ဝီခီပီးဒီးယား

တောင်ꩻတနျာႏ

တောင်ꩻတနျာႏ (အဉ်းကလစ်ဆျ်- Copper, လဲတ်တဉ်- Cuprum) ယို ထွာ အဲတ်တမ် အမုဲင် ၂၉ တွမ်ႏ သင်္ကေႏတ Cu ကအောဝ်ႏဒါႏ ဒြတ်စင်တစ်ဗာႏသွူ။ တောင်ꩻတနျာႏယို ထွာ အရောင်ႏတနျာႏ အုမ်ႏ၊ အနမ်းခြုံးအောဝ်ႏ။ တောင်ꩻတနျာႏ ဝင်ꩻကမာꩻစင်သေꩻခါꩻနောဝ်ꩻ ထွာ သတ္တုပနဲန်ႏ၊ ထွို့ꩻထွာ တဖြွီꩻတဲ့ယိုꩻ၊ အလျား တွမ်ႏ တျာႏ တွီကာႏအီတဲ့ ယမ်သွူ။ တောင်ꩻတနျာႏယို မာꩻအီဝင်ꩻ တျာႏမေႏဖြွီꩻဖုံႏ၊ ထာꩻခြိုꩻတယ်ႏမာꩻအီထာꩻဖုံႏ၊ သတ္တုခြွောန်းဖုံႏသွူ။

