက္ခရာႏကထွာလွဉ်ဗာႏယိုနဝ်ꩻ မွူးလာကမ္ဘာႏကရိုꩻဒါႏ စကျာႏဝဠာႏတဖြုံႏလိုမ်းယို ဖေႏနေးကပဲစ်ꩻကနဲစ်ꩻ ဖွန်ႏဖန်ႏလို့စွဉ်ႏနဝ်ꩻ ခြွုတ်သော့ꩻစွဉ်ႏစက်တန်တဖြုံႏကို၊ ခြွိုင်သော့ꩻတွမ်ႏထာꩻရွောင်၊ အရီးသွတ်ꩻသွတ်ꩻနဝ်ꩻ လင်ꩻရီးအထီ၊ ကွပ်နဝ်ꩻမꩻ အရီးသွတ်ꩻသွတ်ꩻ အွဉ်ႏနယ်ဗာႏသရ၊ ခွုင်းနီသွဉ်းဉာဏ်ႏကထွꩻ ကအွဉ်ႏနယ်ဗာႏနုဲင်းနဝ်ꩻနဝ်ꩻ ထီႏဗာႏအထီမျိုꩻပေါင်ꩻ (၁၇)၊ အထီထွူနဝ်ꩻ အနမ်း၊ အနမ်းမျိုꩻပေါင်ꩻနဝ်ꩻ အဝ်ႏ(၃၈)၊ အထီနဝ်ꩻ သရ၊ အနမ်းနဝ်ꩻ ဗျဉ္ဇန(ဗီး)နဝ်ꩻသွူ။
အက္ခရာႏမဉ်ꩻ
မွဉ်းဖျင်"အ-အာ-အိ-အီ"ကရိုꩻနဝ်ꩻဖုံႏနဝ်ꩻ ဝွေꩻအမဉ်ꩻဒျာႏရင်ꩻရင်ꩻ၊ ကအီႏခွယ်ꩻဗာႏနေး အးယိုအးနဝ်ꩻလဲ့ တလိုႏတဝ်း၊ အးန၀်ꩻ အဝ်ႏတဖြုံႏလွုမ်ꩻတဲင် ခွယ်ꩻခရာႏတလိုꩻတဝ်း၊ သွူတကာႏတဝ်း ဖန်ဖေႏအမဉ်ꩻခရာႏတဲ့တလိုႏတဝ်းသွူ၊ ကခဂဃင-စတဲင်ဗျဉ္ဇန်ဖုံႏနဝ်ꩻလဲ့ အဗိုန်ဝင်ꩻအဲဉ်ထဝ်း၊ မဉ်ꩻဗိုန်တဝ်း။ ဥပမာႏ- မန်းအကိုနဝ်ꩻ ယရ-ကရိုꩻဒါႏ ယး(ငဝ်း)အဝ်ႏနီဖြုံႏတဲင် ဖန်ဗာႏ "ယပက်လက်၊ ရကောက်"နုဲင်းနဝ်ꩻ၊ နီပအိုႏအကို ကအီႏဖန်ခေါ်ဗာႏအမဉ်ꩻနုဲင်းနဝ်ꩻလဲ့ အဗိုန်ဝင်ꩻတအဲဉ်ထဝ်း။ ဥပမာႏ-ခြံတန်တခြံအကိုနဝ်ꩻ ဆျာထော့ꩻဗဲသွိုꩻ ပနားဖိုးသေဆင် ချို့ꩻခီယီꩻချာႏယူးခန် တိရစ္ဆာန်ႏအဝ်ႏသော့ꩻတဗာႏစီႏတဲင် ပေါႏရိုꩻဆျာလဲ့ "ဆျာဗွာဆျာဖြေင်း"၊ ပနားလဲ့ "ပနားဗွာပနားဖြေင်း"ဟဲ့ꩻခေါ်ခရာႏတလိုႏတဝ်း၊ ပေါႏရိုꩻပနားလဲ့ ထွူလဲဉ်းဒျာႏ၊ ပနားကရိုꩻနဝ်ꩻ ဝွေꩻမဉ်ꩻနဝ်ꩻကအီ။
သရထွာလွဉ်ပုင်ႏ
မွဉ်းဖျင်အတွမ်ႏအိယို ရွစ်ပေါင်ꩻဝင်ꩻ၊ ရွစ်သန်သန်၊ ရွစ်ယွယွ၊ တဒွေါ့ꩻထဲ့ပဉ်ကွို့ꩻကွို့ꩻ= အးအားအုဲးအဲးအေးအီးအိး အီႏထွာလွဉ်နုဲင်းနဝ်ꩻ။ အတွမ်ႏအုလဲ့ဗိုန်ဗိုန်တဲင် ထွာလွဉ်=အးအားအဝ်းအေားအိုးအူးအုးနုဲင်းနဝ်ꩻ၊ အတွမ်ႏအွု-နဝ်ꩻ ထွာလွဉ်=အးအားအုဝ်းအွေားအွိုးအွူးအွု-နုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ အတွမ်ႏအာ-နဝ်ꩻ တစု၊ အုဲအဲအေအီအိ-နဝ်ꩻ တစု၊ အဝ်အောအိုအူအု-နဝ်ꩻ တစု၊ အုဝ်အွောအွိုအွူအွု-နဝ်ꩻတစုတဲင် အစုထန်ႏလွဉ်လစ်ꩻမျိုꩻနဝ်ꩻသွူ၊ တစုအကိုနဝ်ꩻ လိင်ဗိုန်ဝင်ꩻတဲင် ဟဲ့ꩻသဘာဂ၊ တစုအကိုမဉ်ႏတမွေးတဝ်းနဝ်ꩻ ကွပ်လိင်တဗိုန်တဝ်းတဲင် ဟဲ့ꩻဝိသဘာဂ၊ တဲမ်းပဉ်ရဲဉ်ႏရဉ်ႏထွူတဲင် ကီလကတနꩻလို့ဝင်ꩻနဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻမိဿက၊ ကီလကတနꩻတဝ်းလို့ဝင်ꩻနဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻပဋိပက္ခနဝ်ꩻသွူ။ ဗီးဖုံႏနဝ်ꩻတဲ့ ကီလစီႏတနꩻသွော့လို့ဝင်ꩻနုဲင်းနဝ်ꩻအတွိုင်ꩻ၊ ကစီႏတနꩻကီလလို့ဝင်ꩻနဝ်ꩻ အဝ်ႏ(၂၅)လွုမ်ꩻ၊ ကစီႏလꩻနုဲင်းနဝ်ꩻဖုံႏနဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻဗာႏဝဂ်(အစုအဗူႏအဝ်ႏ)ဗီးနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ၊ စီႏတလꩻတဝ်း အဝ်ႏဒျာႏဖြုံႏလွော်ဖြုံႏနန်းဖုံႏနဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻဗာႏအးဝဂ်(ဗီးတအုံတဝ်းတွမ်ႏအစုအဗူႏ)ဗီးနဝ်ꩻသွူ။
