မွူးနီꩻခွိုꩻပအိုဝ်ႏ
မွူးနီꩻခွိုꩻပအိုဝ်ႏ (မန်း: ပအိုဝ်းအမျိုးသားနေ့) (အဲင်းကလေတ်: Pa-O National Day) ဟဲ့ꩻ "ပအိုဝ်ႏစွိုးခွိုꩻမွူးနီꩻ" ယိုနဝ်ꩻ ထွာဒျာႏ ပအိုဝ်ႏတစွိုးခွိုꩻလွုမ်းတာႏ မွူးနီꩻထူꩻမွူးနီꩻမျတ် တနီꩻဒျာႏသွူ။ မွူးနီꩻခွိုꩻပအိုဝ်ႏနဝ်ꩻ ထူႏဂုဏ်ႏလွေꩻ ခွန်တန်သူႏရိယစန္တာႏ တဲင် ထူႏဂုဏ်ႏအွဉ်ႏထွော့ခါꩻဒျာႏ ခွန်တန်ကလွူးဖွာꩻဒါႏမွူးနီꩻ ကထွာဒါႏ ဘီစီ(၆)ရျာꩻဗူႏ မဟာႏသက္ကရာဇ်(၂)ဗာႏနေင်ႏ၊ ပအိုဝ်ႏသက္ကရာဇ်(၃)ဗာႏနေင်ႏ မွူးထန်ႏ-လာနွို့ခိင်ႏ ဒဲဉ်သီႏလာဗွေနီꩻ စနေႏနီꩻ ဒျာႏနဝ်ꩻသွူ။
အရီးသွတ်ꩻမာꩻလွေꩻဒါႏပွယ်ꩻတန်မွူးနီꩻခွိုꩻပအိုဝ်ႏ
မွဉ်းဖျင်ခရိစ်နေင်ႏ ၁၉၄၈ ဗာႏ မျန်မာ(မန်း)ခမ်းထီ ကလꩻလွဉ်စဒါႏ လွစ်တခြင်ရေꩻခိင်ႏကာႏလ ကောပ်ပွိုးစွဉ်ႏ "ဖဆပလ" ကော်မသိဉ်အစိုႏရ ဖောႏထန်ႏလွေꩻထာꩻမာꩻ ထူꩻသိမ်ႏထိုꩻ လိုပ်ꩻလုဲင်းမာꩻခြံသား သွို့ꩻဟံႏယာႏဖုံႏတဲင် ခမ်းသားဖုံႏ နစ်နာႏဆာသန်ငါႏနဝ်ꩻသွူ။ နဝ်ꩻမꩻ ခရိစ်နေင်ႏ ၁၉၄၈ ဗာႏ လာမတ်ကိုနဝ်ꩻ သထွုံႏခရဲင်ႏကို ကအဝ်ႏဒါႏ ပအိုဝ်ႏခမ်သားတသောင်ႏလွို ထေနယ်သꩻဆန္ဒ ခြီခြဝ်လွေꩻပါစွဉ်ႏ ငဝ်းကွီနုဲင်းလ့ယို (၃)ချက်နဝ်ꩻသွူ-
- ပအိုဝ်ႏလိုꩻမျိုꩻအမိဉ်ꩻယို ဝင်ꩻကအဝ်ႏဟဲ့ꩻရောင်ဒါႏ "တောင်သူ" နဝ်ꩻ ယံကတဲမ်းဟဲ့ꩻဗာႏ "ပအိုဝ်ႏ"။
- ယံကယားကုဲင်ဖေႏချာဗာႏ ထူႏသိမ်ꩻလုဲင်းခြံဟံႏယာႏ ထာꩻမာꩻရဲဉ်ႏဖုံႏ။
- ပအိုဝ်ႏလိုꩻမျိုꩻ လိုမ်းဗိဉ်ႏရေꩻတာႏ စဲ့ꩻတပ်မတောႏ(အစိုႏရ)ကို ယံကတဲႏဗူႏဖေႏဗာႏ ပအိုဝ်ႏစဲ့ꩻတပ်ရင်း(၂)ဖြုံႏ။[၁]
ကွီကော့ꩻချက် (၃)ချက်အကို ဖဆပလအစိုႏရစွိုꩻနဝ်ꩻ လွောက်ꩻလွဉ်ဖေႏဒျာႏကွို့ꩻ ပအိုဝ်ႏလိုꩻမျိုꩻယို တွမ်ႏဟဲ့ꩻတဲမ်းမွိုန်း "တောင်သူလိုꩻမျိုꩻ" တဲင် ဟဲ့ꩻတဲမ်းဗော့ꩻ "ပအိုဝ်ႏလိုꩻမျိုꩻ" နုဲင်းနဝ်ꩻ အချက်ယိုတဗာႏလွုမ်ꩻသွူ။ တယ်ႏစစွဉ်ႏ အခရာႏနဝ်ꩻတဲင် ဆုဲင်ꩻသထွုံႏကို စွုမ်ႏနေင်ႏ ကတနꩻလွဉ်ဒါႏ လာမတ်ကို သုဝဏ္ဏဘူမိခမ်းသထွုံႏဗွေႏ ခွန်တန်သူရိယစန္တာႏ ကလွူးဖွာꩻနီꩻ "ဒဲဉ်သီႏလာဗွေနီꩻ" ယို ရေႏမတ်မာꩻလွေꩻစွဉ်ႏ "မွူးနီꩻခွိုꩻပအိုဝ်ႏ"နဝ်ꩻသွူ။ တယ်ႏစခိင်ႏနဝ်ꩻမာꩻငါ ဝေင်ꩻသထွုံႏ ရွေစာရံ စေႏတီႏတောႏ မူလတကာႏ ပအိုဝ်ႏခွန် ခွန်တန်သူရိယစန္တာႏ ကလွူးဖွာꩻဒါႏ မွူးနီꩻ ကထွာဒါႏ ဒဲဉ်သီႏလာဗွေနီꩻယို အဝ်ႏအယပ်ꩻခုဲင်ႏခါႏ မာꩻလွေꩻခန်း ပွယ်ꩻတန်မွူးနီꩻခွိုꩻပအိုဝ်ႏနဝ်ꩻ တွိုႏလွေꩻစွဉ်ႏခိင်ႏယို စွုမ်ႏနေင်ႏ မာꩻလွေꩻဒျာႏနဝ်ꩻသွူ။