တောင်ꩻတနျာႏ,  29Cu
Native copper (~4 cm in size)
ကအောဝ်ႏလုဲင်ႏဒါႏ ဂုဏ်သတ္တိဖုံႏ
အမဉ်ꩻ၊ သင်္ကေတတောင်ꩻတနျာႏ, Cu
အငေါဝ်းထန်ႏ/ˈkɒpər/
KOP -ər
အယောင်ꩻred-orange metallic luster
ဒြတ်စင် အထဲ့ရော့ꩻ ထာꩻရှောင်ကို တောင်ꩻတနျာႏ
Element 1: Hydrogen (H), Other non-metal
Element 2: Helium (He), Noble gas
Element 3: Lithium (Li), Alkali metal
Element 4: Beryllium (Be), Alkaline earth metal
Element 5: Boron (B), Metalloid
Element 6: Carbon (C), Other non-metal
Element 7: Nitrogen (N), Other non-metal
Element 8: Oxygen (O), Other non-metal
Element 9: Fluorine (F), Halogen
Element 10: Neon (Ne), Noble gas
Element 11: Sodium (Na), Alkali metal
Element 12: Magnesium (Mg), Alkaline earth metal
Element 13: Aluminium (Al), Other metal
Element 14: Silicon (Si), Metalloid
Element 15: Phosphorus (P), Other non-metal
Element 16: Sulfur (S), Other non-metal
Element 17: Chlorine (Cl), Halogen
Element 18: Argon (Ar), Noble gas
Element 19: Potassium (K), Alkali metal
Element 20: Calcium (Ca), Alkaline earth metal
Element 21: Scandium (Sc), Transition metal
Element 22: Titanium (Ti), Transition metal
Element 23: Vanadium (V), Transition metal
Element 24: Chromium (Cr), Transition metal
Element 25: Manganese (Mn), Transition metal
Element 26: Iron (Fe), Transition metal
Element 27: Cobalt (Co), Transition metal
Element 28: Nickel (Ni), Transition metal
Element 29: Copper (Cu), Transition metal
Element 30: Zinc (Zn), Transition metal
Element 31: Gallium (Ga), Other metal
Element 32: Germanium (Ge), Metalloid
Element 33: Arsenic (As), Metalloid
Element 34: Selenium (Se), Other non-metal
Element 35: Bromine (Br), Halogen
Element 36: Krypton (Kr), Noble gas
Element 37: Rubidium (Rb), Alkali metal
Element 38: Strontium (Sr), Alkaline earth metal
Element 39: Yttrium (Y), Transition metal
Element 40: Zirconium (Zr), Transition metal
Element 41: Niobium (Nb), Transition metal
Element 42: Molybdenum (Mo), Transition metal
Element 43: Technetium (Tc), Transition metal
Element 44: Ruthenium (Ru), Transition metal
Element 45: Rhodium (Rh), Transition metal
Element 46: Palladium (Pd), Transition metal
Element 47: Silver (Ag), Transition metal
Element 48: Cadmium (Cd), Transition metal
Element 49: Indium (In), Other metal
Element 50: Tin (Sn), Other metal
Element 51: Antimony (Sb), Metalloid
Element 52: Tellurium (Te), Metalloid
Element 53: Iodine (I), Halogen
Element 54: Xenon (Xe), Noble gas
Element 55: Caesium (Cs), Alkali metal
Element 56: Barium (Ba), Alkaline earth metal
Element 57: Lanthanum (La), Lanthanoid
Element 58: Cerium (Ce), Lanthanoid
Element 59: Praseodymium (Pr), Lanthanoid
Element 60: Neodymium (Nd), Lanthanoid
Element 61: Promethium (Pm), Lanthanoid
Element 62: Samarium (Sm), Lanthanoid
Element 63: Europium (Eu), Lanthanoid
Element 64: Gadolinium (Gd), Lanthanoid
Element 65: Terbium (Tb), Lanthanoid
Element 66: Dysprosium (Dy), Lanthanoid
Element 67: Holmium (Ho), Lanthanoid
Element 68: Erbium (Er), Lanthanoid
Element 69: Thulium (Tm), Lanthanoid
Element 70: Ytterbium (Yb), Lanthanoid
Element 71: Lutetium (Lu), Lanthanoid
Element 72: Hafnium (Hf), Transition metal
Element 73: Tantalum (Ta), Transition metal
Element 74: Tungsten (W), Transition metal
Element 75: Rhenium (Re), Transition metal
Element 76: Osmium (Os), Transition metal
Element 77: Iridium (Ir), Transition metal
Element 78: Platinum (Pt), Transition metal
Element 79: Gold (Au), Transition metal
Element 80: Mercury (Hg), Transition metal
Element 81: Thallium (Tl), Other metal
Element 82: Lead (Pb), Other metal
Element 83: Bismuth (Bi), Other metal
Element 84: Polonium (Po), Metalloid
Element 85: Astatine (At), Halogen
Element 86: Radon (Rn), Noble gas
Element 87: Francium (Fr), Alkali metal
Element 88: Radium (Ra), Alkaline earth metal
Element 89: Actinium (Ac), Actinoid
Element 90: Thorium (Th), Actinoid
Element 91: Protactinium (Pa), Actinoid
Element 92: Uranium (U), Actinoid
Element 93: Neptunium (Np), Actinoid
Element 94: Plutonium (Pu), Actinoid
Element 95: Americium (Am), Actinoid
Element 96: Curium (Cm), Actinoid
Element 97: Berkelium (Bk), Actinoid
Element 98: Californium (Cf), Actinoid
Element 99: Einsteinium (Es), Actinoid
Element 100: Fermium (Fm), Actinoid
Element 101: Mendelevium (Md), Actinoid
Element 102: Nobelium (No), Actinoid
Element 103: Lawrencium (Lr), Actinoid
Element 104: Rutherfordium (Rf), Transition metal
Element 105: Dubnium (Db), Transition metal
Element 106: Seaborgium (Sg), Transition metal
Element 107: Bohrium (Bh), Transition metal
Element 108: Hassium (Hs), Transition metal
Element 109: Meitnerium (Mt), Transition metal
Element 110: Darmstadtium (Ds), Transition metal
Element 111: Roentgenium (Rg), Transition metal
Element 112: Copernicium (Cn), Transition metal
Element 113: Ununtrium (Uut)
Element 114: Ununquadium (Uuq)
Element 115: Ununpentium (Uup)
Element 116: Ununhexium (Uuh)
Element 117: Ununseptium (Uus)
Element 118: Ununoctium (Uuo)
 –
↑
Cu
↓
Ag
နီကယ် ← တောင်ꩻတနျာႏ → သဉ့်
အဲက်တမ် အမုဲင်ရဲန်ႏ (Z)29
အဗူႏ၊ ဘလော့group 11
အထဲ့ရော့ꩻ ထာꩻရွောင်period  4
ဒြပ်စင် ကဏ္ဍ  transition metal
အှောန်ႏထော့ခါꩻ အဲက်တမ်မေက် အထှူႏခေန်ႏ (±) (Ar)63.546(3)[၁]
အီလဲက္ထရွန် ကဖျင်ထာꩻ[Ar] 3d10 4s1
အပီတထွိုင်ကို ကပါဒါႏ အီလဲက္ထရွန်2, 8, 18, 1
ပှိုင်းဝှို့တုမ်ႏ ယောင်ꩻဖဲ့ဂုဏ်သတ္တိဖုံႏ
ဖေ့စ်အခြုံးအတူႏ
အခြုံးခြီအီအလျား1357.77 K ​(1084.62 °C, ​1984.32 °F)
အထီဗို့ꩻအီအလျား2835 K ​(2562 °C, ​4643 °F)
အနဲန်းအတဉ်ႏ (အခန်ꩻအလျား ၊ လမ်းဟောင်းကိုအလျား)8.96 g/cm3
8.02 g/cm3
ဖျှူးဆဉ်းအလျား13.26 kJ/mol
အတအှိုထန်ႏအလျား300.4 kJ/mol
မိုလာ အလျားအာႏရဲင်ꩻ24.440 J/(mol·K)
အတအှိုထီတေက်ꩻအာႏ
P (Pa) 1 10 100 1 k 10 k 100 k
at T (K) 1509 1661 1850 2089 2404 2834
အဲက်တမ်မေက်ဂုဏ်ႏဖုံႏ
ထွာအောက်သုဲက် (အောက်သုဲက်ဒေးဆဉ်း) အထျꩻအအုံ−2, +1, +2, +3, +4 ​(a mildly base oxide)
ဓာတ်ငင်ႏအီလက်ထရွန် Pauling scale: 1.90
အာႏတောင်ႏတာႏမာꩻထွာအုဲင်းယွန်း1st: 745.5 kJ/mol
2nd: 1957.9 kJ/mol
3rd: 3555 kJ/mol
(more)
အဲက်တမ်မေက် ဒွါႏအကဲန်တကှို့ꩻempirical: 128 pm
ကိုဗေးလဲန့်ဒွါႏအကဲန်တကှို့ꩻ 132±4 pm
ဗန်ဒါဝေါ့သ် ဒွါႏအကဲန်တကှို့ꩻ140 pm
Miscellanea
ကမာꩻထွာခါꩻထာꩻကြုံး ​face-centered cubic (fcc)
Face-centered cubic crystal structure for တောင်ꩻတနျာႏ
အသံ၏အမြန်နှုန်း ပသီႏကှို့ꩻ ဗှိုဗှို(annealed)
3810 m/s (at r.t.)
အလျားမာꩻတခြက်ထာꩻ16.5 µm/(m·K) (at 25 °C)
အလျားတွီကာႏထာꩻ401 W/(m·K)
တျာႏရဲးကမ်းထာꩻ16.78 nΩ·m (at 20 °C)
ပသီႏထှို့ꩻဓာတ်diamagnetic[၂]
ပသီႏထှို့ꩻ ကခှေါင်းအီဒါႏထာꩻ (χmol)−5.46·10−6 cm3/mol[၃]
Young's modulus110–128 GPa
Shear modulus48 GPa
Bulk modulus140 GPa
ပွုဲင်သွန် အဗျင်ႏ- ပွိုင်စွန် အချိုး0.34
Mohs hardness3.0
Vickers hardness343–369 MPa
Brinell hardness235–878 MPa
CAS Number7440-50-8
ထွာလှောန်ခြောင်ꩻ
ကဖေႏအမဉ်ꩻသားafter Cyprus, principal mining place in Roman era (Cyprium)
ကထုမ်ႏမော့ꩻသားအေးဆျားထဝဒေႏသ (ဘီသီ ၉၀၀၀)
အစှူဖြှိုးသွတ်ꩻ တောင်ꩻတနျာႏသီး အုဲင်သိုတုပ်ဖုံႏ
iso NA သက်တန်ꩻတာကွို့ꩻ DM DE

