လိတ်အဓိပ္ပါယ်ႏ
လိတ်ယို မန်းနဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻ"စာ"၊ ပအိုဝ်ႏနဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻ"လိတ်"၊ ပါဠိနဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻ"လေခ"၊ မန်းကဟဲ့ꩻ"စာ"နဝ်ꩻ ထူႏအဓိပ္ပါယ်ႏနုဲင်းမုဲင်ꩻ သေတဝ်း၊ ပအိုဝ်ႏကဟဲ့ꩻလိတ်နဝ်ꩻ အဝ်ႏပါဠိဘာႏသာႏ "လေခ"ကို ကြုဲင်ꩻထန်ႏလွဉ်သွူ။ ပါဠိငဝ်း "လေခ"ကရိုꩻယို မီႏပြန်ႏထန်ႏပအိုဝ်ႏဘာႏသာႏနဝ်ꩻ "တဲမ်းကဲတ်ꩻ"အဓိပ္ပါယ်ႏလꩻနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ နဝ်ꩻတွော့ꩻ လိုꩻမျိုꩻမုဲင်ꩻ၊ ဘာႏသာႏမုဲင်ꩻတရိုꩻတဝ်း နေးတွမ်ႏနမ်းလိုꩻမျိုꩻအက္ခရာႏ၊ နေးတွမ်ႏနမ်းလိုꩻမျိုꩻ သင်္ကေတအမုဲင်တဲင် ကတဲမ်းကကဲတ်ꩻ၊ ကမတ်ကမုဲင်သေꩻခါꩻဒါႏ မုဲင်ရဲန်ႏစဲန်ႏဖုံႏနဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻလိတ်ရဲန်ႏ၊ လိတ်စဲန်ႏသွူ။ လိတ်ကရိုꩻယိုနဝ်ꩻ အကျောင်ꩻခရာႏတစွိုးစွိုး၊ တမျိုꩻမျိုꩻယို နမ်းတွမ်ႏနမ်း ထွားဆုဲင်ꩻဖေႏကလꩻလဲ့နဝ်ꩻ၊ မဲန်အွဉ်ႏသအီဝင်ꩻ၊ ဝင်ꩻထွားဖေႏကလꩻလဲ့နဝ်ꩻ တဲမ်းမုဲင်မတ်ခါꩻအီ သင်္ကေတအမုဲင်တမျိုꩻဒျာႏသွူ။
ကမ္ဘာႏဟမ်ႏလောင်းယို ကအဝ်ႏဒါႏ လိုꩻမျိုꩻပေါင်ꩻနဝ်ꩻ အဝ်ႏစွဉ်ႏအရေင်အသောင်ႏရိုꩻနဝ်ꩻလဲ့ လိုꩻမျိုꩻတမျိုꩻတွမ်ႏတမျိုꩻ အသွီႏအယာႏ၊ အလွိုးအငုဲင်ꩻလဲ့နဝ်ꩻ၊ အဒေါ့ꩻငဝ်းလဲ့နဝ်ꩻ၊ အကွဉ်အကꩻ-စတဲင် ထုံꩻစမ်ႏယေန်ႏကေႏမုꩻလဲ့နဝ်ꩻ ဗွိုန်တဝ်းလွဝင်ꩻတစိꩻစိꩻ၊ ပွိုင်းကွာႏလို့လို့တဲ့အဝ်ႏ၊ ပွိုင်းကွာႏယဟူးယဟန်ႏ၊ ဗွိုန်ယဟူးယဟန်ႏတဲ့အဝ်ႏသွူ။ ဥပမာႏ- နီပအိုဝ်ႏလိတ်နဝ်ꩻ တွမ်ႏလိတ်ပါဠိ၊ တွမ်ႏမန်းလိတ်ယို ဗွိုန်လွဝင်ꩻ ယဟူးယဟန်ႏလဲ့ တွမ်ႏအင်္ဂလိပ်လိတ်၊ ခယ်ႏလိတ်နဝ်ꩻ အလွိုးအငုဲင်ꩻလဲ့နဝ်ꩻ၊ သွဉ်ပုံႏသွဉ်နယ်ꩻလဲ့နဝ်ꩻ ဗွိုန်တဝ်းတဝင်ꩻ တစိꩻစိꩻသွူ၊ ယိုဖုံႏနဝ်ꩻ လိတ်အကျောင်ꩻခရာႏသွူ။