ကမာꩻဗာႏ မွူးနီꩻခွိုꩻပအိုဝ်ႏယို အင်းမိုးချက်နဝ်ꩻ ပအိုဝ်ႏစွိုးခွိုꩻတခွိုꩻလွုမ်း လွောင်ႏဗူႏဖြွမ်းရေꩻ ယံကတင်ႏသျာꩻ၊ ဖောႏထန်ႏ ယိုꩻယာႏယေန်ႏငဲးတာႏ တွမ်ႏ ပအိုဝ်ႏလိတ်လုဲင်ꩻ ယံကတိဉ်ႏခွေါင်တသေႏသေႏ အတာႏ ဖုံႏတဲင် ဖောႏထန်ႏပါယင်း ပွယ်ꩻအကျူႏပဒေႏသာႏဖုံႏ၊ ဟော်ꩻဖတ် ခမ်းထီလိုꩻတန် တွမ်ႏ ပအိုဝ်ႏစွိုးခွိုꩻအွဉ်ငါလိုꩻတန်သီး လိတ်သဝဏ်ႏဖုံႏ၊ ဒေါ့ꩻငွေါဝ်းတမာဖုံႏ၊ ဖေႏပါအောင်ႏဆုꩻဖုံႏ၊ ထာꩻခွုမ်ꩻပဆိုးပွယ်ꩻဖုံႏ ယို အစဲဉ်ႏကိုအတွိုင်ꩻ အဝ်ႏမာꩻလွေꩻဒျာႏတသေႏသေႏသွူ။ ခရိစ်နေင်ႏ ၁၉၉၆ ဗာႏ နအဖ စဲ့ꩻအစိုႏရနဝ်ꩻ အဝ်ႏမွူးနီꩻခွိုꩻပအိုဝ်ႏပွယ်ꩻယို အွဉ်ႏမာꩻပြောင်ꩻလွေꩻခန်း "ပအိုဝ်ႏအမျိုꩻသာꩻပွယ်ꩻတန်"(ပအိုဝ်းအမျိုးသားတပေါင်းပွဲတော်) တဲင် တွိုႏယိုခါနဝ်ꩻ အဝ်ႏလီꩻလီꩻယင်းဒျာႏ "မွူးနီꩻခွိုꩻပအိုဝ်ႏ" နဝ်ꩻသွူ။ [၂]
သမဲင်ꩻ
မွဉ်းဖျင်သမဲင်ꩻပညာႏသျင်ႏသီး အလိုႏနောဝ်ꩻ ဘီစီ(၈)ရျာꩻဗူႏအယံတွင်ꩻ ပျူလိုꩻမျိုꩻဖုံႏ တယ်ႏဆို့ꩻထွူလဲဉ်းခူꩻဝေင်ꩻ ရိုꩻနေးနောဝ်ꩻသွူ၊ ပျူဖုံႏ ကတယ်ႏဆို့ꩻထွူလဲဉ်း ခူꩻဝေင်ꩻဖုံႏနောဝ်ꩻ သုဓမ္မဝတီႏ၊ သုဘိန္နနဂရ၊ သုဝဏ္ဏဘူမိ ခူꩻဝေင်ꩻဖုံႏနောဝ်ꩻသွူ၊ သုဘိန္နနဂရ အဆုဲင်ꩻသွတ်ꩻခွန်ဆက်နောဝ်ꩻ ခွန်တိဿဓမ္မသီဟရာႏဇာႏနဝ်ꩻသွူ၊ ခွန်တိဿဓမ္မသီဟရာႏဇာႏ ပိုခိုနောဝ်ꩻ ရာႏဇာႏသက္ကမင်ꩻသာꩻနောဝ်ꩻသွူ၊ ဆုဲင်ꩻယို ရာႏဇာႏသက္ကမင်ꩻသာꩻ ထွာလွဉ်ခွန်ဟော်ခံꩻတဲင် တယ်ႏထောင်ႏလွဉ် သုဝဏ္ဏဘူမိခူꩻဝေင်ꩻနောဝ်ꩻသွူ။
ဘီစီ(၆၈၉)နေင်ႏ မဟာႏသက္ကရာဇ်(၂)ဗာႏနေင်ႏ၊ ပအိုဝ်ႏသက္ကရာဇ်(၃)ဗာႏနေင်ႏ ဒဲဉ်သီႏလာဗွေနီꩻ၊ စနေႏနီꩻ လာနွို့-မွူးထန်ႏ မွူးရဝ်ꩻခိုႏခိင်ႏယံတွင်ꩻ အောဝ်ႏရာႏဇာႏသက္ကခွန်ဟော်ခံꩻ တွမ်ႏမိဖုရာꩻ ကလျာႏဏီႏဒေႏဝီႏသီးကို လွူးဖွာꩻလွဉ် မင်ꩻသာꩻသူရိယစန္တာႏနောဝ်ꩻသွူ။[၃][၄] ခွန်တန်ရာႏဇာႏသက္ကဟော်ခံꩻ ဆုဲင်ꩻဝုဲင်ꩻယို ခွန်သူရိယစန္တာႏ ပွိုင်ႏစိုꩻခမ်းထီတဲင် သုဝဏ္ဏဘူမိခမ်းနဝ်ꩻ ကယိန်းလွိုင်ႏကွုန်ꩻသာႏယာႏလွဉ်နောဝ်ꩻသွူ၊ ခွန်တန်သူရိယစန္တာႏစိုး အောဝ်ႏမဇ္ဈိမဒေသကို နီဗွေႏဘုရာꩻဂေါတမ ကျွꩻတွိုႏလွဉ် ပအိုဝ်ႏခမ်းတဲင် တယ်ႏစနောဝ်ꩻကိုကာႏ ပျူ(ဟဲ့ꩻ)ပအိုဝ်ႏလိုꩻမျိုꩻဖုံႏယို ထွာလွဉ်နွို့လွဉ်ဗုဒ္ဓဘာႏသာႏနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။ တယ်ႏစပအိုဝ်ႏခွန်သူရိယန္တာႏစိုး မာꩻလွဉ်ယိုနောဝ်ꩻ သုဝဏ္ဏဘူမိ ပအိုဝ်ႏခမ်းအပါႏအဝင်ႏ မန်းခမ်းတဖြုံႏလွုမ်းကို ဗုဒ္ဓသာႏသနာႏရောင်ႏ လေတောင်ႏဗꩻတွိုႏလွဉ် ဟန်ႏနီꩻယိုခါသွူ။ ကွပ်ပွိုး ခွန်တန်သူရိယစန္တာႏနောဝ်ꩻ မာꩻထင်ႏတသွောင်း-ပင်ႏထင်ႏတသွောင်းကီဖေႏ ခွိုꩻပအိုဝ်ႏသီး ဂုဏ်ႏရောင်ႏတဲင် ဝွေꩻဗွေႏကလွူးဖွါꩻဒါႏ "မွူးနီꩻဒဲဉ်သီႏလာဗွေ"ယို ပအိုဝ်ႏခမ်းရင်ꩻသားဖုံႏ အွဉ်ႏထွော့သေꩻခါꩻ "မွူးနီꩻခွိုꩻပအိုဝ်ႏ"နေးနောဝ်ꩻသွူ။
မွူးနီꩻစွိုးခွိုꩻနီꩻကရိုꩻနောဝ်ꩻ လိုꩻမျိုꩻတမျိုꩻ နဝ်ꩻတဝ်းလဲ့ ခမ်းထီတဖြုံႏကို ကအောဝ်ႏဒါႏ ခမ်းသားထီသားဖုံႏနဝ်ꩻ နီနမ်းဘဝအုံတဲင်နွောင်ꩻရေꩻတွမ်ႏ လွိုင်ႏကွုန်ꩻထင်ႏထိုတသွောင်းရေꩻတာႏ ကအောဝ်ႏတွူႏတရန်လွေꩻကာႏလအယံတွင်ꩻ သမဲင်ꩻတထွောင်းကို ကမော့ꩻဒါႏ ထူꩻချာꩻမုꩻဖုံႏ၊ တအွဉ်ႏဖေင်ꩻနွောင်ꩻတောဝ်း အခရာႏဖုံႏအကို မွူးနီꩻတနီꩻဒျာႏသွူ၊ တနယ်ꩻနဝ်ꩻ မွူးနီꩻစွိုးခွိုꩻယို သမဲင်ꩻဝင်ႏမွူးနီꩻတနီꩻဒျာႏသွူ၊ အနီꩻနောဝ်ꩻ လိုꩻမျိုꩻထူႏဂုဏ်ႏအီ ကထူꩻခေါ်ဒါႏ မွူးနီꩻတနီꩻလဲ့ အဝ်ႏမွေးဒျာႏရင်ꩻသွူ။
သမဲင်ꩻဝင်ႏ မွူးနီꩻခွိုꩻပအိုဝ်ႏနီꩻ တောမ်ႏ ခွန်တန်သူရိယစန္တာႏ လွူးဖွာꩻနီꩻ
မွဉ်းဖျင်- ခွန်တန်သူရိယစန္တာႏ လွူးဖွာꩻနီꩻ- ဘီစီ(၆၈၉)၊ မဟာႏသက္ကရာဇ်(၂)ဗာႏနေင်ႏ၊ ပအိုဝ်ႏသက္ကရာဇ်(၃)ဗာႏနေင်ႏ ဒဲဉ်သီႏလာဗွေနီꩻ၊ စနေႏနီꩻ။
- တယ်ႏလူႏဖရာꩻရွှေစာရံစေႏတီႏနီꩻ- ဘီစီ(၅၈၆)၊ မဟာႏသက္ကရာဇ်(၁၀၅)ဗာႏနေင်ႏ၊ ပအိုဝ်ႏသက္ကရာဇ်(၁၀၆)ဗာႏနေင်ႏ ဒဲဉ်သီႏလာဗွေနီꩻ၊ စနေႏနီꩻ။
- မျန်မာ(မန်း)ခမ်း လꩻလွစ်တခြင်ရေꩻနီꩻ- ခရိစ်နေင်ႏ(၁၉၄၈)ဗာႏ လာဇန်နဝါရီ(၄)နီꩻ၊ သာႏသနာႏနေင်ႏ(၂၄၉၁)ဗာႏ၊ မဟာႏသက္ကရာဇ်(၂၆၃၈)ဗာႏနေင်ႏ၊ ပအိုဝ်ႏသက္ကရာဇ်(၂၆၃၉)ဗာႏနေင်ႏ၊ မန်းသက္ကရာဇ်(ယိုခါ) ၁၃၀၉ ဗာႏ၊ ဒဲဉ်ကံလောင်း(၉)နီꩻ၊ တနင်ꩻနွေႏနီꩻ။
- ပထမလဲင်ႏ ပွယ်ꩻတန်မွူးနီꩻခွိုꩻပအိုဝ်ႏအစ- ခရိစ်နေင်ႏ(၁၉၄၈)ဗာႏ လာဖေဖော်ဝါရီ(၂၃)နီꩻ၊ သာႏသနာႏနေင်ႏ(၂၄၉၁)ဗာႏ၊ မဟာႏသက္ကရာဇ်(၂၆၃၈)ဗာႏနေင်ႏ၊ ပအိုဝ်ႏသက္ကရာဇ်(၂၆၃၉)ဗာႏနေင်ႏ၊ မန်းသက္ကရာဇ်(ယိုခါ) ၁၃၀၉ ဗာႏ၊ ဒဲဉ်သီႏလာဗွေနီꩻ၊ တနင်ꩻလာႏနီꩻ။
- ပွယ်ꩻတန်မွူးနီꩻခွိုꩻပအိုဝ်ႏ တရောပ်တန်(နေင်ႏ(၂၆)ခေါပ်)- ခရိစ်နေင်ႏ(၁၉၇၅)ဗာႏ လာမတ်(၂၆)နီꩻ၊ သာႏသနာႏနေင်ႏ(၂၅၁၈)ဗာႏ၊ မဟာႏသက္ကရာဇ်(၂၆၆၅)ဗာႏနေင်ႏ၊ ပအိုဝ်ႏသက္ကရာဇ်(၂၆၆၆)ဗာႏနေင်ႏ၊ မန်းသက္ကရာဇ်(ယိုခါ) ၁၃၃၆ ဗာႏ၊ ဒဲဉ်သီႏလာဗွေနီꩻ၊ ဗုဒ္ဓဟူꩻနီꩻ။
- အွောန်ႏထွော့ မွူးနီꩻခွိုꩻပအိုဝ်ႏ (အတီႏ)နီꩻ- ခရိစ်နေင်ႏ(၁၉၇၆)ဗာႏ လာဇန်နဝါရီ(၇)နီꩻ၊ သာႏသနာႏနေင်ႏ(၂၅၁၉)ဗာႏ၊ မဟာႏသက္ကရာဇ်(၂၆၆၆)ဗာႏနေင်ႏ၊ ပအိုဝ်ႏသက္ကရာဇ်(၂၆၆၇)ဗာႏနေင်ႏ၊ မန်းသက္ကရာဇ်(ယိုခါ) ၁၃၃၇ ဗာႏ၊ ဒဲဉ်ကံဆန်ꩻ(၇)နီꩻ၊ ဗုဒ္ဓဟူꩻနီꩻ။
- ပွယ်ꩻတန်မွူးနီꩻခွိုꩻပအိုဝ်ႏ နောင်တရား(နေင်ႏ(၂၈)ခေါပ်)- ခရိစ်နေင်ႏ(၁၉၇၇)ဗာႏ လာမတ်(၃)နီꩻ၊ သာႏသနာႏနေင်ႏ(၂၅၂၀)ဗာႏ၊ မဟာႏသက္ကရာဇ်(၂၆၆၇)ဗာႏနေင်ႏ၊ ပအိုဝ်ႏသက္ကရာဇ်(၂၆၆၈)ဗာႏနေင်ႏ၊ မန်းသက္ကရာဇ်(ယိုခါ) ၁၃၃၈ ဗာႏ၊ ဒဲဉ်သီႏလာဗွေနီꩻ၊ ကျာႏသပတေꩻနီꩻ။
- ပွယ်ꩻတန်မွူးနီꩻခွိုꩻပအိုဝ်ႏ နောင်ယာသုဲင်ꩻ(နေင်ႏ(၂၉)ခေါပ်)- ခရိစ်နေင်ႏ(၁၉၇၈)ဗာႏ လာမတ်(၃)နီꩻ၊ သာႏသနာႏနေင်ႏ(၂၅၂၁)ဗာႏ၊ မဟာႏသက္ကရာဇ်(၂၆၆၈)ဗာႏနေင်ႏ၊ ပအိုဝ်ႏသက္ကရာဇ်(၂၆၆၉)ဗာႏနေင်ႏ၊ မန်းသက္ကရာဇ်(ယိုခါ) ၁၃၃၉ ဗာႏ၊ ဒဲဉ်သီႏလာဗွေနီꩻ၊ ကျာႏသပတေꩻနီꩻ။
- ပွယ်ꩻတန်မွူးနီꩻခွိုꩻပအိုဝ်ႏ နေပီဒေါ်(နေင်ႏ(၇၀)ခေါပ်)- ခရိစ်နေင်ႏ(၂၀၁၉)ဗာႏ လာမတ်(၁၃)နီꩻ၊ သာႏသနာႏနေင်ႏ(၂၅၆၂)ဗာႏ၊ မဟာႏသက္ကရာဇ်(၂၇၀၉)ဗာႏနေင်ႏ၊ ပအိုဝ်ႏသက္ကရာဇ်(၂၇၁၀)ဗာႏနေင်ႏ၊ မန်းသက္ကရာဇ်(ယိုခါ) ၁၃၈၀ ဗာႏ၊ ဒဲဉ်သီႏဆန်ꩻ(၈)နီꩻ၊ ဗုဒ္ဓဟူꩻနီꩻ။[၅]
ကျောင်ꩻထိုအစီꩻအဝွေꩻတွမ်ႏ မွူးနီꩻခွိုꩻပအိုဝ်ႏ
မွဉ်းဖျင်စွိုးခွိုꩻခေါင်းဆောင်တန် ဖြားဗွာလှဖေ ကအဝ်ႏထွာနေက ရလလဖ သဘာပတိစွိုꩻဥက္ကဋ္ဌအယံတွင်ꩻ "နေးထူႏလွစွိုးခွိုꩻ ဒီမိုကရေစီ တဖူꩻရဲဉ်ႏတဲင် ဖေႏကဖေါႏထန်ႏပါ ကစဲင်းနဲင်းဒါႏ ပအိုဝ်ႏအစွိုꩻအဗူႏ"အကျောင်ꩻ အွဉ်ဟိုယီးနယ်သေꩻနေးနောဝ်ꩻသွူ။ ကွပ်နောဝ်ꩻမꩻ ၁၉၇၆-ဗာႏ၊ လာဒီဇင်ဘာကို မာꩻထူႏ "ပထမအလဲင်ႏတွမ်ႏ အဆုဲင်ꩻသွတ်ꩻအလဲင်ႏ ရလလဖ သဘာပတိအစွိုꩻညီႏလာႏခံႏ (ထမ်းဗွုင်း)သွူ။ ညီႏလာႏခံႏထင်ႏသားဖုံႏဆန္ဒအလꩻ ယားကုဲင်ထိုꩻ ရလလဖ-သဘာပတိအစွိုꩻနောဝ်ꩻသွူ။ တဲႏစ လာဒီဇင်ဘာ ဒုတိယပတ် ဗꩻတွိုႏ လာဒီဇင်ဘာ(၂၆)နီꩻအခါႏလယ်ႏ သွုပ်မာꩻလွေꩻဖျင် ညီႏလာႏခံႏ(လုံးဒါ)တဲင် ဖွဲ့ဗူႏတသာယင်း "ပအိုဝ်ႏစွိုးခွိုꩻအစွိုꩻချုတ်" နဝ်ꩻသွူ၊ အဝ်ႏပအိုဝ်ႏစွိုးခွိုꩻ ညီႏလာႏခံႏ ပထမအလဲင်ႏကိုနဝ်ꩻ ခွန်တန်သူရိယစန္တာႏ ကလွူးဖွါꩻဒါႏ ဒဲဉ်သီႏလာဗွေနီꩻယို ညီႏလာႏခံႏ နမ်းခြောင်ꩻတင်သားဖုံႏ ဆန္ဒအလꩻ အွဉ်ႏထွော့လင်ꩻဖေႏခန်း "မွူးနီꩻခွိုꩻပအိုဝ်ႏ"နဝ်ꩻသွူ။