( MeV)

DP
63Cu 69.15% is stable with 34 neutrons
64Cu syn 12.70 h ε – 64Ni
β− – 64Zn
65Cu 30.85% is stable with 36 neutrons
67Cu syn 61.83 h β− – 67Zn
ဝီကီဒေတာကို |
| အုံနောင်

လိုꩻကမာꩻအီလွောန်ဒါႏ တောင်ꩻတနျာႏယို ညဆွာꩻလဲန်း အနေင်ႏပဉ်ရေင်ရေင်။ ရေားမစိုးခါ တောင်ꩻတနျာႏယို အဓိက ဟူႏလꩻဗော့ꩻ သုဲက်ပရတ်သ် ဒေသကို။ တောင်ꩻတနျာႏယို ဝွေꩻသီးဟဲ့ꩻ သတ္တု အောဝ်ႏ သုဲက်ပရတ်သ် လွောန် Cyprum ။ ဆုဲင်ꩻနောဝ်ꩻ အောဝ်ႏ Cyprum ဟဲ့ꩻထွာတေားဝင်ꩻ Cuprum နောဝ်ꩻတန်သွူ။

တောင်ꩻတနျာႏယို အရောင်ႏတနျာႏ တွမ်ႏ အရောင်ႏတသီး ခꩻ တမို့မို့တဲင် အစုပ်ꩻထူႏ ကထီႏနွောင်ꩻဒါႏ ရောင်ႏရဲန်ႏလောင်းလင်ဖုံႏ။ တောင်ꩻတနျာႏယို အပနဲန်ႏထဲင်း ပသီႏ(iron) အဆွော့ꩻထဲင်း သဉ့်ခ် (zinc) သွူ။ တောင်ꩻတနျာႏယို အလဲန်းငီꩻ ရွောန်(silver) ၊ ခမ်ꩻ(gold) အွိုး ဒြတ်စင် အထဲ့ရော့ꩻထာꩻရှောင် အဗူႏ IB ကို။ တောင်ꩻတနျာႏယို ဓာတုဗေဒ သတ္တိရွန်ꩻထာꩻ ဆေ့ꩻ၊ တလီꩻ ပအီမ်ကိုနောဝ်ꩻ အရော်တမွောတ်ဒါႏ။ နောဝ်ꩻစားနောဝ်ꩻ ပါဟဲ့ꩻ ဖြို့သဉ် ဗွို့ꩻ တောင်ꩻ (မန်း- ကြေးညှိတက်ခြင်း၊ အဉ်းဂလစ်ဆျ်- patina) နောဝ်ꩻသွူ။

မာꩻအီ

မွဉ်းဖျင်
 
နေးတွမ်ႏထာꩻနယ်ꩻ အှောန်ႏထော့ ကဇျာꩻ(ဆျာꩻ)လော့ခါꩻ ၉၉.၉% ကစင်ဒါႏ တောင်ꩻတနျာႏဗီႏ။

တောင်ꩻတနျာႏ (copper) ယို မာꩻအီ တျာႏမေႏခြှိုင်းဖဲ့ꩻကို ၆၀% ၊ တယ်ႏဆို့ꩻ မာꩻထာꩻဖုံႏကိုနုဲင်း သꩻအီထာꩻ ယင်း မာꩻစှိုင်ꩻအီထီပြောင်ႏဖုံႏကို ၂၀%၊ မာꩻအီသတ္တုခြောန်းကို ၅% သှူ။ အဓိကကထွာဒါႏ တောင်ꩻတနျာႏသတ္တုခြှောန်းနောဝ်ꩻ ထွာ တောင်ꩻတညိုႏ၊ တောင်ꩻတသီး (copper-zinc alloy) ဖုံႏ၊ တောင်ꩻတနျာႏ တွမ်ႏ ပသီႏဗွာ (tin ယင်း သဉ့် (မန်း-သွပ် ၊ အဉ်းဂလစ်ဆျ်- zinc) ကကြူခါꩻဒါႏ သတ္တု(copper-tin-zinc သတ္တုခြှောန်းယို မာꩻအီတနတ် တွမ်ႏ တနတ်ရာႏ)၊ တောင်ꩻတနျာႏ တွမ်ႏ နီကယ် သတ္တုခြှောန်း (Copper-nickel သတ္တုခြှောန်းယို မာꩻအီ ရှောန်(ရွဉ်)ဗီႏ တွမ်ႏ တံႏဆိတ်နျꩻ)။ တောင်ꩻတနျာႏယို တျာႏမေႏ ဝုဲင်ယာဖြွီꩻအတာႏ ထွာ အယမ်သွတ်ꩻ။ ထွာမုဲင်ꩻတဲ့ ထွာ ကောပ်အှောန်ႏသျအီ ဝုဲင်ယာမေႏဖြွီꩻဟောဝ်၊ ကောပ်ပှိုးတျာႏတွီအာႏဟောဝ် နောဝ်ꩻမꩻသှူ။

 
Chuquicamata (ဆျူကွီ ကမတ) သတ္တုအုင်ႏယို ကမ္ဘာႏဟမ်ႏလောင်း ထွာ အတန်သွတ်ꩻ တောင်ꩻတနျာႏအုင်ႏ တဗာႏသှူ

