လာအိုခမ်းထီ
လာအိုခမ်းထီ မွေးတဝ်းလဲ့ "လဝ်" ခမ်းထီ (လာအို: ລາວ, Lāo) (အဲင်းကလေတ်: Laos) နဝ်ꩻ တရာꩻဝင်ႏအမိဉ်ꩻအနေႏ အဝ်ႏဟဲ့ꩻဖန်ခါꩻဒါႏ လာအို(လဝ်) ခမ်းသားဒီမိုကရဲစ်တစ် ခမ်းနမ်းဗွေႏခမ်းထီ နဝ်ꩻ ထွာဒျာႏ သိုသယ်လစ်ခမ်းထီတဖြုံႏတဲင် အာသျ အခဝ်ကွဉ်ႏနဝ်ကို ထွာဒျာႏ ပင်ႏလယ်ႏထီတဖူꩻတအဝ်ႏတဝ်းဒါႏ ဟံႏကောင်ခမ်းတခမ်းဒျာႏသွူ။ အဉ်ဒိုခယ်ႏကြွန်ရွေꩻ အခဝ်ထာႏဝ်ကို ကအဝ်ႏဒင်ႏဒါႏ လာအိုခမ်းထီယို ဖဲ့ꩻတွို့ꩻထင်ꩻနဝ်ꩻ မျန်မာ၊ ခယ်ႏ၊ ဖဲ့ꩻတွို့ꩻတောမ်ႏဖဲ့ꩻတွို့ꩻနဝ်နဝ်ꩻ ထုဲင်ꩻ၊ ဖဲ့ꩻကွဉ်ႏဖဲ့ꩻနဝ်ꩻ ဗီယက်နမ်၊ ဖဲ့ꩻကွဉ်ႏနဝ်ဖဲ့ꩻနဝ်ꩻ ကမ်ဗောဒီးယား ခမ်းထီဖုံႏ အဝ်ႏခူရောင်ꩻခါꩻနဝ်ꩻသွူ။[၁၀] ခမ်းထီဝေင်ꩻတန်တောမ်ႏ အတန်သွတ်ꩻဝေင်ꩻနဝ်ꩻ ထွာဒျာႏ ဝေင်ꩻဗီယန်ထျန်း နဝ်ꩻသွူ။ ဟံႏနယ်ႏဧရိယာႏ အအဲဉ်ႏအလုဲင်းနဝ်ꩻ အဝ်ႏစတုရန်းမဲင်ႏ ၉၁,၄၂၉ မဲင်ႏ၊ ၂၀၁၉ ဗာႏ စာႏရင်ꩻအရမ်ꩻအလꩻ လိုꩻဖြာꩻခြွဉ်းအဝ်ႏ ၇,၁၂၃,၂၀၅ (၇ သန်း) ဖြာꩻတဲင် ခမ်းကိုလိုꩻဖြာꩻ (၉၀%)နဝ်ꩻ ထွာဒျာႏ လောလာအိုခွိုꩻ လိုꩻမျိုꩻဖုံႏဒျာႏသွူ။ လာအိုခမ်းထီကို ကိုꩻကွဲႏဘာႏသာႏအနေႏ ဗုဒ္ဓဘာႏသာႏနဝ်ꩻ အဝ်ႏ(၉၈ %)၊ ခရိယာန်ႏဘာႏသာႏနဝ်ꩻ အဝ်ႏ(၁.၅ %)နဝ်ꩻသွူ။
လာအိုခမ်းသား ဒီမိုကရဲက်တစ် ခမ်းနမ်းဗွေႏခမ်းထီ ສາທາລະນະລັດ ປະຊາທິປະໄຕ ປະຊາຊົນລາວ | |||||
---|---|---|---|---|---|
| |||||
ဆောင်ႏအွံ: ສັນຕິພາບ ເອກະລາດ ປະຊາທິປະໄຕ ເອກະພາບ ວັດທະນະຖາວອນ Santiphap Ekalat Paxathipatai Ekaphap Vatthanathavon "Peace, independence, democracy, unity and prosperity" | |||||
ဝေင်ꩻတန် တွမ်ႏ အတန်သွတ်ꩻဝေင်ꩻ | ဝေင်ꩻဗီယန်ထျန်း 17°58′N 102°36′E / 17.967°N 102.600°E | ||||
