ဟိမဝန္တာႏကောင်ရွေꩻ
ဟိမဝန္တာႏကောင်ရွေꩻ (အိန်းကလေတ်: Himalayas) ဟိမဝွန်ႏတာႏကောင်ရွေꩻနဝ်ꩻ ထွာဒျာႏ အာသျတွိုက်ကို ကအဝ်ႏဒါႏ ကောင်ရွေꩻတဗာႏဒျာႏတဲင် အဝ်ႏတယ်ႏဒျာႏ အေင်ဒိယခမ်းထီအခဝ်ထင်ꩻ ဗꩻဆွိုက်လွေꩻစွဉ်ႏ ခယ်ႏခမ်းထီ တိဗဲတ်ခမ်းဒေႏသကောင်ရွေꩻထျꩻသွူ။ "ဟိမဝန္တာႏ" ကရိုꩻနဝ်ꩻ အဓိပ္ပာယ်ႏလꩻ "ဝဆွော့ꩻဖုံႏခမ်းဌာနေ" နုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။[၁] ဟိမဝန္တာႏကောင်ရွေꩻနဝ်ꩻ ကမ္ဘာႏလောင်း ထွာအထိုသွတ်ꩻ ကောင်ရွေꩻဒျာႏသွူ။ ကမ္ဘာႏလောင်း အထိုသွတ်ꩻကောင် နုဲင်းဒါႏ ကောင်အေဝရဲစ် ပေ ၂၉၀၀၀ (မီတာ ၈၀၀၀)မာꩻကီ ကောင်တန်ထိုဖုံႏလဲ့ အဝ်ႏပါသော့ꩻ ဟိမဝန္တာႏကောင်ရွေꩻကိုသွူ။ ဟိမဝန္တာႏကောင်ရွေꩻနဝ်ꩻ အဝ်ႏဒျာႏ ထိုထဲင်းပင်ႏလယ်ႏထီခိုႏဆꩻကီ ပေခြွဉ်း ၂၉၀၂၈ ပေကိုသွူ။[၂]
| ဟိမဝန္တာႏကောင်ရွေꩻ | |
|---|---|
 The arc of the Himalayas (also Hindu Kush and Karakorams) showing the eight-thousanders (in red); Indo-Gangetic Plain; Tibetan plateau; rivers Indus, Ganges, and Yarlung Tsangpo-Brahmaputra; and the two anchors of the range (in yellow) | |
| အထိုသွတ်ꩻအမုဲင် | |
| ကောင်ရွေꩻ | ကောင်အေဝရဲစ် (ခယ်ႏခမ်း တောမ်ႏ နီပေါခမ်း) |
| အထို | ၈,၈၄၈.၈၆ m (၂၉,၀၃၁.၇ ft) |
| ကိုဩဒိနိတ် | |
| အတဲက်အဗျာႏ | |
| အနားဆွာꩻ | ၂,၄၀၀ km (၁,၅၀၀ mi) |
| ဟံႏပထဝီႏ | |
 Mount Everest and surrounding peaks as seen from the north-northwest over the Tibetan Plateau. Four eight-thousanders can be seen, Makalu (8,462 m), Everest (8,848 m), Cho Oyu (8,201 m), and Lhotse (8,516 m).
