ခမ်းထီ

ခမ်းထီ (အိန်းကလေတ်: Country) ဟဲ့ꩻ "ခမ်း" ကရိုꩻနဝ်ꩻ ထွာဒျာႏ ကမ္ဘာႏဟံႏလောင်း အကွို့ꩻအခဝ်တဗာႏအနေႏ ကပါသော့ꩻဒါႏ ခမ်းတဖြုံႏ၊ နယ်ႏတဖြုံႏ မွေးတဝ်းလဲ့ ခမ်းထီရေꩻအစွိုꩻအဗူႏတဗာႏ ဒျာႏသွူ။ ခမ်းထီနဝ်ꩻ အာႏဏာႏပဲင်ႏခမ်းထီ(အချုပ်အခြာအာဏာပိုင်နိုင်ငံ) မွေးတဝ်းလဲ့ အဝ်ႏဒါႏ အာႏဏာႏကတန်ထိုဒါႏ ခမ်းထီတန်ဆꩻလ အကွို့ꩻအခဝ်တဖြုံႏအနေႏလဲ့ ထွာနွောင်ꩻဒျာႏသွူ။ ဥပမာႏ နုဲင်းဒါႏ ဂျပန်ခမ်းထီနဝ်ꩻ ထွာဒျာႏ အာႏဏာႏပဲင်ႏခမ်းထီတဖြုံႏ၊ နုဲင်းဒါႏ သကော့တလန်ခမ်းထီ၊ ဝွေးခမ်းထီ(Wales)ဖုံႏနဝ်ꩻ ထွာဒျာႏ အဝ်ႏသော့ꩻဒါႏ ယူနုဲက်တဲတ်ကိင်းဒန်း(United Kingdom) ခွန်ဟော်ခံꩻခမ်းထီတန် ဆꩻလကို ခမ်းဟံႏနယ်ႏဒျာႏသွူ။

The marked territories on this global map are mostly of countries which are sovereign states with full international recognition (brackets denote the country of a marked territory that is not a sovereign state). Some territories are countries in their own right but are not recognized as such (e.g. Taiwan), and some few marked territories are disputed about which country they belong to (e.g. Kashmir) or if they are countries in their own right (e.g. Western Sahara (territory) or the state known by the same name).

ဩဇာႏအာႏဏဦႏကစွစ်ꩻတိုးဒါႏ အရပ်ခင်ႏလမ်းနဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻဗာႏ"နီခမ်းထီ၊ ဝင်ꩻခမ်းထီ"အဓိပ္ပါယ်ႏလꩻနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ၊ လိုꩻမျိုꩻတွိုင်ꩻ ဩဇာႏအာႏဏာႏဖေႏကအဝ်ႏ ကျိုꩻစာꩻမာꩻလွေꩻဒါႏ ထာꩻမာꩻနဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻ"တယ်ႏထောင်ႏခမ်းထီ"နုဲင်းနဝ်ꩻသွူ၊ ဩဇာႏအာႏဏာႏ အဝ်ႏလိုꩻမျိုꩻနဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻ"ခမ်းထီအဝ်ႏလိုꩻမျိုꩻ"၊ ဩဇာႏအာႏဏာႏ အဲဉ်ထဝ်းလိုꩻမျိုꩻနဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻ"ခမ်းထီအဲဉ်ထဝ်းလိုꩻမျိုꩻ"နဝ်ꩻသွူ။ ဩဇာႏနဝ်ꩻ ဖေႏဝင်ꩻလိုꩻမျိုꩻ၊ တွမ်ႏအာႏဏာႏတွော့ꩻ တေက်ꩻနျꩻချာ အလိုꩻမျိုꩻနဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻ"အဝ်ႏခမ်းထီ ယားကုဲင်ချာအလိုꩻမျိုꩻ၊ ခမ်းထီလိုꩻမျိုꩻ"နဝ်ꩻသွူ၊ ဩဇာႏအာႏဏာႏ ကစွစ်ꩻတိုးလုဲင်းဒါႏလိုꩻမျိုꩻနဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻ"ခမ်းတန်၊ ဩဇာႏအာႏဏာႏ ကစွစ်ꩻတိုးဆေ့ꩻဒါႏလိုꩻမျိုꩻနဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻ"ခမ်းပေႏ"နဝ်ꩻသွူ။

