အာႏ

ရူပဗေဒ ဘာႏသာႏအကို  အာႏ (အိန်းကလေတ်: Force) ကရိုꩻနောဝ်ꩻ ဒြပ်တခြိုꩻတဗာႏ ရုဲင်ꩻတသွိုးပြောင်ꩻလုဲင်ႏအာႏ ကထွာအီဒါႏ အမွိုင်အာႏ ရိုꩻတဲင် အဓိပ္ပါယ်ႏစေဖွင်ꩻခါꩻနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။ ကွပ်နဝ်ꩻမꩻတဲင် မိဥ်ႏထွို့ꩻငင်ႏ မိဥ်ႏနွန်ႏ တခြိုꩻဝတ္ထုတစွိုးစွိုးယို တခြိုꩻဝတ္ထုအလောင်း ကထဲ့လူႏလုဲင်ႏလွဉ်နဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻ "အာႏ" နဝ်ꩻသွူ။

Force
Forces can be described as a push or pull on an object. They can be due to phenomena such as gravity, magnetism, or anything that might cause a mass to accelerate.
ယေဘုယျ သင်္ကေတ	${\vec {F}}$, F, F
SI ယူနစ်	newton (N)
ယူနစ်အလင်ဖုံႏ	dyne, pound-force, poundal, kip, kilopond
SI အခေႏခံႏ ယူနစ်ဖုံႏ	kg·m/s2
SI ဒုဲင်မဲဉ်းသိဉ်း	wikidata
Derivations from other quantities	F = ma (formerly P = mf)

ဥပမာႏ အရီးစအာႏ(Initial Force) တအဝ်ႏတဝ်း ဘော်လုံးတဖြုံႏယို မိဥ်ႏတပတ်ꩻနဝ်ꩻ အာႏတစွိုး ရုဲင်ꩻတသွိုးထွာလွဉ်တဲင် ကမာꩻလွေꩻငါထိုꩻ ဘော်လုံးယို ထွာအီ ဘော်လုံးအမွိုင်ပြောင်ꩻလုဲင်ႏနှုန်ꩻ (acceleration) တဲင် အာႏတစွိုးထဲ့လွေꩻလူး ဘော်လုံးအလောင်း နဝ်ꩻသွူ။

ကထွူႏဒါႏ ကဖွီဒါႏ အလေꩻခိဥ်ႏ ယိုတဲ့ "အာႏ"တစွိုး၊ ထာꩻဒါ(Floor) ကပင်ႏထင်ႏယိုတဲ့ "အာႏ"တစွိုး နေနေတဲင် တခြိုꩻဝတ္ထုတစားစား ကအောဝ်ႏဒင်ႏစွူစွူ(ဥပမာႏ ပဲဥ်ဒါ) ထာꩻဒါလောင်းယို "ထဲ့ဒင်ႏလင်ꩻလူးအာႏ" တောမ်ႏ "ပင်ႏထင်ႏကီအာႏ" အာႏနီစား ပမာဏတတွာတွာလို့ဝါင်ꩻမꩻ ယားကေႏချာငါလို့ဝါင်ꩻတဲင် တခြိုꩻဝတ္ထု အောဝ်ႏစွူစွူဗာႏထာꩻနောဝ်ꩻသွူ။

တဲက်ထာအီ အာႏအတာႏ SI ယူနိစ်အကို ဖန်ဟဲ့ꩻ နျူတန် (Newton) တဲင် တဲမ်းအီနေးသင်္ကေတ (F) နောဝ်ꩻသွူ။ 1N ယို တတွာညီႏတောမ်ႏ 1kgm/s2 နောဝ်ꩻသွူ။

