ဟန်လိဉ်းဝေင်ꩻစခါ
ဟန်လိဉ်းဝေင်ꩻစခါ (မန်း: ဟန်လင်းရှေးဟောင်းမြို့) (အဲင်းကလေတ်: Hanlin) ပျူဝေင်ꩻတန်စခါဟန်လိဉ်း နဝ်ꩻ အဝ်ႏဒျာႏ မျန်မာခမ်းထီ အခဝ်ထာႏဝ သကုဲင်းတွိုင်ꩻဒေႏသတန် အခဝ်နဝ် သွေဗိုခရဲင်ႏ ဝေင်ꩻနယ်ႏဝွဲ့လဲတ်ကို ကအဝ်ႏဒါႏ ဝေင်ꩻစခါတဝေင်ꩻဒျာႏသွူ။ ခရိစ်နေင်ႏ ၂၀၁၄ ဗာႏ စာႏရင်ꩻအလꩻ ဟန်လိဉ်းထျꩻ ဒေႏသကိုနဝ်ꩻ လိုꩻဖြာꩻခြွဉ်းအဝ်ႏ ၆၄၀၀ ဖြာꩻသွူ။[၁][၂][၃] အဝ်ႏဒျာႏ ဝေင်ꩻသွေဗိုဖဲ့ꩻကွဉ်ႏနဝ် (၉)မဲင်ႏရပ်ကိုသွူ။ အဝ်ႏဒျာႏ မန်ႏတလေꩻ–မစ်စီးနား ရထာꩻတဖူꩻလောင်း ဒုံမုဆိုꩻဘူတာဖဲ့ꩻကွဉ်ႏ (၅)မဲင်ႏရပ်ကိုတဲင် အဝ်ႏဆွိုက်ခါꩻတောမ်ႏ ကာꩻတဖူꩻသွူ။ ဝေင်ꩻစခါဟန်လိဉ်းနဝ်ꩻ အဝ်ႏဒျာႏ ဒုံဟန်လိဉ်းတန်ယိုခါ ဖဲ့ꩻထင်ꩻ (၂)ဖာလုံရပ်ကိုသွူ။
| ဟန်လိဉ်း | |
|---|---|
| ပျူဝေင်ꩻတန်စခါ | |
 ဟန်လိဉ်းဝေင်ꩻစခါထျꩻ ယူနဲတ်သကို ကမ္ဘာႏအမွီႏဟဝ်ခင်ႏလမ်း အထိန်ꩻအမုဲင်လုံး | |
  ဟန်လိဉ်း | |
| ကိုဩဒိနိတ်: 22°28′54″N 95°48′00″E / 22.48167°N 95.80000°Eကိုဩဒိနိတ်: 22°28′54″N 95°48′00″E / 22.48167°N 95.80000°E | |
| ခမ်းထီ |  မျန်မာ |
| တွိုင်ꩻဒေႏသတန် | သကုဲင်းတွိုင်ꩻဒေႏသတန် |
| ခရဲင်ႏ | သွေဗိုခရဲင်ႏ |
| ဝေင်ꩻနယ်ႏ | ဝေင်ꩻနယ်ႏဝွဲ့လဲတ် |
| လိုꩻဖြာꩻခြွဉ်း (၂၀၁၄) | ၆၄၀၀ |
| • ဘာႏသာႏ | ထေရဝါဒဗုဒ္ဓဘာႏသာႏ |
| အခိန်ႏအွိုင်ꩻ | မျန်မာအခိန်ႏအွိုင်ꩻ (UTC+6.30) |