၁၉၇၇-ဗာႏနေင်ႏ၊ နေင်ႏထာႏဝရပ်၊ အရေꩻတွိုႏ ကျောင်ꩻထိုဗဟိုႏကောႏမတီႏ အစီꩻအဝွေꩻနောဝ်ꩻ လုံးဒါညီႏလာႏခံႏကို ကအွဉ်ႏထွော့သေꩻခါꩻဒါႏ ဒဲဉ်သီႏလာဗွေ မွူးနီꩻခွိုꩻပအိုဝ်ႏအတွက် အွဉ်ဝင်ꩻအုံကွံ ဒေါ့ꩻရီယင်းလို့ဝင်ꩻနောဝ်ꩻသွူ။ အကျိုꩻသွုပ်နောဝ်ꩻ ၁၃၃၉-ဗာႏနေင်ႏ၊ ဒဲဉ်သီႏလာဗွေနီꩻ ၁၉၇၈-ဗာႏနေင်ႏ၊ မတ်လာ(၂၃)နီꩻကို ကအီႏတွိုႏဆွိုက်လွဉ်ဒါႏ မွူးနီꩻခွိုꩻပအိုဝ်ꩻနောဝ်ꩻ ဖေႏကမာꩻထူႏ ကန်ႏတောႏတန်ဝေင်ꩻနယ်ႏ၊ နောင်ယာသုဲင်ꩻကွင်ꩻကိုအကျောင်ꩻ အွဉ်ႏထွော့သမ်းချာယင်းနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ၊ ကွပ်ပွိုးကျောင်ꩻထို အရေꩻတွိုႏအစီꩻအဝွေꩻ အွဉ်ႏထွော့ချက်အလꩻ "ပွယ်ꩻတန်မွူးနီꩻခွိုꩻပအိုဝ်ႏ (နောင်ယာသုဲင်ꩻ)"ယို ထွာပေါႏလွဉ်ဗာႏနောဝ်ꩻသွူ။ ပွယ်ꩻတန်မွူးနီꩻခွိုꩻပအိုဝ်ႏ ရေႏမိုးချက်နဝ်ꩻ-
- (၁) သꩻရက်ခွိုꩻ ဖေႏကပြွူႏထန်ႏလွဉ်
- (၂) ဖေႏကထိန်ꩻသိမ်ꩻလွ စွိုးခွိုꩻဘာႏသာႏ သာႏသနာႏ
- (၃) ဖေႏကပင်ႏတသွောင်းအီ စွိုးခွိုꩻယေန်ႏငဲရေꩻ
- (၄) ခွိုꩻပအိုဝ်ႏသီး အနာႏဂတ်ဘဝသာႏယာႏလွိုင်ႏကွိုန်ꩻရေꩻ
- (၅) လိတ်မူ (တောင်ႏကီꩻ)ယို ဖေႏကထွာလွဉ် တစွိုးခွိုꩻလွုမ်းလိတ်မူ ဖုံႏဒျာႏသွူ။[၆]
လိုꩻသီးအမျိုꩻယို အဝ်ႏပဉ်စုပဉ်ဗူႏ အုံလွေꩻဒျာႏဝင်ꩻ သတ္တဝါႏအမျိုꩻသွူ၊ မဉ်ႏထွားချာ လိုꩻဆွုပ်ဆံႏရေꩻသမဲင်ꩻနဝ်ꩻ တဖြာꩻတဖြာꩻစီႏနဝ်ꩻဆေ့ꩻ၊ အစွိုꩻအစုအဗူႏနေးနဝ်ꩻ ကဉ်းအာအာသွူ၊ ကဗွိုန်လို့ဝင်ꩻအစွိုꩻနဝ်ꩻ စုဝင်ꩻထွူတဲင် တယ်ႏထောင်ႏလွဉ် ဝေင်ꩻ၊ ခမ်းနွောင်ꩻဟံႏတဲင် ထွာလွဉ်အဉ်ပါယာတန်ဖုံႏ၊ အဆုဲင်ꩻသွတ်ꩻထွာလွဉ် စွိုးခွိုꩻနွောင်ꩻဟံႏ ပြောင်ꩻလုဲင်ႏလွဉ် အရန်းရန်းသွူ။ လိုꩻဘဝသမဲင်ꩻတဖူꩻကို ကပေါႏထန်ႏလွဉ်ဒါႏ အယူႏဝါႏဒအစွိုးစွိုးအဒဝ်ႏဒဝ်ႏကို စွိုးခွိုꩻရေꩻဝါႏဒနဝ်ꩻ သက်တန်ꩻအဆွာꩻသွတ်ꩻ၊ အသန်သွတ်ꩻဝါႏဒကရိုꩻနဝ်ꩻ ပညာႏသျင်ႏဖုံႏ ယွုမ်းအံႏလက်ခံႏခါꩻနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ၊ ဗွိုန်နုဲင်းစွိုးခွိုꩻနွောင်ꩻဟံႏလဲ့ အဝ်ႏသွူ၊ စွိုးခွိုꩻနွောင်ꩻဟံႏကရိုꩻယိုနဝ်ꩻ နီခမ်းထီ၊ နီနုဲင်ႏငံႏ၊ နီစွိုးခွိုꩻ၊ နီလိုꩻမျိုꩻ၊ နီယေန်ႏငဲး ဓလေ့ꩻထုံꩻစံႏဖုံႏယို