နယူတန် ဒုတိယနိယာမ (Newton's second law) အလꩻ တခြိုꩻဝတ္ထုတဗာႏအလောင်း ကအဝ်ႏထဲ့လူးဒါႏ "အာႏ" ကားကအောဝ်ႏ ပေါင်ꩻစုလို့လို့နောဝ်ꩻ ညီႏတတွာတောမ်ႏ အခိန်ႏတွိုင်ꩻကအဝ်ႏပြောင်ꩻလုဲင်ႏဒါႏ "အဟုန်ႏ" Momentum နောဝ်ꩻသွူ။ တခြိုꩻဝတ္ထုတဗာႏ ဒြပ်ထု မိဥ်ႏတပြောင်ꩻလုဲင်ႏတောဝ်းနောဝ်ꩻ နယူတန်ဒုတိယနိယာမ ဥပဒေႏသအလꩻ တခြိုꩻဝတ္ထုအမွိုင်ဟုန်ႏ (အရှိန် =Acceleration)ယို အချိုꩻတန်ႏဖိုꩻထဲ့ꩻစွဥ်ႏတောမ်ႏ အာႏကအောဝ်ႏဒင်ႏလူး တခြိုꩻနောဝ်ꩻတဗာႏ အလောင်းတဲင် တောမ်ႏဒြပ်ထုနောဝ်ꩻတဲ အချိုꩻတန်ႏဖိုꩻထွာတဗန်ႏလူးလို့ဝါင်ꩻနောဝ်ꩻသွူ။

F→=ma→

"အာႏ" ယိုအခေႏခံႏ အထျꩻအရင်ꩻအလꩻ ခွဲꩻချာꩻနွောင်ꩻ (၂)စွိုးသွူ။ ဥပမာႏ မိဥ်ႏထွို့ꩻငင်ႏ သပရေင် (Spring) တဲ့နောဝ်ꩻ၊ မိဥ်ႏနွန်ႏလောနွန်ႏစားတဆွိုင်ꩻတဲ့နောဝ်ꩻ၊ မိဥ်ႏတပတ်ꩻဘော်လုံးတဖြုံႏတဲ့နောဝ်ꩻ မူလကအောဝ်ႏအတွိုင်ꩻကုဲင်ထိုꩻတဲင် ရုဲင်ꩻတသွိုးမှုတဗာႏ ထွာလွဥ်နောဝ်ꩻသွူ။ "အာႏ" အစားနောဝ်ꩻနောဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻ (ပွိုင်းဝွို့သွုပ်တွယ်ꩻအာႏ Contact Forces) နောဝ်ꩻသွူ။ အခေႏအနေႏယိုစားနောဝ်ꩻ တခြိုꩻဝတ္ထု တဗာႏတောမ်ႏတဗာႏ ရုတ်ပွိုင်အလꩻ ပွိုင်းဝွို့မှုအောဝ်ႏသွူ။ "အာႏ" ထဲင်းတစားနောဝ်ꩻရုတ်ပွိုင်အလꩻ ခွောင်းဝွို့မှု အဲဥ်ထောဝ်း ကာႏလွဥ် ထာꩻခြေင်နယ်ႏ (လေဟာနယ် empty space)တဲင် ကအောဝ်ႏဒင်ႏလွဥ်အာႏစားနောဝ်ꩻသွူ။ အာႏအစားနောဝ်ꩻနောဝ်ꩻဟဲ့ꩻ အာႏစက်ဝွိုင်ꩻကွင်ꩻ ( Field Forces မိဥ်ႏတမွေးတောဝ်းတဲ့ အခေႏခံႏအာႏ(Fundamental Forces) ဟဲ့ꩻနုဲင်းနောဝ်ꩻတဲင် အောဝ်ႏ (၄) စားနောဝ်ꩻသွူ။

အခေႏခံႏအာႏဖုံႏ

လောက(universe)အကို ကအဝ်ႏဒါႏ အခေႏခံႏအာႏ (Fundamental Forces) ကရိုꩻနောဝ်ꩻ အခေႏခံႏထဲ့ဒင်ႏလူးဖုံႏတွော့ꩻ ကထွာလွဥ်ဒါႏ အာႏ ဖုံႏနောဝ်ꩻသွူ။ အခေႏခံႏအာႏ အောဝ်ႏ (၄) စွိုးတဲင် ဆလယိုအတွိုင်ꩻသွူ -

• (၁) ဒြပ်ထွို့ꩻငင်ႏအာႏ / ဟံႏထွို့ꩻငင်ႏအာႏ (gravity force)
• (၂) တျာႏမေႏထွို့ꩻငင်ႏပသီႏအာႏ(electromagnetic force)
• (၃) နျူကလီးယားအာႏ ပနဲဥ်ႏစား(weak nuclear force)
• (၄) နျူကလီးယားအာႏ သန်တလာစား (stron nuclear force)

နယူတန်ကဗွောင်ဖော်ႏထန်ႏသေꩻခါꩻ ရုဲင်ꩻတသွိုးမှုဆဲင်ႏရာꩻနိယာမ

ခမ်ႏဖာႏကျော်ႏ ရူပဗေဒပညာႏသျင်ႏ သာအုဲင်သဲစ်နယူတန် (ဆာအိုက်ဆက် နယူတန် (Sir Isaac Newton) (၁၆၄၃ ဇန္နဝါရီလ ၄ - ၁၇၂၇ မတ်လ ၃၁)) ဗွောင်ဖော်ႏထန်ႏသေꩻခါꩻ ရုဲင်တသွိုး ထိုꩻချာငါမှု ဆဲင်ႏရာꩻ နိယာမ ၃ စွိုးသွူ။ တခြိုꩻဝတ္ထုသီး ကရုဲင်ꩻတသွိုး ကထိုꩻချာငါထာꩻဖုင်ႏယို ယေဘုယျအလꩻ လွောက်နာႏလွေꩻ နိယာမယိုဖုင်ႏသွူ။ နယူတန်နိယာမ ၃ စွိုးနောဝ်ꩻ နုဲင်းဆလယိုအတွိုင်ꩻသွူ ။

နယူတန်ကဗွောင်ꩻဖော်ႏထန်ႏခါꩻ ရုဲင်တသွိုးမှု ပထမနိယာမ

{{နွို့ထွားပါ - အီနားသျှား Inertia}}

နယူတန် ကဒေါ့ꩻခါꩻ ရုဲင်ꩻတသွိုးမှုဆဲင်ႏရာꩻ ပထမနိယာမရိုꩻ " အာႏအထန်ႏမိဥ်ႏတထဲ့လူးတောဝ်းနောဝ်ꩻ ကအောဝ်ႏစွူစွူဒါႏတခြိုꩻဝတ္ထုတစားစားယို အောဝ်ႏအုံစွူစွူဒျာႏတဲင် ကအောဝ်ႏရုဲင်ꩻတသွိုးလွေချာငါဒါႏ တခြိုꩻဝတ္ထုနောဝ်ꩻတဲ့ ရုဲင်ꩻတသွိုးလွေꩻချာငါတသေႏသေႏဒျာႏ" ရိုꩻနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။ မိဥ်ႏဖော်ႏအွဥ်ႏနယ်တောမ်ႏ သင်္ချာနယ်ꩻအလꩻ နုဲင်း ဆလယိုအတွိုင်ꩻသွူ။

$\sum \mathbf {F} =0\;\Leftrightarrow \;{\frac {\mathrm {d} \mathbf {v} }{\mathrm {d} t}}=0.$