ရွုမ်ꩻသွုံꩻ ဘာႏသာႏငဝ်းငွါဖုံႏ | လဝ် | ||||
ဒေါ့ꩻသုင်ꩻဒါႏ ဘာႏသာႏငဝ်းငွါ | |||||
လိုꩻခွိုꩻ (2015[၂]) |
| ||||
ကိုꩻကွဲႏ |
| ||||
Demonym | လဝ် Laotian | ||||
အစိုႏရ | တပါတီစနစ် မဲက်ထရစ်–လီနဉ်ဝါဒ ပါတီတဗာႏ သိုသယ်လစ် ခမ်းနမ်းဗွေႏခမ်းထီ | ||||
Thongloun Sisoulith | |||||
• ဝွန်ႏတန်ချုတ် | Phankham Viphavanh | ||||
• ဒုခမ်းနမ်းဗွေႏ | Bounthong Chitmany Pany Yathotou | ||||
• စွိုးခွိုꩻလွတ်တောႏဥက္ကဋ္ဌ | Saysomphone Phomvihane | ||||
ထေဥပဒေႏလွတ်တောႏ | စွိုးခွိုꩻလွတ်တောႏ | ||||
တယ်ႏထောင်ႏခမ်းသမဲင်ꩻ | |||||
1353–1707 | |||||
1707–1778 | |||||
• Vassals of Siam | 1778–1893 | ||||
1893–1953 | |||||
၁၉၄၇ ဗာႏ မေ ၁၁ | |||||
၁၉၅၃ ဗာႏ အောက်တိုဗာ ၂၂ | |||||
၁၉၇၅ ဗာႏ ဒီသဉ်ဗာ ၂ နီꩻ | |||||
၁၉၉၁ ဗာႏ ဩဂဲစ် ၁၄ | |||||
ဧရိယာႏ | |||||
• ခြွဉ်း | ၂၃၇,၉၅၅ km2 (၉၁,၈၇၅ sq mi) (အရန်း: အရန်း ၈၂) | ||||
• ထီနမ်း (%) | 2 | ||||
လိုꩻဖြာꩻခြွဉ်း | |||||
• 2020 အရမ်ꩻ | 7,275,556[၅] (အရန်း - အရန်း ၁၀၅) | ||||
• 2015 မွူးကွို့ꩻနာꩻစာႏရင်ꩻ | 6,492,228[၆] | ||||
•
တချ | ၂၆.၇/km2 (၆၉.၂/sq mi) (အရန်း - 191st) | ||||
GDP (PPP) | 2019 အရမ်ꩻ | ||||
• ခြွဉ်း | US$58.329 ဗီလီယံ[၇] | ||||
• Per capita | US$8,458[၇] | ||||
GDP (nominal) | 2019 အရမ်ꩻ | ||||
• ခြွဉ်း | US$20.153 ဗီလီယံ[၇] | ||||
• Per capita | US$2,670[၇] (အရန်း - 131st) | ||||
Gini (2012) | 36.4[၈] ထာႏဝ | ||||
HDI (2019) | 0.613[၉] ထာႏဝ · အရန်း ၁၃၇ | ||||
ရွဉ်ဗီႏ | ကစ် (₭) (LAK) | ||||
