ဇီဝဓါတုဗေဒ

ဇီဝဓါတုဗေဒ (အိန်းကလေတ်: Biochemistry) ဇီဝဓာတု ကရိုꩻနောဝ်ꩻ ပညာႏရပ်အစား ကထောင်ထွားလွေꩻ သက်အောဝ်ႏသတ္တဝါႏသီး (နမ်းကို)ဓါတုဗေဒဆဲင်ႏရာꩻကမာꩻထာꩻမာꩻဖုံႏ နောဝ်ꩻသွူ။ ပညာႏရပ်အစားယိုနောဝ်ꩻ ပရိုတိန်း(အယာႏဓါတ်)၊ ကာဗိုဟုဲက်ဒရေက်(အနွိုးပါအယုဲင့်ဓါတ်,ကော်ႏဓါတ်, ကစီဓါတ်(starch))၊ လိစ်ပေတ်(အဗဲ့ဓါတ်)၊ နျူကလေတ်အဲစ်သေတ်၊ အဲဉ်းသုဲင် တောမ်ႏ ဇီဝမော်လီစျူးဖုံႏ စတဲင် သဲလ် အကွို့ꩻအခေါဝ်ဖုံႏ မာꩻတယ်ႏအပုံႏနုဲင်းမုဲင်ꩻ၊ အမာꩻထာꩻမာꩻနုဲင်းမုဲင်ꩻ ကရိုꩻဖုံႏယို ပွိုင်းဝွို့လွေꩻတဲင် ထောင်ထွားလွေꩻဒျာႏ ပညာႏရပ်စားနောဝ်ꩻသွူ။

Wohler examines urea

သူးကရို့သ် မော်လီစျူး ခြွဉ်းဗူႏပုံႏ

အမီနိုအဲစ်သေတ် ယေဘုယျခြွဉ်းဗူႏပုံႏ

DNA ခြွဉ်းစုဗူႏပုံႏ

အဲဉ်းသုဲင်ဖုံႏယို ထွာဒျာႏပရိုတိန်းဖုံႏတဲင် သက်အောဝ်ႏသတ္တဝါႏသီးနမ်းကို ဓါတ်ကမာꩻထာꩻမာꩻဖုံႏ တမာꩻပြောင်ꩻလုဲင်ႏအီတောဝ်းတွော့ꩻ ဓါတ်ထာꩻမာꩻနုန်ꩻဖေႏယိင်းကထို ယိင်းယံမွိုင်အတာႏ စွဲပင်ႏကိုဖေႏဒျာႏ စွဲကမ်းဓါတ်ဖုံႏနောဝ်ꩻသွူ။ အဲဉ်းသုဲင်ဂုဏ်ႏသတ္တိဖုံႏနောဝ်ꩻ မာꩻစဖေႏဓါတ်ထာꩻမာꩻ၊ ပင်ႏထိုဖေႏဓါတ်ထာꩻမာꩻနှုန်ꩻ၊ မာꩻယွမ်ꩻချာဖေႏ ဓါတ်ထာꩻမာꩻကစအာႏ ဖုံႏနောဝ်ꩻသွူ။ အဲဉ်းသုဲင်ယင်ဟန်ႏနောဝ်ꩻ ပရိုတိန်းဖုံႏမွေးတောဝ်း ထွာဒျာႏ ရုဲင်ဘိုနျူကလစ်အဲစ်သေတ်ဖုံႏတဲင် အစားနောဝ်ꩻနောဝ်ꩻဟဲ့ꩻ ရုဲင်ဘိုသုမ်း ဖုံႏနောဝ်ꩻသွူ။ နျူကလေတ်အဲစ်သေတ် ယို ထွာ နျူကလီယိုတုဲက် ပေါ်လီမာ ဖုံႏဒျာႏသွူ။ နျူကလီယိုတုဲက်ဖုံႏနောဝ်ꩻ တသာႏသိကျာꩻ၊ ဖော့စဖိတ် တောမ်ႏ နုဲက်ထရိုစေဉ်ဘေ့သ် အခြွဉ်းအဗူႏဖုံႏ နောဝ်ꩻသွူ။ နျုကလေတ်အဲစ်သေတ်ဖုံႏယို သက်အောဝ်ႏသတ္တဝါႏဖေႏကထွာလွဉ်အတာႏ ကစုခြွဉ်းနောဝ်ꩻ ထွာ အရေꩻပါ အခေႏခံႏယူနစ်ဖုံႏ နောဝ်ꩻသွူ။