သေရက်ပဲင်ꩻ အွဉ်ႏတန်ႏဖိုꩻဗာႏသွူ။ နဝ်ꩻထွူတကာႏတဝ်း ထိန်ꩻသိမ်ꩻဗာႏ၊ ယံကမွန်ဗန်ထင်ႏထိုနဝ်ꩻ ကျိုꩻစာꩻခွုမ်မာꩻလွေꩻဗာႏနဝ်ꩻသွူ။ လွောင်ႏဗူႏဖြွမ်းငီႏဝင်ꩻယို လိုꩻမျိုꩻတမျိုꩻ၊ ခမ်းထီနွောင်ꩻဟံႏ ကံႏကျမ္မာႏအဟဝ်အကုဲင် ဖန်ဆင်ꩻနွောင်ꩻဒျာႏအကျောင်ꩻ ကထီႏကမော့ꩻဖိုဒါႏ လိုꩻသမဲင်ꩻအလꩻ သေနာႏလွဒျာႏဝင်ꩻသွူ။
သမဲင်ꩻအအဲဉ်ႏတောမ်ႏ ရေႏမိုးချက်ယိုခါ
မွဉ်းဖျင်ဒဲဉ်သီႏလာဗွေနီꩻ နီပအိုဝ်ႏကမာꩻလွေꩻဒါႏ စွိုးခွိုꩻမွူးနီꩻအကျောင်ꩻနဝ်ꩻ ခွေသွဉ်းကသေထွꩻဒါႏအတွိုင်ꩻ အီႏတဲမ်းနယ်ဖေႏ ဟော်ꩻလိတ်သားသွူ။ ခါးလားခရစ်တောႏကပေါႏ အေဒီ(၁၁)ဗာႏအကို သုဝဏ္ဏဘူမိခမ်းနုဲင်ႏငံႏ အဝ်ႏထွန်ꩻကာꩻလွေꩻသွူ။ ခမ်းသုဝဏ္ဏဘူမိကို ကအုပ်စိုꩻလွေꩻဒါႏ ပအိုဝ်ႏခွန်မင်ꩻအဆွိုက်ဆွိုက်အကို "သူရိယစန္တာႏ"ခွန်မင်ꩻယိုနဝ်ꩻ ဘီစီ(၆၉၀)ရပ်၊ မဟာႏသက္ကရာဇ်(၂)ဗာႏ၊ ပအိုဝ်ႏသက္ကရာဇ်(၃)ဗာႏနေင်ႏ ဒဲဉ်သီႏလာဗွေနီꩻ၊ မွူးနီꩻ-စနေႏ (မွူးထန်ႏလာနွို့)ကထီႏဗာႏ "မွူးတွမ်ႏလာ"မွူးရဝ်ꩻခိုႏအခိန်ႏ ထူꩻထူꩻချာꩻချာꩻ တဲက်တဲက်ဆဲင်ႏဆဲင်ႏ လွူးဖွါꩻလင်ꩻတဲင် ဟဲ့ꩻဖန်လွေꩻ မွူးလာခွန် "သူရိယစန္တာႏမင်ꩻ"ခွန်မျတ်နဝ်ꩻသွူ။ နီသွဉ်းသီးခွန် "ခွန်သူရိယစန္တာႏ"ကလွူးလင်ꩻလွဉ်ဒါႏ မွူးနီꩻဒဲဉ်သီႏလာဗွေနီꩻယို သတ်မတ်လွေꩻ "ပအိုဝ်ႏအမျိုꩻသာꩻမွူးနီꩻ"နဝ်ꩻသွူ၊ မဉ်ႏတွိုႏဒဲဉ်သီႏလာဗွေနီꩻယို တယ်ႏစအွိုးစခါ ပဝေသဏီ ကရီးခိုႏချာ ဗꩻတွိုႏယိုခါ စွုမ်ႏနေင်ႏနေင်ႏ အဝ်ႏမာꩻလွေꩻ ပအိုဝ်ႏအမျိုꩻသာꩻမွူးနီꩻနဝ်ꩻသွူ။ သူရိယစန္တာႏမင်ꩻ ခွန်မျတ်ယို ဒင်ႏထိုဖေႏ နီသွဉ်းသီး ပအိုဝ်ႏခမ်းရင်ꩻသားစွိုးခွိုꩻဂုဏ်ႏ၊ အမျိုꩻသာꩻသိက္ခာႏ ထွာဒျာႏခွန်မျတ်တဖြာꩻနဝ်ꩻသွူ၊ ပအိုဝ်ႏတမျိုꩻသာꩻလွုမ်း ယံကိုꩻကွယ်ႏလွေꩻနွောင်ꩻ ဗုဒ္ဓဘာႏသာႏအစဲစ်အမဲဉ်ႏအတာႏ ခမ်းရင်ꩻသား ပအိုဝ်ႏစွိုးခွိုꩻလိတ်လုဲင်ꩻ၊ ဘာႏသာႏ၊ ငဝ်းငွါ၊ ယွုမ်းအံႏကိုꩻကွယ်ႏမုꩻ ယံကလေလွဉ်အတာႏလဲ့ ဖန်ဆင်ꩻလွေꩻဖေႏနဝ်ꩻသွူ။ ဝေင်ꩻသထွုံႏအကို တယ်ႏလွေꩻ "လေးဆူဓာတ်ဆံ ရွှေစာရံ"စေႏတီႏတောႏတဲင် ထွာပျုသာႏသနာႏခွန်တပါꩻသွူ၊ ကွပ်ပွိုးကေꩻဇူꩻတရာꩻဖုံႏယို ယူႏလꩻအွဉ်ႏဖေင်ꩻတဝ်းတဲင် နီသွဉ်းသီး စွိုးခွိုꩻပအိုဝ်ႏအမျိုꩻသာꩻအနေႏ ခွန်မျတ်"သူရိယစန္တာႏ"ကလွူးဖွါꩻလင်ꩻဒါႏ ဒဲဉ်သီႏလာဗွေနီꩻယို ထူႏဂုဏ်ႏမာꩻလွေꩻ "မွူးနီꩻခွိုꩻပအိုဝ်ႏ"နဝ်ꩻသွူ။