ကျုံး(ထီရောင်ꩻ လိုꩻကခူႏကမာꩻနေး) တောမ်ႏ ဝေင်ꩻတဖွောင်ꩻအွတ်ꩻ ကအဝ်ႏခူခါꩻဒါႏ ဝေင်ꩻစခါဟန်လိဉ်းယိုနဝ်ꩻ အွိုးကရီးခါ တခေတ်တစိုးကို လွိုးရထွန်ꩻကာꩻ လွိုင်ႏကွုန်ꩻဖြိုတန်ငါႏ ဝေင်ႏတန်တဝေင်ꩻဒျာႏကရိုꩻ ထွာဗော့ꩻ ဝေင်ꩻတဖွောင်ꩻအွတ်ꩻရွီးဖုံႏလဲ့ တင်ႏသျာꩻဒျာႏသွူ။ ဝေင်ꩻတဖွောင်ꩻ အနားဆွာꩻနဝ်ꩻ အဝ်ႏ(၂)မဲင်ႏတဲင် အနားဒွောင်ႏ တွို့ꩻကွဉ်ႏနဝ်ꩻ အဝ်ႏ(၂)မဲင်ႏလွိုသွူ။ ကွဲႏတွော့ꩻ သက်တန်ꩻထွိုင်ႏည အခိန်ႏထွိုင်ႏဆွာꩻထိုꩻနဝ်ꩻ တဖွောင်ꩻအွတ်ꩻရွီးတဲ့ ယိုခါ အဝ်ႏကုဲင်ဒျာႏ ထာꩻပူႏတမိုႏမိုႏပုင်ႏတဲင် ကျုံးနဝ်ꩻလဲ့ ထီဆေ့ꩻသဲင်ꩻ ရောင်ꩻလဲ့ ထိုꩻမားသဲင်ꩻလဲဉ်းနဝ်ꩻသွူ။ ဝေင်ꩻတဖွောင်ꩻအွတ်ꩻရွီးအကိုဖဲ့ꩻ အထာႏဝဗဟိုႏ ဖဲ့ꩻကွဉ်ႏနဝ်ဖဲ့ꩻနဝ်ꩻ ကအဝ်ႏဟဲ့ꩻလွ့ဒါႏ ဟော်နန်ꩻတောႏကုင်ꩻ အဝ်ႏနဝ်ꩻသွူ။ ဟော်နန်ꩻတောႏခင်ႏလမ်းနဝ်ꩻတဲ့ ယိုခါ အဝ်ႏကုဲင်ဒျာႏ အွတ်ꩻပြုဲင်ပြုံႏ ထာꩻပူႏပုင်ႏလွုမ်ꩻသွူ။ လစ်ꩻစဲင်ႏပုင်ႏကအဝ်ႏဒါႏ ဝေင်ꩻတဖွောင်ꩻအွတ်ꩻရွီးအကိုဖဲ့ꩻနဝ်ꩻ အနားဒွောင်ႏအဝ်ႏ (၁၄၀၀)ပေ သွူ။
သမဲင်ꩻစခါဖုံႏကိုနဝ်ꩻ ဝေင်ꩻဟန်လိဉ်းယို မဟာသမ္မတခွန်စိုး ပိုခို ကရပေါမင်ꩻသာꩻ တယ်ႏထောင်ႏခါꩻဒျာႏ တောမ်ႏအမိဉ်ꩻ ဟံႏသာႏဝတီႏ အကျောင်ꩻ၊ တွိုႏခွန်ဆက် အဖြာꩻ ၇၉၉ ဖြာꩻကိုနဝ်ꩻ ပျူခွန်ဟော်ခံꩻ ဗန္ဓဝ အိုပ်စိုꩻလွေꩻအကျောင်ꩻ အဝ်ႏနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ သမဲင်ꩻစခါကို ဝေင်ꩻယိုအမိဉ်ꩻနဝ်ꩻ အဝ်ႏဟဲ့ꩻဖန်လွ့ ကကုသန်ႏဖရာꩻစိုးနဝ်ꩻ ပစ္ဆိမနာဂရ၊ ကဿပဖရာꩻစိုးနဝ်ꩻ ကာမဝတီႏ၊ ဖရာꩻဂေါတမစိုးနဝ်ꩻ ဟလ္လမခေါက် အကျောင်ꩻ အဝ်ႏအွဉ်ႏနယ်ခါꩻနဝ်ꩻသွူ။ ကွဲႏတွော့ꩻ ထွိုင်ႏထောင်ထွားလွေꩻ ကအဝ်ႏကုဲင်ဒါႏ ယေန်ႏငဲးရေꩻ အင်္ဂါႏတခြိုꩻစခါဖုံႏ အထောက်ထားပုင်ႏနဝ်ꩻ ဟန်လိဉ်းယို တောမ်ႏပျူယေန်ႏငဲးရေꩻ ကထွန်ꩻကာꩻဒါႏ သရေႏခေတ္တရာႏ တောမ်ႏ ဗိဿနိုး ဝေင်ꩻစခါဖုံႏနဝ်ꩻ တယ်ႏထောင်ႏခါꩻ လွိုးတကွာႏငါႏတဝ်းဝင်ꩻအကျောင်ꩻ ပညာႏသျင်ႏသီး အဝ်ႏယွုမ်းအံႏ ထင်းလွေꩻနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ ဝေင်ꩻစခါဟန်လိဉ်းနဝ်ꩻ ခုံꩻငွါ(တခါꩻ)တန် အဝ်ႏ(၂၄)ငွါ ရိုꩻကီလဲ့ ယိုခါနဝ်ꩻ အဝ်ႏကုဲင်ဒျာႏ ဖဲ့ꩻကွဉ်ႏဖဲ့ꩻ ငပိအိုးခုံꩻငွါ၊ ဖဲ့ꩻတွို့ꩻဖဲ့ꩻ ပျားစီးတောက်ခုံꩻငွါ၊ ဖဲ့ꩻနဝ်ဖဲ့ꩻ တော်ခုံꩻငွါ၊ ဖဲ့ꩻထင်ꩻဖဲ့ꩻ တကန်တာခုံꩻငွါ ဖုံႏလွုမ်ꩻသွူ။ ဝေင်ꩻစခါအကိုဖဲ့ꩻလဲ့ လမ်းပါႏအနမ်းခြုံစခါဖုံႏ တောမ်ႏ အွတ်ꩻပွုန်ႏထာꩻပူႏတန်ဖုံႏ တထီႏလꩻဒုမ်သွူ။ ဟန်လိဉ်းဝေင်ꩻစခါဖဲ့ꩻနဝ် ဒုံဟန်လိဉ်းတန် အသောင်အရင်ꩻနဝ်ꩻ ဖရာꩻစခါဖုံႏ အဝ်ႏနေကနဝ်ꩻသွူ။ အမတ်တန် သမန္တဘဒ္ဒရာ ကတယ်ႏလူႏခါꩻဒါႏ သွေပန်းတော(ရွှေပန်းနှော/ ရွှေပန်းတော)ဖရာꩻကို ကတဲမ်းခါꩻဒါႏ လိတ်လုံးအလꩻ ဝေင်ꩻဟန်လိဉ်းယို ပဂံႏစိုးနဝ်ꩻ အိုပ်ချုတ်လွေꩻနေး ဝေင်ꩻအကယ်ႏတန်(မြို့စားကြီး) နဝ်ꩻသွူ။
ကလဲဉ်းရီးဒါႏ ပဂံႏစိုး ယေန်ႏငဲးရေꩻ အထောက်အထားဖုံႏနဝ်ꩻ ထွာဒျာႏ ထီႏမော့ꩻလွေꩻ ပျူလိတ်လုံးဖုံႏ၊ ပျူတင်ႏဂါꩻရွဉ်ယာႏ(ဒင်္ဂါး)ဖုံႏ တောမ်ႏ ဆွတ်ꩻဖွိုင်ꩻဖုံႏဒျာႏသွူ။ ၁၉၀၄ ဗာႏနဝ်ꩻ မော့ꩻလွေꩻ လိတ်လုံးတဗာႏ ဝေင်ꩻအွတ်ꩻရွီးအထန်ႏဖဲ့ꩻ အခဝ်ကွဉ်ႏနဝ်ထျꩻသွူ။ လိတ်ပါနီရဲဉ်ႏ၊ လိတ်လုံးယို လိတ်ဖြုံႏနဝ်ꩻ အဗွိုန်ပီနုဲင်း သရေႏခေတ္တရာႏကို ကထီႏမော့ꩻခါꩻဒါႏ ဆွတ်ꩻဖွိုင်ꩻလုံးလောင်း ကတဲမ်းခါꩻဒါႏ ပျူလိတ်တောမ်ႏ အက္ခရာႏပုင်ႏပွိုင် ထွူတကာႏတဝ်း လိတ်တရဲဉ်ႏစီႏ ဆꩻလ့ဖဲ့ꩻနဝ်ꩻ အဝ်ႏတဲမ်းသော့ꩻပါ ဗြိဟ္မီအက္ခရာႏ ဆေ့ꩻဆေ့ꩻသွူ။ လိတ်လုံးယိုနဝ်ꩻ ခြုဲင်းပြောင်ꩻလွေꩻထွူဒျာႏ ပဂံႏပျတွိုက်ကို တယ်ႏကမော့ꩻစနေင်ႏကာႏနဝ်ꩻသွူ။ ဒုတိယ ပျူလိတ်လုံးတဗီႏနဝ်ꩻ မော့ꩻလွေꩻဒျာႏ ၁၉၂၉ ဗာႏ ပထမလိတ်လုံး ကမော့ꩻခါꩻဒါႏခင်ႏလမ်း ဖဲ့ꩻနဝ်ꩻဖဲ့ꩻကိုသွူ။ လိတ်လုံးယိုနဝ်ꩻ လိတ်ပါသွစ်ꩻရဲဉ်ႏ အခဝ်ကီနဝ်ꩻ အဝ်ႏမုဲင်သော့ꩻခါꩻပါ လာခဝ်အမုဲင်လက္ခဏာႏသွူ။ လိတ်လုံးယို အဓိပ္ပာယ်ႏနဝ်ꩻ အစဲင်းတဗာႏ တဖောႏထန်ႏနွောင်ꩻလို့တဝ်းဒွိုန်းလဲ့ အကျမ်ꩻအနေႏ တဲမ်းခါꩻဒျာႏ မဟာႏဒေႏဝီႏတဖြာꩻ အကျောင်ꩻခရာႏ နဝ်ꩻသွူ။
တတိယလိတ်လုံးတဗီႏနဝ်ꩻ အထိုအဝ်ႏလစ်ꩻပေ၊ အလုဲင်းအနားဆွာꩻအဝ်ႏ လစ်ꩻပေခွဲꩻတဲင် အခဝ်ကီတောမ်ႏ အခဝ်လ့နဝ်ꩻ အဝ်ႏတဲမ်းထွို့ꩻသော့ꩻခါꩻ ပအီႏကဝ်ႏလုဲင်ꩻရုက်(ရုပ်ကြွ)တဲင် အထာႏဝကိုနဝ်ꩻ တဲမ်းခါꩻ ပျူလိတ်ဖုံႏသွူ။ လိတ်လုံးယိုတဗာႏနဝ်ꩻ အကုဲင်အထို့အပြုဲင်အာငါႏလဲဉ်းတဲင် မော့ꩻကီတခဝ် အထို့တကွို့ꩻနဝ်ꩻ ထိုꩻမားထိုꩻလဲဉ်း သွူတကာႏတဝ်း လိတ်ဖြုံႏဖုံႏလဲ့ တမိုꩻမွေးလဲဉ်းထာꩻတဲင် ဟော်ꩻထွားလဲင်ꩻသူႏသေနေးဒုမ်သွူ။ ရုက်ထုအခဝ်ကီနဝ်ꩻ ဗွိုန်နုဲင်း ဗောဓိသတ်ပုင်ႏသွူ။ အခဝ်လ့နဝ်ꩻ လိုꩻရုက်ထုရဲဉ်ႏအဝ်ႏဝုဲင်ႏဖရာꩻပုင်ႏ၊ ရုက်ထု ယဟန်ႏလဲ့ အဝ်ႏကုဲင်ဒျာႏခင်ႏပေႏ၊ ယဟန်ႏတဲ့ အဝ်ႏကုဲင်ဒျာႏ နမ်းတကွို့ꩻပေႏ ဖုံႏသွူ။ လိုꩻရုက်ထုဖုံႏနဝ်ꩻ အဝ်ႏဆွအဝ်ႏဟွဲးပါတောမ်ႏ ပတီꩻငွဉ်ꩻဟွဲး တောမ်ႏ နားတောင်ႏဖုံႏသွူ။ ထောက်ထွားသွူဝွေꩻကတဲမ်းခါꩻဒါႏ လိတ်ဖြုံႏနဝ်ꩻ ထွာဒျာႏ ပျူလိတ်တဲင် လိုꩻရုက်ထုဖုံႏလဲ့ လွိုးရတဲမ်းထွို့ꩻခါꩻဒျာႏ ပျူလိုꩻမျိုꩻရုက်ထုပုင်ႏအကျောင်ꩻ အဝ်ႏယူႏထင်းလွ့နဝ်ꩻသွူ။ လိတ်လုံးယိုတဗီႏတောမ်ႏ ဒုတိယလိတ်လုံႏနဝ်ꩻ အဝ်ႏထိန်ꩻသိမ်ꩻအွဉ်ႏဟဝ်ခါꩻ ဟန်လိဉ်း လိတ်လုံးယုင်ႏကိုသွူ။
ဟန်လိဉ်းဝေင်ꩻကိုတောမ်ႏ အသောင်ရင်ꩻထျꩻနဝ်ꩻ ထုဲင်ꩻသွို့ꩻခြံကျာꩻ အဝ်ႏမော့ꩻခွိုꩻလွ့ ပျူတင်ႏဂါꩻဖုံႏသွူ။ ကဲဉ်းအာနဝ်ꩻ ထွာဒျာႏ တယ်ႏတမတ် ဗꩻပျားဗီႏ(ကျပ်ပြား) ပမာႏဏ တင်ႏဂါꩻဖုံႏတဲင် တောမ်ႏသရေႏခေတ္တရာႏ ကကွာႏဒါႏဝင်ꩻအချက်နဝ်ꩻ တင်ႏဂါꩻတဖဲ့ꩻယို ဘဒ္ဒပီဌပုင်ႏခြောင်ꩻနဝ်ꩻ တက်နေဝန်းသဏ္ဌာန် ပါသော့ꩻထိုꩻ ဒျာႏနဝ်ꩻသွူ။ ယင်းတဖဲ့ꩻနဝ်ꩻ နျꩻဒပ်ꩻခါꩻ သီရိဝစ္ဆပုင်ႏတဲင် ပေါင်းသေန်ႏ သရေႏခေတ္တရာႏတင်ႏဂါႏ လွိုႏလွိုႏလဲ့ အရံႏအမုဲင်လက္ခဏာႏဖုံႏနဝ်ꩻ ဗွိုန်တဝ်းနဝ်ꩻသွူ။ ကွဲႏတွော့ꩻ ဟန်လိဉ်းတင်ႏဂါႏပုင်ႏ ရွဉ်ယာႏဗီႏဖုံႏလဲ့ ယလဲင်ႏလဲင်ႏ အဝ်ႏထီႏမော့ꩻ သရေႏခေတ္တရာႏကိုသွူ။ နုဲင်းနဝ်ꩻနေနေ ဗွိုန်နုဲင်းသရေႏခေတ္တရာႏတင်ႏဂါႏပုင်ႏလဲ့ ဟန်လိဉ်းကို ယလဲင်ႏလဲင်ႏ အဝ်ႏမော့ꩻနေနေသွူ။ ပတီႏဟံႏဖုံႏတောမ်ႏ အရောင်ႏစွုမ်ႏ ပတီႏလုံးဖုံႏယို မော့ꩻဒျာႏ လို့ꩻခါꩻနေးဟံႏကို နုဲင်းသရေႏခေတ္တရာႏတောမ်ႏ ဗိဿနိုး ဝေင်ꩻစခါကိုနေနေသွူ။ ဖွိုင်ꩻဟံႏဝန်ႏဟံႏလောင်း ကနျꩻခါꩻဒါႏ အလုဲင်ꩻဖုံႏအပုင်ႏလဲ့ အဝ်ႏဗွိုန်ဒျာႏ ဗိဿနိုး ဝေင်ꩻစခါကို ကမော့ꩻခါꩻဒါႏ ဖွိုင်ꩻဝန်ႏပုင်ႏစံႏဖုံႏနေနေသွူ။
မိဉ်ႏထွားနုဲင်း အချက်လျက်ကီယိုဖုံႏအလꩻနဝ်ꩻ ဟန်လိဉ်း ဝေင်ꩻစခါဝေင်ꩻယယိုလဲ့ ကရီးခါနဝ်ꩻ လွိုးပျူယေန်ႏငဲးရေꩻ ကထွန်ꩻကာꩻထင်ႏသျာႏဒါႏ ဒေႏသတဖြုံႏဒျာႏ တကာႏတဝ်း တောမ်ႏသရေႏခေတ္တရာႏ၊ ဗိဿနိုးဖုံႏလဲ့ ခေတ်ပြုဲင်ႏတစိုးချင်ႏတရိုꩻတဝ်း၊ အစိုးချာငါ လွိုးတကွာႏငါႏတဝ်းဝင်ꩻ ကရိုꩻနဝ်ꩻ အဝ်ႏယူႏထင်းလွေꩻနဝ်ꩻသွူ။ ခယ်ႏရာႏဇာႏဝင်ႏမတ်တန်ꩻကို ကယီးနယ်ခါꩻဒါႏ ပျူခမ်းဝေင်ꩻတန်ယို ဝေင်ꩻဟန်လိဉ်း မွေးနဲ့မွေးတဝ်းနဲ့ ကရိုꩻနဝ်ꩻ ဖေႏကသေစဲင်ႏ ယံဖြေႏသျင်ႏနွောင်ꩻ အသျက်ပျသနာႏဖုံႏတာႏ အဝ်ႏခွုမ်မာꩻလွေꩻထဲင်းဗာႏက စဲင်းစဲ့သေႏချာႏ သုသေသနထာꩻမာꩻဖုံႏသွူ။[၄]
ဓာတ်ပုင်ႏ မွဉ်းဖျင်
-
An excavated graveyard -
An excavated graveyard at Hanlin -
ဖရာꩻစခါ ဟန်လိဉ်းထျꩻ
.jpg)
အာႏကွိုꩻ မွဉ်းဖျင်
- ↑ Richmond & Bush 2014, pp. 599-600.
- ↑ Hanlin။ Department of Archaeology, National Museum and Library။ 26 November 2015 ကို ဒင်ႏထွူလဲဉ်း မူရင်းမော်ကွန်း။ 9 September 2022 ကို ထွားစဲစ်ချာထွူလဲဉ်း။
- ↑ Becker၊ Stuart Alan။ "Stepping back in time in Hanlin"၊ 28 July 2014။
- ↑ မြန်မာ့စွယ်စုံကျမ်း၊ အတွဲ(၁၄)