အခိင်ႏအွိုင်ꩻ | လာအိုအခိန်ႏအွိုင်ꩻ ICT (UTC+7) | ||||
ဝါးကာꩻစနိစ် | ထွေ | ||||
ဖိုန်းကိုဒ်အမုဲင် | +856 | ||||
ISO 3166 ကိုဒ် | LA | ||||
Internet TLD | .la |
ခေတ်ဟန်ႏသနီꩻ လာအိုခမ်းထီ သမဲင်ꩻခြောင်ꩻတောမ်ႏ ယေန်ႏငဲးရေꩻဆဲင်ႏရာꩻ ဝိသေသဖုံႏနဝ်ꩻ ယီးထွေထောင်နွောင်ꩻဒျာႏ တယ်ႏ ၁၄ ရျာꩻဗူႏ ဗꩻတွိုႏ ၁၈ ရျာꩻဗူႏ အာသျခဝ်ကွဉ်ႏနဝ်ကို အတန်သွတ်ꩻကထွာဒါႏ လဉ်းသဉ်းခမ်း နဝ်ꩻသွူ။ အာသျခဝ်ကွဉ်ႏနဝ်ကို ဟံႏပထဝီႏအလꩻ အဝ်ႏထိုꩻ အထာႏဝဗဟိုႏကိုတဲင် ထွာအီဒျာႏ ဟံႏကောင်ကွန်ႏသယ်ႏ ဖြေꩻစာကူꩻကားရေꩻ ဗဟိုႏဌာႏန ခမ်းတခမ်းတဲင် စီꩻပွာꩻရေꩻအလꩻ တကာႏတဝ်း ယေန်ႏငဲးရေꩻအလꩻလဲ့ လွိုင်ႏကွုန်ꩻပါနဝ်ꩻသွူ။ လာအိုခမ်းထီနဝ်ꩻ အဝ်ႏနွို့ပါခါꩻ အာသျပစိဖိတ် ကွန်ႏသယ်ႏသဖော်ꩻဗိုန်ချက်အစွိုꩻ၊ အာသီယံ၊ အာသျခဝ်ကွဉ်ႏအစွိုꩻ၊ လာဖရန်ကိုဖန်းနီအစွိုꩻဖုံႏကို အစွိုꩻနွို့ခမ်းတခမ်းဒျာႏသွူ။ လာအိုခမ်းထီနဝ်ꩻ ဒင်ႏလဝ်လွေꩻခန်း ကမ္ဘာႏကွန်ႏသယ်ႏအစွိုꩻ အစွိုꩻနွို့ခမ်းထီအနေႏ ၁၉၉၇ ဗာႏကိုတဲင် တွိုႏ ၂၀၁၃ ဗာႏ လာဖေဖော်ဝါရီ ၂ နီꩻနဝ်ꩻ ထွာလွေꩻခန်း အစွိုꩻနွို့ခမ်းထီ အဗွေတဗာႏနဝ်ꩻသွူ။[၁၁]
လာအိုခမ်းထီနဝ်ꩻ အဝ်ႏထူႏသုင်ꩻဒါႏ "ပါတီတဗာႏ သိုသယ်လစ် ခမ်းနမ်းဗွေႏခမ်းထီ" ဒျာႏတဲင် အဝ်ႏကျင်ꩻသုင်ꩻလွေꩻ မာတ်ဝါဒ တောမ်ႏ လီနဉ်ဝါဒသွူ။ အိုပ်ချုတ်ရေꩻနဝ်ꩻ လာအိုခမ်းသားတောႏလန်ႏရေꩻပါတီ အဝ်ႏအိုပ်ချုတ်ဒျာႏတဲင် ဝွေꩻသီးအိုပ်ချုတ်ရေꩻဆꩻလ့ကို အစိုႏရအစွိုꩻတမွေးတဝ်းဒါႏ အစွိုꩻအဗူႏ လဝ်းနယ်ချက်အလꩻ ကဲဉ်းအာ အဝ်ႏခံႏဗာႏ ဝင်ꩻပေ့ꩻရဲး လိုꩻအခွင်ꩻအရေꩻဖုံႏ၊ ခံႏဗာႏတေက်ꩻနျꩻအံႏနွောင်ꩻနွိုင်ႏဖုံႏ၊ ရဲးထွော့ခါꩻ ခမ်းသားလွစ်တခြင်ခွင်ꩻဖုံႏ တောမ်ႏ တေက်ꩻနျꩻအိုပ်ချုပ်လွေꩻ လိုꩻမျိုꩻပေႏဖုံႏအကျောင်ꩻ အဝ်ႏဒင်ႏနယ်သေႏသေႏနဝ်ꩻသွူ။ ခမ်းထီရေꩻအလꩻတောမ်ႏ ယေန်ႏငဲးရေꩻအလꩻ ကတန်ထိုဒါႏ လာအိုလိုႏမျိုꩻနဝ်ꩻ လိုꩻဖြာꩻခြွဉ်းအဝ်ႏ (၅၃.