| |
| ခမ်းထီဖုံႏ | Sovereignty in the Kashmir region is disputed by China, India, and Pakistan. |
| ဘူမိဗေဒ | |
| Orogeny | en:Alpine orogeny |
| လုံးယာႏသက်တန်ꩻ | တောမ်ႏ တယ်ႏ ကလꩻလဲဉ်းနေင်ႏသန်းပေါင်ꩻ ၁၄၅ ဗꩻ ၆၆ သန်း (Cretaceous)-ဗꩻ- ကလꩻလဲဉ်းနေင်ႏသန်းပေါင်ꩻ ၆၆ ဗꩻ ယိုခါ(Cenozoic) |
ကမ္ဘာႏလောင်း မိဉ်ꩻကတန်ဒါႏ ဟိမဝန္တာႏကောင်ရွေꩻယို တွို့ꩻကွဉ်ႏအဆွာꩻအဝ်ႏ ၁၅၀၀ မဲင်ႏတဲင် အဝ်ႏတတွာလွေꩻ အာဖရိကတွိုက်ထင်ꩻကို ကအဝ်ႏဒါႏ တောမ်ႏအပါလေဆျန်ကောင်ရွေꩻ ရပ်နဝ်ꩻလုမ်ꩻသွူ။ ကောင်ရွေꩻအလုဲင်းနဝ်ꩻ အဝ်ႏ မဲင်ႏ ၁၅၀- ၂၀၀ ရပ်လုမ်ꩻတဲင် တလုဲင်းထွꩻတဝ်း အာဖရိကတွိုက်နဝ်ကို ကအဝ်ႏဒါႏ အိဉ်ဒီးကောင် သွူ။ ကွဲႏတွော့ꩻ အထိုနဝ်ꩻ ကမ္ဘာႏလောင်း ကအဝ်ႏဒါႏ ကောင်ဖုံႏကားကအဝ်ႏ လို့လို့နဝ်ꩻ တထိုထွꩻတဝ်း ဟိမဝန္တာႏကောင်ရွေꩻ ယိုသွူ။ ကောပ်ပွိုး အထိုမွေးနုဲင်းယိုတဲင် မိဉ်ꩻတန်တင်ႏသျာꩻဗာႏနဝ်ꩻသွူ။ ဟိမဝန္တာႏကောင်ရွေꩻကို ကောင်ဖုံႏ အဝ်ႏ ၄၀ လွို ၅၀ ရပ်တဲင် အဖွိုႏသွတ်ꩻ ကောင်နာငါမိဉ်ႏတဲ့ အထိုအဝ်ႏလဲဉ်း ပေပေါင်ꩻ ၂၃၀၀၀ သွူ။ အထိုကအဝ်ႏဒါႏ ပေခြွဉ်း ၂၉ဝဝဝ ပေ မွေးတဝ်းလဲ့ ၅၁/၂ မဲင်ႏ လွို ကအဝ်ႏဒါႏ ကောင်အေဝရဲစ် ကောင်နာနဝ်ꩻ ကမ္ဘာႏလောင်း ထွာအထိုသွတ်ꩻ ကောင်နဝ်ꩻသွူ။ ဒုတိယအထိုသွတ်ꩻကောင်နဝ်ꩻ အဝ်ႏဒျာႏ ကောင်အေဝရဲစ်ဖဲ့ꩻကွဉ်ႏ မဲင်ႏ ၁၀၀ ရပ်အကို အထိုကအဝ်ႏဒါႏ ၂၈၁၄၆ ပေ ကောင်ကန်ဆိဉ်စျန်းဂါး ဒျာႏသွူ။