ကမော့ꩻလꩻဒါႏ သဘာဝကို

မွဉ်းဖျင်

တောင်ꩻတနျာႏယို မော့ꩻစှောတ်စဲတ်ꩻလꩻ သဘာဝကို။ ပါကနုဲင်ႏကုဲင်ထိုꩻ တောင်ꩻတနျာႏကပါဒါႏ ထာꩻခြိုꩻယဖုံႏနောဝ်ꩻ အောဝ်ႏတေင်ဗူႏ ဟမ်ႏဗော့ꩻဖုံႏကိုတဲင် မာꩻသူႏအဲ့ꩻအီဒါႏ ထီခြောင် အထျအသောင်ဖုံႏ။ မေႏခိုႏအမ်ႏထိုꩻ မေႏဆာႏထီ (မန်း- လောင်စာဆီ) တှော့ꩻ တောင်ꩻတနျာႏယို လဲန်းလွေꩻထိုꩻ တလီꩻခြာကို။ ခါးလား ခမ်းကလော့လင်ꩻခါ တောင်ꩻတနျာႏယို အောဝ်ႏညမားလꩻ တလီꩻခြာကိုသှူ။ ခမ်းကထှိုင်ႏလော့နောဝ်ꩻလဲင်ႏ အထဲ့လင်ꩻ ဟမ်ႏလောင်း။ သဲင်ꩻထှူတွမ်ႏ ဟမ်ႏကိုကအောဝ်ႏဒါႏ တောင်ꩻတနျာႏယို အာထဲင်း တောင်ꩻတနျာႏ ကအောဝ်ႏဒါႏ တလီꩻခြာကိုနောဝ်ꩻတဲရိုꩻ။ တောင်ꩻတနျာႏယို သဘာဝဒျာႏတဲ့နောဝ်ꩻ၊ ကောပ် လိုꩻသီးပယောဂတဲ့နောဝ်ꩻ မော့ꩻနှောင်ꩻ အထျꩻအသောင်ကို။ ကမ္ဘာႏဟမ်ႏလောင်းယို တနေင်ႏနေင်ႏ အောဝ်ႏထေဟူႏတောင်ꩻတနျာႏ အယာႏခေန်ႏ တန်(ton) ခြှောန်း ၁၂ သန်း။ ရ ဟူႏလꩻဒါႏ ဟမ်ႏကိုနောဝ်ꩻ အောဝ်ႏ တန်ခြှောန်း ၃၀၀။ ထာꩻယိုနောဝ်ꩻ လောင်းလှိုး အီးလို့ထိုꩻဒါႏ ၂၅ နေင်ႏကို။ မာꩻအီဟောဝ်ချာ တောင်ꩻတနျာႏယဖုံႏ တနေင်ႏ ၂ သန်းရပ်။ တောင်ꩻတနျာႏ ပမာဏ ၈၀% နောဝ်ꩻ မော့ꩻ ဆီလီ၊ အဉ်ဒိုနီးဆျား၊ အမေရိကန်၊ ဩသတေးလျ၊ တွမ်ႏ ကနေဒါခမ်းကို။ ကထွာအဓိက သတ္တုထာꩻခြာနောဝ်ꩻ ထွာ ကော့ပါး အုဲင်းယွန်း သာလဖုဲက်ဒ် (chalcopyrite- CuFeS2) သှူ။

 
အစဲင်းသွတ်ꩻ (မန်း- အရိုးရှင်းဆုံး) ကော့ပါး I အောက်သုဲက်ဒ်
 
အမိုနီယ ထာꩻခြှောန်းကိုနောဝ်ꩻ ကော့ပါး II ယို အောဝ်ႏထီႏလꩻနေး အရောင်ႏသောမ်ႏ

ထူႏတောမ်

မွဉ်းဖျင်
  1. ↑ Standard Atomic Weights 2013. Commission on Isotopic Abundances and Atomic Weights
  2. ↑ Lide, D. R., ed. (2005)။ "Magnetic susceptibility of the elements and inorganic compounds"။ CRC Handbook of Chemistry and Physics (PDF) (86th ed.)။ Boca Raton (FL): CRC Press။ ISBN 0-8493-0486-5။
  3. ↑ Weast၊ Robert (1984)။ CRC, Handbook of Chemistry and Physics။ Boca Raton, Florida: Chemical Rubber Company Publishing။ pp. E110။ ISBN 0-8493-0464-4။
ထူႏ "https://blk.wikipedia.org/w/index.php?title=တောင်ꩻတနျာႏ&oldid=24264" ကို