သရအဓိပ္ပါယ်ႏ
မွဉ်းဖျင်ပါဠိအက္ခရာႏလဲ့နဝ်ꩻ၊ မန်း၊ ပအိုဝ်ႏလိတ်အက္ခရာႏလဲ့နဝ်ꩻ သရအက္ခရာႏ၊ ဗီးအက္ခရာႏ ခွယ်ꩻယင်းနီမျိုꩻသွူ။ "သရ"ကရိုꩻယိုနဝ်ꩻ လိုꩻမျိုꩻတမျိုꩻ အငဝ်းအတွိုင်ꩻ ကလိုႏဒါႏ ကာရန်ငဝ်းရန်းအအဲန်ႏယို ခွိုင်းကလိုႏ ဖန်သမုတ်သေꩻခါꩻ အက္ခရာႏမျိုꩻသွူ။ တနယ်ꩻ- "သရ"ကရိုꩻယိုနဝ်ꩻ အုံနောင်အာႏကွိုꩻတဝ်းဝင်ꩻငဝ်း၊ အုံနောင်အာႏကွိုꩻတဝ်း အက္ခရာႏလင်၊ နမ်းတွမ်ႏနမ်း အငဝ်းထန်ႏနွောင်ꩻဒျာႏ အက္ခရာႏမျိုꩻသွူ။ ပါဠိသရ၊ ပါဠိဘာႏသာႏ ကာရန်ငဝ်းရန်းနဝ်ꩻ "အအာ ဣဤ ဥဦ ဧဩ"အဝ်ႏယို(၈)ဖြုံႏလွုမ်ꩻလဲ့ နီပအိုဝ်ႏလိုꩻမျိုꩻ သရကာရန်ငဝ်းရန်းနဝ်ꩻ အဝ်ႏ(၁၆)ဖြုံႏ "အအာ အိအီ အုအူ အေ့အေ အဲ့အဲ အုဲင့်အုဲင် အော့အော်"ယိုအတွိုင်ꩻသွူ။ ပအိုဝ်ႏသရ (၁၆)ဖြုံႏအကို "အ၊ အိ၊ အု၊ အေ့၊ အဲ့၊ အုဲင့်၊ အော့၊ အို့"ယို(၈)ဖြုံႏနဝ်ꩻ အငဝ်းအဝ်ႏစူတပတဲတ်ꩻ၊ မဲ့တထဲင်းခိန်ႏလွုမ်ꩻတဲင် ထွာအငဝ်းဒွေါင်ႏ "ရဿသရ"သွူ။ "အာ၊ အီ၊ အူ၊ အေ၊ အဲ၊ အုဲင်၊ အော၊ အို"ယို(၈)ဖြုံႏနဝ်ꩻ အငဝ်းအဝ်ႏစူနီပတဲတ်ꩻ၊ မဲ့နီထဲင်းခိန်ႏတဲင် ထွာအငဝ်းဆွာꩻ "ဒီဃသရ"မျိုꩻသွူ။
ဗီးအဓိပ္ပါယ်ႏ
မွဉ်းဖျင်ပအိုဝ်ႏဗီးနဝ်ꩻ တဲႏ-ကရီး ဗꩻ-အံ အဝ်ႏ(၃၃)ဖြုံႏသွူ၊ အက္ခရာႏ(၃၃)ဖြုံႏယို ကဟဲ့ꩻဒါႏဗီးနဝ်ꩻ ပအိုဝ်ႏငဝ်းစဲတ်စဲတ် တမွေးတဝ်း၊ ပအိုဝ်ႏငဝ်းနဝ်ꩻ ဗီးကရိုꩻယို အဝ်ႏလိုꩻမဉ်ꩻ ခွန်တဗီး၊ ဗီးတခြိုꩻ၊ ဗီးဟမ်ႏတူႏ(နုဲင်ႏတခြိုꩻ၊ နုဲင်ႏဟံႏတူႏ)နုဲင်းနဝ်ꩻလွုမ်ꩻသွူ။ လိတ်ပအိုဝ်ႏအက္ခရာႏကို ကဟဲ့ꩻဒါႏဗီးယိုနဝ်ꩻ အဝ်ႏမန်းငဝ်း၊ မန်းလိတ်ဖြုံႏ "ဗျည်း"ကိုကြုဲင်ꩻထန်ႏလွဉ်ဒျာႏသွူ၊ မန်းကဟဲ့ꩻဒါႏ"ဗျည်း"ယိုလဲ့ မန်းငတ်းစဲတ်စဲတ်တမွေးတဝ်း၊ အဝ်ႏပါဠိကုဲင် "ဗျဉ္ဇန"ကိုကြုဲင်ꩻထန်ႏလွဉ်ဒျာႏသွူ၊ "ဗျဉ္ဇန်"ကရိုꩻဒါႏပါဠိငဝ်းကုဲင်ယို ပါဠိငဝ်းစဲတ်စဲတ်နဝ်ꩻ "ဗျဉ္ဇန"နုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ နဝ်ꩻတွော့ꩻ "ဗီး၊ ဗျည်း၊ ဗျဉ္ဇန်၊ ဗျဉ္ဇန"ငဝ်းယို (၄)ငွါနဝ်ꩻ အဓိပ္ပါယ်ႏဗွိုန်တဝင်ꩻသွူ၊ နဝ်ꩻတွော့ꩻ ပအိုဝ်ႏအနေႏ ကဟဲ့ꩻဗာႏဗီးနဝ်ꩻ အက္ခရာႏ(၃၃)ဖြုံႏယိုနဝ်ꩻ အွဉ်ႏနယ်ဖေႏဒါႏ အနက်အဓိပ္ပါယ်ႏတဲင် ဟဲ့ꩻဗာႏ"ဗီး"သွူ။
အွဉ်ႏနယ်အနက် အဓိပ္ပါယ်ႏနုဲင်းမုဲင်ꩻနဲးတဲင် လိုꩻကမဉ်ꩻဒါႏ "စင်ꩻဖါမောင်ႏ"ယို ဗီးမဉ်ႏတပါတဝ်း၊ မီႏတဲမ်းတွမ်ႏသရခြေင်ခြေင်လွုမ်ꩻနဝ်ꩻ "အင်ꩻအာအောင်ႏ၊ -င်ꩻ - ာ ေ- ာင်ႏ"တဲမ်းဗာႏနုဲင်းနဝ်ꩻတဲင် ကလိုႏဒါႏ "စင်ꩻဖါမောင်ႏ"ကရိုꩻဒါႏ လိုꩻတဖြာꩻအနမ်း (အနက်အဓိပ္ပါယ်ႏ)ယို တသေနွောင်ꩻတဝ်း၊ မီႏတွယ်ꩻတွမ်ႏ "စင်ꩻ-စဗီး"၊ "ဖါ-ဖဗီး"၊ "မောင်ႏ-မဗီး"နဝ်ꩻမꩻ ကလိုႏဒါႏ အနက်အဓိပ္ပါယ်ႏ စင်ꩻဖါမောင်ႏနမ်းယို သေနွောင်ꩻသွူ။ ပအိုဝ်ႏလိုꩻမျိုꩻ ကဒေါ့ꩻဒါႏငဝ်းနဝ်ꩻ ဗီး(၃၃)ဖြုံႏ တလိုႏတဝ်းလဲ့ သွဉ်လိတ်မန်း၊ သွဉ်လိတ်ပါဠိဖေႏကယိုꩻ၊ ဖေႏကလꩻ ရေႏနုဲင်းနဝ်ꩻတွော့ꩻ ပအိုဝ်ႏဗိးယိုလဲ့ ဗွိုန်မန်း၊ ဗွိုန်ပါဠိအတွိုင်ꩻ တဲႏ"က"ဗꩻ "အံ"အဝ်ႏ(၃၃)ဖြုံႏသွူ။ ဗီး(၃၃)ဖြုံႏအကို အဆုဲင်ꩻသွတ်ꩻတဖြုံႏ "အံ"နဝ်ꩻ အတွမ်ႏမုဲင်ကီ အွဉ်ႏဆင်းတဝင်ꩻတွော့ꩻ ဟဲ့ꩻငီꩻတဝင်ꩻ"အံ"ဗီးလဲ့"အ"နဝ်ꩻ ဗီးတမွေးတဝ်း၊ "အ"သရဒျာႏ၊ ကဟဲ့ꩻဗာႏဗီးနဝ်ꩻ မုဲင်ကီဒျာႏသွူ၊ မုဲင်ကီနဝ်ꩻ အုံဝွေꩻခြေင်ခြေင်တဒါႏတဝ်း၊ အုံပယ်ဗာႏ "အ၊ အိ၊ အု"သရယို(၃)ဖြုံႏမꩻ အငဝ်းထန်ႏနွောင်ꩻသွူ၊ မီႏအုံပယ် အ-လဲ့ ထွာအံ၊ မီႏအုံပယ် အိ-လဲ့ ထွာအိံ၊ မီႏအုံပယ် အု-လဲ့ ထွာအုံနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ၊ မီႏထွာပါဠိသရလဲ့ ထွာ"အံ၊ ဣံ၊ ဥံ"နုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။