ခမ်းထီတဖြုံႏယို မဉ်ႏတယ်ႏထောင်ႏနဝ်ꩻ တယ်ႏထောင်ႏဗာႏနေး တွမ်ႏဩဇာႏ၊ တွမ်ႏအာႏဏာႏနဝ်ꩻသွူ၊ "ဩဇာႏ"ကရိုꩻနဝ်ꩻ မဉ်ႏဒေါ့ꩻဗာႏနေးယင်း တွမ်ႏငဝ်းတမျိုꩻနဝ်ꩻ "ဓမ္မစက်"နဝ်ꩻသွူ၊ "ဓမ္မစက်"ကရိုꩻနဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻ"မာꩻတရာꩻမဲဉ်ႏမဲဉ်ႏထာꩻ"နဝ်ꩻသွူ၊ ထာꩻမာꩻထာꩻဒေါ့ꩻဖုံႏယို ဝင်ꩻအမျာꩻဖုံႏ ဖေႏကယွုမ်းအံႏ၊ ဖေႏကလက်ခံႏနွောင်ꩻ မာꩻနယ်၊ အဂတိတရာꩻလွောက်ꩻတဝ်းတဲင် စွို့ꩻစွို့ꩻစွဉ်ႏစွဉ်ႏ မာꩻနယ်ထာꩻမာꩻနဝ်ꩻ မာꩻဒျာႏတရာꩻမဲဉ်ႏမဲဉ်ႏတဲင် ဟဲ့ꩻ"ဩဇာႏထာꩻမာꩻ"၊ "ဓမ္မစက်ထာꩻမာꩻ"နဝ်ꩻသွူ။ "အာႏဏာႏ"ကရိုꩻနဝ်ꩻ လိုꩻအမျာꩻယွုမ်းအံႏ၊ လက်ခံႏ အာႏကွိုꩻခါꩻနီအတွိုင်ꩻ တလꩻတွိုႏတဝ်းဒွိုန်းဘေꩻရန်ႏ ဖေႏကတွိုႏဗာႏမွိုန်း ရဲကမ်းခါꩻဖေႏ၊ ကတွိုႏလွဉ်လဲဉ်းဘေꩻရန်ႏ မာꩻထိုꩻမားဖေႏ-စတဲင် ထာꩻမာꩻမျိုꩻနဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻ"အာႏဏာႏထာꩻမာꩻ"နဝ်ꩻသွူ။ လိုꩻမျိုꩻတမျိုꩻ၊ မွေးတဝ်းလဲ့ လိုꩻအစွိုꩻအဗူႏ ဩဇာႏအာႏဏာႏ ကစွစ်ꩻတိုးလီဒါႏ ခင်ႏလမ်းဒေႏသနဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻလိုꩻမျိုꩻနဝ်ꩻ၊ လိုꩻအစွိုꩻအဗူႏနဝ်ꩻ "ခမ်းထီ"တဲင် လိုꩻကအုံဒါႏ ခင်ႏလမ်းဒေႏသနဝ်ꩻကို၊ ကအုံအဝ်ႏဒါႏ လိုꩻဖုံႏနဝ်ꩻလဲ့ အုံဗာႏလိုꩻမျိုꩻနဝ်ꩻ၊ လိုꩻအစွိုꩻအဗူႏနဝ်ꩻ ဩဇာႏအာႏဏာႏကိုတဲင် ဟဲ့ꩻရိုꩻဗာႏ လိုꩻမျိုꩻနဝ်ꩻ လိုꩻအစွိုꩻဗူႏနဝ်ꩻ "ခမ်းသား(လူထု)"နဝ်ꩻသွူ။

နဝ်ꩻက ခမ်းထီတဖြုံႏယို လိုꩻအစွိုꩻအဗူႏနဝ်ꩻ အဝ်ႏသော့ꩻနီမျိုꩻနဝ်ꩻသွူ။

• (၁) အုပ်ချုတ်ထိန်ꩻထွားဒါႏ လိုꩻအစွိုꩻအဗူႏ၊
• (၂) အုပ်ချုတ်ခံႏ ခမ်းသား(လူထု)လိုꩻအစွိုꩻအဗူႏ၊ အဝ်ႏနီမျိုꩻနဝ်ꩻသွူ။