ပယ်ရဗဲဉ် (သံယောဂ)၂၅-မျိုꩻ
မွဉ်းဖျင်ယပယ် ရဗဲဉ်ယိုလဲ့ ပအိုႏအကို ဝါႏဒအာငါႏ၊ ယင်ဟန်ႏသားနဝ်ꩻ လပယ်ပါ၊ ယင်ဟန်ႏသားနဝ်ꩻ ပါတဝ်း၊ ယင်ဟန်ႏသားနဝ်ꩻ ရဗဲဉ်တဗာႏအကိုငါလဲ့ မဉ်ႏတွယ်ꩻတွမ်ႏ ကပ-စတဲင်ဗီးငဝ်းခြေင်းနဝ်ꩻ လဗဲဉ်ငဝ်း (ဝွေꩻမဉ်ႏခြေင်း ခွေယန်ꩻသဘော်ꩻ)၊ မဉ်ႏတွယ်ꩻတွမ်ႏ ခဖ-စတဲင်ဗီးငဝ်းယန်ꩻနဝ်ꩻ (ဝွေꩻမဉ်ႏပနဲဉ်ႏ ခွေဆွော့ꩻသဘော်ꩻ)အွဉ်ႏထန်ႏနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ နီနဝ်ꩻတဲးတဲ့ ကထွာနွောင်ꩻ၊ ကတဲမ်းနွောင်ꩻဘာႏသာႏစုမ်ႏ၊ တမာႏနွောင်ꩻတဝ်းစား အွဉ်ႏရေꩻနုဲင်းနဝ်ꩻတဲင် အွဉ်ႏ(၂၅)မျိုꩻ၊ အဟဲ့ꩻအဟောင်လဲ့ အပယ်၊ အဗဲဉ်၊ အဟွဲး၊ အထိုး-မာꩻတဝ်းဒွုမ်နုဲင်းနဝ်ꩻ။
- (၁) ဧကသံယောဂ ၅-ဖြုံႏ = က+ယ=ကျ၊ က+ရ=ကြ၊ က+လ=က္လ၊ က+ဝ=ကွ၊ င+ဟ=ငှ။
- (၂) ဒွိသံယောဂ ၁၀-ဖြုံႏ = က+ယ+ရ၊ က+ယ+လ၊ က+ယ+ဝ၊ က+ယ+ဟ၊ ရ+လ၊ ရ+ဝ၊ ရ+ဟ၊ လ+ဝ၊ လ+ဟ၊ ဝ+ဟ=မွှ။
- (၃) တိသံယောဂ ၆-ဖြုံႏ = ယ+ရ+လ၊ လ+ရ+ဝ၊ ယ+ရ+ဟ၊ ရ+လ+ဝ၊ ရ+လ+ဟ၊ လ+ဝ+ဟ=မ္လွှ။
- (၄) စတုသံယောဂ ၃-ဖြုံႏ = ယရလဝ၊ ယရလဟ၊ ရလဝဟ။
- (၅) ပဉ္စသံယောဂ ၈၁-ဖြုံႏ = ယရလဝဟ။ ၅+၁၀+၆+၃+၁=အဝ်ႏ ၂၅-မျိုꩻသွူ။
မဉ်ႏဟဲ့ꩻခိန်ႏလဲ့ သုံꩻဗော့ꩻနုဲင်းကပေါင်ꩻဂဏန်ꩻအတွိုင်ꩻ က+ယ+အ=ကျ၊ က+ယ+ရ+အ=ကျြ-စတဲင်နုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။
ငဝ်းရန်း
မွဉ်းဖျင်မန်းလိတ်ကိုနဝ်ꩻ ကကာကား၊ ကိကီကီး၊ ကုကူကူး၊ ကေ့ကေကေး၊ ကဲ့ကယ်ကဲ၊ ကော့ကော်ကော၊ ကို့ကိုကိုး၊ ကံ့ကံကံး- ရဿငဝ်းရန်းဖဲ့ꩻနဝ်ꩻ တဖြုံႏ၊ ဒီဃဖဲ့ꩻနဝ်ꩻ နီဖြုံႏ၊ ကွပ်နဝ်ꩻမꩻ ပအိုႏသꩻအာႏကသန်ဒါႏ မန်းလိတ်သားဖုံႏနဝ်ꩻ မဲ့ဗန်ႏထိုꩻကြောင်းစွဉ်ႏဒျာႏ၊ ဒီဃရဿကရိုꩻဒါႏ အမဲန်ႏတရာꩻအခါႏကိုယို ဝွေꩻသီးနဝ်ꩻ သမ်းဒပ်ꩻခါꩻဒျာႏတွမ်ႏ မန်းလိတ်ကရိုꩻဒါႏ မဲ့မန်ႏသွမ်ႏတန်တဲင် အမဲဉ်ႏအတွိုင်ꩻနဝ်ꩻ တထီႏနွောင်ꩻတဝ်းဒွုမ်သွူ။
ပအိုႏကိုနဝ်ꩻ ကာကာꩻကားကာႏ-အဝ်ႏလစ်ꩻဖြုံႏ၊ နဝ်ꩻနဝ်ꩻ ဒီဃသရအကို၊ ဗိုန်ပီဒီဃသရအကို ကအဝ်ႏလစ်ꩻဖြုံႏနဝ်ꩻအတွိုင်ꩻ ရဿသရအကိုလဲ့ လစ်ꩻဖြုံႏတဲင်တွော့ꩻ အဝ်ႏဗာႏဒျာႏ သွစ်ꩻဖြုံႏနဝ်ꩻသွူ။ ဖြဝ်ꩻကိုနဝ်ꩻ အဝ်ႏငတ်ꩻဖြုံႏရိုꩻကီလဲ့ အဒွေါင်ႏနီဖြုံႏ အအး၊ အဆွာꩻသွံဖြုံႏရိုꩻနဝ်ꩻတဲင် အဆွာꩻတွမ်ႏအဒွေါင်ႏအဝ်ႏရော်ꩻဒျာႏဝင်ꩻ၊ ဝွေꩻသီးလဲ့ အဝ်ႏခံႏဗာႏနေကဒွိုန်း မန်းလိတ်ဟေ့ꩻယိပ်ꩻနေနေနဝ်ꩻသွူ။
ထုဲင်ႏနဝ်ꩻတဲး တခြင်တန်၊ မုဲးအေက်၊ မုဲးထို၊ မုဲးတြီ၊ မုဲးစတွာ၊ မုဲးဟန်အာကတ်၊ မုဲတုဲခူ၊ မုဲးကလန်-အဝ်ႏနွုတ်ꩻဖြုံႏပဉ်၊ မုဲးအေက်-ပထမငဝ်း (ရိုꩻရိုꩻ)၊ မုဲးထို-စတုတ္ထငဝ်း (အောန်ႏစွꩻ)၊ မုဲးတြီ-တတိယငဝ်း (ပက်ခါꩻ)-မဉ်ႏထွာပအိုႏနဝ်ꩻ ထွာနုဲင်းနဝ်ꩻ။