F = ma

ကအောဝ်ႏလွေꩻငါဒါႏ ကာꩻ ၊ သုဲင်ကယ်၊ ရထာꩻ တစ်စွိုးစွိုးအလောင်း အာႏအထန်ႏမိဥ်ႏတထဲ့ဒင်ႏလွဥ်လူးတောဝ်းနောဝ်ꩻ တအုံဆွိုးတောဝ်း လွေꩻငါထဲင်းမတ်မတ် တသေႏသေႏနောဝ်ꩻသွူ။ ကွယ်ႏတွော့ꩻ ကာႏ သုဲင်ကယ် ရထာꩻဖေႏကလွေꩻငါအတာႏ မေႏဆာႏတာႏ နမ်းမန်ꩻဓါတ်ထီ မိဥ်ႏမွေးတောဝ်း ယံကတွူႏတရန်တကာႏနွောင်ꩻအီ တဖူꩻ၊ တလီꩻထု၊ ထီထု စားနောဝ်ꩻဖုင်ႏအတာႏ အောဝ်ႏလိုႏနေက ကသွုံꩻနွောင်ꩻအီ စွန်ꩻထီအာႏတစွိုးစွိုး နောဝ်ꩻသွူ။ အာႏကာႏသယာဥ် ၊ ဂြိုဟ်ႏတုဖုင်ႏ ကအောဝ်ႏလွေꩻဒါႏ အာႏကာႏသအကိုနောဝ်ꩻ တလီꩻထု တအဲဥ်ထောဝ်းတဲင် ပွစ်တလူႏအာႏတအောဝ်ႏတောဝ်းနောဝ်ꩻမꩻ သွုံꩻအီစွန်ꩻထီအာႏတစွိုးစွိုး တလိုႏတောဝ်းသွူ။ အာႏကာႏသအကို မိဥ်ႏမိဥ်ချာႏခြိတဖူꩻ ၊ မိဥ်ႏမိဥ်အွဥ်ႏအုံယွိုတ်ꩻတာႏအောဝ်ႏမꩻ သွုံꩻဗာႏစွန်ꩻထီအာႏနောဝ်ꩻသွူ။

ရုဲင်ꩻတသွိုးမှုဆဲင်ႏရာꩻ နယူတန်ဒုတိယနိယာမ

နယူတန် ကဗွောင်ꩻဖော်ႏခါꩻ ရုဲင်ꩻတသွိုးမှုဆဲင်ႏရာꩻ ဒုတိယနိယာမနောဝ်ꩻ " တခြိုꩻဝတ္ထုတဗာႏ အမွိုင် (acceleration) ပြောင်ꩻလုဲင်ႏနှုန်ꩻယို ဒါရဲက်အချိုꩻ (direct proportion) ထွာလွေꩻတောမ်ႏ အာႏကားကအောဝ်ႏစုပေါင်ꩻထဲ့လူးတဲင် အချိုꩻထွာတဗန်ႏ (Inverse proportion)တောမ်ႏ တခြိုꩻဝတ္ထုဒြပ်ထု" ရိုꩻခါꩻနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။

$\mathbf {F} ={\frac {\mathrm {d} \mathbf {p} }{\mathrm {d} t}}={\frac {\mathrm {d} (m\mathbf {v} )}{\mathrm {d} t}}.$

ခေတ်တသာ မော်တော်ကာꩻဖုင်ႏနမ်းခြုံယို ကမာꩻသေꩻခါꩻတောမ်ႏ သတ္တုဗွိုလွိုးဖုင်ႏနောဝ်ꩻ ကာꩻမိဥ်ႏထွာစွော့ꩻ(accident)တစွိုးစွိုး မိဥ်ႏဒုတ် မိဥ်ႏတလောႏစိန်ႏစွော့ꩻထာꩻခိန်ႏ ကာꩻနမ်းခြုံဖေႏကရွုပ်ꩻ ဖေႏကတရွတ်ꩻ ဖေႏကတိုပ်ထိုꩻအတာႏ ကမာꩻသေꩻခါꩻယို ထူႏသွုံꩻခါꩻ နယူတန်ဒုတိယနိယာမနောဝ်ꩻသွူ။ ညီႏမျှတရျားမှုအလꩻ အမွိုင်ပြောင်ꩻလုဲင်ႏနှုန်ꩻယို အချိုꩻထဲ့တတွာတောမ်ႏ အာႏကထဲ့ဒင်ႏလူးတဲင် တလောႏဒုတ် ကခွိုင်းဗာႏဝါင်ꩻခိန်ႏ မိဥ်ႏထွို့ꩻငင်ႏဆွာꩻနွောင်ꩻအာႏနောဝ်ꩻ အမွိုင်ပြောင်ꩻနှုန်ꩻဆေ့ꩻထိုꩻတဲင် ခွိုင်းဆာဗာႏမှုတဲ့ ဆေ့ꩻယွမ်ꩻထိုꩻနောဝ်ꩻသွူ။ ကထီႏစဲင်းနွောင်ꩻ ဥပမာႏထဲင်းတဗာႏနောဝ်ꩻ လိုꩻတဖြာꩻ ကတကျောက်ꩻလင်ꩻ ကထဲ့လင်ꩻ လမ်းတွိုက်ထိုလောင်းခိန်ႏ ဟမ်ႏလောင်းကအောဝ်ႏဒါႏ ကယ်ႏကူႏညီႏရေꩻသားဖုင်ႏ ဒွူႏဆွမ်ꩻဆွုမ်ႏတောမ်ႏ ပဲက် နောဝ်ꩻသွူ။ အောဝ်ႏအထိုမိဥ်ႏထဲ့လူးစွဥ်ႏတရွဥ်း ဟမ်ႏလောင်းနောဝ်ꩻ အမွိုင်အာႏ အာငါႏတဲင် ခွိုင်းဆာမှုတဲ့သန်နောဝ်ꩻသွူ။ ကွယ်ႏတွော့ꩻ မိဥ်ႏဆွမ်ꩻထူႏတောမ်ႏ ပဲက် တဒါဒွိုန် သိုဖာ ဖုင်ႏနောဝ်ꩻ မာꩻယွမ်ꩻထိုꩻ အမွိုင်ပြောင်ꩻနှုန်ꩻတဲင် ခွိုင်းဆာမှုလဲ့ ယွမ်လင်ꩻထိုꩻဗာႏနောဝ်ꩻသွူ။