စွိုးခွိုꩻပအိုဝ်ႏဖုံႏယို လွူးနမ်းမွီးသက် တွမ်ႏလုဲင်း၊ တွမ်ႏခြံဖုံႏသွူ၊ လုဲင်းလိုပ်ꩻခြံမာꩻ ကအောင်ႏမျင်ႏထွူလွေꩻဒါႏအခိန်ႏ ဒဲဉ်သီႏလာအကို အဝ်ႏမာꩻလွေꩻ (ပွယ်ꩻတင်ႏသွမ်ꩻတောႏတန်)နဝ်ꩻသွူ။ (ပွယ်ꩻတင်ႏသွမ်ꩻတောႏတန်)အကို ကပ်လွေꩻဗုဒ္ဓ နီဗွေႏဘုရာꩻသွမ်ꩻဖျူႏ၊ ကပ်လူႏလွေꩻ နီဗွေႏရဟန်ꩻသံႏဃာႏဒဲဉ်ဗွာသွူ၊ မွိုးဖြားဖါဖြားခွိုꩻနွယ်ႏ ဖူးဝေးပေႏတန် လိုꩻဖြားလိုꩻတန်ဖုံႏယို ဖစ်ပင်ꩻလွူးမွီးလွေꩻသွူ၊ တနေင်ႏတလဲင်ႏ ကမာꩻလွေꩻဒါႏ ဖူးဝေးပေႏတန် မော့ꩻခွဲးပွယ်ꩻယိုနဝ်ꩻ မာꩻလွေꩻ ဒဲဉ်သီႏလာဗွေနီꩻနဝ်ꩻသွူ။ "ပအိုဝ်ႏအမျိုꩻသာꩻမွူးနီꩻ"ယို မာꩻလွေꩻဗော့ꩻ ဒုံဆောင်ႏ၊ ဝေင်ꩻနယ်ႏ၊ ခမ်းနယ်ႏကိုလွုမ်ꩻတကာႏတဝ်း ကောလိပ်တက္ကသိုလ်ႏအကိုတွမ်ႏ အနယ်ႏနယ်ႏအရပ်ရပ် ကလွေꩻသွဉ်ဒါႏပညာႏ ပအိုဝ်ႏကျောင်ꩻသားမူႏခိုပေႏတန်ဖုံႏနဝ်ꩻလဲ့ အဝ်ႏမာꩻလွေꩻဒျာႏသွူ။ ပွယ်ꩻမွူးနီꩻအကို ငဝ်းဒေါ့ꩻခေးပြဲင်ႏပွယ်ꩻ(စကားရည်လုပွဲ)၊ ဟော်ꩻဖေႏလိတ်လုဲင်ႏခရာႏပွယ်ꩻ (စာပေဟောပြောပွဲ)၊ ကန္တော့ꩻလွေꩻ အာစရိယဆရာႏ၊ ဖေႏလွေꩻဒါႏ ပညာႏဆုꩻဖုံႏနဝ်ꩻ တွယ်ꩻမာꩻငီꩻတွမ်ႏ မွူးနီꩻခွိုꩻပအိုဝ်ႏပွယ်ꩻကိုသွူ။
နီစွိုးခွိုꩻပအိုဝ်ႏ အုံအဝ်ႏအအာသွတ်ꩻကထွာဒါႏ ဖြဝ်ꩻခမ်းခဝ်နဝ် တောင်ႏကီꩻခရဲင်ႏ၊ ဝေင်ꩻတောင်ႏကီꩻကိုနဝ်ꩻ ခါးလားဒဲဉ်သီႏလာဗွေ ကတွိုႏတလာအကို ကအဝ်ႏအုံသော့ꩻဒါႏ ပအိုဝ်ႏခမ်းရင်ꩻသားဖုံႏ၊ ပါတွမ်ႏတောင်ႏကီꩻခရဲင်ႏ၊ လွယ်လဲမ်ခရဲင်ႏဖုံႏအကို ကအဝ်ႏအုံသော့ꩻဒါႏ ပအိုဝ်ႏခမ်းရင်ꩻသားဖုံႏ စုဗူႏထွူဝင်ꩻတဲင် "ဒဲဉ်သီႏလာဗွေ မွူးနီꩻခွိုꩻပအိုဝ်ႏ"ပွယ်ꩻယို အောင်ႏအောင်ႏမျင်ႏမျင်ႏ၊ လွိုင်ႏလွိုင်ႏကွိုန်ꩻကွိုန်ꩻ ယံထွာလွေꩻအတွက် အုံကိုမ်တွိုင်ႏပင်ႏ ဆွေꩻနွေꩻရီးလွဝင်ꩻသွူ။ အုံကိုမ်ပွယ်ꩻအကို ဖွဲ့လွောင်ႏဗူႏလွေꩻ ဒဲဉ်သီႏလာဗွေပွယ်ꩻတန်မွူးနီꩻခွိုꩻပအိုဝ်ႏ ပွယ်ꩻတန်ထွာထင်ႏရေꩻကောႏမတီႏ၊ ဆပ်ကောႏမတီႏ အစွိုးစွိုးအဒဝ်ႏဒဝ်ႏဖုံႏတဲင် ဖေႏအပ်လွေꩻတာႏဝွန်ႏဖုံႏတွော့ꩻ ဖြွမ်းဖြွမ်းငီႏငီႏ ခွုမ်မာꩻလွေꩻလွဝင်ꩻနဝ်ꩻသွူ။
ပအိုဝ်ႏအမျိုꩻသာꩻ မွူးနီꩻခွိုꩻပအိုဝ်ႏအကို အမျိုꩻသာꩻမွူးနီꩻ အဓိဋ္ဌာန်ႏတွမ်ႏ ရေႏမိုးချက် ကချꩻမတ်နဝ်ꩻ ဟွိုန်ထီႏသေလွေꩻဗာႏ နုဲင်းကပါဒါႏအချက်ယိုအတွိုင်ꩻနဝ်ꩻသွူ။ အချက်-
- (၁) ခမ်းပေါင်ꩻစွုမ်ႏ ပြုဲင်ပြင်ꩻဗာႏမွိုန်းအရေꩻ