ယိုနီဗာႏ မဉ်ႏပြဲ့ꩻစွုံႏမꩻ ဟဲ့ꩻနွောင်ꩻခမ်းထီတဖြုံႏနဝ်ꩻသွူ၊ ခမ်းသား(လူထု)အဲဉ်ထဝ်း၊ အဝ်ႏဒျာႏအုပ်ချုတ်ထိန်ꩻထွားသားအဲဉ်ထဝ်း၊ အဝ်ႏဒျာႏခမ်းသားခြေင်ခြေင်လွုမ်ꩻတဲ့ တထင်ႏထိုဒါႏတဝ်း၊ ယိုနီဗာႏ မဉ်ႏအဝ်ႏ၊ မဉ်ႏညီႏမꩻ အဓိပ္ပါယ်ႏအဝ်ႏ၊ ထင်ႏထိုနဝ်ꩻသွူ၊ ဖေႏကအဝ်ႏ၊ ဖေႏကညီႏလို့ဝင်ꩻနဝ်ꩻ မာꩻဗာႏနုဲင်းမုဲင်ꩻဟောင်းနဲတဲင် အချင်ꩻချင်ꩻကို အဝ်ႏလိုႏတယ်ႏထောင်ႏ ဩဇာႏအာႏဏာႏနဝ်ꩻသွူ၊ အုတ်ချုပ်ရေꩻသားတဲ့ ဖေႏကထွာဒျာႏ ခမ်းသားအုပ်ချုတ်ရေꩻ၊ ခမ်းသားနောဝ်ꩻ လိုႏထိန်ꩻထွားအုပ်ချုပ်ရေꩻသား၊ နဝ်ꩻမꩻ အီႏဗွိုန်အီႏညီႏလꩻဝင်ꩻနဝ်ꩻသွူ၊ ခမ်းသားတွမ်ႏလိုꩻတန်ယို မဉ်ႏရိုꩻအဗွာတဲ့ ဗွာနုဲင်းနုဲင်း၊ မဉ်ႏရိုꩻအဖြေင်းတဲ့ ဖြေင်းဗွိုန်ဗွိုန်နုဲင်းနဝ်ꩻမꩻ ခမ်းတသာတယ်ႏထောင်ႏ ဧကန်ႏဒိဋ္ဌ အီႏအောင်ႏမျင်ႏနွောင်ꩻနဝ်ꩻသွူ။

အုပ်ချုတ်ရေꩻသားတွမ်ႏ အုပ်ချုတ်ခံႏခမ်းသားထာꩻမာꩻနဝ်ꩻ နီလိုꩻမျိုꩻ၊ တွမ်ႏနီအစွိုꩻအဗူႏအကို အချင်ꩻချင်ꩻ ဩဇာႏအာႏဏာႏ ဖေႏကတွိုႏချာငါလို့ဝင်ꩻအလောင်းနဝ်ꩻ မာꩻဗာႏလို့ဝင်ꩻနဝ်ꩻသွူ၊ ခမ်းသားနဝ်ꩻ ခွုမ်ခါꩻဗာႏအာႏဏာႏ၊ အုတ်ချုတ်ရေꩻသားနဝ်ꩻ ခွုမ်ခါꩻဗာႏ ဩဇာႏ၊ ခွုမ်ထူႏခါꩻဗာႏ ဖြာꩻမျိုꩻမျိုꩻနဝ်ꩻသွူ၊ မဉ်ႏမာꩻထာꩻမာꩻနဝ်ꩻ သေနာႏမုအလꩻ ဖေႏလူးလဲဉ်းဗာႏဝင်ꩻ၊ ခမ်းသားအာႏဏာႏနဝ်ꩻ ဖေႏဗာႏအုတ်ချုတ်ရေꩻသား၊ အုတ်ချုတ်ရေꩻသားနဝ်ꩻ ဖေႏဗာႏခမ်းသားဩဇာႏ၊ ခမ်းသားအာႏဏာႏနဝ်ꩻ အဝ်ႏလိုႏဖေႏငီႏငါဗာႏတဝ်းဝင်ꩻ၊ အုတ်ချုတ်ရေꩻသားနဝ်ꩻလဲ့ ဩဇာႏကထဲ့ဖွိုႏလင်ꩻနွောင်ꩻဒါႏ ဝင်ꩻအမျာꩻထီႏပေႏထီႏဖွီအီဒါႏ ထာꩻမာꩻမျိုꩻနဝ်ꩻ အဝ်ႏလိုႏမာꩻတဝ်းနဝ်ꩻသွူ။ ခမ်းသားမဉ်ႏဖေႏအာႏဏာႏလဲ့ ဖေႏဒျာႏသွော့မဲဉ်ႏမဲဉ်ႏ၊ လိုꩻကလꩻဒါႏ ခမ်းသားအာႏဏာႏ၊ အာႏဏာႏအဝ်ႏသားနဝ်ꩻလဲ့ အဝ်ႏလိုႏသွုံꩻမဲဉ်ႏမဲဉ်ႏချာအာႏဏာႏ၊ နမ်းကျိုꩻတာႏနဝ်ꩻ အဝ်ႏလိုႏသွုံꩻအီတဝ်း တွမ်ႏအာႏဏာႏ၊ ခမ်းသား ဖေႏကမဉ်ဖေႏသမ်းသမ်းယင်းအာႏဏာႏတဲင် အဝ်ႏလိုႏသွုံꩻနေးဒျာႏ တွမ်ႏဩဇာႏနဝ်ꩻသွူ။ ခမ်းသားနဝ်ꩻ နီလိုꩻတန်ယို ခွုမ်မာꩻအုပ်ချုတ်ရေꩻထာꩻမာꩻ၊ အွဉ်ငါရေꩻထာꩻမာꩻ အောင်ႏအောင်ႏမျင်ႏမျင်ႏ ဖေႏကအဝ်ႏတဲင် ဖေႏဗာႏအုတ်ချုတ်ရေꩻအာႏဏာႏ၊ အုတ်ချုတ်ရေꩻသားနဝ်ꩻလဲ့ ခမ်းသားယွုမ်းအံႏ ရိုႏသေႏမုꩻဖေႏကအဝ်ႏတဲင် ဩဇာႏကရိုꩻဒါႏ မေတ္တာႏတရာꩻယို ဖေႏဗာႏခမ်းသားအလောင်းနဝ်ꩻသွူ။