အဝ်ႏကုဲင်ဖြဝ်ꩻနဝ်ꩻ ထုဲင်ႏရိုꩻရိုꩻယို ဖြဝ်ꩻဟဲ့ꩻ"မုဲးစမ်နာ့"၊ ထုဲင်ႏမုဲင်းအေက်ယို ဖြဝ်ꩻဟဲ့ꩻ"ယက်ꩻစမ့်"၊ ထုဲင်ႏမုဲင်းတြီယို ဖြဝ်ꩻဟဲ့ꩻ"ယက်ꩻခွုန်ꩻ"၊ ထုဲင်ႏမုဲင်းထိုနဝ်ꩻ ဖြဝ်ꩻဟဲ့ꩻ"စမ်တဝ့်ꩻ"၊ ထုဲင်ႏမုဲင်းစတွာနဝ်ꩻ ဖြဝ်ꩻဟဲ့ꩻ "မုဲးပေါဝ်"၊ ငဝ်းယဟန်ႏ (မုဲင်းကလန်)ယို ပအိုႏယင်ဖြဝ်ꩻယင် ထီႏတဝ်းအသုံꩻနဝ်ꩻသွူ။
ပါဠိအိင်္ဂလိသ်ဟိန္ဒီသက္ကတစတဲင် ခမ်းအခဝ်တွို့ꩻသား လိတ်လုဲင်ꩻဖုံႏအကိုနဝ်ꩻ ငဝ်းရန်းအဝ်ႏတဖြုံႏလွုမ်ꩻ၊ ဖြဝ်ꩻတွမ်ႏပအိုႏဖုံႏနဝ်ꩻတဲး ငဝ်းရန်းအဝ်ႏ၊ ဒေါ့ꩻမဲန်ႏမဲန်ႏဗာႏ ဝွေꩻငဝ်းရန်းအတွိုင်ꩻ၊ ရဿလစ်ꩻဖြုံႏ၊ ဒီဃလစ်ꩻဖြုံႏ။ အခင်ႏခံႏ အွဉ်ႏအထျꩻယိုသွစ်ꩻဖြုံႏတဲင် (၁)အ+အ (၂)အꩻ+အ (၃) အႏ+အ (၄) အး+အ (၅) အာ+အ (၆) အာꩻ+အ (၇) အာႏ+အ (၈) အား+အ လူလသရနဝ်ꩻ အွဉ်ႏဖဲ့ꩻချာထွူတဲင် ငဝ်းရန်းသရသွစ်ꩻဖြုံႏနဝ်ꩻ အွဉ်ႏဆငါတွော့ꩻ ငဝ်းရန်းသရ(၈)ဖြုံႏ၊ ကအွဉ်ႏဆꩻငါနဝ်ꩻ(၈)ဖြုံႏနဝ်ꩻမꩻ အး-တဖြုံႏလွုမ်ꩻနဝ်ꩻ ပွာꩻစွဉ်ႏ (၁၆)ဖြုံႏတဲင် ပအိုႏအကို ငဝ်းရန်းအဝ်ႏစွဉ်ႏ ၁၆မျောက်တွမ်ႏ ၈-တွော့ꩻ အဝ်ႏစွဉ်ႏ ၁၂၈-နဝ်ꩻသွူ။ ငဝ်းရန်း ၁၂၈-ဖြုံႏနဝ်ꩻနဝ်ꩻ ခွုင်းကမ္ဘာႏလောင်းကီကအဝ်ႏဒါႏ ဘာႏသာႏငဝ်းငွါဖုံႏအကို ဘာႏသာႏငဝ်းငွါမုဲင်ꩻနဝ်ꩻ တဲမ်းပအိုႏနေးတလꩻတဝ်းကရိုꩻနဝ်ꩻ ရငါႏတအဝ်ႏနွောင်ꩻတဝ်းဒွုမ်ရင်ꩻ ယူႏနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။
ဗီးသွတ်ꩻခန်ꩻ
မွဉ်းဖျင်ဗီးသွတ်ꩻခန်ꩻယိုနဝ်ꩻ ထွာသမဲင်ꩻဖေႏတာႏဝွန်ႏတဲင် ကထွာဒါႏပိုလီꩻတပဲ့ꩻတွိုင်ꩻ အွဉ်ႏအရေꩻ အဝ်ႏလိုႏလွူꩻခါꩻငါႏနဝ်ꩻသွူ၊ ပွိုးတမုဲင်ꩻနဲးတဲင် ကွပ်အဝ်ႏစပ်ဆွိုင်ꩻတွမ်ႏ ပအိုႏလိတ်မွူးသမဲင်ꩻ၊ အဝ်ႏသေလွဒျာႏအတွိုင်ꩻ လိတ်လုဲင်ꩻအဲဉ်ထဝ်း အဝ်ႏသုညဘဝ ဗꩻလွဉ်စွဉ်ႏလိတ်လုဲင်ꩻအဝ်ႏအရန်း ကမာꩻဖေႏဒါႏ မွိုင်ꩻပျိုꩻဆရာႏတောႏသီးခေတ်၊ ရိုꩻဗာႏ ပအိုႏဒုတိယအကွို့ꩻနဝ်ꩻသွူ၊ မန္တလေꩻရတနပုံခေတ်အကို မွိုင်ꩻပျိုꩻနဝ်ꩻ တဲႏဆို့ꩻစလွေꩻဖေႏ ပအိုႏလိတ်လုဲင်ꩻအစွိုးအခြွီခေတ် ရိုꩻဗာႏနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။
မန်းဖုံႏ ကအဝ်ႏထိုꩻအိင်္ဂလိသ်စူခလခိန်ႏနဝ်ꩻ ပအိုႏဖုံႏလဲ့ လဲဉ်းသော့ꩻဗာႏ ပဒေႏသရာဇ်စောက်ꩻဖါးစူခလ တနꩻခေတ်ကုဲင်တန်နဝ်ꩻသွူ၊ ဗိုန်နုဲင်းဝင်ꩻကရိုꩻ "မေႏပုမ်ႏကိုဗိုတုဲင်"နဝ်ꩻအတွိုင်ꩻ ပအိုႏလိတ်လုဲင်ꩻပေါႏထန်ႏလွဉ်စခိန်ႏတန်သွူ၊ အဝ်ႏမွိုင်ꩻပျိုꩻနဝ်ꩻတဲင် နောင်ဟဲင်း စခြွီ ဆောင်ႏပြောင်း ပင်ပိုမ်ဆရာႏတောႏသီး ကအဝ်ႏရွစ်ပစိုႏဒါႏ ငဝ်းချော်ꩻတေ့ꩻပိုအခိန်ႏတန်သွူ။ မန်းခမ်း အီႏလꩻသွူလွတ်လပ်ရေꩻ ဂျပန်ခေတ်တွင်ꩻ ဆရာႏတကာႏစုမ်ႏ အီႏမာꩻလွေꩻ ဖြဝ်ꩻပိဋကတ်ဘာႏသာႏပြန်ႏ ပွယ်ꩻအုံကိုမ်တဲင် ဖြဝ်ꩻဖုံႏနဝ်ꩻ ဖေႏနေးဗွေႏဗိုန်ပအိုႏကပေါင်ꩻဗော့ꩻဖြဝ်ꩻ၊ ခွေထာꩻနာꩻထာꩻရိုꩻမွုန်းဒွုမ်တဲင် ဖေႏကသွဉ်လွဖြဝ်ꩻလိတ်ငါ၊ ပအိုႏလိတ်ကရိုꩻနဝ်ꩻလဲ့ လိတ်မန်းဆေ့ꩻဆေ့ꩻ၊ လိတ်ဖြဝ်ꩻဆေ့ꩻဆေ့ꩻ၊ ပါဠိလိတ်ဆေ့ꩻဆေ့ꩻနုဲင်းနဝ်ꩻလွုမ်ꩻတဲင် ကွပ်ပအိုႏလိတ်ခေါ်ခေါ်နုဲင်းနဝ်ꩻတအဲဉ်ထဝ်းနဝ်ꩻမꩻ ဖေႏကသွဉ်လွသွော့လိတ်ဖြဝ်ꩻ ထွိုင်ႏခံႏဗာႏဝင်ꩻဒေါ့ꩻနုဲင်းနဝ်ꩻတွော့ꩻ ထီသိမ်ႏဆရာႏတောႏအလောင်ꩻ ဗွေႏသုနန္ဒနဝ်ꩻ လိတ်ပအိုႏအကို ကဗိုန်ဗိုန်ဖြဝ်ꩻနဝ်ꩻ လွိုက်ထန်ႏထိုꩻထွူတွော့ꩻ တဲမ်းခါꩻဖေႏ "ပအိုႏအက္ခရာႏလိက်မွူးတသာ"စောင်ႏနဝ်ꩻသွူ။
အတွင်ꩻနဝ်ꩻကာႏ ပအိုႏယဟန်ႏ ရီထီသိမ်ႏဆရာႏတောႏနုဲင်းယို "မာꩻဖေႏလိက်ပအိုႏစဲစ်စဲစ် လꩻတဝ်းနဲ့"နုဲင်းနဝ်ꩻတွော့ꩻ "မဉ်ႏမာꩻနဝ်ꩻတဲး လꩻဒျာႏ၊ ကွဲႏတွော့ꩻ အခေႏအနေႏအလꩻ ပေါင်ꩻနေဒွိုန်းမꩻ အကျိုꩻအီႏအဝ်ႏတဲင် သွဉ်လွဗာႏနေကဒွိုန်း ပအိုဝ်ႏလိတ်မွူး အခင်ႏမွဉ်အွဉ်ႏမန်းလိတ်ယို၊ ဆုဲင်ꩻသူꩻ ပအိုႏဖုံႏအကို ဒါႏပညာႏသားမဉ်ႏအာလွဉ်နဝ်ꩻ မဉ်ႏတဲႏထွင်ႏနွောင်ꩻ ပအိုႏလိတ်အစဲစ်ခိန်ႏသူꩻမꩻ၊ မဉ်ႏတွိုႏတပဲ့ꩻတပန်ꩻသီးစိုးသူꩻမꩻ မဲ့ꩻတပဲ့ꩻဖုံႏ ထွင်ႏလွဒျာႏ"။ ကွဲႏတွော့ꩻ ပအိုႏငဝ်းအတာႏ ထွင်ႏခါꩻဖေႏ အရေꩻကတန်ဒါႏ ငဝ်းရန်းနဝ်ꩻသွူ၊ ငဝ်းရန်းနဝ်ꩻနဝ်ꩻ အတွင်ꩻနဝ်ꩻကာႏလ ဖြဝ်ꩻလိတ်အကိုငါလဲ့ လꩻအဝ်ႏတဝ်းဒွိုန်း၊ "ထွင်ႏ"ကရိုꩻနဝ်ꩻ ထွင်ႏဒျာႏ တလꩻအဝ်ႏတဝ်းဒွိုန်းနဝ်ꩻမꩻ၊ ထွားထာꩻမာꩻအခေႏအနေႏထွူတဲင် ကရလိုႏအပ်ဒါႏ၊ အသုံꩻကရဝင်ႏဒါႏ၊ မဉ်ႏသုံꩻနဝ်ꩻနဝ်ꩻ ထာꩻမာꩻလဲ့တွင်ႏတွိုႏယိုꩻ ထွင်ႏဒျာႏနုဲင်းနဝ်ꩻစားမꩻ ဟဲ့ꩻဗာႏ"အထွင်ႏ"နဝ်ꩻသွူ။
ထီသိမ်ႏဆရာႏတောႏနဝ်ꩻ ထွာထွင်ႏသေꩻဖေႏရီးရီး ဖြဝ်ꩻပအိုႏသီး အငဝ်းရန်းတဲင် အွဉ်ႏထွာဗာႏ "ကေားထွင်ႏပါရဂူ"တဲမ်းမုဲင်သေꩻဗာႏနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ၊ ထီသိမ်ႏဆရာႏတောႏ ကဗျာဒိတ်ခါꩻဒါႏ ဒါႏပညာႏတပဲ့ꩻတဖြာꩻဖြာꩻနဝ်ꩻတဲး အဝ်ႏဗာႏဒျာႏရင်ꩻရင်ꩻ၊ ယိုခါနဝ်ꩻ အကျောင်ꩻပျတွမ်ႏငဝ်းရန်းယိုတွော့ꩻ ဒေါ့ꩻအီငဝ်းခိန်ႏမွေးတဝ်းဒွုမ်၊ နေးအရသာႏ ယုဲင်းထင်ႏလင်ꩻထင်ႏလင်ꩻဗော့ꩻ ဆရာႏတောႏကမာꩻသေꩻခါꩻဖေႏဒါႏ ငဝ်းရန်းခိန်ႏမွေးတဝ်းဒွုမ်၊ အဝ်ႏလိုႏထိုမ်ႏ အဝ်ႏလိုႏမာꩻသွုပ်လွေꩻလဲဉ်း ပအိုႏလိတ်စဲစ်စဲစ်၊ ဆရာႏတောႏကအာႏကွိုꩻဒါႏ ဆရာႏတောႏတပဲ့ꩻကရိုꩻဒါႏလိုꩻစားနဝ်ꩻ လွေꩻအုံနို့ꩻထာꩻရပ်မုဲင်ꩻဟောင်း၊ ထန်ႏလွဉ်ခန်းလုဲင်း၊ အဝ်ႏလိုႏမာꩻလဲဉ်းထာꩻမာꩻ၊ ထာꩻခေ့ꩻကရစ်ꩻတန်ယို အဝ်ႏလိုႏမာꩻလေလင်းငါႏလဲဉ်းသွူ။ "မွိုင်ꩻပျိုꩻလိတ်နမ်း၊ ထီသိမ်ႏပြွဉ်းဖြဝ်ꩻ၊ တောကျွဲအင်းနဝ်ꩻ ခြဲꩻထိုꩻမန်း၊ ညောင်ႏရွီႏဖမဲင်ꩻ၊ ဗိုန်သဲင်ꩻပါဠိ"။
ကအီႏထွာလွဉ် ဗီးသွတ်ꩻခန်ꩻတာႏ အမော့အဆွုမ်ႏပေႏအဝ်ႏ၊ အမော့အဆွုမ်ႏ ခင်ႏလမ်းကိုနဝ်ꩻ ထွာဒါႏပျဿနာႏတန်သွူ၊ ဥပမာႏ -