ဟိမဝန္တာႏကောင်ရွေꩻတန်ယိုနဝ်ꩻ အမာꩻယပ်ꩻခုဲင်ႏထွာအီ လိုꩻသီးအလွေꩻအသဲင်ꩻချာငါတာႏလုမ်ꩻ တကာႏတဝ်း။ ကအဝ်ႏဒါႏ ဖဲ့ꩻနဝ်ဖဲ့ꩻ ကမာꩻလွဉ်ဒါႏ တလီꩻတောမ်ႏထီလူးထီတအွိုဖုံႏယို အဝ်ႏရဲးဆွုမ်ႏခါꩻတဲင် ကောင်ရွေꩻအခဝ်နဝ်နဝ်ꩻ တနေင်ႏယို လꩻနွောင်ꩻ ခမ်းလော့ခမ်းကွုန်ꩻ (မိုးရေချိန်လက်မ) ၉၀၀ လွိုလဲ့ အခဝ်ထင်ꩻ တလီꩻတဖြွဉ်လꩻတဝ်းဒါႏ တိဗဲတ်(ခယ်ႏခမ်း) ထာꩻပူႏထိုရပ်ဖုံႏနဝ်ꩻ ခမ်းခေါင်ႏမွေးနဝ်ꩻသွူ။ ကောင်ရွေꩻအကို ကောင်ဖုံႏအထိုနဝ်ꩻ အဝ်ႏအစားစားတဲင် ဟိမဝန္တာႏတခြာတန်ကောင်ခြာလဲ့ ရာႏသီႏဥတု၊ ထာꩻမွူးထာꩻပေႏ သေင်ႏဝါႏဖုံႏ အဝ်ႏအစွိုးစွိုူးနဝ်ꩻသွူ။ တယ်ႏဟံႏကောင်ခင်ႏထျꩻ ဗꩻလွေꩻအထို ပေ ၅၀၀၀ ခါႏ ဒေႏသဖုံႏနဝ်ꩻ ခမ်းခါခိင်ႏသိဉ်စိုႏ ခမ်းသဲင်ခိင်ႏ အလာႏကလွꩻဒါႏ ဝါႏတမျိုꩻ အဝ်ႏဒေါ့ꩻသော့ꩻအာတဲင် ထွာစွဉ်ႏ ဝါႏတခြာတန်နဝ်ꩻမꩻ မွူးရောင်ႏအီႏဖြွဉ်ဗာႏ လဲင်ꩻတယိုꩻနေးဒုမ်သွူ။ ကောင်ရွေꩻအခဝ်နဝ်ꩻ ဗꩻပေ ၅၀၀၀ လောင်း ကောင်ဖုဲင်ႏဖုံႏယို သျင်ꩻထိုꩻမုဲင်းထိုꩻသွူ တခြာတဲင် အဝ်ႏဆို့ꩻသော့ꩻအာမွေး နေင်းမွူးဖုံႏသွူ။
ဝေင်ꩻဒါစီလိဉ်ထျꩻတောမ်ႏ ဗွော့ꩻရာꩻအသောင်အရင်ꩻထျꩻနဝ်ꩻ ထွာဒျာႏ အယံသွတ်ႏ နေင်းသဲင်ယံဖုံႏ ကထန်ႏဒါႏ ဒေႏသဒျာႏသွူ။ ဗꩻတွိုႏ ပေ ၆၀၀၀ အထို ကောင်ရွေꩻဖုဲင်း ဒေႏသဖုံႏနဝ်ꩻတဲ့ အဝ်ႏဆို့ꩻရုဲင်ဒျာႏ ဗွူတောမ်ႏ ခေါက်ခယ်ႏ(ပြောင်ႏ)ဖုံႏတဲင် ကထိုꩻထဲင်းဒါႏယိုခြာဖုံႏနဝ်ꩻ အဝ်ႏဆို့ꩻရုဲင်ဒျာႏ ဗွူကလာꩻတောမ်ႏ ဘာလီ ဖုံႏသွူ။ အထို ပေ ၉၀၀၀ လွို ဒေႏသနဝ်ꩻတဲ့ အလာႏစူသေင်ႏငိုဖုံႏ အဝ်ႏဒွေါ့ꩻသွူ။ တွိုႏအထို ပေ ၁၂၀၀၀ လွို အရပ်နဝ်ꩻ ထာꩻခွꩻလွဉ်ꩻငါႏထာꩻတဲင် သေင်ႏငိုဖုံႏငါတဲ့ တဒွေါ့ꩻနွောင်ꩻတဝ်းဒုမ်တဲင် အဝ်ႏဗွော့ꩻဒျာႏ ထာꩻအီႏထာꩻလုံꩻတခြာဖုံႏလုမ်ꩻသွူ။