နယူတန်ကဗွောင်ဖော်ႏထန်ႏခါꩻ ရုဲင်ꩻတသွိုးထိုꩻချာငါမှုဆဲင်ႏရာꩻ တတိယနိယာမ

ရုဲင်ꩻတသွိုးမှုဆဲင်ႏရာꩻ နယူတန်တတိယနိယာမ နောဝ်ꩻ " တခြိုꩻဝတ္ထုနီစား ကထဲ့ဒင်ႏလူးအာႏတောမ်ႏ ကနွန်ႏချာငါလို့ဝါင်ꩻအာႏယို ညီႏတရျားလို့ဝါင်ꩻ" ရိုꩻနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။

F_A = −F_B

အွဥ်ႏထွော့ချက်(Constraint or Limited)

ရုဲင်ꩻတသွိုးမှု ထိုꩻလွေꩻချာငါဆဲင်ႏရာꩻ နယူတန်နိယာမဖိုင်ႏယို တဲက်ထာအီတခြိုꩻဝတ္ထုအဲဥ်းအာအာအတာႏသွုံꩻအီလꩻရိုꩻကီလဲ့ အွဥ်ႏထွော့ချက် အပေ့ꩻအရဲဖုင်ႏလဲ့ အောဝ်ႏကနေနေနောဝ်ꩻသွူ။ တခြိုꩻဝတ္ထုပေႏထဲင်း အဲစ်တမ်ဖုင်ႏ တောမ်ႏ တခြိုꩻဝတ္ထုအရွယ်ႏတန်လွဥ်ꩻငါႏ နုဲင်းဟမ်ႏခမ်ႏဖာႏဖုင်ႏအတာႏ သွုံꩻအီဖေႏကလꩻ အွဥ်ႏထွော့ချက် အပေ့ꩻအရဲ အောဝ်ႏကဒွိုန်းရိုꩻဗာႏနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။ ကွယ်ႏတွော့ꩻ တဲက်ထာတောမ်ႏ နယူတန်ရုဲင်ꩻတသွိုးထိုꩻချာငါမှုဆဲင်ႏရာꩻနိယာမဖုင်ႏ မိဥ်ႏတလꩻတောဝ်းနောဝ်ꩻ သွုံꩻအီတောမ်ႏ နယူတန်ကဗွောင်ဖော်ႏခါꩻ တဲက်တွိုင်ꩻ ထာလꩻရူပဗေဒ (နှိုင်းရ ရူပဗေဒ relativity physics)တဲင် တွက်ထန်ႏနွောင်ꩻ မဲဥ်ႏမဲဥ်ႏဗဲက်ဗဲက် အဖြေႏနောဝ်ꩻတဲ့ အောဝ်ႏကနေဒွိုန်းသွူ။