- (က) အးအရဲဉ်ႏကို မဉ်ႏတဲမ်း "ကက်ကင်"နဝ်ꩻ ဟော်ꩻသွော့ "ကဲက်ကဲင်"၊ မဉ်ႏတဲမ်း "ကာက်ကာင်"နဝ်ꩻ ဟော်ꩻသွော့ "ကက်ကင်"အွဉ်ႏထွော့ဗာႏဖိုနုဲင်းနဝ်ꩻ၊ တဲမ်း"ကက်ကင်"တဲင် ပေါႏမဉ်ႏဟော်ꩻ"ကဲက်ကဲင်"နဝ်ꩻ "ကတ်ကန်ကပ်ကမ်"လဲ့ ဟော်ꩻလုဲင်ႏ"ကဲတ်ကဲန်ကဲပ်ကဲမ်"ဟုဲင်းဒါႏ-စတဲင် စောဒကနုဲင်းနဝ်ꩻပေါႏလွဉ်၊ ကွပ်နဝ်ꩻမꩻ "ကက်ကင်"ယို ဟော်ꩻချာဗာႏယင်း "ကက်ကင်"နုဲင်းနဝ်ꩻသွူ၊ အးရဲဉ်ႏအကို "အက်အင်၊ အတ်အန်၊ အပ်အမ်၊ အယ်၊ အဝ်"စွုမ်ႏတယ်ꩻခန်းဒျာႏနဝ်ꩻသွူ။
- (ခ) အိးရဲဉ်ႏကိုနဝ်ꩻ ပအိုႏလိတ်ကို အဝ်ႏခါꩻ"ကိပ်ကိမ်"နုဲင်းနဝ်ꩻ၊ တဲမ်းထုံꩻကရီးခါအဝ်ႏ၊ အခင်ႏမွဉ်မဉ်အွဉ်ႏမန်းလိတ်နုဲင်းမုဲင်ꩻမုဲင်ꩻတယဝ်း၊ "အိတ်အိန်"နဝ်ꩻ အသာဓကမဉ်အဝ်ႏခါꩻနုဲင်းမုဲင်ꩻအဝ်ႏ၊ ပအိုႏနဝ်ꩻ ပအိုႏဒျာႏ၊ တထွာနွောင်ꩻတဝ်းမန်း၊ အမော့အဆွုမ်ႏ အွဉ်ႏ"အိပ်အိမ်"ယိုတဲင် "အိက်အိင်၊ အိတ်အိန်၊ အိပ်အိမ်"အိးရဲဉ်ႏဗီးသွတ်ꩻဖုံႏနဝ်ꩻလဲ့ ထန်ႏလွဉ်စဲဉ်ႏစန်ႏစွဉ်ႏဒျာႏနဝ်ꩻသွူ။
- (ဂ) ပအိုႏငဝ်းအကို တဲမ်းတွမ်ႏမန်းလိတ်တလꩻတဝ်း နုဲင်းဒါႏ "ဖိုးအကုက်၊ ဝေင်ꩻသထုင်ႏ"ကရိုꩻဒါႏ အုးရဲဉ်ႏဗီးသွတ်ꩻကွပ်အဝ်ႏခါꩻနုဲင်းနဝ်ꩻတဲင် ထွိုင်ႏအွဉ်ႏစဲဉ်ႏလို့ဝင်ꩻတွော့ꩻ "အုက်အုင်၊ အုတ်အုန်၊ အုပ်အုမ်"ကရိုꩻဒါႏ ဗီးသွတ်ꩻဖုံႏနဝ်ꩻလဲ့ ထန်ႏလွဉ်စဲဉ်ႏစန်ႏစွဉ်ႏဒျာႏနဝ်ꩻသွူ။
- (ဃ) လိတ်ဖြုံႏအလင်နဝ်ꩻ မဉ်အဝ်ႏနုဲင်းမုဲင်ꩻအဝ်ႏတဲ့ယဝ်း "ခေတ္တ"တဖြုံႏနဝ်ꩻ ဗိုန်ပီနုဲင်းစွဉ်ႏ ဆာႏတွူႏဟာဆာႏတွူးရဝ်ꩻကတွယ်ꩻလို့ဝင်ꩻအတွိုင်ꩻ ထွိုင်ႏအွဉ်ႏတွယ်ꩻတဲင် "ဧက်ဧင်၊ ဧတ်ဧန်၊ ဧပ်ဧမ်"ကရိုꩻဒါႏ ဗီးသွတ်ꩻဖုံႏနဝ်ꩻလဲ့ ထန်ႏလွဉ်စဲဉ်ႏစန်ႏစွဉ်ႏဒျာႏနဝ်ꩻသွူ။
- (င) င်္တျံ- တဲမ်းထုံꩻကရီးခါအဝ်ႏ၊ င-သွတ်ꩻပေႏပေႏပေႏနဝ်ꩻ (အဲ)သရအတွက် ထူႏခါꩻဖြဝ်ꩻလိတ်ကို၊ မုဲင်ကီပေႏနဝ်ꩻနဝ်ꩻ သမ်းရိုꩻ မသွတ်ꩻတွမ်ႏနိဂ္ဂဟိတ်နဝ်ꩻဗိုန်လို့ဝင်ꩻတဲင် တ+အဲ+နိဂ္ဂဟိတ်=တဲမ်း ထွာနုဲင်းနဝ်ꩻ၊ ကထွိုင်ႏအွဉ်ႏစဲဉ်ႏတွော့ꩻ "အဲက်အဲင်၊ အဲတ်အဲန်၊ အဲပ်အဲမ်"ဗီးသွတ်ꩻဖုံႏနဝ်ꩻလဲ့ ထန်ႏလွဉ်စဲဉ်ႏစန်ႏစွဉ်ႏဒျာႏနဝ်ꩻသွူ။
- (စ) ဗိုန်နုဲင်း"ကွောက်ကွောင်"ယို မဉ်ႏလွတ်ꩻထိုꩻဝဟွဲးနဝ်ꩻ ထွာလွဉ်လုဲင်ႏ"ကောက်ကောင်"အတွိုင်ꩻ "ကွိုင်"အကိုယို မဉ်ႏလွတ်ꩻထိုꩻဝဟွဲးနဝ်ꩻ ထွာနွောင်ꩻတဝ်း "ကိုက်ကိုင်"နဲ့ ကထွိုင်ႏစောဒကနယ်နဝ်ꩻ လိုꩻသꩻအာႏကသန်မန်းလိတ်သားဖုံႏနဝ်ꩻ ရိုꩻလွ"ထွာနွောင်ꩻတဝ်း"တဲ့၊ ပေါႏနုဲင်းနဝ်ꩻဟ "ကောက်ကောတ်ကောပ်ကောမ်"ဖုံႏနဝ်ꩻ တဲမ်းဗာႏနုဲင်းမုဲင်ꩻအီ ကထွိုင်ႏရီချာနဝ်ꩻ "ကောက်"နဝ်ꩻ တဲမ်းနုဲင်းမန်းကတဲမ်းအတွိုင်ꩻ၊ ကောတ်-နဝ်ꩻ တဲမ်းကွစ်၊ ကောပ်-နဝ်ꩻ တဲမ်းကွပ်နုဲင်းနဝ်ꩻဟုဲင်း တမဲဉ်ႏသော့ꩻတဝ်း သဘာဝကိုတွော့ꩻ ဖြေႏတငါတငီလယ်ႏကွို့ꩻထာꩻ၊ နဝ်ꩻက နုဲင်းဒျာႏ ပအိုႏစင်းသင်းသားငဝ်း"ရွန်"ဖုံႏ "ကွပ်"ဖုံႏနဝ်ꩻ တဲမ်းဗာႏနုဲင်းမုဲင်ꩻအီ ထွိုင်ႏရီတဲင် ယင်ဟန်ႏသား အင်းတဲမ်း"ကွဲတ်ကွဲပ်"နုဲင်းနဝ်ꩻ၊ ယိုဖုံႏနဝ်ꩻ ကွပ်မန်းလိတ်ငုဲင်ꩻဒျာႏနဝ်ꩻသွူ။