ခွိုꩻဗီဇသင်္ကေတ အပုံႏကဗွိုန် တဖြွီꩻနီလီးကအောဝ်ႏလိမ်ꩻဗဲဉ်ဝါင်ꩻတွော့ꩻ ထွာတဖြွီꩻတလီး ပုံႏ ကအောဝ်ႏဒါႏ (DNA - ဒီအောက်သီ ရုဲင်ဘို နျူကလစ် အဲစ်သေတ်) ယို ကုဲင်းထုမ်ႏထွားမော့ꩻနွောင်ꩻအာ နျူကလေတ်အဲစ်သေတ်တစွိုးနောဝ်ꩻသွူ။ ဒီအဲဉ်အေ (DNA)ယိုနောဝ်ꩻ သက်ကအောဝ်ႏ သဲလ်အကို အီႏမာꩻဗာႏထာꩻမာꩻနုဲင်းမုဲင်ꩻကရိုꩻယို အီႏထွဉ်ႏဖေႏအတာႏ အချက်အခရာႏပေါင်ꩻ အာမရေႏမရာႏဖုံႏ အောဝ်ႏပါသော့ꩻနောဝ်ꩻသွူ။ သက်အောဝ်ႏသဲလ်ဖုံႏကို အရေꩻပါကဏ္ဍအကို ကအောဝ်ႏပါသော့ꩻဒါႏ အာရ်အဲဉ်အေ (RNA)ဖုံႏယိုလဲ့ နျူကလေတ်အဲစ်သေတ် တမျိုꩻဒျာႏနေနေနောဝ်ꩻသွူ။

ကာဗိုဟုဲက်ဒရေက် အကို တသာႏသိကျာꩻဓါတ် (အနွိုးဓါတ်)တောမ်ႏ ကော်ႏယုဲင်ꩻ ကစီဓါတ်ဖုံႏ အောဝ်ႏပါသော့ꩻနောဝ်ꩻသွူ။ အရိုꩻသွတ်ꩻ အသျင်ꩻသွတ်ꩻ ကာဗိုဟုဲက်ဒရေက်နောဝ်ꩻ ဂလူးကို့သ်၊ ဂလဲစ်တို့သ်၊ ဖရပ်တို့သ် ဖုံႏ စတဲင် မိုနိုသဲက်ခရုဲက်ဖုံႏနောဝ်ꩻသွူ။ မိုနိုသဲက်ခရုဲက်ဖုံႏယို ထေထန်ႏထီဓာတ်ထာꩻမာꩻ(ရေထုတ်ဓါတ်ပြု)တွော့ꩻ ထွာလွဉ်မော်လီစျူး ဆွာꩻရွားတပင်(တလီး) အနေႏတဲင် မာꩻခြွဉ်းစုဗူႏထဲင်း ပေါ်လီသဲက်ခရုဲက်ဖုံႏနောဝ်ꩻသွူ။ ပေါ်လီသဲက်ခရုဲက်ဖုံႏနောဝ်ꩻ အွဉ်ႏဆွို့ မိုနိုသဲက်ခရုဲက်ဖုံႏ အွဉ်ႏဆွို့ပေါင်ꩻစပ်တောမ်ႏ အဲစ်သီတယ်အုပ်စုဖုံႏတဲင် ထွာကစုခြွဉ်းပေါင်ꩻစပ်ခါꩻ မော်လီစျူး တန်ဖုံႏဒျာႏ နောဝ်ꩻသွူ။ ဥပမာႏ ကစီ၊ ကလုဲင်ကိုစေဉ် တောမ်ႏ သဲလူးလို့သ်ဖုံႏယို ပေါ်လီသဲက်ခရုဲက်ဖုံႏဒျာႏနောဝ်ꩻသွူ။

