ဥယျဉ်ႏခြံဗွေႏ

"ဥယျာဉ်ႏခြံဗွေႏ" အရီးသွတ်ꩻ "ပို"အဆရာႏနောဝ်ꩻ ထွာဒျာႏမွိုးဖါ၊ တနယ်ꩻမဉ်ႏဒေါ့ꩻဗာႏနောဝ်ꩻ မွိုးဖါယို တွမ်ႏဥယျာဉ်ႏခြံဗွေႏနောဝ်ꩻ ပီပီဝင်ꩻ၊ ပွိုးအကျောင်ꩻတမုဲင်ꩻ တဲက်တွိုက်ဗာႏဥယျာဉ်ႏခြံဗွေႏ? ဥပမာႏ- နီဥယျာဉ်ႏကို နီကဆို့ꩻသေꩻခါꩻဒါႏ သေင်ႏမွူး၊ ကောဝ်ႏမွူး ဖေႏနေးကမွန်ဗန်လွဉ်၊ ဖေႏကရာႏ၊ ဖေႏကကောဝ်ႏလွဉ်နောဝ်ꩻ ကထွာဒါႏ ဥယျာဉ်ႏခြံဗွေႏယို သဲ့ꩻဖေႏဗာႏထာꩻအီႏ၊ ယုံꩻဖေႏဗာႏဟံႏ၊ ဆူဖေႏဗာႏထီ၊ သော့ꩻဖေႏဗာႏဟံႏဩဇာႏ၊ နောဝ်ꩻမꩻသေင်ႏမွူး၊ ကောင်ႏမွူးဖုံႏယို အီႏမွန်ဗန်တန်ထိုလွဉ်နောဝ်ꩻသွူ။ ကွပ်နောဝ်ꩻမꩻ နီပိုဖဝ ဖေႏကမွန်ဗန်၊ ဖေႏကတန်ထိုလွဉ်နောဝ်ꩻ ကထွာမွိုးဖါယို မွိုးဖါဝတ္တရာꩻအောဝ်ႏအတွိုင်ꩻ- (၁) ဟောဝ်တောဝ်းရဲးခါꩻ (၂) ဟောဝ်ရာꩻနယ်ဗာႏ (၃) ပညာႏဖေႏလင်ꩻ (၄) နီꩻရင်ꩻထေကမ်း (၅) တောႏလမ်းမင်္ဂလာႏ- ယိုငတ်ꩻဗာႏ မွိုးဖါဝတ္တရာꩻ"ငတ်ꩻပါꩻအကို အမုဲင်(၃) ပညာႏဖေႏလင်ꩻ-ကရိုꩻဒါႏငေါဝ်းအလꩻ နီပိုဖေႏကလိမ္မာႏ၊ ဖေႏကလက်ꩻလဲဉ်၊ လွူးနမ်းဖေႏကဒါႏနောဝ်ꩻ ကထွာဥယျာဉ်ႏခြံဗွေႏ မွိုးဖါယို မဉ်ႏဖေႏဒျာႏ"ပို"ထာꩻသေပညာႏ၊ ထာꩻဒါႏပညာႏနောဝ်ꩻမꩻ နီပိုဖဝ အီႏမွန်ဗန်လွဉ်၊ အီႏတန်ထိုလွဉ်နောဝ်ꩻသွူ။ လုံးသဲင်ဟောဝ်ရတနာႏယို အငိုꩻဖေႏကတန်၊ အခန်ဖေႏကဟောဝ်၊ အထီအသွီႏဖေႏကဗွေနောဝ်ꩻ အွဉ်ႏဒင်ႏလုံးခြုံꩻ (မှတ်ကျောက်)လုံးလောင်း မဉ်ႏသွေꩻမဉ်ႏပွစ်ဖေႏမꩻ လုံးသဲင်ယို တန်ႏဖိုꩻအီႏတန်လွဉ်၊ ဗွိုန်ပီယိုအတွိုင်ꩻ နီပိုဖဝအရောင်ႏ ဖေႏကလေလွဉ်၊ ဖေႏကတဆောဝ်လွဉ်နောဝ်ꩻ ကထွာမွိုးဖါယို မဉ်ႏဖေႏအမွီႏဟောဝ်ကထွာဒါႏ ပညာႏခံꩻဖွိုင်ꩻနောဝ်ꩻမꩻ ပိုယို အီႏထွာလွဉ် လိုꩻယံလိုꩻကျနောဝ်ꩻသွူ။ လိုꩻမျိုꩻတမျိုꩻ၊ ခမ်းထီတဖြုံႏ မဉ်ႏမဲဉ်ထင်ႏထိုနောဝ်ꩻ လွိုတဲင်ဖေႏအာႏပညာႏရေꩻနောဝ်ꩻ အနယ်ꩻလင်တဖူꩻအဲဉ်ထောဝ်း၊ အောဝ်ႏပညာႏလွုမ်ꩻ ဗုဒ္ဓကဟော်ꩻခါꩻဒါႏ "ပညာ နရာနံ ရတနာနံ"နီလိုꩻသီးတာႏ တန်ႏဖိုꩻအအောဝ်ႏသွတ်ꩻ ရတနာႏနောဝ်ꩻ "အောဝ်ႏဒျာႏပညာႏလွုမ်ꩻ"ဟော်ꩻသေꩻခါꩻနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။ ကွပ်နောဝ်ꩻမꩻ ဝင်ꩻလိုꩻမျိုꩻလောင်ႏလင် ကထင်ႏထိုဗာႏ၊ ဝင်ꩻကအုံဗာႏ ဖဝအရန်းထိုထိုနောဝ်ꩻ အောဝ်ႏလွိုႏလွိုႏကာႏကာႏ ထင်ႏထိုလွဉ်မွေးတောဝ်း၊ လူꩻသီးတနံသီး လင်ꩻဖန်ဆင်ꩻဖေႏလဲ့ တမွေးတောဝ်း၊ ကွပ်စွဉ်ႏဝင်ꩻလိုꩻမျိုꩻ ကျိုꩻစာꩻသွဉ်ထူႏမွေးစွဉ်ႏနောဝ်ꩻမꩻ ထင်ႏထိုလွဉ်ဗာႏနောဝ်ꩻသွူ။ သွဉ်တောဝ်းတွော့ꩻ သမ်းမဲဉ်ဒါႏ၊ ဆွုံꩻမꩻတောဝ်းတဲင် သမ်းမဲဉ်လိမ္မာႏနောဝ်ꩻ ပီတွမ်ႏစုဲင်ႏဆေꩻတွော့ꩻ ဖေႏတောဝ်းရွဉ်နောဝ်ꩻ ဗွိုန်ဝင်ꩻ၊ သွဉ်မꩻဒါႏ၊ ဆွုံꩻမꩻမꩻ လိမ္မာႏနောဝ်ꩻသွူ။ မဉ်ႏမဲဉ်လꩻကောဝ်ႏနောဝ်ꩻ ဆို့ꩻအမွူးဒါႏမꩻ၊ မဉ်ႏမဲဉ်လꩻပိုရတနာႏလဲ့ အဟောဝ်သွတ်ꩻ ကထွာမွိုးဖါသီးယို မဉ်ႏဖေႏဒျာႏပိုပညာႏခံꩻဖွိုင်ꩻနောဝ်ꩻမꩻ ပိုဖဝအီႏသာႏယာႏလွဉ်၊ အီႏထင်ႏထိုလွဉ်သွူတကာႏတောဝ်း တနီꩻခါ ထွာနွောင်ꩻဒါႏ ခမ်းထီတွမ်ႏလိုꩻမျိုꩻ အာႏကွိုꩻလꩻနောဝ်ꩻသွူ။ ကလွိုင်ႏကွိုန်ꩻ ကထင်ႏထိုလဲဉ်းဒါႏခမ်းတန် စက်မုꩻထာꩻဒါႏခမ်းနောဝ်ꩻ လိုꩻဒါႏတောဝ်းလိတ် ဖေႏကထိုꩻမားနောတ်ꩻ ကထွာဒါႏ ခမ်းထီလိုꩻတန်ဖုံႏ အွဉ်ႏမွေးစွဉ်ႏအရေꩻ၊ လိုꩻမျိုꩻတမျိုꩻယို လိုꩻဒါႏတောဝ်းလိတ် ယိန်းဆေ့ꩻဆေ့ꩻ ခမ်းထီစီꩻပွာꩻ ယိန်းထင်ႏထိုထို၊ ကွပ်နောဝ်ꩻမꩻ "ပညာသမာ အာဘာ နတ္ထိ"ခွိုင်းကားတဲင် ထာꩻလေရောင်ႏနောဝ်ꩻ ထွꩻတောဝ်းပညာႏရောင်ႏနောဝ်ꩻသွူ။ ဒုတိယကမ္ဘာႏစဲ့ꩻပွယ်ꩻနောဝ်ꩻ ဂျပန်လိုꩻမျိုꩻယို ထွာဗာႏစဲ့ꩻသွုမ်ꩻဖဝ၊ အောဝ်ႏစဲ့ꩻသွုမ်ꩻဖဝ ဖေႏကတွိုႏဆွိုက်ခွိုန်ꩻချာ ကမ္ဘာႏလောင်းအရန်းထိုခမ်းထီနောဝ်ꩻ ဂျပန်ခမ်း ကအောဝ်ႏထိန်ꩻထွား(အုပ်ချွုတ်)ဒါႏ ခမ်းထီလိုꩻတန်ယို နေးတွမ်ႏရက်ခွိုꩻသꩻဓာတ်တဲင် ဂျပန်လိုꩻမျိုꩻ ဖေႏကထင်ႏထိုချာနောဝ်ꩻ တယ်ႏဆို့ꩻနွောင်ꩻဖေႏ သွဉ်တောဝ်းလꩻတောဝ်း အခေႏခံႏပညာႏရေꩻစနစ်ထွူတဲင် တယ်ႏစ နေင်ႏ ၁၈၇၃-ဗာႏ သွဉ်တောဝ်းလꩻတောဝ်း အရန်းထိုပညာႏရေꩻစနစ်ယို ကထွာဒါႏ ဂျပန်ခမ်းထီလိုꩻတန်ဖုံႏ ကျင်ꩻသွုံꩻသွုပ်လွေꩻဖေႏနွောင်ꩻတွော့ꩻ ဗꩻတွိုႏဟန်ႏနီꩻ ဂျပန်လိုꩻမျိုꩻယို ပွိုင်းဝွို့တွမ်ႏပညာႏရေꩻနောဝ်ꩻ ထင်ႏထိုမွေးစွဉ်ႏ၊ ယိုခါဂျပန်ခမ်း ကအောဝ်ႏသွုံꩻလွေꩻဒါႏ ပညာႏရေꩻအသွုံꩻစရိပ်ယို အာလဲဉ်းထဲင်းက အမေႏရိကန်ႏခမ်း ပညာႏရေꩻအသွုံꩻစရိပ်ကရိုꩻနောဝ်ꩻ ထောင်ထွား (လေ့လာ)သေထွꩻဗာႏနောဝ်ꩻသွူ။ ခမ်းစင်ကာပူ ဝွန်ႏတန်ချွုတ် (အလီꩻ)လီကွမ်ယု ကအောဝ်ႏထွာဒါႏ ခမ်းထီအတန်အကဲႏတွင်ꩻ ခမ်းစင်ကာပူကိုကအောဝ်ႏဒါႏ လိုꩻစွုမ်ႏဖြာꩻ ဖေႏကဒါႏလိတ်၊ ဖေႏကဒါႏပညာႏနောဝ်ꩻ ဖေႏအာႏအွဉ်ႏသွဉ်မွေးစွဉ်ႏနောဝ်ꩻမꩻ ယိုခါ ခမ်းအာရှအခေါဝ်ကွဉ်ႏနောဝ် (၁၀)နုဲင်ႏငံႏကို ခမ်းစင်ကာပူယို ထင်ႏထိုမွေးစွဉ်ႏ ခမ်းထီတဖြုံႏနောဝ်ꩻသွူ။ ကွပ်နောဝ်ꩻမꩻ ဝင်ꩻလိုꩻမျိုꩻလောင်ႏလင် ထင်ႏထိုနုဲင်းမုဲင်ꩻ၊ လိုꩻအုံအောဝ်ႏမုꩻ အရန်းထိုထို အုံဗာႏနုဲင်းမုဲင်ꩻ၊ ခြွေခြာႏချံꩻသာႏနုဲင်းမုဲင်ꩻကရိုꩻနောဝ်ꩻ လဲင်ꩻဖြောင်သꩻလဲဉ်းနောဝ်ꩻမꩻ နီပအိုဝ်ႏလိုꩻမျိုꩻလဲ့ ဖေႏနေးကတိုꩻတက်၊ ဖေႏနေးကထင်ႏထို၊ လိုꩻဖဝအရန်းထိုထို ဖေႏကအုံဗာႏနောဝ်ꩻ နေးတွမ်ႏရက်ခွိုꩻသꩻဓာတ်တဲင် ယံကျိုꩻစာꩻဖေႏအာႏ သွဉ်ထူႏလွေꩻမွေးမွေးသွော့ပညာႏကရိုꩻနောဝ်ꩻ တဲမ်းလိတ်သား နေးတွမ်ႏစေႏတနာႏဟောဝ်ဟောဝ်တဲင် တဲမ်းလွေꩻဖေႏဗာႏ တွမ်ႏရွမ်ဖြုဲင်ꩻယိုနောဝ်ꩻသွူ။ = နေးတွမ်ႏပသီႏတဲင် ကမာꩻခါꩻဒါႏ "တစို"နောဝ်ꩻ ဒိုတို ဖျတ်တကွို့ꩻနွောင်ꩻချာ ပသီႏပျာꩻ။ = အောဝ်ႏလုံးကို ကထွာလွဉ်ဒါႏ "စိန်ႏ"နောဝ်ꩻ ဒို့ꩻဖြဲ့ꩻနွောင်ꩻချာလုံး။ = အောဝ်ႏလိုꩻကို ကထွာလွဉ်ဒါႏ"လိုꩻ"နောဝ်ꩻ ထိန်ꩻထွား (အုပ်ချွုတ်)နွောင်ꩻချာလိုꩻ။