ဗိုန်နုဲင်း အဝ်ႏ"ကောက်ကောင်"ကမာꩻလုဲင်ႏ "ကွောက်ကွောင်"နဝ်ꩻအတွိုင်ꩻ အဝ်ႏ"ကွစ်ကွပ်"ဖုံႏ "ကွဲတ်ကွဲပ်"ဖုံႏ ကျမ်ႏမာꩻ "ကွောတ်ကွောပ်"တွော့ꩻ သမ်းအုဲင်ႏလꩻတဝ်း၊ ပေါႏတလꩻတဝ်းနဝ်ꩻ ကွပ်လိတ်စားနဝ်ꩻနဝ်ꩻ ထူႏဖြဝ်ꩻလိတ်အွိုးယိုတစိꩻ မန်းလိတ်အွိုးနဝ်ꩻတစိꩻနဝ်ꩻက၊ အမဲဉ်ႏတဗာႏနဝ်ꩻ ပါဠိလိတ်ကို "ဩက္ကမတိ၊ ပေါက္ခရဝဿ၊ ပေါတ္ထက၊ ပပ္ပေါန္တိ၊ ယောဗ္ဗန၊ ခေါမ္ဘ၊ အနုလောမ-အနုလောမ်"စားယိုနဝ်ꩻ အအံႏဖေင်ꩻယူႏလꩻ၊ အခင်ႏမွဉ်ႏ အွဉ်ႏပါဠိတောႏထွူ ကထွိုင်ႏစဲဉ်ႏလွေꩻနဝ်ꩻ "ကောက်ကောင်၊ ကောတ်ကောန်၊ ကောပ်ကောမ်"အေား(သရ)ဗီးသွတ်ꩻဖုံႏနဝ်ꩻလဲ့ ထန်ႏလွဉ်စဲဉ်ႏစန်ႏစွဉ်ႏဒျာႏနဝ်ꩻသွူ၊ ဝွေꩻသီးအတာႏ ဘုရာꩻစဲစ်စဲစ်နဝ်ꩻ ရုပ်ထုတောႏအဝ်ႏဗꩻခါꩻဒျာႏက။ (ဆ) အိုရဲဉ်ႏဗီးသွတ်ꩻနဝ်ꩻလဲ့ ထွာခန်း"အိုက်အိုင်၊ အိုတ်အိုန်၊ အိုပ်အိုမ်"နုဲင်းနဝ်ꩻလွုမ်ꩻသနဲ့၊ ယင်ဟန်ႏသားလဲ့ ထာꩻကယိုꩻနုဲင်းကွို့ꩻယို အတမွေးနွောင်ꩻတဝ်း ထင်းလွကနုဲင်းနဝ်ꩻဖုံႏ၊ ဝွေꩻသီးနုဲင်းမန်းအတွိုင်ꩻ ဝဟွဲးကွတ်ဒျာႏမꩻ၊ ဝဟွဲးပေႏမဉ်ႏပါမꩻ "ကွတ်"နဝ်ꩻမဲဉ်ႏ အဝ်ႏထင်းလွဒျာႏနုဲင်းနဝ်ꩻဖုံႏက။
ထူႏသွဉ်ခန်ꩻ ကရိုꩻနယ်ထွူဒါႏ အမော့အဆွုမ်ႏနဝ်ꩻဖုံႏထွူတဲင် ကထွိုင်ႏစီႏခြပ်နဝ်ꩻ နီဆရာႏကမောင်ꩻကော့ꩻဒါႏ ပအိုႏလိတ်အစဲစ် မွေးတမွေးတဝ်းနဝ်ꩻတဲး သေတဝ်း၊ (၁) တဲမ်းအီပအိုႏငဝ်းလꩻလို့ (၂) ဘာႏသာႏအလင်လင်ဖုံႏလဲ့ ကဲဉ်းအာအာတဲမ်းအီလꩻ၊ (၃) သဒ္ဒယုတ္တိ အာဂမယုတ္တိ သဘာဝယုတ္တဖုံႏ အဝ်ႏမွေးစွဉ်ႏဒျာႏ၊ မဉ်ႏရိုꩻယုတ္တိခွန်စဝ်းလဲ့ ရလဲင်ꩻလꩻနွောင်ꩻနေးစွဉ်ႏ (၄) ထူႏဒျာႏ ပါဠိသက္ကတသီးအသွတ်ꩻလွေꩻသဲင်ꩻပုံႏ (၅) ကထင်းနဝ်ꩻ လွိုးရလောင်ꩻသွꩻဖက်သီး သဘော်ꩻလꩻဒျာႏမတဝ်။ ဥပမာႏ= "ပဏ္ဍိတ"ယို ကလာꩻဖုံႏဟဲ့ꩻဒျာႏ "ပဏ္ဍိတ်"၊ "ဓုတ္တ(ဖိုးနဲဉ်းထီ)"ယို မဉ်ႏထွာကလာꩻနဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻ"ဓုတ်"နုဲင်းနဝ်ꩻ၊ "ဧက"ယို မဉ်ႏထွာကလာꩻနဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻ"ဧက်"နုဲင်းနဝ်ꩻ၊ ဝင်ꩻတဟဲ့ꩻတဝ်း "အဲက်"၊ အဗိုန်ဒျာႏ ပါဠိသက္ကတနုဲင်းနဝ်ꩻဖုံႏဒျာႏ၊ မန်းနဝ်ꩻတဲးတဲ့ တဗိုန်တဝ်း၊ ကွပ်နဝ်ꩻမꩻ ပအိုႏသꩻအာႏကသန်ဒါႏမန်းဖဲ့ꩻသားဖုံႏနဝ်ꩻ ပေါႏကျွိုက်တဝ်း၊ အမွေးရင်ꩻ ဝွေꩻသီးဖုံႏနဝ်ꩻ လဲင်ꩻအီႏသီသွူထာꩻလေႏလေႏလဲ့ အဝ်ႏမဉ်နဲဉ်းလွေꩻပါ အမွိုးနဲဉ်းစားဖုံႏကနေား။ ပအိုႏငဝ်းယို တဲမ်းအီတွမ်ႏပအိုႏလိတ်မꩻ အဆင်ႏပြေႏ၊ "နေင်းနမ်းတိင်း၊ ထီတမိုန်၊ မောက်မုန်ႏရာႏ၊ ထိုင်ထွုင်ꩻသထုင်ႏ အငဝ်းသင်ႏဗွုင်းဗွုင်း၊ ကျောက်တလုင်ꩻဒိုင်တန်ယိုခါ ထွာလဲန်းဝေင်ꩻ၊ စိုန်သားတခုန်ꩻသားတဲ့အဲန်ထဝ်း"၊ ဒဲန်နဝ်ꩻ စင်းသင်းဟဲ့ꩻ"ဒျန်"၊ ပင်နိမ်ဟဲ့ꩻ"ဒျဲန်"၊ မောန်နဝ်ꩻ စင်းသင်းဟဲ့ꩻ"မွန်"၊ ပင်နိမ်ဟဲ့ꩻ"မွောန်"။ ဖေႏကတဲမ်းနွောင်ꩻ ပအိုႏငဝ်းနဝ်ꩻ သုံꩻလို့လို့သရကားကအဝ်ႏမꩻအီႏထွာနွောင်ꩻ၊ ပေါႏသုံꩻဒျာႏ သွတ်ꩻပုံႏတမျိုꩻစား ယပယ်၊ တဟွဲးဖုံႏလွုမ်ꩻနဝ်ꩻ တတဲမ်းနွောင်ꩻတဝ်း၊ သုံꩻအတာႏဆွာꩻတလꩻတဝ်း၊ တခံႏနွောင်ꩻတဝ်း အစဲစ်ဆေꩻ။ ဖေႏနေးကခံႏနွောင်ꩻအစဲစ်ဆေꩻ၊ သုံꩻဘာႏသာႏစွုမ်ႏလဲ့ ဖေႏကလꩻနဝ်ꩻ ဥပမာႏ- ကက်ကခ်ကဂ်ကဃ်ကင်၊ ကယ်ကရ်ကလ်ကဝ်ကဟ်-စတဲင်အဝ်ႏနေးဒွိုန်းအကျောင်ꩻ အဝ်ႏလိုႏအွဉ်ႏသတိꩻပါ၊ ကွပ်နဝ်ꩻမꩻ အီႏစဲစ်ဆေꩻအီပအိုႏလိတ်တာႏ အွဉ်ႏခါꩻဖေႏ စဲစ်ဆေꩻနယ်ꩻနီနယ်ꩻနဝ်ꩻသွူ။ "ဝိယောသန္ဓိ၊ ဝီထိသင်္ဂဟ၊ မာꩻမဉ်ႏလꩻမꩻ ပအိုႏလိတ်"ကရိုꩻဒါႏမူအတွိုင်ꩻ ဗိုန်နုဲင်းပါဠိလိတ်ဖြုံႏ ကအဝ်ႏဒါႏ သဒ္ဒါႏကျမ်ꩻကိုကလွဉ်အတွိုင်ꩻ ဖပုဒ်စပ်ပုဒ်မဉ်ႏလꩻမꩻ ထွာပအိုႏလိတ်သွူ။ "ခြွေ"ယို မဉ်ႏဖပုဒ်နဝ်ꩻ ခ+ရ+ဝ+အေ=ခြွေ၊ "ကိတ်"ယို က+အိ+တ်=ကိတ်၊ "ကေက်"ယို က+အေ+က်=ကေက် လိတ်တဖြုံႏစီႏ လိတ်ဖြုံႏတွိုင်ꩻလိတ်ဖြုံႏတွိုင်ꩻယို ဖပုဒ်(ဝိယော)၊ စပ်ပုဒ်(သန္ဓိ)လꩻဗာႏမꩻသွူ။ "ဝီထိသင်္ဂဟ"ကရိုꩻနဝ်ꩻ လိတ်ဖြုံႏတွိုင်ꩻအကို ဥပါဒ် ဌီ ဘင်-ကရိုꩻဒါႏ "ထွာတံꩻကုဲင်"အဝ်ႏလွသွူ၊ ဥပမာႏ- မဉ်ႏရိုꩻအးနဝ်ꩻ ကအီႏရိုꩻဗာႏအးတာႏ၊ "အး"ကရိုꩻဒါႏအငဝ်းဖေႏကထန်ႏလွဉ်အီ ကထေအာႏနဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻခန်းအထွာ-ဥပါဒ်အကွို့ꩻ၊ ကအဝ်ႏရိုꩻတွင်ꩻ ကထေအာႏတွင်ꩻနဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻခန်းအတံꩻ-ဌီအကွို့ꩻ၊ ပွိုးထေအာႏတဲင် ကထွူထွာထိုꩻနဝ်ꩻ၊ ဝင်ꩻကထီႏလꩻနဝ်ꩻ၊ ဝင်ꩻကဟွုန်လꩻနဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻခန်းဘင်-ကုဲင်အကွို့ꩻ အွဉ်ႏခန်းနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။
သင်္ဂဟဆရာႏနဝ်ꩻ အွဉ်ႏနယ်နေး တွမ်ႏဝသိုမ်ဖြုံႏ၊ ထွာတံꩻကုဲင်-န၀်ꩻသွူ၊ ကအွဉ်ႏတွဲꩻနယ်ဒါႏ ဗီးတွမ်ႏသရ သရသွတ်ꩻခန်ꩻကိုနဝ်ꩻ "က"တွမ်ႏ"အိ"ပေါင်ꩻဝင်ꩻ (က+အ=ကိ)ကရိုꩻနဝ်ꩻ မဲဉ်ႏစွဉ်ႏတခြောင်ꩻချင်ႏသွူ၊ ဗိုန်နဝ်ꩻအတွိုင်ꩻ "ကုကူကေကဲကိုကော"ဖုံႏနဝ်ꩻ အဝ်ႏသရသွတ်ꩻခန်ꩻကို ကထန်ႏလွဉ်ဒါႏ ဗီးတွမ်ႏသရပေါင်ꩻတထွူဖုံႏ၊ ကပေါင်ꩻခါꩻထွူလဲဉ်းဒါႏ လိတ်ဖြုံႏနဝ်ꩻဆချာ ဗီးအီႏသွတ်ꩻယင်း၊ ကအီႏသွတ်ꩻဒါႏဗီးဖုံႏနဝ်ꩻလဲ့ ထွာတံꩻကုဲင် အွဉ်ႏယင်းသိုမ်ကွို့ꩻ။ ဝီထိသင်္ဂဟနယ်ꩻယိုအလꩻ ဖေႏနေးကသေနာႏယိုꩻယိုꩻ ဒွေါင်ႏဒွေါင်ႏနဝ်ꩻ "အက်"ယို အငဝ်းအွဉ်ႏထန်ႏဗာႏနုဲင်းမုဲင်ꩻ မဉ်ႏရီနဝ်ꩻ ရိုꩻရီး(အက)၊ ကး-နဝ်ꩻ ဖေႏထန်ႏမွုန်းအငဝ်း၊ မဉ်ႏရွစ်အငဝ်းထန်ႏ ဖေႏဝင်ꩻကဟွုန်လꩻမွုန်းနဝ်ꩻ "အက်"ထွာနုဲင်းနဝ်ꩻ၊ "အက်"နဝ်ꩻ ဝွေꩻအငဝ်းထန်ႏမဲန်ႏဒျာႏရင်ꩻရင်ꩻ၊ "အယ်"(အယ)၊ "အဝ်"(အဝ)၊ "အဟ်"(အဟ)ရိုꩻဗာႏနုဲင်းနဝ်ꩻ၊ ယဝဟဖုံႏနဝ်ꩻ ရွစ်အွဉ်ႏမိုးနေးငါ၊ အငဝ်းထန်ႏမဲန်ႏထွူဒျာႏ။