- (၂) ခမ်းရင်ꩻသားလွောင်ႏဗူႏမုꩻ ပြုဲင်လီဗာႏမွိုန်းရေꩻ
- (၃) ခမ်းထီအာႏဏာာႏ တဉ်ႏခွေါင်ရေꩻ
- (၄) သꩻရက်စွိုးခွိုꩻမွန်ဗန်ရေꩻ
- (၅) ယွော့ထိုတသွောင်း စွိုးခွိုꩻဘာႏသာႏ သာႏသနာႏအရေꩻ
- (၆) လိတ်လုဲင်ꩻယေန်ႏငဲး လေလုဲင်းတဉ်ႏခွေါင်ရေꩻ။
ဒဲဉ်သီႏလာဗွေ ပွယ်ꩻတန်မွူးနီꩻခွိုꩻပအိုဝ်ႏအကို ကဖေႏအပ်လွေꩻဆုပွယ်ꩻဖုံႏ၊ ကခွုမ်မာꩻလွေꩻပွယ်ꩻဖုံႏနဝ်ꩻ အဝ်ႏနုဲင်းယိုသွူ။
- (က) ပရိယတ္တိဆဲင်ႏရာꩻလꩻဘွဲ့ သံႏဃာႏတောႏမျတ်ဆုꩻ ဖေႏအပ်ပွယ်ꩻ။
- (ခ) နုဲင်ႏငံႏတောႏစာချဘွဲ့၊ သာသနာပျုဘွဲ့ကလꩻဒါႏ ဆရာႏတောႏ ထူႏဂုဏ်ႏပူႏဇောႏပွယ်ꩻ။
- (ဂ) ကရီးခိုႏချာ ကအဝ်ႏလဲဉ်းဒါႏ ယိုꩻယာႏယေန်ႏငဲးထာꩻကျူႏပြဲင်ႏပွယ်ꩻ။
- (ဃ) ခေတ်ယံကထွꩻ ဖေါႏထုတ်ထေလွေꩻ ခေတ်တသာထာꩻကျူႏပြဲင်ႏပွယ်ꩻ။
- (င) ခေတ်ကရီးခါတွမ်ႏ ခေတ်တသာငဝ်းသချင်ꩻဖုံႏ အဒုံႏအအူပြဲင်ႏပွယ်ꩻ။
- (စ) ယိုꩻယာႏငဝ်းတဲက်၊ ငဝ်းကဲးပြဲင်ႏပွယ်ꩻ။
- (ဆ) ပအိုဝ်ႏယိုꩻယာႏ ယေန်ႏငဲးနင်ꩻမူႏပြဲင်ႏပွယ်ꩻ။
- (ဇ) ခွုမ်ပဆိုးပြဲင်ႏပွယ်ꩻ။
- (၁) အလွတ်တန်းဖစ်လဝ်း ဘောလုံးပြဲင်ႏပွယ်ꩻ။
- (၂) အလွတ်တန်းဖစ်လဝ်း ဘော်လီဘောပြဲင်ႏပွယ်ꩻ။
- (၃) အလွတ်တန်းဖစ်လဝ်း စံꩻပေါင်ꩻရာႏပြဲင်ႏပွယ်ꩻ။
- (၄) ဒုံဆောင်ႏအလွောက်ꩻ ပအိုဝ်ႏမူႏခို ထွို့ꩻတဖြွီꩻပြဲင်ႏပွယ်ꩻ ဖုံႏနဝ်ꩻသွူ။[၇]
ထွားထဲင်းကဆဲင်ႏဒါႏအခရာႏယို
မွဉ်းဖျင်အာႏကွိုꩻ
မွဉ်းဖျင်- ↑ ပအိုဝ်ႏစွိုးခွိုꩻလွစ်ထန်ႏရေꩻအစွိုꩻချုတ် ထူႏဂုဏ်ႏလွေꩻ နေင်ႏ(၇၄)ခေါပ် ပွယ်ꩻတန်မွူးနီꩻခွိုꩻပအိုဝ်ႏ လိတ်ငဝ်းရာႏ၊ ၂၀၂၃
- ↑ နေင်ႏ ၂၀၂၀ မွူးနီꩻခွိုꩻပအိုဝ်ႏ(ရန်ႏတကွုန်ႏ)။ 2021-10-28 ကို ဒင်ႏထွူလဲဉ်း မူရင်းမော်ကွန်း။ 2022-07-09 ကို ထွားစဲစ်ချာထွူလဲဉ်း။
- ↑ ၁၂၆၂ ခုနှစ် ပေရွက်ပေါ်တွင် ကူးရေးပြီးသော သထုံမြို့ ရွှေစာရံဘုရားကြီး သမိုင်းဟောင်းပေမူ
- ↑ ၁၂၇၂ ခုနှစ် စက်တင်ပုံနှိပ်ထုပ်ဝေသည့် ခေတ်အဆက်ဆက် ရွှေစာရံဘုရားဂေါပက လက်စွဲအသုံးပြုခဲ့သော သထုံမြို့ ရွှေစာရံဘုရားကြီးသမိုင်း
- ↑ ဖြားခွန်ထွန်းရှိန်၊ သမဲင်ꩻဝင်ႏ မွူးနီꩻခွိုꩻပအိုဝ်ႏနီꩻ တောမ်ႏ ခွန်တန်သူရိယစန္တာႏ လွူးဖွာꩻနီꩻ သမဲင်ꩻလိတ်စေးလာႏ၊ ၂၀၂၃
- ↑ ခွန်စောက်အာႏ(မုဲင်းကောင်)၊ ဒဲဉ်သီႏလက်ဆောင်ႏ အမုဲင်-၂၀
- ↑ ခွန်မောင်တုတ် (ပအမဖ)တောင်ႏကီꩻ၊ ဒဲဉ်သီႏလက်ဆောင်ႏ အမုဲင်-၂၇