ပရိုတိန်းဖုံႏနောဝ်ꩻ ထွာဒျာႏ အမီနိုအဲစ်သေတ်သီးဖုံႏ ပေါ်လီမာဖုံႏနောဝ်ꩻသွူ။ သက်အောဝ်ႏလောကအကို ထီႏမော့ꩻနွောင်ꩻ(ထီႏခါꩻထွူလဲဉ်း) အမီနိုအဲစ်သေတ် အောဝ်ႏအမျိုꩻ (၂၀)မျိုꩻသွူ။ အမီနိုအဲစ်သေတ် အချင်ꩻချင်ꩻထွိုင်ႏတွယ်ꩻဒပ်လွဉ်ခိန်ႏနောဝ်ꩻ ထွာအီလွဉ်ဖေႏ ပဲစ်တုဲက်ဓါတ်တခြိုꩻဖုံႏနောဝ်ꩻသွူ။ အမီနိုအဲစ်သေတ် နီဗာႏ ကတွယ်ꩻဒပ်ယို ဟဲ့ꩻ ဒုဲင်ပဲစ်တုဲက် တဲင် မိဉ်ႏတွယ်ꩻဒပ်အောဝ်ႏဗွို့ꩻသွံဗာႏနောဝ်ꩻဟဲ့ꩻ ထရုဲင်ပဲစ်တုဲက် ၊ မိဉ်ႏအောဝ်ႏဒပ်အောဝ်ႏဗွို့ꩻလွို သွံဗာႏမာꩻကီနောဝ်ꩻဟဲ့ꩻ ပေါ်လီပဲစ်တိုက် နောဝ်ꩻသွူ။

လိစ်ပေတ်ဖုံႏယို ထွာဒျာႏ အဗဲ့ꩻ တောမ်ႏ ဖယောင်ꩻဖုံႏနောဝ်ꩻသွူ။ အဗဲ့ꩻခဲꩻဗွေစား(အဗဲ့ꩻစိုမ်းယိုꩻတောဝ်းစား,(saturated oil)) လိစ်ပေတ်ဖုံႏနောဝ်ꩻ ဓါတ်ရွေꩻကရဲခါꩻ(စည်း)ဖုံႏအောဝ်ႏပါတထပ်တဲင် ထီႏနွောင်ꩻ ထောပတ်နမ်းမန်ꩻကိုဖုံႏနောဝ်ꩻသွူ။ အစားနောဝ်ꩻနောဝ်ꩻ လမ်းခန်ꩻကိုအခွꩻအလျားအခေႏအနေႏကိုနောဝ်ꩻ အောဝ်ႏထွာအခဲꩻအနေႏသွူ။ လိုꩻသီးနမ်းခန်ႏထာႏအကို ကစုရွမ်ခါꩻဒါႏ လိစ်ပေတ်ဖုံႏနောဝ်ꩻ ထွာအာႏရဲင်ꩻအစွန်ꩻ အရင်ꩻအရွီးဖုံႏနောဝ်ꩻသွူ။ နမ်းခန်ႏထာႏမိဉ်ႏအောဝ်ႏလိုႏ အစွန်ꩻအအာႏ အာအာခိန်ႏနောဝ်ꩻ ဓါတ်တိုꩻမာꩻပꩻလွေꩻ လိစ်ပေတ်မော်လီစျူးဖုံႏတဲင် ထွာလွဉ် အာဒီနိုသေဉ်း ထရုဲင်ဖော့သဖိတ် (ATP, Adenosine triphosphate) လွိုးပုံႏတဲင် ထေထန်ႏဖေႏအာႏရဲင်ꩻ အစွန်ꩻအအာႏနောဝ်ꩻသွူ။