နဝ်ꩻမꩻ အုတ်ချုတ်ရေꩻသားတွမ်ႏ အုတ်ချုတ်ခံႏခမ်းသားအမျာꩻဖုံႏ ငဝ်းရီဆလယို စဉ်ꩻစာꩻစေဒျာႏသွော့ဝင်ꩻနမ်း ပငါပရာꩻနော- ခမ်းသားစေတာႏ-

• = နီပအိုဝ်ႏခမ်းသားအာႏဏာႏနဝ်ꩻ ခွေ/သီ/နီ/နာꩻ ဖေႏချာနေဟောင်း ပအိုဝ်ႏချင်ꩻချင်ꩻ-
• = ဖေႏချာဒျာႏ ပအိုဝ်ႏချင်ꩻချင်ꩻမွေးသွူ၊ ကွဲတွော့ꩻ လွောက်ꩻတဝ်းအဂတိတရာꩻတွော့ꩻ ဖေႏမွေးနေဟောင်း-
• = ဖေႏမွေးလဲ့ အဝ်ႏဖေႏမွေးဒျာႏ၊ ကွဲတွော့ꩻ ဖေႏမဲဉ်ႏနေလိုꩻဟောင်း-
• = ဖေႏမဲဉ်ႏတဲ့ ဖေႏမဲဉ်ႏဒျာႏ၊ ကွဲတွော့ꩻ ပါꩻနဝ်ꩻနဝ်ꩻ အမာꩻနေထာꩻမာꩻဟောင်း-
• = ပါꩻနဝ်ꩻနဝ်ꩻ ထာꩻမာꩻတဲ့ အဝ်ႏမာꩻဒျာႏ၊ ကွဲတွော့ꩻ မာꩻနမ်းတာႏနဲ့၊ မာꩻဝင်ꩻတာႏနဲ့ဟောင်း-
• = ဝင်ꩻတာႏမဉ်ႏရိုꩻလဲ့ ဝင်ꩻလိုꩻမျိုꩻလင် အကျိုꩻတာႏနဲ့၊ ပအိုဝ်ႏခွိုꩻအကျိုꩻတာႏနဲ့ဟောင်း-
• = မာꩻချာပအိုဝ်ႏခွိုꩻတာႏ မဉ်ႏရိုꩻလဲ့ အဖူးဝေးစွိုးခွိုꩻတာႏလွုမ်ꩻနဲ့၊ ပအိုဝ်ႏတခွိုꩻလွုမ်းအတာႏနဲ့ဟောင်း-
• = မာꩻဖေႏပအိုဝ်ႏတခွိုꩻလွုမ်းအတာႏမဉ်ႏရိုꩻလဲ့ ပအိုဝ်ႏဖဝ ခံႏစာꩻလွဉ်ꩻဗာႏသုခနဲ့၊ ဒုက္ခနဲ့ဟောင်း-
• = ခွေ/သီ/နာꩻ ကဖေႏခါꩻဒါႏအာႏဏာႏ၊ ယွုမ်းအံႏတွော့ꩻ ကဒင်ႏဒါႏ လိုꩻတန်ဖုံႏ အွဉ်အတွိုင်ꩻ၊ ဒေါ့ꩻအတွိုင်ꩻ ခွေ/သီ/နာꩻ ခွန်းထွမ်သဲ့ꩻသွမ်ꩻချာတဝ်း၊ သꩻစေႏတနာႏဗွေဗွေ ဝတ်တရာꩻကေႏကေႏ မာꩻလွဉ်ꩻနေဟောင်း-
• = ပအိုဝ်ႏကံႏကျမ္မာႏယို အဝ်ႏသော့ꩻပါꩻမုဲင်ꩻစူကို----။