၂ %)တဲင် ကဲဉ်အားနဝ်ꩻ အဝ်ႏအုံလွေꩻဒျာႏ ဟံႏဖွိုႏရပ်ခင်ႏလမ်းကိုနဝ်ꩻသွူ။ မဲင်ꩻ-ခမာ လိုꩻမျိုꩻဖုံႏ၊ မုန်းလိုꩻမျိုꩻဖုံႏ တောမ်ႏ ဒေႏသခံႏခမ်းကောင်ခမ်းရင်ꩻသား အလင်ဖုံႏနဝ်ꩻ အဝ်ႏအုံအာဒျာႏ ကောင်ထျꩻတောမ်ႏ ကောင်ရွေꩻလောင်း ခမ်းကောင်ရပ်ခင်ႏလမ်းကိုသွူ။
လာအိုခမ်းထီ လွိုင်ႏကွုန်ꩻထင်ႏထိုတာႏ မဟာဗျူဟာနဝ်ꩻ ထွာဒျာႏ အဝ်ႏထီခြောင်တန်ကို ထေထန်ႏလွေꩻ တျာႏမေႏတဲင် စာႏအံႏလွေꩻဖေႏယင်း ဗော့ꩻရာꩻခမ်းထီဖုံႏ ကထွာဒါႏ ထုဲင်ꩻ၊ ခယ်ႏ၊ ဗီယက်နမ်ခမ်းထီဖုံႏတဲင် အခေႏခံႏလွေꩻ ကလꩻလွဉ်ဒါႏ ရွဉ်စာတျာႏမေႏအလောင်းတွော့ꩻ ဖေႏကထွာ ကောင်လောင်းကွန်ႏသယ်ႏ သွုပ်ဆွိုက်ရေꩻခမ်းထီလဲ့ အဝ်ႏခွုမ်မာꩻတယ်ႏဆို့ꩻလွေꩻစလဲဉ်းနဝ်ꩻသွူ။ တယ်ႏဆို့ꩻသွုပ်ဆွိုက်ခါꩻလဲဉ်း မေႏရထာꩻတဖူꩻရဲဉ်ႏ ၄ လီး တောမ်ႏဗော့ꩻရာꩻခမ်းထီဖုံႏတဲင် ထွာအီသက်သေႏနေနေသွူ။[၁၂][၁၃] လာအိုခမ်းထီနဝ်ꩻ အာသျခမ်းကွဉ်ႏနဝ်တောမ်ႏ ပစိဖိတ်ဒေႏသကို စီꩻပွာꩻရေꩻအလꩻ ထွာဒျာႏ လွိုင်ႏကွုန်ꩻထင်ႏထိုလွဉ်အာႏ အမွိုင်ꩻသွတ်ꩻခမ်းတခမ်းဒျာႏအနေႏ ကမ္ဘာႏဘဏ် အဝ်ႏယီးနယ်လွေꩻတဲင် တယ်ႏ ၂၀၀၉ ဗာႏစာႏရင်ꩻအလꩻ စွုမ်ႏနေင်ႏ ခမ်းကိုထေထန်ႏနွောင်ꩻကွန်ႏ GDPထင်ႏထိုအာႏနဝ်ꩻ အဝ်ႏတိုꩻလွဉ် ပုင်ႏမဲဉ်ႏ ၇.၄ % ရပ်နဝ်ꩻသွူ။[၁၄][၁၅]
ရာႏသီႏဥတု
မွဉ်းဖျင်လာအိုခမ်းထီ ရာႏသီႏဥတု ကဲဉ်းအာနဝ်ꩻ ထွာဒျာႏ အလျားဖဲ့ꩻ သာဗားနား ရာႏသီႏဥတုတဲင် ခမ်းမုတ်သုံပုင်ႏစံႏ ဒို့ꩻတခြို့မုꩻလဲ့ အဝ်ႏနေနေသွူ။[၁၆] တယ်ႏမေလာ ဗꩻတွိုႏအောက်တိုဗာလာနဝ်ꩻ ထွာဒျာႏ ခမ်းခါတဲင် တယ်ႏနိုဝဲင်ဗာလာ ဗꩻတွိုႏဧပီလာနဝ်ꩻ ထွာဒျာႏ ခမ်းသဲင် နဝ်ꩻသွူ။ ယိုꩻယာႏအလꩻ အဝ်ႏအွောန်ႏထွော့ခါꩻသိုမ်ရာႏသီႏ (ခမ်းခါ၊ ထာꩻခွꩻ၊ ခမ်းသဲင်) နုဲင်းနဝ်ꩻတဲင် ခမ်းသဲင်ရာႏသီႏနဝ်ꩻ ရာႏသီႏဥတုပညာႏအလꩻ အွောန်ႏထွော့လွေꩻ အခိန်ႏအကွို့ꩻအဆုဲင်ꩻသွတ်ꩻ ၂ လာနဝ်ꩻ လျားကယ်ꩻထဲင်း အရီး ၄ လာနဝ်ꩻသွူ။[၁၆]
အိုပ်ချုတ်ရေꩻဟံႏနယ်ႏဒေႏသဖုံႏ
မွဉ်းဖျင်လာအိုခမ်းထီနဝ်ꩻ လွောင်ႏဗူႏခါꩻတောမ်ႏ ခမ်းနယ်ႏ (province or qwang) ၁၇ ဖြုံႏ၊ ဗီယင်ကျန်းဝေင်ꩻတန်ကပါဒါႏ အထူꩻအိုပ်ချုတ်ရေꩻဝေင်ꩻတန် (၁)ဖြုံႏနဝ်ꩻသွူ။[၁၇] ခမ်းနယ်ႏတသာ သုဲင်သောင်ဗွန်ခမ်းနယ်ႏနဝ်ꩻ တယ်ႏထောင်ႏခါꩻဒျာႏ ခရိစ်နေင်ႏ ၂၀၁၃ ဗာႏ ဒီသဉ်ဗာလာ ၁၃ နီꩻသွူ။[၁၈] ခမ်းနယ်ႏဖုံႏနဝ်ꩻ ဖြယ်လွေꩻယင်းတောမ်ႏ ခရဲင်ႏ၊ ဝေင်ꩻ၊ ဒုံ ဖုံႏသွူ။ အဝ်ႏဒုံဝေင်ꩻနဝ်ꩻ ထွာယင်း ဝေင်ꩻသွူ။[၁၉]
ယေန်ႏငဲးရေꩻမွဉ်းဖျင်လာအိုခမ်းထီကို ထေရဝါဒဗုဒ္ဓဘာႏသာႏနဝ်ꩻ ဒို့ꩻတခြို့ꩻနွောင်ꩻ တန်အာမွေးနဝ်ꩻသွူ။ လာအိုခမ်းထီကို အဓိကထာꩻအံႏနဝ်ꩻ ထွာဒျာႏ ဗွူဟူအဲဉ်တဲင် လာအိုလိုꩻမျိုꩻသီးတာႏ ယေန်ႏငဲးရေꩻတောမ်ႏဘာႏသာႏရေꩻအလꩻ ထွာအီအရေꩻတန်နဝ်ꩻသွူ။ သဉ်းခေါမ်ꩻလာꩻနဝ်ꩻ ထွာဒျာႏ လာအိုလိုꩻမူႏသီး ကအဝ်ႏခြွိုင်းကꩻဒါႏ ယိုꩻယာႏခေါမ်လာꩻတမျိုꩻဒျာႏသွူ။ ဆꩻနေးဒျာႏတောမ်ႏစူ လူႏယာႏပိုးထည်ဒျာႏတဲင် လိုꩻမူႏသီးခြွိုင်းကွဉ်ကꩻ အပုင်ႏပွိုင်အလွောက်ꩻ အဓိပ္ပာယ်ႏအဝ်ႏအမျိုꩻမျိုꩻနဝ်ꩻသွူ။ ပွယ်ꩻတန်ဖုံႏမွဉ်းဖျင်လာအိုခမ်းထီကို ကအဝ်ႏဒါႏ ခမ်းသားလိုꩻအာ ရွုမ်ꩻပေ့ꩻနီꩻ၊ ပွယ်ꩻတန်တောမ်ႏ အရဲဉ်ꩻအခင်ယဟန်ႏဖုံႏနဝ်ꩻ အဝ်ႏလ့နဝ်ꩻအတွိုင်ꩻသွူ။
အာႏကွိုꩻမွဉ်းဖျင်
|
အာႏကွိုꩻချက်အမာႏ: <ref>
tags exist for a group named "မတ်ရောမ်", but no corresponding <references group="မတ်ရောမ်"/>
tag was found