အက္ခရာႏအဓိပ္ပါယ်ႏ
မွဉ်းဖျင်သရ(၁၆)ဖြုံႏ၊ ဗီး(၃၃)ဖြုံႏ ပေါင်ꩻဝင်ꩻ(၄၉)ဖြုံႏယိုနဝ်ꩻ အမဉ်ꩻဟဲ့ꩻငီꩻယင်းတဝင်ꩻ အက္ခရာႏသွူ၊ ယို(၄၉)ဖြုံႏ ကဟဲ့ꩻဗာႏအက္ခရာႏနဝ်ꩻ သရ(၁၆)ဖြုံႏယိုလဲ့နဝ်ꩻ၊ ဗီး(၃၃)ဖြုံႏယိုလဲ့နဝ်ꩻ မဲန်တဲမ်းနုဲင်းမုဲင်ꩻတဲမ်း၊ တဲမ်းအီပအိုဝ်ႏငဝ်း တွမ်ႏရိုꩻပုဲင်ႏ တဲမ်းအီခန်း လိတ်ပိဋကတ်သွံဘုံႏလဲ့ တလို့နွောင်ꩻတဝ်း၊ တကုဲင်နွောင်ꩻတဝ်းတဲင် ဟဲ့ꩻဗာႏ "အက္ခရာႏ"နဝ်ꩻသွူ။ အက္ခရာႏ-ကရိုꩻဒါႏငဝ်းယိုနဝ်ꩻ "အ"တငွါ၊ "ခရ"တငွါ၊ အတွမ်ႏခရ ပါဠိငဝ်း (၂)ငွါယို သဒ္ဒါႏနယ်ꩻအလꩻ ပေါင်ꩻစပ်အွဉ်ႏထွာငီꩻတဝင်ꩻ "အက္ခရာႏ"နုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။
ဝဂ် (ဝဂ္ဂ)အဓိပ္ပါယ်ႏ
မွဉ်းဖျင်ဗီး(၃၃)ဖြုံႏအကို တဲႏ"က-ရီး"ဗꩻလွေꩻ "မ"(၂၅)ဖြုံႏယိုနဝ်ꩻ အဝ်ႏပဉ်စုစု၊ ပဉ်ဗူႏဗူႏတဲင် ပါဠိဟဲ့ꩻ"ဝဂ္ဂ"၊ ပအိုဝ်ႏဟဲ့ꩻ "ဝဂ်အက္ခရာႏ"သွူ။ ပဉ်စုစု၊ ပဉ်ဗူႏဗူႏ-ကရိုꩻနဝ်ꩻ က၊ ခ၊ ဂ၊ ဃ၊ င-ယို(၅)ဖြုံႏနဝ်ꩻ "က"အဝ်ႏအထျꩻတဲင် ဟဲ့ꩻ"က-ဝဂ်"၊ (က-အစုအဗူႏ)သွူ၊ စ၊ ဆ၊ ဇ၊ ဈ၊ ဉ (၅)ဖြုံႏနဝ်ꩻ "စ"အဝ်ႏအထျꩻတဲင် ဟဲ့ꩻ"စ-ဝဂ်"(စ-အစုအဗူႏ)သွူ။ ဋ၊ ဌ၊ ဍ၊ ဎ၊ ဏ-ယို(၅)ဖြုံႏနဝ်ꩻ "ဋ"အဝ်ႏအထျꩻတဲင် ဟဲ့ꩻ"ဋ-ဝဂ်"၊ (ဋ-အစုအဗူႏ)သွူ၊ တ၊ ထ၊ ဒ၊ ဓ၊ န-ယို(၅)ဖြုံႏနဝ်ꩻ "တ"အဝ်ႏအထျꩻတဲင် ဟဲ့ꩻ"တ-၀ဂ်"(တ-အစုအဗူႏ)သွူ။ ပ၊ ဖ၊ ဗ၊ ဘ၊ မ-ယို(၅)ဖြုံႏနဝ်ꩻ "ပ"အဝ်ႏအထျꩻတဲင် ဟဲ့ꩻ"ပ-ဝဂ်"(ပ-အစုအဗူႏ)သွူ။
အဝဂ်(အဝဂ္ဂ)အဓိပ္ပါယ်ႏ