အုတ်ချုတ်ရေꩻသားစေတာႏ-

• = ပအိုဝ်ႏခမ်းသား အာႏကွိုꩻယွုမ်းအံႏအတွိုင်ꩻ နီမာꩻနွောင်ꩻလဲဉ်း ထာꩻမာꩻခွိုင်းမုဲင်ꩻ?
• = ဩဇာႏတွမ်ႏအာႏဏာႏ သွုံꩻမဲဉ်ႏနေဟောင်း?
• = မာꩻနမ်းကျိုꩻတာႏနဲ့? မာꩻဝင်ꩻကျိုꩻတာႏနဲ့?
• = မွိုက်ထာꩻအကျောင်ꩻနဝ်ꩻ မွိုက်ဒျာႏဖူးဝေးစွိုးခွိုꩻခြာကိုလွုမ်ꩻနဲ့? မွိုက်တွမ်ႏဒျာႏပအိုဝ်ႏဖဝ ဖေႏကအုံတဲင်ခြွော့နွောင်ꩻအီတာႏနဲ့?
• = မာꩻဝင်ꩻကျိုꩻတာႏနဝ်ꩻ မာꩻဖေႏဝင်ꩻလိုꩻလင်အကျိုꩻတာႏနဲ့? မာꩻဖေႏချာ နီစွိုးခွိုꩻ ဘာႏသာႏသာႏသနာႏ အကျိုꩻတာႏနဲ့?
• = ကွပ်စွဉ်ႏ နာꩻထာꩻမာꩻတဲင် ပအိုဝ်ႏဖဝ ခံႏစာꩻလွဉ်ꩻဗာႏ သုခနဲ့? ဒုက္ခနဲ့?
• = ပအိုဝ်ႏငဝ်း၊ ပအိုဝ်ႏလိတ်၊ ပအိုဝ်ႏခွမ်ꩻလာꩻ၊ ပအိုဝ်ႏယေန်ႏငဲရေꩻဖုံႏယို နာꩻဒေါ့ꩻ/သွဉ်/ကွဉ်ကꩻ/ထိန်ꩻသိမ်ꩻနေ?
• = နာꩻနဝ်ꩻ ပါꩻအိုႏနဲ့? ပအိုဝ်ႏနဲ့?
• = ပအိုဝ်ႏကလꩻဒါႏ နမ်းပဲင်ႏအုတ်ချုတ်ခွင်ꩻယိုနဝ်ꩻ ပအိုဝ်ႏအုတ်ချုတ်ချာဗာႏလဲဉ်းစဲစ်စဲစ်နဲ့? အုတ်ချုတ်ချာဗာႏဒွိုန်းနဲ့? နဝ်ꩻက နီယိုအဝ်ႏလိုႏမာꩻထမုဲင်ꩻ?
• = ပအိုဝ်ႏကံႏကျမ္မာႏယို အဝ်ႏသော့ꩻပါꩻမုဲင်ꩻစူကို?-စတဲင်စတဲင် ထာꩻယူႏယူႏယို စေချာဒျာႏဝင်ꩻ ပငါပရာꩻဖုံႏနေား။