ဗိုန်နဝ်ꩻတွိုင်ꩻ "အိတ်"နဝ်ꩻ ရိုꩻ(အိတ)၊ တး-နဝ်ꩻ ဖေႏထန်ႏမွုန်းအငဝ်း၊ အွဉ်ႏဒျာႏဗော့ꩻ အငဝ်းအီႏထန်ႏထန်ႏနုဲင်းနဝ်ꩻငါ၊ တး-ငဝ်းနဝ်ꩻ အွဉ်ႏထန်ႏသွိုစွဉ်ႏအိးတလဲင်ႏချင်ႏ ထွာ"အိတ်"ငဝ်းမဲန်ႏနဝ်ꩻသွူ၊ "အိပ်"(အိပ)၊ "အိမ်"(အိမ) ပးမး-ဖုံႏနဝ်ꩻ ဖေႏထန်ႏမွုန်းအငဝ်း၊ အွဉ်ႏမိုးခါꩻနေးငါ၊ ပးမး-ငဝ်းဖုံႏနဝ်ꩻ အွဉ်ႏထန်ႏသွိုဒျာႏသွော့ အိငဝ်းတလဲင်ႏချင်ꩻ။ အဝ်ႏကုဲင်ဒါႏ "အုက်အုင်၊ အုတ်အုန်၊ အုပ်အုမ်။ အေက်အေင်၊ အေတ်အေန်၊ အေပ်အေမ်။ အဲက်အဲင်၊ အဲတ်အဲန်၊ အဲပ်အဲမ်။ အိုက်အိုင်၊ အိုတ်အိုန်၊ အိုပ်အိုမ်။ အောက်အောင်၊ အောတ်အောန်၊ အောပ်အောမ်။ အုဲက်အုဲင်၊ အုဲတ်အုဲန်၊ အုဲပ်အုဲမ်-စတဲင်လဲ့ သေနာႏလွေꩻသွော့နုဲင်းနဝ်ꩻအတွိုင်ꩻ။ ယင်ဟန်ႏနဝ်ꩻ မဉ်းတဲမ်း"အက်အာင်"နုဲင်းနဝ်ꩻမꩻ မဲဉ်ႏတဲ့၊ ပေါႏမဉ်ႏအဝ်ႏ အင်-နဝ်ꩻ အငဝ်းထန်ႏ အင့်-မုဲင်လꩻငဝ်း ယူႏလွနုဲင်းနဝ်ꩻဖုံႏ၊ မုဲင်လငဝ်း တထွာနွောင်ꩻတဝ်း၊ ပွိုးတမုဲင်ꩻနဲးတဲင် င-ဉ-ဏ-န-မ ငတ်ꩻဖြုံႏနဝ်ꩻ ထွာနှာသိကဌာန်အက္ခရာႏဖုံႏတဲင် အငဝ်းဗꩻစွဉ်ႏနေ့ꩻဖူကို၊ ဝွေꩻသီးဇာႏတိငဝ်းနဝ်ꩻ အဆွာꩻကယ်ꩻလဲဉ်းဒျာႏ က်သွတ်ꩻငဝ်းဒျာႏရင်ꩻတွော့ꩻ မဉ်စတွမ်ႏသရတမုဲင်ꩻစ အငဝ်းဆွာꩻဗာႏဒျာႏရင်ꩻသွူ၊ တနယ်ꩻမဉ်ႏဒေါ့ꩻဗာႏလဲ့ ဗိုန်နုဲင်းသရအကို အငဝ်းဆွာꩻအဝ်ႏ အငဝ်းဒွေါင်ႏအဝ်ႏနဝ်ꩻအတွိုင်ꩻ ဗီးအကိုဖုံႏလဲ့ ဗီးငဝ်းဆွာꩻ၊ ဗီးငဝ်းဒွေါင်ႏအဝ်ႏဒျာႏအကျောင်ꩻ သေနာႏဗာႏနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ၊ င-ဉ-ဏ-န-မ-ယ-ဝ-လ-ဠ-ဟ ဖုံႏနဝ်ꩻ ထွာဗီးငဝ်းဆွာꩻဖုံႏကရိုꩻနဝ်ꩻ အဝ်ႏလိုႏသေခါꩻပါနဝ်ꩻသွူ။ ကလိုႏသေနာႏခါꩻ အခင်ႏမွဉ်နဝ်ꩻတဲး ဖပုဒ်ထွူတဲင် ဗီးတမုဲင်ꩻ သရတမုဲင်ꩻ ဌာန်တမုဲင်ꩻ ကရိုဏ်း ပယတ်-စတဲင် မဉ်ႏခံႏနွောင်ꩻ စဲစ်ဆေꩻပဉ်ဗာႏဗာႏနဝ်ꩻမꩻ ပအိုႏလိတ်၊ တနယ်ꩻ- မဉ်ႏတနꩻတွမ်ႏ ဥပါဒ်ဌီဘင်-ထွာတံꩻကုဲင်ကရိုꩻဒါႏ ဒေႏသနာႏနယ်ꩻနဝ်ꩻမꩻ ပအိုႏလိတ်နဝ်ꩻသွူ။
နီဆရာႏသမာꩻ ကအွဉ်ႏဒါႏ သꩻစေႏတနာႏအမျိုꩻသာꩻအလောင်း၊ ကအွဉ်ႏဒင်ႏဒါႏ ထာꩻအာႏကွိုꩻယွုမ်းအံႏ တပဲ့ꩻဖုံႏအလောင်း၊ မုဲင်ꩻကိုကိုလဲ့ ခွေဒါႏ ခွေသေ-တအွဉ်ႏတဝ်းမာႏန၊ ထာꩻထီႏထာꩻသေလုဲင်းဖုံႏယို ကေႏညိုႏမွေးငါႏနဝ်ꩻသွူ။ ကကီႏညိုႏအလွောက်ꩻ တွမ်ႏနမ်းဉာဏ်ႏတစောမ်ꩻတထာပေႏတဲင် ကလွူꩻကထီႏဗာႏဒါႏ အချက်ဖုံႏယို သုဲင်ꩻတတွတ်ꩻအွတ်ꩻတခြုံးအနေႏ ယံဖေႏနေးကထွာအီဒျာႏသွော့ အမျိုꩻသာꩻတာႏ ရေႏမိုးနုဲင်းနဝ်ꩻတွော့ꩻ တဲမ်းထန်ႏဗာႏ ပအိုႏအတာႏကထွာထွိုက်ဒါႏ လိတ်မွူးတန်ယိုနဝ်ꩻသွူ။ နေးတွမ်ႏထာꩻအာႏကွိုꩻတန်တန်တဲင် ဆရာႏသမာꩻသီး ကမောင်ꩻကော့ꩻဒါႏ "မဉ်ႏတွိုႏတပဲ့ꩻတပန်ꩻစိုးသူꩻမဲ့ꩻ အီႏတဲမ်းလွပအိုႏလိတ်အစဲစ်"ကွပ်ရိုꩻခါꩻဗာႏနုဲင်းနဝ်ꩻမꩻ ကလွောက်ꩻဒါႏ တွမ်ႏဆရာႏသမာꩻသꩻဆန္ဒ ပအိုႏလိတ်အစဲစ်ကရိုꩻနဝ်ꩻ ယိုသွူတန်သနယ်-ရေႏမိုးနုဲင်းနဝ်ꩻတွော့ꩻ တဲမ်းထန်ႏဗာႏလိတ်စောင်ႏယိုအကျောင်ꩻ လဝ်းဟွုန်နယ်ဗာႏသွူ။[၁]
အာႏကွိုꩻ
မွဉ်းဖျင်- ↑ ဣန္ဒာစရိယ-သုဲင်ꩻခဝ်၊ ပအိုဝ်းစာ