မွဉ်းဖျင်ဗီး(၃၃)ဖြုံႏအကို "ယ၊ ရ၊ လ၊ ဝ၊ သ၊ ဟ၊ ဠ၊ အံ"ယို(၈)ဖြုံႏနဝ်ꩻ အစုအဗူႏအဲဉ်ထဝ်း၊ အစုအဗူႏမွေးတဝ်း၊ တဖြုံႏစီႏတဖြုံႏစီႏ၊ ခွေခွေနာꩻနာꩻ ပငါပရာꩻဒျာႏတဲင် ဟဲ့ꩻ"အဝဂ္ဂ"(အစုအဗူႏမွေးတဝ်း)သွူ။
သရတွမ်ႏဗီးဥပမာႏ
မွဉ်းဖျင်အ-စတဲင် သရ(၁၆)ဖြုံႏနဝ်ꩻ အာႏကွိုꩻအုံနောင်တဝ်းဝင်ꩻ၊ နမ်းတွမ်ႏနမ်း အငဝ်းထန်ႏနွောင်ꩻဒျာႏတဲင် တွမ်ႏထီစွူထီကြောင်းနဝ်ꩻ ဗွိုန်တဝင်ꩻ၊ တနယ်ꩻ- တွမ်ႏပိတ်ဗွာပိတ်ကြောင်းနဝ်ꩻ ဗွိုန်တဝင်ꩻသွူ။ က-စတဲင် ဗီး(၃၃)ဖြုံႏနဝ်ꩻ ဝွေꩻအငဝ်းနဝ်ꩻ ဝွေꩻအငဝ်းတွမ်ႏ ဝွေꩻအငဝ်းဒျာႏနဝ်ꩻ အဝ်ႏထဝမဲ့ထဲင်း၊ ထတစူပတဲတ်ꩻလွုမ်ꩻတဲင် သရမီႏတပါတဝ်း၊ ဝွေꩻအငဝ်းခြေင်ခြေင်လွုမ်ꩻနဝ်ꩻ ထန်ႏလꩻနွောင်ꩻတဝ်းဖြောင်းသွူ၊ ဗီးနဝ်ꩻ ပေါင်ꩻစပ်တွမ်ႏသရမꩻ အငဝ်းထန်ႏနွောင်ꩻသွူ။ မီႏပေါင်ꩻစပ်တွမ်ႏ သရငဝ်းဒွေါင်ႏ ရဿသရလဲ့ အငဝ်းအဝ်ႏငီꩻတဝင်ꩻ မဲ့တထဲင်း၊ စူတပတဲတ်ꩻခိန်ႏသွူ၊ မီႏပေါင်ꩻစပ်တွမ်ႏ သရငဝ်းဆွာꩻ ဒီဃသရလဲ့ အငဝ်းအဝ်ႏငီꩻတဝင်ꩻ မဲ့နီထဲင်း၊ စူနီပတဲတ်ꩻသွူ။ ဗီးနဝ်ꩻ နမ်းတွမ်ႏနမ်း အငဝ်းတထန်ႏနွောင်ꩻတဝ်းဖြောင်း၊ ပေါင်ꩻစပ်တွမ်ႏသရမမꩻ အငဝ်းထန်ႏနွောင်ꩻလဲ့ ဗီးပါမꩻ သေနွောင်ꩻအနက်အဓိပ္ပါယ်ႏတဲင် ဗီးနဝ်ꩻ တွမ်ႏတသီႏရောင်ႏစွုမ်ႏနဝ်ꩻ ဗွိုန်တဝင်ꩻသွူ။ ထီဗွာထီကြောင်းကိုနဝ်ꩻ သော့ꩻတသီႏတမုဲင်ꩻရောင်ႏလဲ့ တသီႏထမုဲင်ꩻရောင်ႏပေါႏ၊ ပိတ်ဗွာပိတ်ကြောင်းသီးယို စိုမ်ႏတသီႏထမုဲင်ꩻရောင်ႏလဲ့ အရောင်ႏထမုဲင်ꩻပေါႏလွဉ်အတွိုင်ꩻ သရ-အက္ခရာႏအလောင်းယို ပေါင်ꩻစပ်အွဉ်ႏငီꩻဝင်ꩻ တွမ်ႏဗီးထမုဲင်ꩻလဲ့ ဗီးထမုဲင်ꩻငဝ်း ပေါႏလွဉ်သွူ။
ယိုဖုံႏနဝ်ꩻ လိုꩻတွိုင်ꩻစွုမ်ႏဖြာꩻ သေနာႏထွိုက်၊ သေနာႏသင်ꩻ၊ လိတ်၊ သရ၊ ဗီး၊ အက္ခရာႏ၊ ဝဂ်၊ အဝဂ်အကျောင်ꩻခရာႏသွူ။[၁]
အာႏကွိုꩻ
မွဉ်းဖျင်- ↑ ခွန်ကုဝေ-မုဲင်းကောင်၊ လိတ်လုဲင်ꩻဥယျာဉ်ႏ အမုဲင်-၉