ဟိမဝန္တာႏကောင်ရွေꩻခြောင်ႏနဝ်ꩻ အဝ်ႏထီႏပါနွောင်ꩻ ထာꩻလျားတုံး(အပူပိုင်း)၊ အခွꩻအလျားမဲဉ်ႏတုံး(သမပိုင်း)၊ ထာꩻခွꩻတုံး(အအေးပိုင်း)ဖုံႏကို ကအဝ်ႏအုံဒါႏ ထာꩻသားတရိစ္ဆာန်ႏဖုံႏသွူ။ အခဝ်ပေါင်းထိုခြာနဝ်ꩻ ကေ၊ ကေသေင်ႏ၊ ရျꩻ(ကြံ့)၊ ဆင်၊ တားမိဉ်း(ထာꩻသားပီ ပနားမီꩻ)၊ ထံ၊ ခီ၊ ယာꩻဝကောင်၊ ယာꩻတခြာ၊ ယို့တောမ်ႏ စာႏမရီႏ(ဖိုးမီꩻ ဖိုးခွိုꩻ ထာꩻသားဝခြာတမျိုꩻ) စတဲင်ငဖုံႏ အဝ်ႏအုံလွသွူ။ တွိုႏပေ ၁၆၀၀၀ မာꩻကီနဝ်ꩻတဲ့ ထွာဝတဆမ်ꩻဖုံႏ အဝ်ႏဒို့ꩻတခြို့ခါꩻဒျာႏသေႏသေႏတဲင် အဝ်ႏဒျာႏ ထီဝကောင်၊ ထီဝခြောင် ဖုံႏလုမ်ꩻသွူ။ ကောပ်ပွိုး ထီဝ ဝဆွော့ꩻဖုံႏ အဝ်ႏတနေင်ႏလွုမ်းတဲင် ကောင်ရွေꩻယိုနဝ်ꩻ အဝ်ႏဟဲ့ꩻဖန်ဗာႏ ဟိမဝန္တာႏကောင်ရွေꩻ နုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ "ဟိမဝန္တာႏ"ကရိုꩻဒါႏ အမိဉ်ꩻငဝ်းငွါယိုနဝ်ꩻ အဝ်ႏဒျာႏ သက္ကတဘာႏသာႏဘကိုလွဉ်တဲင် အဓိပ္ပာယ်ႏလꩻ "ထီဝတဆမ်ꩻဖုံႏ ကအဝ်ႏဒို့ꩻဗိဉ်ႏတခြို့သေႏသေႏဒါႏဒေႏသ" နုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ ကောပ်ပွိုး ထာꩻအံႏဖြာႏခရာႏ ကအဝ်ႏအာဒါႏ ဟိမဝန္တာႏကောင်ရွေꩻတန်ယိုနဝ်ꩻ ဟေင်ဒူ(အေင်ဒိယ)လိုꩻမျိုꩻသီး အဝ်ႏယွုမ်းအံႏ ယိုခြာနဝ်ꩻ ထွာဒျာႏ ဗွေႏဖရာꩻသီး ကစံႏစာꩻဒါႏခင်ႏလမ်း ယူႏထင်းရိုႏသေႏနုဲင်းနဝ်ꩻတဲင် တနေင်ႏတလဲင်ႏ အဝ်ႏထင်ႏပူႏဇောႏရိုႏသေႏလွနဝ်ꩻသွူ။[၃]
အာႏကွိုꩻ
မွဉ်းဖျင်- ↑ Definition။ dictionary.com။ 2009-04-17 ကို ထွားစဲစ်ချာထွူလဲဉ်း။
- ↑ the key collection စာကြည့်တိုက်စာစဉ်(၁၂၄) ဒလိုင်လားမား၊ ၂၀၁၈၊ အောက်တိုဘာလ၊ စာ-၄၂
- ↑ မြန်မာ့စွယ်စုံကျမ်း၊ အတွဲ(၁၃)